سوڭعى كەزدەرى ارىستار توبى، الىپتار توبى دەگەن تىركەستەر ايتىلمايتىن بولىپ كەتتى. بارا-بارا ولاردىڭ اتىن دا ۇمىتىپ كەتەتىن ءتۇرىمىز بار. وسىنداي جاعدايدا الىپتار توبىنىڭ بەلدى وكىلى عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ كولەمى 1000 بەتتەن اساتىن، ءىشى-سىرتى قالىڭ، ادەمى تىستالعان كوركەم شىعارمالار جيناعى «قازاقپارات» باسپاسىنان جارىق كوردى. «مادەنيەت» تەلەارناسىنىڭ «حالىق سوزىنەن» قولداۋ تاپقان جوباسىندا بەلگىلى ادەبيەتتانۋشى، عالىم - تالاپبەك اكىم مەن فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ دوتسەنتى ءساليما قالقاباەۆا وسى كىتاپ جايىندا تومەندەگىشە اڭگىمە ءوربىتتى.

جۇسىپبەك قورعاسبەك: تاكە، ءسىز كوپ جىلدار، شاتاسپاسام، 60-جىلداردان بەرى قاراي «ادەبيەت جانە ونەر حالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە» ۇيلەستىرۋشى قىزمەتىن اتقاردىڭىز. سول جىلدارى وسى الىپتار توبى­نىڭ وكىلدەرىمەن تالاي كەزدەسىپ، ارالاستىڭىز. مىنا كىتاپتى قولى­ڭىزعا ۇستاپ وتىرىپ، عابەڭ تۋرالى ءسوزدى سول حالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە كەزدەسكەن كەزدەسۋىڭىزدەن باستاساڭىز، اڭگىمەمىز دامدىرەك بولار ەدى.

سوڭعى كەزدەرى ارىستار توبى، الىپتار توبى دەگەن تىركەستەر ايتىلمايتىن بولىپ كەتتى. بارا-بارا ولاردىڭ اتىن دا ۇمىتىپ كەتەتىن ءتۇرىمىز بار. وسىنداي جاعدايدا الىپتار توبىنىڭ بەلدى وكىلى عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ كولەمى 1000 بەتتەن اساتىن، ءىشى-سىرتى قالىڭ، ادەمى تىستالعان كوركەم شىعارمالار جيناعى «قازاقپارات» باسپاسىنان جارىق كوردى. «مادەنيەت» تەلەارناسىنىڭ «حالىق سوزىنەن» قولداۋ تاپقان جوباسىندا بەلگىلى ادەبيەتتانۋشى، عالىم - تالاپبەك اكىم مەن فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ دوتسەنتى ءساليما قالقاباەۆا وسى كىتاپ جايىندا تومەندەگىشە اڭگىمە ءوربىتتى.

جۇسىپبەك قورعاسبەك: تاكە، ءسىز كوپ جىلدار، شاتاسپاسام، 60-جىلداردان بەرى قاراي «ادەبيەت جانە ونەر حالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە» ۇيلەستىرۋشى قىزمەتىن اتقاردىڭىز. سول جىلدارى وسى الىپتار توبى­نىڭ وكىلدەرىمەن تالاي كەزدەسىپ، ارالاستىڭىز. مىنا كىتاپتى قولى­ڭىزعا ۇستاپ وتىرىپ، عابەڭ تۋرالى ءسوزدى سول حالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە كەزدەسكەن كەزدەسۋىڭىزدەن باستاساڭىز، اڭگىمەمىز دامدىرەك بولار ەدى.
تالاپبەك اكىم: الىپتار توبى دەپ سول كەزدە اۋەزوۆتى، مۇسىرەپوۆتى، مۇقانوۆتى، ءمۇستافيندى ايتقان بولاتىن. وسى كىسىلەردى الىپتار توبى دەگەن پىكىر قالىپتاسقان. جۇرتتىڭ بارىنە ۇعىنىقتى، ءسىڭىستى بولىپ كەتكەن عوي. مەنىڭ قاتىسۋىممەن سوندا الىپتار توبىنىڭ ۇشەۋى ءبىزدىڭ حالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە كەزدەسۋ وتكىزگەن. 80-جىلدارى دەۋگە بولادى، ءبىز حالىق ۋنيۆەرسيتەتىنە عابەڭدى شاقىردىق. عابەڭ باياۋ سويلەيتىن ەدى. تالاي ويلارىن ايتتى. مۇقاڭنىڭ 20 تومدىق شىعارمالار جيناعىن شىعارىپ جاتقانبىز. ودان بۇرىن دا ۇيىنە بارىپ سۇراعانمىن. مىنا «اقان-زايرا» دەگەندى مۇقاڭ ەكەۋى بىرىگىپ جازعان. «سول شىعارماڭىزدى بەرسەڭىز»، - دەپ سۇرادىم. مۇقاڭدا 2-3 نۇسقاسى بار...
