«پرەزيدەنتتىڭ ورنىندا بولساڭىز 5-6 قاڭتار كۇنى ءوزىڭىز نە ىستەر ەدىڭىز؟»
سۇراق قويۋ - وڭاي، جاۋاپ بەرۋ – قيىن...

ابدىرەيىم ءومىروۆ ەسىمدى باۋرىمىز 30-قاڭتار كۇنى «پرەزيدەنتكە سىن ايتىپ جاتقاندارعا» دەپ، جوعارىداعى سۇراقتى قويدى. ناقتى سۇراققا – ناقتى جاۋاپ.
مەن، ەڭ الدىمەن «20 مىڭ شەتەلدىك تەرروريست باسىپ كىردى» دەپ، قاساقانا ۇرەي سەپكەن ۇقك توراعاسىنا «دالەلىڭ كانە؟!» دەپ، ءۇنىن وشىرەر ەدىم.

سىپاتاي باتىر مەن رۇستەم تورە ساتىپ كەتكەن كەنەسارى حاننىڭ كەبىن كيىپ، جالعىز قالىپ، جانىم قىسىلسا دا پۋتينگە قارىزدار بولعانشا، ەردوعاننىڭ ەكى جىل بۇرىنعى جارقىن ۇلگىسىمەن تىكەلەي ەفيرگە شىعىپ، قالىڭ قازاققا: «تاۋەلسىزدىككە قاتەر ءتوندى، ءبارىڭىز كوشەگە شىعىڭىزدار، تەك ءتارتىپ ساقتاڭىزدار!» دەپ ۇندەۋ تاستار ەدىم، پوليتسياعا دامىعان ەلدەردەگىدەي «شەرۋشى حالىقتى ارانداتۋشىلاردان قورعاڭدار!» دەپ بۇيرىق بەرەر ەدىم. سىرتقى كۇشكە ەمەس، ءوز حالقىما سەنەر ەدىم! ميلليونداعان ادام كوشەگە شىققاندا تەرروريستەر تۇرماق، تۇتاس ارميا ارتىن قىساتىنى بەلگىلى. سول كەزدە كىنالىدەن بۇرىن كىناسىز كوپ جاننىڭ عۇمىرىن جۇلىپ كەتكەن «ەسكەرتپەستەن وق اتىڭدار!» دەگەن بۇيرىق تا بەرىلمەس ەدى، بەيبىت باستالعان ميتينگىلەر دە جاڭاوزەندەگىدەي بەيبىت اياقتالار ەدى!.. ودان بولەك، پرەزيدەنت بولسام، ءبىر مينۋت سوزباي، مەملەكەتتىڭ ەڭ جوعارى مارتەبەلى، بىراق، جالدامالى قىزمەتشىسى رەتىندە بيلىكتىڭ «قاڭتار قىرعىنىنا» جول بەرگەن بەيشارالىعى ءۇشىن حالىقتان كەشىرىم سۇرار ەدىم. ونىمەن دە شەكتەلمەي حالىقارالىق جانە وتاندىق قوعامدىق ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى قاتىسقان قۇزىرلى كوميسسيا قۇرىپ، ونىڭ ءبىر اي ىشىندە شىنايى ناتيجە بەرۋىن تالاپ ەتەر ەدىم.

«نۇرەكەڭ قالاي حالىقتان كەشىرىم سۇرادى؟..»

