دارحان  قىدىرالى، تۇركى كەڭەسى باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى:

جاقىندا عانا تۇركيادا قازاقستاننىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان تۇركى كەڭەسىنىڭ تۋى كوتەرىلەدى. وسىعان وراي، تۇركى كەڭەسى باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى دارحان قىدىرالى مىرزامەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.

«ۇلت Times»: - دارحان قۋاندىقۇلى، كەڭەستىڭ تۋىن كوتەردىڭىزدەر قۇتتى بولسىن!

دارحان قىدىرالى: - راحمەت. ءيا، قازاقستان پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆ پەن تۇركيا پرەزيدەنتى ا.گۇلدى كەڭەستىڭ كوك بايراعىن كوتەرىپ، عيماراتىمىزدى رەسمي تۇردە اشتى. بىلايشا ايتقاندا، ستامبۋل كوگىندە تۇگەل بولعان تورتەۋدىڭ تۋى تىگىلىپ جاتىر. سونىمەن قاتار، كەڭەستىڭ كەڭسەسىندە مۇشە ەلدەردىڭ دە تۋلارى رەسمي تۇردە كوتەرىلدى. ەندى ستامبۋلدا قازاقستاننىڭ تۋى تۇراقتى جەلبىرەيتىن تاعى ءبىر مەكەمە بار دەپ ايتۋعا بولادى.

«ۇلت Times»: - تۋلارىڭىز كوك ءتۇستى ەكەن، بۇعان نە سەبەپ بولدى؟

دارحان  قىدىرالى، تۇركى كەڭەسى باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى:

جاقىندا عانا تۇركيادا قازاقستاننىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان تۇركى كەڭەسىنىڭ تۋى كوتەرىلەدى. وسىعان وراي، تۇركى كەڭەسى باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى دارحان قىدىرالى مىرزامەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.

«ۇلت Times»: - دارحان قۋاندىقۇلى، كەڭەستىڭ تۋىن كوتەردىڭىزدەر قۇتتى بولسىن!

دارحان قىدىرالى: - راحمەت. ءيا، قازاقستان پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆ پەن تۇركيا پرەزيدەنتى ا.گۇلدى كەڭەستىڭ كوك بايراعىن كوتەرىپ، عيماراتىمىزدى رەسمي تۇردە اشتى. بىلايشا ايتقاندا، ستامبۋل كوگىندە تۇگەل بولعان تورتەۋدىڭ تۋى تىگىلىپ جاتىر. سونىمەن قاتار، كەڭەستىڭ كەڭسەسىندە مۇشە ەلدەردىڭ دە تۋلارى رەسمي تۇردە كوتەرىلدى. ەندى ستامبۋلدا قازاقستاننىڭ تۋى تۇراقتى جەلبىرەيتىن تاعى ءبىر مەكەمە بار دەپ ايتۋعا بولادى.

«ۇلت Times»: - تۋلارىڭىز كوك ءتۇستى ەكەن، بۇعان نە سەبەپ بولدى؟

دارحان قىدىرالى: - جالپى، كوك بايراق - كۇللى تۇركىنىڭ ءرامىزى. كونە تۇرىكتەر دە وزدەرىن سوندىقتان كوكتەن تاراعان كوك تۇرىكتەرمىز دەپ اتاعان. ونىڭ ۇستىنە، كوك - قازاقستان بايراعىنىڭ ءتۇسى. قازاقستان - كەڭەستە جەتەكشى ەل، ەلباسى دا كەڭەستىڭ قۇرۋشىسى. وسىعان بايلانىستى تۋدىڭ تۇسىنە مۇشە مەملەكەتتەر قارسىلىق تانىتقان جوق. كوك تۋدا كۇن ورنالاسقان، بۇل - قازاقستان مەن قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ تۋىنان الىندى. ونىڭ ورتاسىندا اي مەن جۇلدىز بەينەلەندى، بۇل دا تۇركيا مەن ءازىربايجان رەسپۋبليكالارىنىڭ تۋلارىنان الىندى. كەيبىر كىسىلەر «تاعى دا مۇشە مەملەكەتتەر ەنسە، كەڭەستىڭ تۋى وزگەرە مە؟» دەپ سۇرايدى. مەنىڭشە، وزگەرمەيدى، سەبەبى بۇل رامىزدەر كۇللى تۇركىلەرگە ورتاق رامىزدەر. ول تەك ءتورت ەلدىڭ عانا بايراعىنان الىنعان جوق، بۇكىل تۇركىلەردىڭ ورتاق سيمۆولدارىن بويىنا جيناقتادى دەپ ويلايمىن.