اقان سەرى تۋرالى جازىلعان تاريحي دراما. سول ەكەۋى بىرىگىپ جازعان. سونى سۇرادىم. «مۇقاڭ دا، ءسىزدىڭ دە ونداي قولجازباڭىز مۇقاڭنىڭ مۋزەيىندە جوق ەكەن. سونى ءسىز بەرسەڭىز، مىنا 20 تومدىققا ەنگىزىپ جىبەرسەك دەپ وتىرمىز»، - دەپ ەدىم، قولجازباسىن بەرگىسى كەلمەدى. سوندا ءوزىنىڭ ەستەلىگىن ايتتى. «مۇقاڭمەن بىرگە ءبىر شىعارما جازامىن دەپ ابدەن قيىنشىلىققا ۇشىراعانىم بار. تۇنگى ساعات 3-4-تەردە قوڭىراۋ شالادى. ۇيقىدان ويانىپ كەلەمىن. «ءاي، عابيت، قالاي، جازىپ جاتىرسىڭ با؟» - دەيدى. «وي، مۇقا، قاتىرىپ جاتىرمىن»، - دەيمىن. سوعان ريزا بولىپ، ارعى جاقتا تۇرىپ ماقتايدى. مەنىڭ ۇيقىدان تۇرىپ كەلگەنىمدى قايدان ءبىلسىن ول كىسى؟»، - دەيدى. ءسويتىپ كۇندە حابارلاسىپ وتىرادى ەكەن. «سوندا مۇقاڭ شىعارمانى ءبىر ايعا جەتكىزبەي جازىپ تاستادى»، - دەيدى. «ال مەنىڭ جازعاندارىم وزىمە دە ۇنامادى، مۇقاڭا كورسەتۋگە ونشا باتپادىم. شىنىن ايتسام، مەنىڭ اتىم تۇرعانى بولماسا، مەنىڭ ەشقانداي سەپتىگىم تيمەدى»، - دەيدى.
جۇسىپبەك قورعاسبەك: كىتاپ 1020 بەتتەن تۇرادى ەكەن. بۇل كىتاپقا عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «ۇلپان» اتتى رومانى دا كىرىپ وتىر. بۇل جەردە پوۆەست دەپ بەرىلىپتى، ءبىر جەردە رومان، ءبىر جەردە پوۆەست دەپ ايتىلىپ ءجۇر. بىراق تۇتاس زامان، ءداۋىر تىنىسىن كورسەتكەننەن كەيىن رومان دەگەن جانردى اقتايتىن سياقتى كورىندى ماعان. سودان كەيىن «قازاق سولداتى» رومانى بەرىلىپ وتىر. ول باسىندا «قازاق باتىرى» دەگەن اتپەن شىققان ەكەن. كەيىن، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، «قازاق سولداتى» رومانى بولىپ وزگەرىپ كەتىپتى. ونىڭ سەبەبى جونىندە ەشكىم ەشتەڭە ايتا المايدى-اۋ دەيمىن.
تالاپبەك اكىم: قازاق باتىرى دەگەن كىشكەنە جۇقا بولىپ شىقتى، «قازاق سولداتى» دەپ ارتىنان ويلانىپ، مەيلىنشە كەڭەيتىپ، مەيلىنشە قالىڭداتىپ شىعاردى.
جۇسىپبەك قورعاسبەك: ودان باسقا كوپتەگەن ماقالالارى، اڭگىمە­لەرى بار. پروزا، قارا سوزبەن جازعان باللادالارى دا ەنگىزىلىپتى. ءبىز اڭگى­مەنى تالقىلاۋعا وڭايلاۋ «اۆگيدىڭ اتقوراسىنان باستاساق» باستايىق ەندەشە، ءساليما. «اۆگيدىڭ اتقورا­سىنان باستاساق تا»: «ءتىل جاڭارىپ، تولىعىپ وتىرۋى كەرەك. بىراق قازىر ديالەكت سوزدەر كوبەيىپ كەتتى. «ءبىزدىڭ اۋىل وسىلاي سويلەيدى» دەگەن جەلەۋمەن ءتىلىمىز شۇبارلانىپ بارا جاتىر. كەيبىر تۇسىنىكسىز سوزدەر پاي­دا بولدى»، - دەگەن ويلارىن ايتادى.