جالپى، «پرەزيدەنت بولسام نە ىستەر ەدىم؟» دەپ ويلانعان، ويلانىپ جۇرگەن كوزى اشىق، كوڭىلى قاراقتى ازاماتتار از بولماسا كەرەك. مەن دە «ۇسىنباساڭ – سىناما!» دەگەن ۇستانىممەن، ءوز وي-پىكىرىمدى تالاي رەت جاريالاپ جۇرسەم دە، كوپ جىل مازا بەرمەگەن ويدى قورىتا، 2019 جىلدىڭ اقپان ايىندا ەلدى جاردىڭ باسىنا اكەپ قويىپ، ءوزى كەتۋگە بەت العان نۇرەكەڭە الدىمەن ونىڭ ءوزى ءۇشىن - يا، الدىمەن ونىڭ ءوزى ءۇشىن! – سوسىن ەل ءۇشىن «وگىزدى دە ولتىرمەي، اربانى دا سىندىرماي» الىپ شىعاتىن جولدى كورسەتىپ، نيلس بور ايتقانداي «سۋماسشەدشايا يدەيا» ۇسىندىم: «نۇرەكە، ەل قايماعىن جيناپ، توتەنشە جيىن وتكىزىڭىز-داعى، الەمدىك الپاۋىت تەلەارنالاردى قوسىپ، تىكەلەي ەفيردەن حالىققا بىلاي دەپ جاريالاڭىز» دەدىم: «بۇگىنگى ەلدىڭ تۇيىققا تىرەلگەن جاعدايى ءۇشىن بىردەن ءبىر كىنالى ادام - وسى جەمقور جۇيەنى قۇرعان مەنمىن! قاتەمدى مويىنداپ كەشىرىم سۇرايمىن! كەشىرىم سۇراپ قانا قويمايمىن، ونى ءوز قولىممەن تۇزەتەمىن: سىرتتاعى 73 ملرد.دوللار اقشام مەن دۇنيە-مۇلكىمدى دە قايتارامىن جانە مەنىڭ مەملەكەتتىڭ مۇلكىن ءبولىپ بەرگەنىمنىڭ، «العاشقى كاپيتال ادال جولمەن جينالمايدى» دەپ ۇرانداتىپ، ۇرلاعان-توناعاندارىن ءۇش رەت زاڭمەن «جۋىپ-تازالاپ» بەرگەنىمنىڭ ارقاسىندا شەتىنەن «ميلليونەر» بولىپ وتىرعان بيلىكتەگىلەر مەن بيزنەسمەندەردىڭ اقشاسىن قايتارتامىن. 70 ملرد.دوللارىمدى ەل ەكونوميكاسىنا قۇيىپ، 1 ملرد.دوللاردى اۋىلدارداعى ەل بويىنشا ەڭ تۇرمىسى تومەن 200 مىڭ وتباىسىعا 50 قويدان ساتىپ الۋعا شىعارامىن. 200 مىڭ وتباسى ءۇش جىلدان سوڭ ول 50 قويدىڭ باسىن ءتۇپ-تۇگەل ءوزى سەكىلدى باسقا ءبىر وتباسىعا وتكىزىپ، ءوزى ءۇش جىلدا العان تولىمەن ارى قاراي كۇن كورۋى ءتيىس. بۇل – قايتارىمسىز قارجى، «كرەديتكە ەكى سيىر الىڭدار دا بايىڭدار» دەگەن ورىنسىز قالجىڭىمنىڭ وتەۋى. قالعان 2 ملرد.دوللارىن 4 جىلدا ءبىر رەت 1 ملرد. دوللار كولەمىندە، ءوزىم سياقتى قاتەسىن تۇزەگەن ساياساتكەرلەرگە، عالىمدارعا، ت.ب. بەرىلەتىن سىيلىققا قۇيامىن».

نۇرەكە، وسىلاي ەتسەڭىز، وندا ءسىز اتىڭىز - قازاق تاريحىنا جاقسىلى-جاماندى اتپەن ونسىز دا كىرىپ تۇرسىز - ادامزات تاريحىنا التىن ارىپتەرمەن جازىلاتىن بولادى. ءاربىر ءتورتىنشى جىلدى بۇكىل الەم «بيىل نازارباەۆ سىيلىعى كىمگە بۇيىرار ەكەن؟» دەپ كۇتۋمەن وتكىزەدى» دەدىم.

بۇل ۇسىنىستى «قاسساقيا قاعاناتى قالاي قۇرىلدى؟» نەمەسە «ەرتەڭ جايلى ەرتەگى» دەگەن 33-بەتتىك قيالي-عاجايىپ حيكايا تۇرىندە رەسپۋبليكالىق گازەتتەر مەن سايتتاردىڭ بارىنە جىبەردىم. ەشكىم، ءتىپتى «دات!» تا باسپادى!.. سوسىن 2019 ج.14-ناۋرىزدا فەيسبۋك بەتىنە ءتورت ءبولىپ بەردىم. «ماقپال ءجۇنىسوۆا ءانشى ەمەس» دەگەن پوستىما قىرىلىپ قالا جازداعان قازاق – اسىرەسە، جاستار – بۇل ءسوزىمدى شىبىن شاققان قۇرلى كورمەدى. جارايدى، مەنىڭ مىندەتىم – ۇسىنۋ، مەملەكەت، قوعام كەرەك ەتپەسە «ءوز ءسوزىم وزىمدىكى». سونىمەن.