«ۇلت Times»: - اشىلۋ راسىمىنە كىمدەر قاتىستى؟

دارحان قىدىرالى: - اشىلۋ سالتاناتىنا ەكى ەلدىڭ پرەزيدەنتتەرىنەن وزگە كەڭەسكە مۇشە مەملەكەتتەردىڭ لاۋازىمدى تۇلعالارى، ەلشىلەر، ديپلوماتتار، زيالى قاۋىم وكىلدەرى، تۇركى الەمىنە ەڭبەگى سىڭگەن، تۇركى جۇرتىنىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىن زەرتتەپ جۇرگەن كورنەكتى عالىمدار مەن جۋرناليست-قالامگەرلەر قاتىستى. جالپى، ءبىز 3 قازان كۇنى ارنايى شارا وتكىزۋدى جوسپارلاعانبىز. دەگەنمەن، بۇل سالتاناتتى ءراسىم قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ تۇركيا رەسپۋبليكاسىنا جاساعان رەسمي ساپارىنا ورايلاستىرىلدى.

«ۇلت Times»: - كەڭەستىڭ قۇرىلعانىنا 3 قازان كۇنى ءۇش جىل تولىپتى. تاريحىنا قىسقاشا توقتالا كەتەسىز بە؟

دارحان قىدىرالى: - ءيا، 3 قازان كۇنىن كەڭەستىڭ تۋعان كۇنى دەۋگە بولادى. كەڭەستىڭ 2009 جىلى 3 قازاندا ناحچىۆان كەلىسىمى نەگىزىندە قۇرىلعانىن بىلەسىز. سوندىقتان 2010 جىلى ستامبۋلدا قابىلدانعان دەكلاراتسيا بويىنشا بۇل كۇن تۇركى الەمىنىڭ ورتاق مەرەكەسى دەپ جاريالانعان. ءوزىڭىز بىلەسىز، كەز-كەلگەن تاريحي قادامنىڭ العىشارتتارى بولادى. تۇركى كەڭەسىنىڭ تامىرى دا تۇركى ەلدەرى، سونىڭ ىشىندە قازاق جۇرتى تاۋەلسىزدىك العان توقسانىنشى جىلدارعا بارىپ تىرەلەدى. العاش بۇل يدەيانى مارقۇم تۇرعىت ءوزال كوتەرگەن ەدى. دەگەنمەن، ءالى ەڭسە تىكتەپ ۇلگەرمەگەن، حالىقارالىق دەڭگەيدە تانىلماعان، بۇعانالارى بەكىمەگەن، جاس تاۋەلسىز مەملەكەتتەر مۇنداي قادامعا بارعان جوق. بۇدان كەيىن دە ءار جىلدارى تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ەلباسىلارى باس قوسىپ، ۋاقىت تالابىنا قاراي ىنتىماقتاسۋعا قادامدار جاسادى. ناتيجەسىندە 2009 جىلى تۇركى كەڭەسى قۇرىلدى. ونىڭ ورتالىعى ستامبۋلدا جۇمىس ىستەيتىن بولىپ كەلىسىلدى. بۇگىندە تۇركى كەڭەسىنە تۇركيا، قىرعىزستان، ءازىربايجان جانە قازاقستان مۇشە. ۋاقىت وتكەن سايىن بۇل كەڭەستىڭ الدىنداعى مىندەتى مەن ماقساتى ۇلعايىپ كەلەدى.

