جاڭىلماسام، 2017 جىلدىڭ كوكتەمىندە «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ رەسپۋبليكالىق قوعامدىق قابىلداۋ بولمەسىنە باقىت الپىس جانە ايتحان بەكمۇرات اتتى ەكى جىگىت كەلىپ، اۋىلدان شارۋاشىلىق ماقساتىنداعى جەر تەلىمىن العىسى كەلەتىنىن، اۋدان اكىمىنىڭ قويان بۇلتاققا سالىپ، ءجوندى جاۋاپ بەرمەي جاتقانىن قىنجىلا وتىرىپ باياندادى.

جوندەرىن سۇراپ ەدىم، ەكەۋى دە قىتاي قارماعىندا قالعان ءوزىمىزدىڭ التايدان كوشىپ كەلىپ، اقمولا وبلىسى، ەرەيمەنتاۋ اۋدانى، ولجاباي اۋىلىنا قونىستانعان، قولىندا «ورالمان» مارتەبەسى بار ازاماتتار بولىپ شىقتى.

ءيا، ورالماندارعا جەر ۋچاسكەلەرiن بەرۋ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «جەر كودەكسىنىڭ» 46, 37, 97 جانە 100-بابىندا قاراستىرىلعان. سونداي-اق، «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭنىڭ 23-بابىندا دا ورالماندارعا جەر ۋچاسكەلەرiن بەرۋ ورالماندارعا، ەتنيكالىق قازاقتارعا جانە ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنە ۇسىنىلاتىن مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىنىڭ تىزبەسىنە ەنگىزىلگەن.

ءتىپتى، «جەر كودەكسىنىڭ» 46-بابىندا «ورالمان» مارتەبەسى بار ازاماتتارعا جەر تەلىمدەرىنىڭ پايدالانۋ قۇقىعى ەشبىر كونكۋرسسىز، اۋكتسيونسىز بەرىلەتىندىگى اشىق جازىلعان...

وسى جەڭىلدىكتەردى تانىستىرا وتىرىپ، ەكەۋىنە اۋدان اكىمىنىڭ اتىنا جەر تەلىمىن بەرۋ تۋرالى ءوتىنىش جازىپ بەردىم جانە ول ءوتىنىشتى ەرەيمەنتاۋ اۋدانى اكىمدىگىنە تىركەتۋدى، سوسىن ولاردىڭ جازباشا جاۋابىن الىپ كەلۋدى تاپسىردىم.

كوپ كەشىككەن جوق، ەكى جىگىت اۋدان اكىمى ەرمەك نۇعىمانوۆتىڭ قولى قويىلعان جاۋاپتى الىپ، قايتا ورالدى.

اتالعان جاۋابىندا ە. نۇعىمانوۆ «جەر زاڭناماسىنىڭ كەيبىر نورمالارىن قولدانۋعا موراتوري ەنگىزۋ تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 2016 جىلعى 6 مامىرداعى №248 جارلىعىن» سىلتاۋراتىپ، ولارعا جەر تەلىمى بەرىلمەيتىنىن كەسىپ ايتىپتى.

نەگىزى، موراتوريدىڭ ورالمانداردىڭ جەر الۋىمەن ەش قاتىسى جوق.

سوسىن، ەكى جىگىتكە اقمولا وبلىستىق جەر قاتىناستارى باسقارماسىنىڭ باسشىسىنا قاراتىپ، ءدال سونداي ەكىنشى ءوتىنىشتى جازىپ بەرىپ، جاۋبىن كۇتۋدى ءوتىندىم.

ونداعى ماقسات – اتقارۋشى بيلىكتىڭ بىلىكتىلىگى مەن نيەتىن ءبىر سىناپ كورۋ جانە الىستان كەلگەن اعايىنعا قاعازبەن ساۋاتتى جۇمىس جاساۋدى ۇيرەتۋ.

كوپ كەشىككەن جوق، ەكى جىگىت اقمولا وبلىستىق جەر قاتىناستارى باسقارماسىنىڭ باسشىسى الماگۇل قادىرالينانىڭ قولى قويىلعان جاۋاپتى الىپ، قايتا ورالدى.

ءبىر ءارىبى وزگەرمەگەن. ا. قادىرالينا دا الدىڭعى ە. نۇعىمانوۆتىڭ جاۋابىنىڭ اۋزىنان تۇسە قالعانداي جاۋاپ بەرىپتى.

ەندى ءبارى تۇسىنىكتى بولدى.

ايتپاقشى، ءدال وسىنداي جاعداي قورعالجىن اۋدانىنا قونىستانعان اعايىنداردىڭ باسىنان ءوتىپ جاتقان بولاتىن. قاينار كەمەلبەكۇلى دەگەن ءىنىمىز دە اكەسىنە جەر تەلىمىن الۋ ءۇشىن ءوتىنىش ايتا كەلگەن.