مەن پرەزيدەنت بولسام نە ىستەر ەدىم؟

ەڭ ءبىرىنشى، كۇنى ەرتەڭ، 2022 جىلدىڭ 1-ناۋرىز كۇنى قازاقتىڭ سۇيەگىنە تاڭبا بولىپ باسىلعان تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسى تۋرالى زاڭنىڭ كۇشى جويىلاتىنىن حابارلاپ، سونىمەن قاتار جوعارىداعى ۇسىنىسىمدى تۇڭعىش پرەزيدەنتكە – بۇل جولى الدىمەن ەل ءۇشىن، سوسىن ول كىسىنىڭ ءوزى ءۇشىن - تاعى ۇسىنامىن. راس، بۇگىنگى جاعداي 2019 جىلدىڭ ناۋرىزى ەمەس، دەگەنمەن، الدە دە كەش ەمەس! پرەزيدەنت قاسىم-جومارت مىرزا ۇستازىنا دەگەن قۇرمەتىن كورسەتتى، ءسىرا، مۇحاممەد پايعامباردىڭ «ۇستازىڭ – اتا-اناڭنان ارتىق» دەگەن ءسوزىن ۇستانسا كەرەك، ال، نۇرەكەڭ شاكىرتىنىڭ جاقسىلىعىنا وسىلاي جاۋاپ قايتارسا ءجون بولماق. ادىلەت قاعيداسى، ەڭ جۇمساق ءتۇرىن الىپ وتىرمىز، سونى تالاپ ەتەدى، ال، ريمدىكتەر ماقالى «ادىلەتتىكتىڭ سالتانات قۇرۋىن قامتاماسىز ەتە الماعان ەل ەرتەلى-كەش كۇيرەيدى» دەسە، قىتايلار «ادىلەتتى پاتشا تۇسىندا ءومىر ءسۇر» دەيدى. ەڭ باستىسى – جارتىكەش رەفورمالار ەشقاشان جاقسىلىقپەن اياقتالعان ەمەس، گورباچەۆ تا جۇرت «جارتىكەش جاساما!» دەسە دە تىڭداماي، اقىرى تۇتاس ەلدىڭ تاس-تالقانىن شىعاردى، چەحتار مەن سلوۆاكتار سەكىلدى داۋ-دامايسىز اجىراستىرۋعا دا شاماسى كەلمەدى...

ۇسىنىس قابىلدانباعان جاعدايدا زاڭ تالابىنا ساي جاۋاپ بەرۋىنە تۋرا كەلەدى.

ەكىنشى. كۇنى ەرتەڭ، 2022 جىلدىڭ 1-ناۋرىز كۇنى:

- دۇرىس قۇرىلىم ەمەستىگى اۋەلدەن بەلگىلى قوس پالاتالى پارلامەنت;
-زاڭسىز قۇرىلعان قازاقستان حالقىنىڭ اسسامبلەياسى;
-بارلىق سياسي پارتيالار تاراتىلادى.
ساياسي پارتيالار شىنايى تۇردە، تومەننەن باستاپ قۇرىلاتىن بولادى; ءبىر پالاتالى، 40 دەپۋتاتتان تۇراتىن پارلامەنت سايلاۋى «قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك دەكلاراتسياسى كۇنىنىڭ» قۇرمەتىنە وسى جىلدىڭ 25-قازانىندا وتەتىن بولادى.

جەر تۋرالى كودەكستىڭ كۇشى جويىلادى، قازاق جەرى ەشكىمگە ساتىلمايدى، تەك ءوز ەلىمىزدىڭ ازاماتتارىنا 49 جىلدان 99-جىلعا دەيىن جالعا بەرىلەدى، جانە كەلىسىم-شارت ءار جىل سايىن اقش-تاعىداي ۇزارتىلىپ وتىرادى.
نەگىزىن قازاقستاننىڭ 1993 جىلعى كونستيتۋتسيا قۇرعان جاڭا كونستيتۋتسيا مەن جەر تۋرالى كودەكستىڭ جاڭا رەداكتسياسىن جاڭا پارلامەنت قابىلدايدى. جاڭا كونستيتۋتسياعا سايكەس كوپتەگەن زاڭدار، ءبىرىنشى كەزەكتە ازاماتتىق جانە نەكە تۋرالى، قايتا قارالادى. مەملەكەتتىڭ رەسمي اتاۋى «قازاق رەسپۋبليكاسى» مەن «قازاقيا» بولىپ بەكىتىلەدى، «رەسپۋبليكانىڭ ءتىلى – قازاق ءتىلى» دەپ كورسەتىلەدى.

ءۇشىنشى. كۇنى ەرتەڭ، 2022 جىلدىڭ 1-ناۋرىزى كۇنى مينيسترلەر كابينەتى، باس پروكۋراتۋرا، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى مەن جوعارعى سوت تولىق قۇرامدا دوعارىسقا جىبەرىلەدى. مينيسترلەر كابينەتى ءبىر ايدىڭ، قالعاندارى ءۇش ايدىڭ ىشىندە، 2022ج.1-ماۋسىمىنا دەيىن ولاردىڭ باسشىلىق قۇرامى جاس تا جاڭا قۇراممەن الماستىرىلادى. ولاردى قابىلداۋعا قويىلار شارت: قازاق تىلىندە ءوزىنىڭ كاسىبي بولاشاعى جايلى شىعارما جازۋ، قازاقستان تاريحىنان جانە قازاقتىڭ مادەنيەتى، ونەرى مەن ادەبيەتىنەن، سالت-داستۇرىنەن ەمتيحان تاپسىرۋ. ەسكى قۇرامنان ابىرويىن كىر شالماعان، قولى، ارى تازا سوت، پروكۋرور، تەرگەۋشى، ەكونوميست، ينجەنەر، ت.ب. ماماندار تابىلسا، ولار كەڭەسشىلىككە شاقىرىلادى.