«ۇلت Times»: - بىشكەك ءسامميتى كەڭەس جۇمىسىنا قانداي وزگەرىس اكەلدى؟

دارحان قىدىرالى: - بىشكەك سامميتىندە كوپتەگەن ماڭىزدى قۇجاتتارعا قول قويىلدى. سولاردىڭ ءبىرى - تۇركى اكادەمياسىنا حالىقارالىق مارتەبە بەرۋ تۋرالى كەلىسىم بولدى. تۇركى اكادەمياسى تۇركى ينتەگراتسياسىنداعى نەگىزگى قۇرىلىمداردىڭ ءبىرى دەپ ويلايمىن. ول تۇركى حالىقتارى اراسىنداعى تامىرلاستىقتى، باۋىرلاستىقتى عىلىمي تۇرعىدا نەگىزدەپ، بۇكىل تۇرىك ەلدەرىندەگى عىلىمي جۇمىستاردى جۇيەلەپ، وسى بايلانىستى دامىتاتىن ۇلكەن قۇرىلىمعا اينالادى دەگەن ۇمىتتەمىز. جالپى تاريحي سانانى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن تۇركى الەمىندەگى تۋىستىقتى عىلىمي نەگىزدەۋ ماڭىزدى بولسا، سول مىندەت تۇركى اكادەمياسىنا جۇكتەلگەن.

«ۇلت Times»: - ەندى «حالىقارالىق» دەگەن ستاتۋس العان تۇركى اكادەمياسى باسقاشا جۇمىس ىستەي مە؟

دارحان قىدىرالى: - كەلىسىم بويىنشا كەڭەسكە مۇشە ءتورت مەملەكەت قارجىلاندىراتىن بولادى. وندا حالىقارالىق جوبالار بويىنشا جۇمىس جاسالادى. سوندىقتان جاسايتىن جۇمىسى دا وتە اۋقىمدى بولادى دەپ ويلايمىن. تۇركى اكادەمياسى بۇكىل تۇركى دۇنيەسىنە قاتىستى زەرتتەۋلەردى ۇيلەستىرەتىن ۇلكەن قۇرىلىم بولادى دەپ كۇتىلۋدە. ەكىنشى ءبىر ماڭىزدى شەشىم، باكۋدە بۇكىل تۇركى الەمىنە ورتاق «مادەني مۇرا» قورى قۇرىلدى. بۇل قوردىڭ ماقساتى وسى تۇركى الەمىندەگى مادەني مۇرالاردى قارجىلاندىرۋ، «تۇركسوي» جۇمىسىنا، تۇركى اكادەمياسىنا قولداۋ كورسەتۋ. بۇل يدەيا دا قازاقستان پرەزيدەنتى ءنۇرسۇلتان نازارباەۆتان شىقتى. 2006 جىلى انتاليادا وتكەن سامميت كەزىندە نۇرسۇلتان ءابىشۇلى قازاقستاندا «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى بار ەكەنىن ايتىپ، ونىڭ جۇمىسى بارىسىنان ماعلۇمات بەرگەن. ءسويتىپ، «وسى باعدارلامانى تۇركى الەمىنە ورتاق باعدارلاما رەتىندە ۇيىمداستىرايىق، بۇل ءبىزدى جاقىنداستىرادى» دەگەن يدەيا ايتقان بولاتىن. وسى باستاما قولداۋ تاپتى. وتكەن جىلى الماتىدا وتكەن سامميت كەزىندە ءازىربايجان پرەزيدەنتى وسى قوردى ءازىربايجاندا قۇرۋ تۋرالى ويىن ءبىلدىردى. ءسويتىپ، ءبىر جىلدىڭ ىشىندە وسى قوردى قۇرۋ تۋرالى قۇجاتتار ازىرلەنىپ بولدى دا، بىشكەكتە كەلىسىمگە قول قويىلدى. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىك جايت، ءسامميتتىڭ الدىنا بىرنەشە مينيسترلىكتىڭ كەزدەسۋى بولىپ وتكەن ەدى. وندا دا ماڭىزدى شەشىمدەر قابىلداندى. ماسەلەن، مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلەرىنىڭ كەڭەسىندە تۇراقتى كوميتەت قۇرىلدى، ۋنيۆەرسيتەتتەر وداعىن قۇرۋ تۋرالى يدەيا قولداۋ تاپتى. وسى ارقىلى ورتاق جوبالاردى بىرىگىپ جاساۋ، ديپلومداردى تانۋ سەكىلدى جۇمىستار جۇزەگە اساتىن بولادى.