«قايدام» دەگەن ءسوزدىڭ ەنىپ العانىن مىسالعا كەلتىرەدى. «جازۋشىلارىمىز كوپ قولدانادى. ول «قايدان بىلەيىن؟» دەگەن ءسوز، ونى نەگە تولىق قولدانبايدى»، - دەيدى. جازۋ­شى­لار­دىڭ تىلىندەگى وسىنداي مۇكىس­تىك­تەرگە سىن ساداعىن قادايدى. سوعان دا بايلانىستى بولۋى كەرەك، سوڭعى ۋاقىتتا ءتىل تازالىعى تۋرالى اڭگىمە ايتساق، عابەڭ ەسكە تۇسەدى. جاڭا تالاپبەك اعامىز دا ايتتى، مەن دە سۇراعىمنىڭ باسىندا ايتتىم: ءبىز الىپتاردىڭ، وسى اعالارىمىزدىڭ كوزقاراسىمەن قا­راۋ­­شى ەدىك، - مادەنيەتكە، رۋحا­نياتقا، ءتىپتى ساياساتقا دا. وسى «اۆگي­دىڭ اتقوراسىنان باستاساق» دەگەن ماقالانى ءوزىڭ ءبىر تاراتىپ ايتىپ كورشى.
ءساليما قالقاباەۆا: شىنىندا، قاراپ وتىرساڭ، ءبىزدىڭ كوركەم شىعار­مانىڭ ءتىلى جۇتاڭداپ بارا جاتقانىن ءبارىمىز دە مويىندايمىز. عابەڭ دە ءوزىنىڭ ماقالاسىندا تىلىمىزگە ەنىپ جاتقان، ءوزىڭىز ايتىپ وتىرعانداي، كوپتەگەن ورىنسىز قولدانىلاتىن سوزدەردى، كىرمە سوزدەردى اتاپ كورسەتتى. ادەبي ءتىلدى اقىن-جازۋشىلاردىڭ وزدەرى دۇرىس قولدانبايتىنىن باسا ايتتى. ماسەلەن، «سولتۇستىك، وڭتۇستىك» دەگەن سوزدەر قازىر تىلدىك نورمامىزعا ەنىپ كەتتى عوي، سونىڭ ءوزىنىڭ دۇرىس ەمەس ەكەنىن ايتادى. «ءتۇس» دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسى باسقا، «تۇستىك» دەگەننىڭ دە ماعىناسى باسقا. بۇل ءتۇس ەمەس، تۇس. «سوندىقتان «سولتۇستىق، وڭ­تۇستىق» دەپ ايتۋىمىز كەرەك»، - دەيدى. «ءتۇس» ءسوزى مەن «تۇس» ءسوزىنىڭ ايىرماسىن ايتادى. عابەڭ ءوزىنىڭ شىعارمالارىندا ونداي نۇسقالاردى قالاي ساقتادى ەكەن دەپ، ءوزىم دە پاراقتاپ قارادىم. شىنىندا دا، وڭتۇستىق، سولتۇستىق دەپ قولدانعان ەكەن. ءوزى كوتەرگەن ماسە­لەلەردى شىعارمالارىندا ۇستانعان ەكەن. وسىعان ريزا بولدىم. «ەلەۋسىز كىرگەن دەرت، ەلەمەسە ەسەيە بەرمەك. سوندىقتان مۇنى ەلەمەسە بولمايدى»، - دەگەن ويلار ايتادى.
جۇسىپبەك قورعاسبەك: ماقالا­دا ءبىراز ۇلكەن، تالانتتى جازۋشى­لارىمىزدىڭ اتى-جوندەرى اتالادى ەكەن. ۇلكەن جازۋشىلاردان سۇحبات الىپ وتىرساڭىز، «سوسىن» دەگەن ءسوزدى كوپ ايتادى. گازەتتە جۇرگەننەن كەيىن «سوسىن» دەگەندى، «سودان كەيىن، سودان سوڭ» دەپ تۇزەپ قويامىز، ءتىپتى كەيدە، تۇزەۋ مۇمكىن بولماي كەتەدى. وتە كوپ قولدانادى. سول جونىندە بىلاي دەپ ايتقان ەكەن: «كەيبىر جازۋشىلارىمىز «سودان سوڭ» دەگەن تولىققاندى، ايقىن ماعىنالى ءسوزىمىزدى كەسكىلەپ، تۋراپ، «سوسىن» دەپ جازادى. بۇلارىنان جاڭا ۇعىنىس تۋىپ تۇرعان جوق، بۇرىنعى ءدۇدامالداۋ ۇعىنىستى اشا ءتۇسۋ دە جوق. ماعىناسى ايقىن ءسوزدىڭ تۇرپاتىن بۇزۋ عانا بار»، - دەيدى. «سوسىن» دەگەن ءسوز اسقار سۇلەيمەنوۆتە كوپ، ءابدىجاميل نۇر­پەيىسوۆتە اياق الىپ جۇرگىسىز، مۇزافاردا دا بارشىلىق»، - دەيدى. مەن ءبىر كەزدە تالانتتى جازۋشىمىز ورالحان بوكەيدىڭ قاسىندا ءبىراز جۇرگەن ەدىم. سوندا ورالحان بوكەيدىڭ جىميىپ قويىپ، عابەڭ تىلىمدە كەتكەن ءبىر قاتەلىككە بايلانىستى سىناپ ەدى دەپ، جىلى قابىلداپ ايتقانى بار. ول وسى «اۆگيدىڭ اتقوراسىنان باستاساقتىڭ» ىشىندە ءجۇر. سول جەردە عابيت مۇسىرەپوۆ: «ءبىر كەزدە ساكەن، بەيىمبەت، ءىلياس، مۇحتار، عابيدەن، عالي، اسقار، ءابدىلدا، جاقان، تايىر، ءبارىنىڭ دە قولجازبالارىن باسپاعا بەرىلمەي تۇرىپ وقىپ شىعىپ، اي­تىسقا، پىكىرتالاسقا سالۋشى ەدىك»، - دەيدى. «سوندا ءسوز، سويلەمدەرىن تۇزەپ وتىراتىن ەدىك. ادەبي نورماعا كەلتىرىپ وتىراتىن ەدىك»، - دەيدى. قازىر قولجازبانى الدىن الا تالداۋ جوق بولىپ كەتتى عوي.