پرەمەر-مينيستر ءارى اسا ماڭىزدى سۋ جانە مەليوراتسيا ءمينيسترى بولىپ سۋ كوميتەتىنىڭ بۇرىنعى توراعاسى، بيۋدجەتكە بولىسكە ءتۇسۋى ءۇشىن قاساقانا ارتىق سالىنعان 1 تريلليون 368 ميلليارد تەڭگەنى ۇنەمدەپ، قازىناعا قايتارعانى ءۇشىن «پارا الۋعا وقتالدى(؟)» دەگەن ايىپپەن 5 جىلعا سوتتالعان يسلام ابىشەۆ، «قازاتوموندىرىس» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ توراعاسى بولىپ تۇرمەدە جازىقسىز ون جىل وتىرعان م.جاكىشەۆ تاعايىندالادى. ارينە، ولار وزدەرىنە تاعىلعان جالعان ايىپتان تولىق اقتالادى. بۇل شارا – ادىلەتسىزدىكتىڭ زاردابىن اياۋسىز تارتقان حالىقتىڭ بيلىككە دەگەن سەنىمىن وياتۋعا قىزمەت ەتەدى.

ءتورتىنشى. ءبىلىمدى تۇگەل قازاق تىلىندە بەرۋگە ءوتۋ ۇدەرىسى مەكتەپتەردەگى 1-4 سىنىپتاردا 2022-2023–وقۋ جىلىندا باستالىپ (بۇل سىنىپتاردا باعا قويىلمايتىن بولادى جانە بالالار مەكتەپكە وسى وقۋ جىلىنان باستاپ 7 جاستان باراتىن باراتىن بولادى، سەبەبى «بالا ويىنمەن وسەدى»، ءبىزدىڭ ولاردىڭ قايتالانباس باقىتتى شاعىن قىسقارتۋعا ەشقانداي حاقىمىز جوق!), 5-8 سىنىپتاردا 2023-2024-وقۋ جىلىندا جالعاسىپ، 9-11 سىنىپتاردا 2024-2025-وقۋ جىلىندا اياقتالاتىنى; ارنايى ورتا جانە جوعارى وقۋ ورىندارىندا بۇل ۇدەرىس 2025-2026-وقۋ جىلىندا اياقتالاتىنى جاريا ەتىلەدى. مەكتەپتىڭ بارىندە مەنشىك تۇرىنە قاراماستان بىرەگەي ۇلتتىق ءبىلىم باعدارلاماسى بويىنشا ساباق بەرىلەدى.

مەملەكەتتىك ءىس قاعازدار 2025 جىلدىڭ 1-قاڭتارىنا قازاق تىلىنە تولىق ءوتىپ بولادى. پرەزيدەنت رەتىندە الدىما كەلگەن قۇجات قازاقشا بولماسا، ءۇن-ءتۇنسىز كەيىن قايتارا بەرەمىن. وتىز جىلدا قازاق ءتىلىن ءىس جۇزىندە مەملەكەتتىك ءتىل ەتۋگە اسىقپاعاندار ەندى تاۋلىگىنە ناپولەونشا ءتورت ساعات قانا ۇيىقتاپ، بەل شەشپەي جۇمىس ىستەيتىن بولادى.

بەسىنشى. بيلىكتەگىلەر مەن بيزنەسمەندەر ءبىر ايدىڭ ىشىندە، 2022-جىلدىڭ 1-ساۋىرىنە دەيىن اقشاسى مەن مال-مۇلكى ناقتى كورسەتىپ، «بايلىق» دەكلاراتسياسىن وتكىزۋگە مىندەتتەلەدى. تولتىرعان سوڭ ولارعا ءبىر عانا تالاپ قويىلادى: ارنايى قۇرىلعان مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ اۋداندىق (قالالىق) ءبولىمىنىڭ مۇشەلەرى الدىندا: «مەن وسى جازعانىمنىڭ ءبارىنىڭ راستىعىنا اللا-تاعالاعا جانىمدى بەرۋگە دايىنمىن» دەپ مالىمدەۋگە مىندەتتى. قۇدىرەتى، شەبەرلىگى شەكسىز قۇداي وزىنە ءسوز بەرگەن ادام ۋادەسىن بۇزسا، كوپ ۇزاتپاي ونىڭ جانىن الادى. ءبىز اللا-تاعالانىڭ وسى شەكسىز ادىلەتتىلىگىن پايدالانىپ قالۋعا، جۇمىسىمىزدى شەكسىز جەڭىلدەتۋگە ءتيىسپىز! كوميسسيانىڭ توراعاسى بولىپ ءا.قاجىگەلدين تاعايىندالادى.