«ۇلت Times»: - ۋنيۆەرسيتتەر وداعىنا بىزدەن قانشا وقۋ ورنى كىرىپ وتىر؟

دارحان قىدىرالى: - ءتورت وقۋ ورنى. ولار - ل. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى، نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى جانە قوجا احمەت ياسساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتى. بولاشاقتا بۇل ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ سانى ارتاتىن بولادى. بىراق، وداققا بەلگىلى، بەدەلدى، حالىقارالىق رەيتينگىدە ورنى بار ۋنيۆەرسيتەتتەر عانا كىرەدى. ولاردىڭ اراسىندا ورتاق پورتال جۇمىس جاسايتىن بولادى. ماسەلەن، ءبىر ۋنيۆەرسيتەتتە بولعان جاڭالىقتى باسقا ەلدەگى ۋنيۆەرسيتەتتەر ءبىلىپ وتىرادى. سول سەكىلدى ماگيسترانتتار، دوكتورانتتار الماسىپ، ۇستازدار تاجىريبە بولىسۋگە مۇمكىندىك الادى. تاعى ءبىر جايت - تۇركى الەمىنە ورتاق تاريح وقۋلىقتارى مەن تۇركى الەمىنە ورتاق ادەبيەت وقۋلىقتارىن دايارلاۋ، ولاردى ءپان رەتىندە وقىتا باستاۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. بۇل ءبىزدىڭ ەلدەردىڭ رۋحاني تۋىستىعىن مويىنداپ، جاقىنداي تۇسۋىنە ىقپال ەتەتىن بولادى دەپ ويلايمىن.

«ۇلت Times»: - باسقا مينيسترلىكتەر اراسىنداعى بايلانىس قانداي؟

دارحان قىدىرالى: - جالپى، مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ءتيىستى مينيسترلىكتەرى اراسىندا تىعىز بايلانىس ورناعان. سىرتقى ىستەر، ەكونوميكا، كولىك جانە تاسىمالداۋ، مادەنيەت مينيسترلىكتەرى اراسىندا دا ءتۇرلى دەڭگەيدە جيىندار ءوتتى. ماسەلەن، مادەنيەت مينيسترلىكتەرى وكىلدەرى باس قوسقان القالى جيىندا تۇركى كەڭەسىنە مۇشە مەملەكەتتەردىڭ جازۋشىلار وداعىن قۇرۋ يدەياسى كوتەرىلدى. قازىر جازۋشىلاردىڭ وداقتارى بۇل يدەيانى قولداپ وتىر. الايدا، ءبىر بايقاعانىم، قىرعىزستان، ءازىربايجان، تۇركيا ەلدەرىندەگى جازۋشىلار وداعىندا ۇلكەن عيمارات جوق ەكەن. ولاردا جالپى جازۋشىلاردىڭ ورتاق باس قوساتىن ورنى دا ساقتالماعان. سوندىقتان تۇركى الەمىنە ورتاق جازۋشىلار وداعى قۇرىلىپ جاتسا، ونىڭ ورتالىعى قازاقستان جازۋشىلار وداعى بولۋى ابدەن مۇمكىن دەپ ويلايمىن.

«ۇلت Times»: - بۇل وداق قۇرىلسا قالامگەرلەر قاۋىمىنا قانداي سەرپىن بولۋى مۇمكىن؟

دارحان قىدىرالى: - ارينە، كەڭەسكە مۇشە ەلدەر اراسىندا الىس-بەرىس، ورتاق قۇندىلىقتار پايدا بولۋى مۇمكىن. ءبىر ەلدىڭ تۋىندىلارى ەكىنشى ءبىر ەلدىڭ تىلىنە اۋدارىلىپ، ناسيحاتتالادى. شىن مانىندە 200 ميلليوننان استام وقىرمان اۋديتورياسى بار تۇركى الەمى قازاق جازۋشىلارىنىڭ دا الەمگە كەڭىنەن تانىلۋىنا جول اشادى. ءبىز ءوز قازانىمىزدا ءوزىمىز قايناماي، سىرتقا شىعاتىن بولامىز. ماسەلەن، ءبىر عانا تۇركيانىڭ وزىندە 70 ميلليوننان استام حالىق بار. اۋدارما ارقىلى ءبىزدىڭ جازۋشىلاردىڭ تۋىندىلارى سول وقىرمانعا جەتەتىن بولسا، ول ۇلكەن جاقسىلىقتىڭ نىشانى. ونىڭ سىرتىندا، البەتتە، تۇركى الەمىندەگى دراماتۋرگيا، بالالار ادەبيەتى دەگەن سياقتى كەلەلى تاقىرىپتاردا سەمينارلار، سيمپوزيۋمدار، باسقوسۋلار ۇيىمداستىرىلىپ تۇراتىن شىعار دەپ ويلايمىن. سونىمەن قاتار، ورتاق سەريالدار ءتۇسىرۋ، ورتاق مۋلتفيلمدەر شىعارۋ، ورتاق تەلەارنا قۇرۋ يدەيالارى دا ايتىلىپ جاتىر. ول ەندى الداعى ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندە.