تالاپبەك اكىم: ول كەزدە تالقىلاۋ بولدى عوي. شەت جاعاسىن ءوزىڭ دە بىلەسىڭ. قازىر ءبىر كىتاپتى جازۋشىلار وداعىندا يا باسقا ءبىر جيىندا تالقىلاپتى دەگەندى ەستىمەيمىز. كىتابىڭدى الاسىڭ دا، اقشاڭ بولسا بولدى، كورىنگەن جەردەن شىعارا بەرەسىڭ. ادەبي باسىلىمدار تالقىلاپ جاتىر دەگەندى دە ەستىمەيمىز.
ءساليما قالقاباەۆا: عابەڭ تەك قانا «اۆگيدىڭ اتقوراسىنان باستاساقتا» عانا ەمەس، باسقا دا ماقالالارىندا انا ءتىلىمىزدىڭ تاعدىرى جايىنداعى وي-پىكىرلەرىن ايتادى. «ادەبيەت ءتىلى جايىندا» دەگەن، 1962 جىلى جازعان ماقالاسىندا جازۋشىلارعا تالاپتىڭ كوپ قويىلىپ وتىرعانىن  العا تارتادى. سوندا «ءتىلدى كوركەيتە بەرۋ زاڭدارىن، اسىرەسە، ءبىز جازۋشىلار قاتتى قاداعالاۋىمىز كەرەك»، - دەيدى. ال «وي-تولعامدار» دەگەن ماقالاسىندا: «ءتىلدىڭ بوياۋى بوزاڭداپ، قىرى سىنباۋى كەرەك. قىرانعا ايتار تەڭەۋدى كورىنگەن قۇسقا ايتا المايتىن بولايىق. ءسوزدىڭ ءمورى وشپەسىن، مالتالانباسىن، ءتىلدى ورالىمسىز كومەسكى ەتىپ المايىق»، - دەپ جازادى. وسىنىڭ ءبارى ءتىلدىڭ تازالىعىن ساقتاۋعا كۇرەسكە شاقىرعان، كەيىنگى ۇرپاققا قالدىرعان عابەڭنىڭ اماناتى دەپ ويلايمىن.
جۇسىپبەك قورعاسبەك: وسى اي­تىل­عانداردىڭ ءبارى مىنا كىتاپتا بار. «اۆگيدىڭ اتقوراسىنان باس­تاساق» دەگەن ماقالانى قايتادان شى­عارىپ، ءاربىر رەداكتوردىڭ، ءاربىر ءجۋرناليستىڭ الدىنا قويىپ قويۋ كەرەك شىعار. سەبەبى، بۇل جەردە ءسىز ايتقانداي، ءتىلدىڭ اماناتى جاتىر. ەندى عابەڭنىڭ وسى كىتابىنداعى كور­كەم شىعارمالارىنا كەلسەك تە، ايتار اڭگىمە از ەمەس ەكەنى اڭعارىلادى. زامان الماستى، ۋاقىت الماستى، كوزقاراس، دۇنيەتانىم وزگەردى. وسى «ۇلپان» رومانىنىڭ ءبىرتالاي ءبولىمى كەنەسارىعا قاتىستى ايتىلادى. كەنەسارىنى قاتتى شەنەيدى، بوپاي حانىمدى دا قاتتىراق، باتىرىڭقىراپ سىناپ جىبەرەتىن جەرى بار. سونىڭ بارلىعىن باس كەيىپكەر ەسەنەيدىڭ كوزقاراسىمەن بەرەدى. شوقاننىڭ اكەسى شىڭعىس ۋاليحانوۆقا  قاتىستى دا «بەيتاراپ قالىپ تانىتىپ وتىر، كەنەسارىنىڭ ءىس-ارەكەتىنە بايلانىستى ءبىر شارا قولدانبادى» دەگەندەي اڭگىمەلەردى ايتادى. سونى قىنجىلىسپەن جانە شىنايى ايتادى. قاراپ وتىرساڭ، روماندى وقىعاننان كەيىن ويلادىم: عابەڭ سوتسياليستىك، سوۆەتتىك كوزقاراسپەن وسىلاي دەدى مە ەكەن؟ سونىڭ ىعىنا جىعىلىپ وسىلاي دەدى مە ەكەن؟  بىراق  ولاي دەيىن دەسەم، جازۋ بارىسىندا بايقاعانىمىز، ەسەنەيدىڭ اۋزىمەن ايتادى، ەسەنەيدىڭ ويىمەن بەرەدى ءبارىن، سونىڭ كوزقاراسىن شىنايى بەرگەن سياقتى كورىنەدى. وسى جونىندە نە ايتاسىز؟ زاماننىڭ اۋىسقانىنا بايلانىستى روماننىڭ جارتىسىن الىپ تاستايمىز با، الدە سولاي قالا بەرگەنى دۇرىس پا؟
تالاپبەك اكىم: كەنەسارىنى ول زاماندا قازاقتاردىڭ قولدايتىنى دا، قولدامايتىنى دا بولدى. كەنەسارى عابەڭنىڭ ياعني ەسەنەيدىڭ اۋىلىن شاپتى. سودان كەيىن كەنەسارىنى قولداماعان ەسەنەيدەن باسقا، شوقاننىڭ اكەسى ەدى. باسقا ايماقتاردىڭ كوبى كەنەسارىنى قولدادى. سودان كەيىن كەنەسارىنىڭ تىزەسى باتىپ كەتكەن اۋىلدار بولدى. شاپقان اۋىلدارى دا بولدى. مەن ويلايمىن، عابەڭنىڭ اۋىلىنا كەنەسارىنىڭ تىرناعى باتىڭقىراپ كەتكەن بولۋى كەرەك. تىرناعى باتقان جەردە اڭگىمە، اڭىزدار كوپ بولادى. ونىڭ ءبارى عابەڭە جاستايىنان ءسىڭىپ وسەدى. سوعان ءوزىنىڭ كوزقاراسى قالىپتاسادى.
جۇسىپبەك قورعاسبەك: قازاق حالقىنىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىنىڭ كوزقاراسى دەيسىز عوي ونى؟
تالاپبەك اكىم: مىسالعا،  قۇنان­باي كەنەسارىنى قۋدى.  بىراق تالاي جەردە كەنەسارىنى قۇتقارىپ،  امان الىپ قالىپ وتىردى. سوندا بايقاساڭ، قۇنانباي ورىس ارمياسىنا كوز قىلىپ قانا جۇرگەن. بولماسا كوپ جاعدايدا قۇنانباي قۇتقارىپ قالىپ وتىرعان. ال ەندى عابەڭنىڭ اۋىلىن شاپقانى راس. ەسەنەيلەرگە تيىسكەنى راس. بىراق ارتىنان مۇقاڭنىڭ وكىنگەنى بار، ءبىر قۇجاتتى مۇقاڭ كەيىن تاپقان. سوندا ورىستىڭ جانسىزدارى تەز قيمىلداپ، قىرعىزدىڭ حاندارىنىڭ، ماناپتارىنىڭ اۋزىن الىپ، قازاقتاردىڭ اۋزىن الىپ، كەنە­سارىعا قارسى قويعان ەكەن. سوندا قىر­عىزدارعا ايتقان ەكەن: «ەگەر سەندەر وسىنى ىستەسەڭدەر، بالقاشقا دەيىنگى جەردى سەندەرگە بەرەمىز»، - دەپ. سول قۇجات مۇقاڭنىڭ قولىنا كەيىن ءتۇسىپ، مۇقاڭ قاتتى وكىنگەن. ويتكەنى، ول قۇجات بولاتىن بولسا، شىعارمانى باسقاشا جازۋعا بولاتىن ەدى.