مال-مۇلكىن جاسىرماي جاريالاعان: ا) بيزنەسمەندەردىڭ بايلىعىنىڭ 50 پايىزى مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارىلادى، 25 پايىزى وعان زاەم ساتۋ ارقىلى 25 جىلعا قارىزعا الىنادى، 25 پايىزى وزىندە قالدىرالادى; ب) بيلىكتەگىلەردىڭ بايلىعىنىڭ 90 پايىزىن مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارىلىپ، 10 پايىزى وزىندە قالدىرىلادى. بۇل جەردە بيزنەسمەندەردىڭ بايلىعى بولىسكە تۇسكەن مەملەكەتتىك مەنشىكتەن قۇرالعانى، جەمقورلارعا 10 پايىزىن قالدىرۋدىڭ نەگىزىندە ولاردى باسىمىزعا شىعارىپ، بىلگەنىن ىستەتىپ قويعان ءوزىمىزدىڭ، حالىقتىڭ دا كىنالى ەكەندىگى ەسكەرىلدى. ءبىز دە وسىلاي ءوز جازامىزدى تارتۋعا ءتيىسپىز، سوندا بۇدان بىلاي بۇنداي باسسىزدىققا جول بەرمەيتىن، زاڭسىزدىققا توزبەيتىن بولامىز.

التىنشى. كۇنى ەرتەڭ، 2022 جىلدىڭ 1-ناۋرىز كۇنى اۋىر قىلمىس ىستەگەن كانىگى (رەتسيديۆيست) قىلمىسكەرلەردەن باسقانىڭ بارىنە (بۇل – شامامەن قىلمىسكەرلەردىڭ 85-90 پايىزى), ونىڭ ىشىندە ساياسي سەبەپپەن سوتتالعاندارعا دا ء(ا.قاجىگەلدين، م.ءابلازوۆ، ت.ب.) جاپپاي امنيستيا جاريالانادى جانە ولار مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن وتكىزىلىپ، اۋرۋلارى ەمدەلگەن سوڭ عانا بوستاندىققا جىبەرىلەدى. تەك ولارعا (ساياسي تۇتقىنداردان باسقا) قويىلار ءبىر شارت بار: ولار تۇرمە باسشىلىعىنىڭ الدىندا «مەن قايتادان قىلمىسقا بارار بولسام، جانىمدى اللاعا بەرۋگە دايىنمىن» دەپ داۋىستاپ ايتۋى ءتيىس.

جەتىنشى. كۇنى ەرتەڭ، 2022 جىلدىڭ 1-ناۋرىز كۇنى سىرتتاعى 10 ملن-عا جۋىق قانداسىمىزدىڭ جاعداي جاساساق ەرتەڭ كەلۋگە دايىن 5 ميلليونىن الداعى 5 جىلدا اكەلىپ، سولتۇستىك جانە شىعىس شەكارالىق ايماقتارعا ورنالاستىرۋ ءۇشىن قۇزىرى كەڭەيتىلگەن كوشى-قون مينيسترلىگى قۇرىلىپ، ونىڭ باسىنا بۇل ىستە تاجىريبەسى مول، وزبەكستاننان ءبىر اۋداننىڭ 25 مىڭ حالقىن ءتۇپ-تۇگەل شىمكەنتتە سول ورالمان حالىقتىڭ ءوز كۇشىمەن سالىنعان «اسار» مولتەكاۋدانىنا كوشىرىپ اكەلگەن يبادۋللا قالىبەكوۆ تاعايىندالادى. ول ءارى ۆيتسە-پرەمەر بولىپ تا قىزمەت ەتەتىن بولادى.

بۇل جەردە تاۋەلسىزدىك العان الجيردە قالىپ كەتكەن 6 ملن.فرانتسۋز ازاماتىن ەلگە اكەلۋ ءۇشىن پرەزيدەنت شارل دە گولل 1968 جىلى ارنايى مينيسترلىك قۇرىپ، 2 جىلدىڭ ىشىندە ولاردى اكەلىپ، باسپانامەن دە، جۇمىسپەن دە قامتاماسىز ەتكەن; 1,5 ملن. گرەك پەن جارتى ميلليونداي ارمياندى ءوز ەلىنە جىبەرىپ، ولاردىڭ ورنىنا سول ەكى ەلدەن سونشاما مۇسىلماندى تۇركياعا كوشىرىپ اكەلگەن اتاتۇرىكتىڭ تاجىريبەسىن ءبىز دە رەسەي مەن وزبەكستانعا قاتىستى پايدالاناتىن، قولداناتىن بولامىز. ويتكەنى، وسىلاي جۇرە بەرسەك 30 جىلدان كەيىن رەسەي تۇگىلى وزبەكستان مەن قىتايدان «توبەڭنەن التىن قۇيامىن» دەسەڭ كەلەتىن قازاق تاپپاي قالامىز.