«ۇلت Times»: - تۇركى كەڭەسىنە مۇشە بولۋعا ىنتا ءبىلدىرىپ وتىرعان ەلدەر بار ما؟

دارحان قىدىرالى: - تۇرىكمەنستاننىڭ، بەيتاراپ ۇستانىمى بار ەكەنىن ءوزىڭىز بىلەسىز. دەگەنمەن، بۇل ەلدىڭ لاۋازىمدى تۇلعالارى كەيدە سامميتكە قاتىسىپ تۇرادى. ماسەلەن، بيىلعى سامميتكە تۇرىكمەنستان عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى كەلىپ قاتىستى. بۇل ولاردىڭ تۇركى اكادەمياسىنا دا قولداۋ بىلدىرەتىنىن كورسەتەدى. نەگىزىندە تۇرىكمەنستان دا، وزبەكستان دا تۇركسوي-عا مۇشە ەلدەر. دەمەك، بۇل ەلدەر تۇركى كەڭەسىنىڭ مادەني، اعارتۋ، ءبىلىم سالالارىنان سىرت قالمايدى دەگەن ءسوز.

«ۇلت Times»: - رەسەيدىڭ قۇرامىندا دا تۇركى حالىقتارى از ەمەس. سىزدەر قىزمەت بارىسىندا ولاردى قامتي الاسىزدار ما؟

دارحان قىدىرالى: - تۇركى كەڭەسى تەك تاۋەلسىز تۇركىتىلدەس ەلدەرمەن شەكتەلەدى. ويتكەنى، ناحيچەۆان كەلىسىمىندە بۇل ماسەلە ايقىن كورسەتىلگەن. ەكىنشىدەن، اۆتونوميالىق رەسپۋبليكالار ءبىر مەملەكەتتىڭ قۇرامىندا بولعاندىقتان، تۇركى كەڭەسى ءبىر مەملەكەتتىڭ ىشكى ىستەرىنە ارالاسپايدى. ءبىر ۇيىم رەتىندە قۇرىلىمدارعا قارسى جۇمىس جاسامايدى. تۇركى حالىقتارىنىڭ مادەني، رۋحاني ماسەلەرىنە قاتىستى قىزمەت ەتەتىن تۇركسوي بار. تۇركى كەڭەسى كۇللى تۇركىنىڭ تاعدىرىنا قاتىستى ماسەلەدە 20 جىلدىق تاريحى بار، بۇگىندە ۇلكەن ىستەر اتقارىپ جاتقان وسى تۇركسوي-عا قولداۋ بىلدىرەدى.

«ۇلت Times»: - تۇركى كەڭەسىنىڭ جاقىن ارادا جۇزەگە اسىراتىن قانداي جوسپارلارى بار؟

دارحان قىدىرالى: - ءبىرىنشى كەزەكتە، ارينە، بىشكەك سامميتىندە قابىلدانعان شەشىمدەردى جۇزەگە اسىرۋ مىندەتى تۇر. سونىمەن قاتار، كەلەسى جىلى ءازىربايجاندا وتەتىن سامميتكە دايىندىق جۇمىستارىن جۇرگىزەدى. ولاردىڭ اراسىندا تاعى دا ءتيىستى مينيسترلىكتەردىڭ كەڭەسى وتەدى. بيىل قابىلدانعان كەلىسىمدەردىڭ راتيفيكاتسيالانۋىنا ىقپال ەتەتىن بولادى. ونىڭ سىرتىندا بالكىم سۋ پروبلەماسى توڭىرەگىندە وسى تۇركى ەلدەرىنىڭ اراسىنداعى ىنتىماقتاستىققا ىقپال ەتەتىن جيىندار ءوتۋى مۇمكىن. سونىمەن بىرگە، كولىك تاسىمالى ماسەلەسى بويىنشا كەڭەس ءوتۋى مۇمكىن.