جۇسىپبەك قورعاسبەك: «ۇلپاندا» دا، تاعى ءبىر ماقالاسىندا دا مىنانداي ءبىر اۋىر ءسوز بار: «كەنەسارىنى قازاقتار قۇلاتتى، قىرعىزدار ءولتىردى»، - دەيدى. وسى ءسوزدىڭ اۋانىندا «ۇلپان» رومانىندا ءبىراز نارسەلەر ايتىلادى. ءساليما، تاپ وسى ماسەلەدە ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز قالاي؟
ءساليما قالقاباەۆا: كەنەسارى تۋرالى كەڭەستىك داۋىردە ەكىۇشتى پىكىر بولدى عوي. كەڭەستىك ءداۋىردىڭ يدەولوگياسىنىڭ ىڭعايىنا بۇرىلاتىن تاريحشىلار ونى دۇرىس جاعىنان تۇسىندىرمەدى. كەرىسىنشە، سولاقاي بولىپ جاتتى. سونىڭ سالدارى شىعار دەپ ويلايمىن. بىراق كەنەسارىنىڭ تۇلعاسىن باعالاعان باسقا جازۋشىلار سول تۇستىڭ وزىندە دە تاماشا وبرازىن جاسادى. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «حان كەنە» پەساسىندا كەنەسارىنى ۇلتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن جان الىسىپ، جان بەرىسكەن كۇرەسكەر رەتىندە كورسەتەدى. وسىنىسى ءۇشىن كەزىندە قۋدالاندى عوي. ۇلتشىل دەگەن ايىپتار تاعىلدى. سونىڭ وزىندە دە ءوزىنىڭ ايتايىن دەگەن يدەياسىن استارلاپ بولسىن، شىعارماسىندا ايتا الدى. «ۇلپاندا» نەگىزگى قاھارمان كەيىپكەر كەنەسارى بولماسا دا، كوپتەگەن وقيعانىڭ رەتىنە قاراي وبرازىن كورسەتىپ وتىرادى. كەيبىر تۇستا، «اقىلدى ادام بولماي شىقتى» دەگەن سوزدەردى دە ايتادى. «اقىماق» دەگەن ءسوزدى دە ايتادى. قاراساڭ، ىشتەي قۇپتاي دا المايمىز. روماندا ۇلپاننىڭ اكەسى اعىباي باتىر بولعان عوي. سول باتىردى تانىستىرۋ تۇسىندا، ەرلىگىن سۋرەتتەيتىن جەردە كەنەسارىنىڭ وكتەمدىگىن كەلتىرەدى. كەنەسارى مەن ەسەنەي رۋ باسشىسى بولدى عوي اۋەلگىدە. سولاردىڭ اراسىنداعى 3 جىلعا سوزىلعان سوعىستاعى ارتىقبايدىڭ كورسەتكەن ەرلىكتەرىن سۋرەتتەۋ تۇسىندا كەنەسارى حانعا قاتقىلداۋ سيپاتتاما بەرەدى. ءىس-ارەكەتىنىڭ دۇرىس ەمەس ەكەنىن، بۇلىكشىلىك جاساۋدىڭ ارتى نەگە اپارىپ سوعارىن، پاتشا يمپەرياسىنا قارسى قازاق حالقىنىڭ كۇشىنىڭ جەتپەيتىندىگىن جەلەۋ قىلادى. قاراپ وتىرساڭ، ءار كەزەڭدە بولعان تاريحي وقيعالارعا ءار ۇرپاقتىڭ بەرەتىن باعاسى باسقا سياقتى.
جۇسىپبەك قورعاسبەك: دەسە دە، وسى «ۇلپانداعى» سيپاتتامالار كەنەسارىنىڭ پورترەتىن تولىقتىرا تۇسەدى عوي دەپ ويلايمىن. ەل اراسىندا ايتىلىپ جۇرگەن اڭگىمەلەر ءبارىبىر سول جەردە ەنگىزىلگەن. ادەبيەتشىلەردىڭ بىرجاقتىلىققا ۇرىنىپ كەتەتىنى بار، كەيبىر نارسەلەردى قاعىس قالدىرىپ كەتەتىنى بار. ول تاريحي شىندىق، ودان بارىپ كوركەمدىك شىندىق تۋادى. وسى كوركەمدىك شىندىقتىڭ شەت-جاعاسى عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «ۇلپان» رومانىندا، كەنەسارىعا قاتىستى كوزقاراسىندا بار عوي دەپ ويلايمىن. عابەڭ تىلگە عانا قاتال ەمەس، ادەبي ءتىلدىڭ نورمالارىن ساقتاۋدا عانا كەرەمەت  تارتىپتىلىكتى ساقتاعان جازۋشى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ادەبي ەرەكشەلىكتەرگە بارىنشا ادالدىق تانىتقان ادام. ەسەنەيدىڭ وبرازى، ۇلپاننىڭ وبرازى قانداي؟ مىنەز-قۇلىقتارى حالىقتىڭ تىرشىلىگىمەن استاستىرىلىپ، ۇيلەسىمدى سۋرەتتەلگەن. مىسالى، ۇلپان ەسەنەيگە قولىنا قۇس بولىپ قونعاننان كەيىن، ەسەنەيدىڭ ءوزىنىڭ ءوز جۇرتىندا الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىككە بارىپ وتىرعانىن كورە باستايدى. سونى تۇزەگىسى كەلەدى. ءوزىنىڭ قولاستىنداعى جۇرتتىڭ، جوق-جىتىك ادامداردىڭ سۇرامشاقتانىپ كەلىپ وتىرعانىنا قاراپ وتىرىپ، جاناشىرلىق ءبىلدىرىپ، ۇيدەگى دۇنيەنى ۇلپاننىڭ تاراتىپ جىبەرەتىنى بار. «ۇلپان» رومانىن جازۋعا عابەڭ بەكەردەن بەكەر كەلە قويماعان سياقتى. جاس كەزىنەن قۇلاعىنا سىڭگەن اڭگىمە بولسا، ەكىنشىدەن وزىنە جاقىن ءومىر عوي دەيمىن، تاكەڭ ايتپاقشى.