سەگىزىنشى. ەلىمىزدىڭ اۋماقتىق قۇرىلىمى مەن ولاردىڭ اتاۋى وزگەرتىلەدى. ەندى وندا 17 ولكە:1.جەتىسۋ، 2.ءور التاي، 3.سەمەي، 4.باياناۋىل، 5.كوكشەتاۋ، 6.سارى-ارقا، 7.ۇلىتاۋ، 8.سولت.قازاقستان، 9.قوستاناي، 10.اقتوبە، 11.اق جايىق، 12.اتىراۋ، 13.ماڭعىستاۋ، 14.اقمەشىت، 15. تورعاي، 16.تۇركىستان، 17.تاراز ولكەسى جانە استانا، الماتى جانە شىمكەنت قالاسىنىڭ اكىمدىگى، بارلىعى 20 اكىمدىك قۇرىلادى. قازاقي مايەكتى ءۇش ولكەمەن قاتار، 1990-جىلدارى ەكى جەلەۋ، ءبىر سىلتاۋمەن تاراتىلىپ جىبەرىلگەن بارلىق شەكارالىق اۋداندار دا شۇعىل تۇردە تۇگەل قالپىنا كەلتىرىلەدى.

توعىزىنشى. الىپپە – وركەنيەت دامۋىنىڭ ەڭ نەگىزگى كورسەتكىشىنىڭ ءبىرى! الەمدە بار-جوعى 15 شاقتى عانا الىپپە بار. ەندەشە، بۇدان 2-3 مىڭ جىل بۇرىن اتا-بابالارىمىزدىڭ ءوز جازۋىنىڭ بولۋى - ولاردىڭ دامۋ دەڭگەيى قانداي بيىكتە بولعانىنىڭ بۇلتارتپاس دالەلى. سوندىقتان، ۇلتتىڭ ەزىلگەن ەڭسەسىن تىكتەپ، جانشىلعان رۋحىن كوتەرگىمىز، وتانسۇيگىشتىگىن وياتىپ، جاس ۇرپاقتى پاتريوتيزمگە باۋلىعىمىز كەلەتىنى شىن بولسا ءتول جازۋىمىزعا - ويما (رۋنا) الىپپەسىنە 2026–جىلدىڭ 1-قىركۇيەگىنەن قالماي كوشكەنىمىز ءجون. ناعىز «رۋحاني جاڭعىرۋ» دەگەنىمىز - وسى! «ءولى رازى بولماي، ءتىرى بايىمايدى»، ءتول جازۋدى تىرىلتسەك ارۋاقتار بىزگە ريزا بولىپ، ءاربىر ءىسىمىزدى قولداپ، جەبەپ وتىرار ەدى! ءيزرايلدىڭ بۇگىنگى دەڭگەيگە جەتكەنىنە 1948-جىلى ءولى يۆريت تىلىنە قايتا جان كىرگىزگەنى دە سەبەپكەر بولعانى ءسوزسىز. پرەمەر-مينيستر بەن-گۋريون باستاپ، بارلىق ءجويت كۇنىگە جۇمىستان سوڭ ەكى ساعات ءيۆريتتى وقۋمەن، ۇيرەنۋمەن بولعان. الىپپەنى ءتىرىلتۋ ءبىزدىڭ دە ءوز قولىمىزدا! جوق الدە ءبىز جويتتەردەن كەم بولىپ جاراتىلعانبىز با؟..

تۇركىستان وبلىسى، ورداباسى اۋدانى، شۇبارسۋ اۋلىنداعى ب.نۇرلىبەكوۆ ات.مەكتەپتىڭ ۇستازى بوتاكوز موشقالوۆادا ءتول الىپپەمىزدىڭ ءبىر ىزگە تۇسىرىلگەن جۇيەسى، قالاي وقىتۋدىڭ ادىستەمەسى، شاكىرتتەرىنىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرى دە دايىن تۇر.