جوعارىداعى جاۋاپتارعا سىلتەمە جاساي وتىرىپ، «Abai.kz» سايتىنا «ەرمەك نۇعىمانوۆ ەلباسىنىڭ زاڭىنا قارسى ما؟!» دەگەن ماقالا جازىپ جاريالادىم. ىلە-شالا اتالعان سايتتا «قادىرالينا زاڭعا باعىنباي ءالى قاسارىسىپ وتىر...» اتتى ەكىنشى اشىق حاتىم جارىق كوردى. ول از دەسەڭىز، قاينار كەمەلبەكۇلىنىڭ اتىمەن «قادىرالينانىڭ پرەزيدەنت قول قويعان زاڭدى بۇرمالاۋعا حاقىسى بار ما، مىرزاحمەتوۆ مىرزا؟!» اتتى ءۇشىنشى ماقالانى بۇرق ەتكىزدىك...

الماگۇل قادىرالينادا ءۇن جوق. تەلەفون سوقسام، «سوۆەششانيەدەن قولى بوساماي»، قاشىپ ءجۇردى.

ال، اشىق اقپاراتقا اتى شىققان سوڭ، ەرمەك نۇعىمانوۆتىڭ دەگبىرى كەتە باستاپتى. ولجاباي اۋىلىنا كەلىپ، جۇرتپەن جينالىس وتكىزىپ، ەكى ورالمان ازاماتقا «زاڭگەرلەرگە تەكسەرتىپ جاتىرمىن، ەگەر مەنىڭ بەرگەن جاۋابىم دۇرىس بولىپ شىقسا، ەكەۋىڭدى سوتقا بەرەمىن!» دەپ، قۇقاي كورسەتەدى.

مۇنى ەستىپ، ارعى بەتتەن كەلگەن اعايىنداردىڭ زارەسى ۇشادى. «جەرى قۇرسىن، قايداعى بالەنى قايدان تاپتىڭدار، ەندى سوتتالاتىن بولدىڭدار!..» دەپ، ورالمان اقساقالدار ەكى جىگىتتى كوزگە شۇقيدى.

سۇلكىندەرى تۇسكەن  باقىت الپىس پەن ايتحان بەكمۇرات ماعان تاعى كەلدى. باستارىن شايقاپ وتىرىپ، بولعان وقيعانى تۇگەل باياندادى.

وعان دەيىن ءبىز دە قاراپ وتىرماي، اقمولا وبلىسىنىڭ پروكۋراتۋراسىنا حات جازىپ، «جەر كودەكسىندەگى» ورالماندارعا جەر بەرۋ تۋرالى نورمالاردىڭ پرەزيدەنت جاريالاعان موراتوريعا قاتىسى بار-جوعىن انىقتاپ ۇلگەردىك.

وبلىس پروكۋرورى ت. تاشىمباەۆ اۋدان پروكۋرورى مەن اكىمىنىڭ اتىنا زاڭ بۇزۋشىلىقتاردى جويۋ تۋرالى تاپسىرما بەرگەنىن جەتكىزگەنىن ايتىپ، جازباشا جاۋاپ بەرگەن بولاتىن.

«ۇرىستا تۇرىس جوق!» دەگەن، ەندى بۇل ماسەلەنى سوڭىنا شىعارۋ كەرەك!

ەكى جىگىتتى ەرتىپ، «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ رەسپۋبليكالىق قوعامدىق قابىلداۋ بولمەسىنە ازاماتتاردى قابىلداۋعا كەلگەن سول كەزدەگى اۋىل شارۋاشىلىعى ءبىرىنشى ۆيتسە-ءمينيسترى قايرات ايتۋعانوۆتىڭ قابىلداۋىنا كىردىم.

ءسويتىپ، ەكى باۋىرىمىزدىڭ كوزىنشە، ءبىرىنشى ۆيتسە-مينيسترگە بولعان جاعدايدى تولىق بايانداپ بەردىم.

كوپ وتپەي، قايرات ايتۋعانوۆتىڭ پارمەنىمەن اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىندە تاعى ءبىر ۆيتسە-مينيستر ەرلان نىسانباەۆتىڭ توراعالىعىمەن، بەينە-كونفەرەتسيا بايلانىس جۇيەسى ارقىلى جينالىس ءوتتى. وعان اقمولا وبلىسىنىڭ اكىمدىگىنىڭ، «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ، قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ كوشى-قون كوميتەتىنىڭ وكىلدەرى قاتىستى.