ءساليما قالقاباەۆا: وتە دۇرىس ايتاسىز. عابەڭنىڭ قازاق ادەبيەتىنە قوسقان ۇلەسىنىڭ ءبىر بيىگى ايەلدەر وبرازىن سومداۋىنان كورىنەدى. ارينە، بۇل تاقىرىپقا ۇلكەن دايىندىقپەن كەلدى. ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە عابيت مۇسىرەپوۆ: «ۇلپان» - مەنىڭ مونا ليزام»، - دەيدى. شىندىعىندا، ۇلپان وبرازىن جاساۋدا سۋرەتكەرلىك قۋاتىن مولىنان پايدالانعان سياقتى.
جۇسىپبەك قورعاسبەك: وسى «ۇلپانداعى» ۇلپان، ەسەنەي، وزدە­رىنىڭ قىزدارى، كۇيەۋ بالاسى، ولار­دىڭ مىنەز-قۇلىقتارى، بارلىعى بوياۋى قانىق بەرىلگەن. «قازاق سولداتى» رومانىنداعى قايروشتىڭ وبرازى، اسىرەسە، بالا كەزىندە كورگەندەرى ىستىق سەزىممەن جازىلادى. ادامنىڭ كوزىنە جاس ءۇيىرىپ وتىرىپ وقيتىنداي بار. بالانىڭ مال باعىپ جۇرگەن كەزدەگى قينالعاندارى، قالاعا قاشىپ كەلگەنى، وقيمىن دەپ ينتەرناتقا بارعانى، شەشەسىنىڭ ارتىنان ىزدەپ كەلگەنى، بارلىعى قازاقى تۇرمىستىڭ ءبىر زامانداعى شىنايى كورىنىسى.
تالاپبەك اكىم: جاريالانعان كەزىنىڭ وزىندە-اق ەرەكشە اسەر ەتتى عوي. «قازاق سولداتىنىڭ» دا ورنى ەرەكشە بولۋى كەرەك مەنىڭشە. قاي جاعىنان بولماسىن. ەرەكشە شىعارما رەتىندە سول كەزدىڭ وزىندە-اق باعالاندى. سول باعاسىن وسى كەزگە دەيىن جويا قويعان جوق.
ءساليما قالقاباەۆا: عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ قاي رومانىن الساڭ دا، ونىڭ كەيىپكەرلەرى ومىردە بولعان ادامدار. باستان كەشكەن تاريحي وقيعالار ءسوز ەتىلگەندىكتەن، بايانداۋ فورمالارىن تۇرلەندىرىپ الىپ وتىرادى. اسىرەسە ءبىرىنشى جاقتان بايانداۋعا شەبەر. كەيىپكەردىڭ ءوز اتىنان بايانداۋ شىعارمانى وقىرمانعا جاقىنداتا تۇسەدى. كوپتەگەن ويلاردى سونىڭ اۋزىمەن ايتقىزۋ دەگەن سياقتى ۇلگىلەر كوپ كەزدەسەدى. «قازاق سولداتى» رومانىندا «مەن» دەپ ءبىرىنشى جاقتان بايانداعان. بۇل روماننىڭ ەرەكشەلىگى ەكەنىن كەزىندە تالاي جازۋشىلىر ايتتى. ەستەلىك ۇلگىسىندەگى تاريحي شىعارما. بۇل شىعارمانىڭ قۇنى ەشقاشان جويىلمايدى. ويتكەنى قازاق باتىرى ول سوعىستا قانداي ەرلىك كورسەتتى، قالاي شايقاستى دەگەن ماسەلەلەردى كەيىپكەر ءوزىن كۋاگەر ەتە وتىرىپ سۋرەتتەگەن.