ال، لاتىن قارپىنىڭ، ۇلتىمىزدى ەكىگە بولگەننەن باسقا، رۋحىمىزدى كوتەرۋ جاعىنان بىزگە بەرەر تۇگى جوق! سولاي ەكەنىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن اعىلشىن ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىلى بولىپ سانالاتىن ەلدىڭ سانى الەمدە 16, رەسمي ءتىلى بولىپ سانالاتىنى 26, ال، دامىپ كەتكەنى 5-6-اق ەكەنىن ەسكە الساق تا جەتەر.
ونىنشى.كۇنى ەرتەڭ، 2022 جىلدىڭ 1-ناۋرىز كۇنى قاراعاندىلىق عالىم س.جەتەسوۆتىڭ سىناقتان ءوتىپ قويعان تەڭدەسسىز قارۋ-جاراقتارىن – وعىنىڭ جىلدامدىعى ۇشقان سايىن كۇشەيەتىن(!) پۋلەمەت-پيستولەتىن، 3 كەلى عانا كەلەتىن زەڭبىرەگى مەن ءتورت جاعىنا بىردەي وق بوراتا الاتىن تانكىسىن، ولاردىڭ وق-سناريادىن جاساپ شىعاراتىن، ەڭ جوعارى دەڭگەيدەگى تەحنيكالىق جانە تەحنولوگيالىق ۇلگىمەن جابدىقتالعان قارۋ-جاراق زاۋىتى سالىناتى تۋرالى شەشىم جاريا ەتىلەدى.

بۇل ساياسي شارانىڭ بارلىعى «رەۆويۋتسياعا دەيىن قۇل ەدىم، رەۆوليۋتسيادان كەيىن قۇلدىڭ قۇلى بولدىم» دەپ قىتاي ويشىلى ايتقانداي، ءوز جەرىندە پاتشالىق رەسەي مەن كەڭەس داۋىرىندە 200 جىل ەكىنشى سورتتى، تاۋەلسىزدىك كەزىندە 30 جىل ءۇشىنشى سورتتى ۇلتقا اينالىپ، رۋحى ەزىلگەن ەلدىڭ رۋحىن كوتەرۋ ءۇشىن! ال، رۋحى كوتەرىلگەن ەلدىڭ المايتىن قامالى جوق، ونى جەڭە الاتىن كۇش جوق! بابالارىمىزدىڭ سانى وزدەرىنەن 100 ەسە از بولسا دا، ولاردان قورىققاندار بۇدان 2 مىڭ جىل بۇرىن 7 مىڭ شاقىرىمدىق قورعان سالىپ ەدى. قىلىش پەن نايزانىڭ زامانىندا! ول كەزدە رۋحىمىز اسقاق بولاتىن. بۇگىن – سانىمىز تاعى دا 100 ەسە عانا از – ەندى ءبىز ولاردىڭ اتى اتالسا بۇتىمىزعا جىبەرىپ قويا جازدايمىز. نەگە؟ رۋحىمىز ءولىپ قالعان. ال، رۋحى ولمەگەن شەشەندەر وزىنەن ءجۇز ەسە كوپ ورىستاردى ءىس جۇزىندە جەڭىپ شىقتى. ولاردىڭ بۇگىنگى جاعدايى جەڭىلىس ەمەس، ۋاقىتشا كەيىن شەگىنۋ عانا. ول ەرتەڭ-اق كۇنى تۋعان ساتتە تاۋەلسىزدىك الاتىن ەلدەردىڭ الدىڭعى ساپىنان تابىلادى.

بۇدان باسقا ەكونوميكالىق بلوكقا قاتىستى دا بىرقاتار شۇعىل شارالار جوعارىدا جازىلعاندارمەن قاتارلاسا قولعان الىنادى، «مىناۋ - بۇگىن، مىناۋ – ەرتەڭ» دەلىنبەيدى. بۇل ءوز الدىنا ۇلكەن تاقىرىپ، ونى تاراتىپ جاتپاي-اق قويايىن. (مۇمكىن، ەرتەڭ جاريالارمىن). ءبىر-ەكەۋىنە عانا توقتالايىن. كۇنى ەرتەڭ، 2022 جىلدىڭ 1-ناۋرىز كۇنى مەملەكەتتىك جالپى ىشكى ءونىمنىڭ عىلىمي-زەرتتەۋ ماقساتىنا بولىنەر ۇلەسىن – ال، مەملەكەت دامي الاتىن بولۋ ءۇشىن بۇل ۇلەس ونىڭ 3 پايىزىنان كەم بولماۋى ءتيىس - ايتۋعا ۇيات 0,27% دەڭگەيىنەن 3 پايىزعا كوتەرۋ ءۇشىن بيۋدجەتتى قايتا قاراۋعا نۇسقاۋ بەرىلەتىنىن ايتسام دا جەتەر.