ۆيتسە-مينيستر ەرلان نىسانباەۆ وبىلىس پەن اۋدان باسشىلارىنا، قولدانىستاعى زاڭنامالارعا ساي، «ورالمان» مارتەبەسى بار ازاماتتارعا جەر تەلىمدەرىنىڭ پايدالانۋ قۇقىعى ەشبىر كونكۋرسسىز، اۋكتسيونسىز بەرىلەتىندىگىن ءتۇسىندىردى. سونىمەن بىرگە، رەسپۋبليكانىڭ بارلىق جەر قاتىناستارى باسقارمالارىنا «...اتالعان زاڭنامالارعا سايكەس، ورالماندارعا اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىندا جەر ۋچاسكەلەرىن جالعا بەرۋ ماسەلەسى توقتاتىلماعانىن جانە ولارعا جەر ۋچاسكەلەرىن بەرۋ بارىسىندا «جەر كودەكسىنىڭ» 46, 37, 97 جانە 100-باپتارىن باسشىلىققا الۋ قاجەت ەكەنىن ەسكە سالامىز...» دەگەن ۆيتسە-مينيستر ە.نىسانباەۆتىڭ قولى قويىلعان حات جونەلتتى.

سونىڭ ارقاسىندا، ءوتىنىش يەلەرى 671 گەكتار جايىلىمدىق جەرگە زورعا قول جەتكىزدى. وسىدان كەيىن كوزى اشىلعان تاعى ءبىراز ەرەيمەنتاۋلىق قانداستارىمىز جەر تەلىمىن الدى.

ءسويتىپ، ەرەيمەنتاۋلىق ەكى قانداسىمىزدىڭ ءوتىنىشى ارقىلى بۇكىل رەسپۋبليكاداعى ە. نۇعىمانوۆ پەن ا. قادىرالينا سەكىلدى قاسارىسىپ وتىعان قاراۋلاردىڭ ساۋاتى اشىلدى، بەتى قايتارىلدى. ءبىز دە اتقارۋشى بيلىككە «ءيتتىڭ يەسى بولسا، ءبورىنىڭ قۇدايى بار» ەكەنىن ۇعىندىرعانداي بولدىق.

وتكەن اپتانىڭ دەمالىس كۇندەرى سول جىگىتتەردىڭ شاقىرۋىمەن ەرەيمەنتاۋ اۋدانىنا بارىپ قايتتىم.

باقىت الپىس تاعى ءۇش ازاماتتى قوسىپ، «ەراسىل» اتتى شارۋا قوجالىعىن قۇرىپتى. ءتورت وتباسى ءتورت تۇلىكتى ءوسىرىپ، شارۋاشىلىعىن شالقىتىپ وتىر ەكەن. جاقىندا عانا قورعالجىن اۋىلىنان قىمبات باعاعا «انگۋس» ءناسىلدى بۇقاسىن ساتىپ الىپتى. ەندى مال ءناسىلىن جاقسارتپاقشى...

مەن مۇنىڭ ءبارىن ەڭبەگىمدى كورسەتەيىن دەپ، ماقتانىش ءۇشىن تاپتەشتەپ جازىپ وتىرعامىن جوق. ەسەسىنە، اتقارۋشى بيلىكتىڭ بىلىكتىلىكسىزدىگى مەن ساۋاتسىزدىعىن جانە شەتتەن ورالعان قانداستارىمىزعا دەگەن نيەتى مەن كوزقاراسىن كورسەتەيىن دەگەن ويمەن بايانداپ وتىرمىن.

كەسىپ ايتايىن، ءبىزدىڭ اۋىل تۇرعىندارىن تۇرالاتىپ، ادىمىن اشتىرماي وتىرعان – شيكى زاڭدار مەن وسىنداي جەتەسىز باسشىلار.

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ  «جەر شەتەلدىكتەرگە بەرىلمەيدى!» دەگەن تاريحي شەشىمىنەن كەيىن، «جەر كودەكسىنە» وزگەرتۋلەر ەنگىزىلدى.  جاڭا كودەكستە 46-باپتىڭ ءۇش نورماسى قالدى دا، قالعان 37, 97 جانە 100-باپتار الىنىپ تاستالدى.

«قانداس» مارتەبەسىنىڭ ءبىر جىلعا قىسقارۋىنا بايلانىستى، ارعى بەتتەن ورالعان اعايىندار ەندى قازاقستان ازاماتتىعىن العان سوڭ، اتالعان كودەكسكە ساي، جەرگىلىكتى حالىقپەن بىردەي جەر تەلىمدەرىن الا الادى.