جۇسىپبەك   قورعاسبەك: مىنا كىتاپ عابەڭنىڭ شىعارمالارىمەن بىرگە، ءومىرىنىڭ ءار كەزەڭىندەگى فوتوسۋرەتتەرمەن ايشىقتالىپ شىعارى­لىپتى. كوپتەگەن جازۋشىلاردىڭ، ونەر، مادەنيەت قايراتكەرلەرىنىڭ سۋرەت­تەرى بار. سونىمەن قاتار، كۇن­دە­لىكتەرىندە دە ءبىراز سىر جاتىر. جازۋشىنىڭ وتباسىنا قاتىستى ەل اراسىندا ءار ءتۇرلى اڭگىمەلەر كوپ ايتىلادى. سول اڭگىمەلەرىنە ءسىز دە كۋاسىز عوي دەپ ويلايمىن، تاكە. كۇندەلىگىنىڭ ىشىندە مىنانداي ءبىر اڭگىمە بار ەكەن: «ونىڭ اڭدى­عانى - مەن، ارىق اتقا قامشى اۋىر...»، - دەپ جازىپتى العاشقى جارىنا قاتىستى، مىسالى. رايسا مۇحامە­دياروۆامەن اراسىنداعى ماحاببات تا حالىق اراسىندا اڭىز بولىپ ءجۇر عوي. ءوزىمىز كەيدە وسىنداي اڭىزداردى قۇپيالاعىمىز، جاسىرعىمىز كەلەدى. ال ەندى سونىڭ ءوزىن عابەڭ كۇندەلىگىندە جازىپ كەتىپتى. كەڭەس زامانى ءبىزدىڭ اقىن-جازۋشىلارىمىزدىڭ ءدىن تۋرالى اۋىز اشپاي، ءبارىنىڭ «اتەيست» بولىپ كەتكەن كەزى ەمەس پە؟ سول كەزدە عابەڭ كۇندەلىكتەرىندە قۇرانعا قاتىستى، دىنگە قاتىستى كوپ اڭگىمەلەر ايتادى. عابەڭنىڭ مىنا كىتابىنىڭ وننان ءبىر بولىگىن كۇندەلىكتەرى قۇرايدى. وسىنشاما تەلەگەي-تەڭىز دۇنيەنى بۇگە-شىگەسىنە دەيىن تالداپ شىعۋىمىز وتە قيىن نارسە. دەگەنمەندە، ءبىزدىڭ بايقاعانىمىز، عاباڭنىڭ رۋحانياتقا دەگەن، ادەبيەتكە، ءما­دەنيەتكە دەگەن ادالدىعى كور­كەم شىعارمالارىنان دا، ماقا­لالارىنان دا كورىنىپ تۇر.
تالاپبەك اكىم: عاباڭنىڭ ءتىلى قازاق جازۋشىلارىنىڭ ىشىندە ەرەكشە. ەشكىمدى قايتالامايدى. باياعىدا تەمىرعالي نۇرتازين دەگەن پروفەسسور بولدى: «عابەڭنىڭ تالانتىنداي تالانت باسقالاردا بولسا، ولار ەندىگىگە دەيىن نە ىستەرىن ادام ايتىپ بولمايتىن ەدى»، - دەيدى. «سونى عابەڭ قولدانبايدى. جازعان شىعارمالارىن كوركەمدەپ، جيناپ، شاشىراتپاي، اراسىنا ءبىر ءسوز قىستىرۋعا بولمايتىنداي ەتىپ جازادى. اسىقپاي جازادى، ونىڭ ءوزى تەكشەلەپ ورىن-ورنىنا قويىلعان تاستار سياقتى. وعان ەشتەڭە قوسا المايسىڭ جانە الا المايسىڭ»، - دەيتىن.
جۇسىپبەك قورعاسبەك: بارەكەلدى، جاقسى ايتتىڭىز، اعا! وسى ءسىزدىڭ سوزىڭىزبەن سۇحباتىمىزدى اياقتاساق. ءسوز باسىندا ايتقانىمىزداي، ادە­بيەتىمىز بەن مادەنيەتىمىزگە قا­تىستى نە ءتۇرلى اڭگىمە شىعىپ جاتىر. سونىڭ اراسىندا وسى الىپتار توبىنا قاتىستى جايتتار دا بار. «ءسابيت مۇقانوۆتاردىڭ كەيبىر شى­عار­مالارىن وقۋلىققا ەنگىزبەيىك، بالا­لارعا وقىتپايىق»، - دەگەن اڭگى­مە­لەر دە ايتىلىپ قالىپ جاتىر. مۇنىڭ ءبارى قاتە، تۇسىنبەستىكتەن تۋعان پىكىرلەر دەپ ويلايمىز. وسى تۇرعىدان كەلگەندە عابەڭنىڭ مىنا قالىڭ كىتابى كوركەم قالپىندا، التىن جالاتىلعان ارىپتەرىمەن سورەمىزدە تۇرسا، قازىنامىز مولايماسا، ازايماس ەدى. سونى وقىرمانعا جەتكىزىپ ايتقان سىزدەرگە مىڭ دا ءبىر راحمەت!
گازەتتىك نۇسقاسىن جاساعان - بالجان مۇراتقىزى

"حالىق ءسوزى" گازەتى