ءبىز كازىر 5 مىڭ جىلدىق تاريحى بار حالقىمىزدىڭ «بولار يا جوعالار»، ەڭ شەشۋشى كەزەڭىن باستان كەشىرىپ جاتىرمىز. بۇل ەشقانداي دا اسىرەلەپ ايتىلعان، اسىرا سىلتەنگەن ءسوز ەمەس. بۇگىنگى كۇننىڭ قاۋپىنىڭ قاسىندا جوڭعارمەن اراداعى ءجۇز جىلدىق وتان سوعىسى دا، اشارشىلىق تا ويىنشىق. سەبەبى، ول كەزدىڭ بارىندە دە جاۋ سىرتتان كەلگەن اشىق جاۋ ەدى. بۇگىنگى جاۋ – ىشىمىزدە! «قاڭتار قىرعىنى» - سونىڭ قانشالىقتى قاتەرلى ەكەنىنىڭ ايعاعى! ءبىز بۇگىن ءتىل مەن دىننەن ەكى ايرىلعان (استاناسىنان كوشەسىندە قازاقشا سويلەيتىن ادام تابىلمايتىن!), رۋشىلدىعى اسقىنعان ء(بىر رۋدىڭ وكىلدەرى 24 مينيسترلىك دەڭگەيدەگى مانساپتى يەلەنگەن), ۇلتتىق سالت-ءداستۇرى نىقتالىپ، مىقتىلانا ءتۇسۋدىڭ ورنىنا ورشەلەنە شايىلىپ، جويىلىپ جاتقان، ەسەسىنە ازعىندىققا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە داڭعىل جول اشىلىپ، قولداۋ كورسەتىلىپ، قورعالىپ جاتقان ارمان-بەرمەن، ءارى-سەرى كۇي كەشىپ جاتقان، بولاشاعى بۇلدىر ۇلتپىز. اقش مەملەكەتىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى ت.دجەففەرسوننىڭ «جاقسى زاڭىڭ بولعانشا جاقسى سالت-ءداستۇرىڭ بولسىن!» دەگەن وسيەتىن بىلمەيتىن، بىلگىسى كەلمەيتىن ۇلتپىز.

وسىنداي كەزدە پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ موينىنداعى جۇكتىڭ سالماعى قارا جەردەي اۋىر ەكەنى تۇسىنىكتى. قاتەلەسپەيتىن تەك – اللا! «الدىڭا كەلسە اتاڭنىڭ قۇنىن كەش!» دەيتىن قازاقتان پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ دا قاتەسى ءۇشىن كەشىرىم سۇراۋعا اسىقپاۋى تۇسىنىكسىز. سۇراسا ابىرويى تەك اسقاقتار ەدى عوي، كومەكشى-كەڭەسشىلەرىنىڭ سونى ايتۋعا دا جاراماعانى ما؟.. ازاپتاۋ دا تىيىلار ەمەس، پوليتسيا باسشىلىعى «قاردىڭ ءتۇسى - قاپ-قارا» دەگەندەي «بىزدە ازاپتاۋ جوق» دەسە، باس پروكۋراتۋرا وكىلى «ازاپتاعاننان التى ادام ءولدى، بىراق، بىزدە جاپپاي ازاپتاۋ جوق» دەيدى. ورىستار ەكەۋدەن اسسا كوپشە تۇرگە جاتقىزادى، بىزدە «كوپكە» جاتقىزىلۋى ءۇشىن قانشا بولۋ كەرەك ەكەن؟..
شىدامدىلىعى شەكسىز قازاق سوندا دا پرەزيدەنت توقاەۆتان تەرىس اينالعان جوق، ونىڭ «ەسكەرتپەستەن قارۋلانعان بانديتتەردى اتىڭدار» دەگەنمىن» دەپ، ايىبىن جۋىپ-شايماق بولعان ارەكەتىن ءىسىنىڭ دۇرىستىعىنا ءوزى دە كۇماندانا باستاعان ەكەن عوي» دەپ، ناۋرىزداعى جولداۋىنان كەيىن شىنايى وزگەرىس جاساۋعا كىرىسەتىن شىعار دەپ ءۇمىت ارتىپ وتىر. رەسەيدەن ارنايى كەلگەن پرەمەر-مينيستر ءميشۋستيندى توقاەۆتىڭ «قۇر قول» قايتارعانى، ۋكرايناعا باسىپ كىرگەن رەسەيگە اسكەري كومەك بەرمەيتىن بولعانى، ونىڭ الدىندا قۋىرشاق ەكى رەسپۋبليكاسىن تانۋدان باس تارتقانى ءۇمىتتىڭ شوعىن قويۋلاتىپ وتىر. ءبىزدىڭ جازبامىز دا سول ماقساتقا باعىتتالعان. «دوس جىلاتىپ ايتادى، دۇشپان كۇلدىرىپ ايتادى»، ارتىق كەتكەن، كەم سوققان جەرىمىز بولسا، ايىپقا بۇيىرماسسىزدار. كەدىر-بۇدىر جەرىن تۇزەتۋگە ات سالىسساڭىزدار، العىسىمىز شەكسىز بولار ەدى...

ومىرزاق اقجىگىت

Abai.kz