بىراق، اۋىل حالقىنا شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ ماقساتىندا جەر بەرۋگە كەلگەندە جەرگىلىكتى اتاقارۋشى بيلىكتىڭ نيەتى دە، «جەر كودەكسىنىڭ» جەر بەرۋ شارتى دا بالەندەي وزگەرىپ كەتكەن جوق، سول ەسكى كۇيىندە قالدى.

ەندى، قولدانىستاعى جاڭا «جەر كودەكسىنە» كەلسەك، اتالعان كودەكستىڭ 48-بابىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى ايقىنداعان وڭىرلەرگە، وبلىستىق ماڭىزى بار قالالارعا قانىستانعان قونىس اۋدارۋشىلارعا جەر ۋچاسكەلەرىن نەمەسە جەر ۋچاسكەلەرىن جالعا الۋ قۇقىعىن ساۋدا-ساتتىقسىز (اۋكتسيوندارسىز) بەرۋ كوزدەلگەن.

بۇل – وتە دۇرىس.

ال، الىس-جاقىن شەتەلدەردەن كوشىپ كەلگەن قانداستارىمىز ءۇشىن، وكىنىشكە وراي، مۇنداي جەڭىلدىك نورما قاراستىرىلماعان.

بۇل – دۇرىس ەمەس!

ارعى بەتتەن ورالعان قانداستارىمىز ونداي جەڭىلدىكپەن جەرگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن، الدىمەن ۇكىمەت ايقىنداعان وڭىرلەردەن تىس وبلىستارعا قونىستانىپ، تۇرتاقتى تىركەۋگە تۇرىپ، قازاقستان ازاماتتىعىن الۋى كەرەك.

سودان سوڭ بارىپ، ولاردىڭ ۇكىمەتى ايقىنداعان وڭىرلەرگە قونىس جوتكەپ، «قونىس اۋدارۋشى»  اتانۋىنا تۋرا كەلەدى.

بۇل – ەندى ازاپ!

بۇل كۇندە ۇكىمەت ايقىنداعان وبلىستاردان وزگە وڭىرلەردەن جەردى جەردەن شۇقىساڭ دا تاپپايسىڭ، ءبارى قولدى بولىپ كەتكەن. وعان اپارىپ جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىكتىڭ نيەتىن قوسساڭىز، ماناعى ەكى جىگىتتىڭ كۇنىن كەشەسىز.

مەنىڭشە، اۋىلدى جەردە شارۋاشىلىقپەن اينالىسقىسى كەلەتىن ءاربىر ازاماتقا جەر تەلىمدەرىنىڭ پايدالانۋ قۇقىعى بەلگىلى مولشەردە بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە ساۋدا-ساتتىقسىز (اۋكتسيوندارسىز) بەرىلۋى كەرەك.

ەگەر، سول مەرزىم ىشىندە ولار ول جەردى يگەرە الماسا، قايتارىپ الىپ باسقاسىنا بەرگەن دۇرىس.

سونداي-اق، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ جەر تەلىمدەرىن الۋىنا، ولاردىڭ قۇرال-سايمان، ماشينا-تراكتورلارىنىڭ بار-جوعى شارت ەتىلمەۋى ءتيىس.

مۇنداي «شارتتاردىڭ» تويىمسىزداردىڭ جەردى كوبىرەك باسىپ قالۋى ءۇشىن ادەيى زاڭداستىرىلعانى كورىنىپ تۇر.

ادامدا شاش بولعانى ءۇشىن، بارلىق ادام شاشتاراز اشۋى، ۇستارا ۇستاۋى شارت ەمەس قوي. تەك، ءبىر ءبولىم ادامدار عانا شاش الۋ جۇمىسىمەن  اينالىسادى.

سول سەكىلدى، بىرەۋدە جەر بولسا، ەكىنشى ادام قۇرال-سايمانىن، ءۇشىنشى ادام ۇرىعى مەن تىڭايتقىشىن الىپ شىعادى.

ءسويتىپ، كاسىپ يەلەرى ءبىر-بىرىمەن سەلبەسىپ، جۇمىسپەن قامتىلاتىندار سانى كوبەيە بەرەدى.

بۇل ءوزى – زاڭدىلىق. ءتىپتى، كاسىپكەرلىكتىڭ فيلوسوفياسى دەۋگە دە بولادى.

ەڭ قيىنى، شەتتە ءجۇرىپ، ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتۋعا توسەلىپ كەلگەن قانداستارىمىز ءۇشىن تاعى دا جەر قايعى بولىپ تۇر!

بارىنە اقىلى جەتكەن ۇكىمەتتىڭ قانداستارىمىزعا كەلگەندە ساراڭدىق جاساعانىنا تاڭ قالامىن...

اۋىت مۇقيبەك

Abai.kz