«ۇلت Times»: - اڭگىمەڭىزدەن بايقاعانىمىز، تۇركى حالىقتارى تاريحي تامىرلاستىعىن ايشىقتاي تۇسۋگە ۇمتىلىپ وتىر. ال، سوڭعى كەزدە ايتىلىپ جۇرگەندەي تۇركى حالىقتارىنا ورتاق ءتىل قالىپتاستىرۋ ماسەلەسى نازارعا الىنا ما؟

دارحان قىدىرالى: - جالپى، ورتاق ءتىل ماسەلەسىن تاريحتا كوتەرگەن تۇلعالار بار. ءوزىڭىز بىلەسىز، يسمايىل عاسپىرالى، ءوز سوزىمەن ايتقاندا «ستامبۋلداعى بالىقشى دا، سىبىردەگى تۇيەشى دە تۇسىنە بىلەتىن ورتاق ءتىل جاساۋ» ءۇشىن «ءتارجىمان» گازەتىن شىعارىپ، ۇلكەن قىزمەت اتقاردى. ءتىپتى، وسى «ءتارجىماندا» شىققان ءبىر ماقالادا «بولاشاقتا ورتاق تۇرىك ءتىلى قالىپتاسسا، ول نە انادولى تۇركىلەرىنىڭ ءتىلى، ياكي قازاقتاردىڭ ءتىلى نەگىزىندە قالىپتاسۋى مۇمكىن» دەپ جازىلعان ەدى. ودان كەيىن كەڭەستەر وداعى بۇل ماسەلە بويىنشا جۇيەلى جۇمىس جاسادى، ۇلتتاردىڭ ادەبي تىلدەرى ناقتى قالىپتاستى. مەنىڭ جەكە پىكىرىم، تىلدەگى تۇرلىلىگىمىز - ءبىزدىڭ ۇلكەن بايلىعىمىز. ءتىپتى، تىلدەردىڭ ىشىندەگى ديالەكتىلەردىڭ ءوزى - ۇلكەن قازىنا. ال، نەگىزىندە، تۇركى تىلدەرى ءبىر-بىرىنەن اسا الشاق جاتقان جوق. قۇلاق ۇيرەنىسە كەلە، ءتۇبىر سوزگە دەن قويسا، باۋىرلاس، تامىرلاس جۇرت ءبىر-ءبىرىن تۇسىنە كەتەدى.

«ۇلت Times»: - ال، ورتاق ءالىپبي ماسەلەسى كوتەرىلدى مە؟

دارحان قىدىرالى: - قازىر تۇركيا، ءازىربايجان، تۇرىكمەنستان، وزبەكستان - لاتىن الىپبيىنە كوشكەن. دەگەنمەن، ولاردىڭ اراسىندا بىرىزدىلىك جوق. ماسەلەن، وزبەكستانداعى لاتىن الىپبيىندە كەيبىر دىبىستار ەكى تاڭبامەن بەرىلسە، تۇركيادا دىبىس تاڭبا ۇستىنە نۇكتەلەر قويۋ ارقىلى تۇرلەنەدى. تۇرىكمەنستان مەن ءازىربايجاندا دا كەيبىر ەرەكشەلىكتەر بار. دەگەنمەن، جالپى بۇل ەلدەردەگى الىپبيلەر نەگىزى ءبىر بولعاندىقتان، ولاردى اجىراتىپ، وقۋ قيىن ەمەس. سوندىقتان لاتىن قارپى تۇركى الەمىنىڭ جاقىنداسۋىنا قىزمەت ەتۋى مۇمكىن.

«ۇلت Times»: - عالىم رەتىندە جەكە پىكىرىڭىزدى ايتىڭىزشى، قازاقستان لاتىن الىپبيىنە كوشۋى كەرەك پە؟

دارحان قىدىرالى: - ەڭ اۋەلى، الىپپە، تاڭبا - تەك وركەنيەت پەن مادەنيەتتىڭ ءرامىزى عانا ەمەس، مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىزدىگىن دە بىلدىرەتىن ايرىقشا سيمۆول ىسپەتتى. ول مەملەكەتتىڭ ءوز جولى، ءوز تاڭداۋى جۇزەگە اسىپ وتىرعانىن كورسەتەدى. ءبىزدىڭ ەلدىڭ دە وزىندىك الىپپەسى، تاسقا باسىلعان تاڭباسى بولعان. كەشە عانا ارامىزدان ايرىلعان اكادەميك، مارقۇم ۇستازىمىز امانجولوۆ اعاي تۇركى جازۋىنىڭ تەك تۇركىلەرگە عانا ءتان جازۋ بولعانىن دالەلدەگەن ەدى. لاتىن تاڭباسى بۇگىندە جاھاندىق قولدانىسقا يە بولۋدا، سوندىقتان ول قازاق حالقىنىڭ الەمدىك ۇردىسكە ارالاسۋىنا دا ۇلكەن سەرپىن بەرەدى. قازىرگى قارىپپەن قوعام ەكىگە جارىلىپ وتىر. ماسەلەن، قازاق تىلىندە «ماسكەۋ»، «قاراعاندى» دەپ جازساق، ورىس تىلىندە «موسكۆا»، «كاراگاندا» دەپ جازىپ ءجۇرمىز. ال لاتىن قارپى ارقىلى ەملەنى قازاقشالاندىرساق، بۇل ماسەلە دە بىرىزگە تۇسەر ەدى. بۇل ەل ازاماتتارىنىڭ قازاق ءتىلىن تەزىرەك ۇيرەنۋىنە دە ءوز سەپتىگىن تيگىزەر ەدى. سوندىقتان الىپپە اۋىستىرۋ ءبىر جاعىنان سانانى سىلكىندىرىپ، قوعامدى بىرىكتىرىپ، ەل تاۋەلسىزدىگىن نىعايتسا، ەكىنشى جاعىنان جاھان جۇرتشىلىعىمەن بايلانىسىن دا ارتتىرا تۇسەدى. بىراق بۇل تەرەڭ زەرتتەۋدى، ەرەكشە ەلەپ-ەكشەۋدى قاجەت ەتەتىن ءۇردىس. سوندىقتان بۇل ماسەلەمەن تۇركى اكادەمياسىنىڭ توڭىرەگىندە توپتاسقان ءتىلشى عالىمدار ءجىتى اينالىسىپ جاتىر دەپ ويلايمىن.

«ۇلت Times»: - تۇركىستاندى ماعجان اقىن «ەر تۇرىكتىڭ بەسىگى» دەپ اتاپ كەتسە، استانا قازىر تۇركى الەمىنىڭ مادەني استاناسى اتالىپ وتىر. ەۋرازيالىق كەڭىستىك قۇرۋ يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋعا تۇرتكى بولىپ وتىرعان استانانىڭ تۇركى الەمى ءۇشىن ماڭىزى قانداي؟

دارحان قىدىرالى: - تۇركى كەڭەسى دە ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ ءبىر بولشەگى. ويتكەنى، ەۋرازيا دەگەننىڭ ءوزى - تۇركىلىك كەڭىستىك. تۇركى مادەنيەتىنسىز، تۇركىلىك ساناسىز، تۇركى تاريحىنسىز ەۋرازيا كەڭىستىگىن ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس.ەجەلگى تۇركىلەر، ساقتار مەن سكيفتەر، عۇندار مەن قىپشاقتار ەۋرازيانىڭ ەن دالاسىن ەركىن قونىستانعان. بۇگىنگى تۇسىنىكپەن العاندا، التىن وردانى دا ەۋرازيالىق مەملەكەت دەپ اتاۋعا بولادى. بىزدىڭشە، شىڭعىسحان يدەيالىق تۇرعىدا ۇلى تۇركىلىك يدەيانى كوتەرىپ، قوس مۇحيتتىڭ اراسىن مەكەندەگەن حالىقتىڭ جادىنداعى تاريحي سانانى قايتا جاڭعىرتقان. مۇندا تاريحي ساباقتاستىق جاتىر. ەلباسىمىزدىڭ ەلوردادا «ماڭگىلىك ەل» قاقپاسىن ورناتىپ، بۇل جەردى ەۋرازيا كەڭىستىگىنىڭ ورتالىعى دەپ اتاپ وتىرعانى دا سوندىقتان دەپ ويلايمىن.

«ۇلت Times»: - اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

اڭگىمەلەسكەن ءنازيرا بايىربەك

«ۇلت Times» گازەتى