«قاراجورعا» ءبيىنىڭ تۇركى ەلدەرى اراسىندا ەڭ كونە ءبيى ەكەنى انىقتالدى. بي تاريحىنىڭ 2500 جىلدان ارىدە جاقتانى، ونىڭ شىعۋ توركىنىنىڭ كونە تۇركىلەرگە، ونىڭ ارجاعىندا ساقتارعا، ۇيسىندەر مەن عۇندارعا  دەيىنگى سىلەمدەرگە كەتەتىنى بەلگىلى بولدى. مۇنى قىتايدىڭ گانسۋ ولكەسى قاراتاۋ وڭىرىندە 1970 جىلداردا تابىلعان پەتروگليفتەر ايعاقتاۋدا.

بي بيلەگەن ادامداردىڭ باسىنداعى شوشاق باسكيىم مەن ونىڭ توبەسىنە تاعىلعان ۇكى دە ءبىزدىڭ سالت-داستۇرگە جاقىن ەكەنىن كورسەتەدى.

قىتايداعى «شىڭجاڭ قوعامدىق عىلىمدارى» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، مادەنيەتتانۋشى، پروفەسسور ياسين قۇمارۇلىنىڭ ايتۋىنشا، قاراتاۋ پەتروگليفتەرىندەگى بي كەسكىندەرى توڭىرەگىندەگى ارحەولوگيالىق دەرەكتەر، تاريحي جازبالار جانە سۋرەتتى سالۋ ءتاسىلى جانە ونداعى بەينەلەنگەن مادەنيەت ۇلگىلەرى سياقتىلارعا سۇيەنە وتىرىپ، جانگو زامانىنان حان ديناستياسى داۋىرىنە (ب.ز.ب. 475 ج. - ب.ز. 220 ج.) دەيىنگى ساقتاردىڭ، يۇزلەردىڭ (نۇكىس), ۇيسىندەردىڭ نەمەسە عۇنداردىڭ تۋىندىلارى دەپ تۇجىرىمداۋعا بولادى. (http://www.baq.kz/diaspora/122)

كەڭەستىك كەزەڭدە قازاقستاندا ۇمىت قالعانىمەن «قاراجورعا» ءبيى قىتاي، مونگوليا جانە تۇركيا سياقتى ەلدەردە تۇراتىن شەتەل قازاقتارىنىڭ اراسىندا جوعالماعان ەدى. تۇركيادا دا قازاق دياسپوراسى «قاراجورعانى» جاپپاي بيلەيتىن. ءتىپتى ءبىزدىڭ جاس كەزىمىزدە «قاراجورعا» بيلەمەگەن جىگىتكە قىز بەرىلمەيدى» دەگەن داستۇرلى تالاپ تا بار بولاتىن.

«قاراجورعا» ءبيىنىڭ تۇركى ەلدەرى اراسىندا ەڭ كونە ءبيى ەكەنى انىقتالدى. بي تاريحىنىڭ 2500 جىلدان ارىدە جاقتانى، ونىڭ شىعۋ توركىنىنىڭ كونە تۇركىلەرگە، ونىڭ ارجاعىندا ساقتارعا، ۇيسىندەر مەن عۇندارعا  دەيىنگى سىلەمدەرگە كەتەتىنى بەلگىلى بولدى. مۇنى قىتايدىڭ گانسۋ ولكەسى قاراتاۋ وڭىرىندە 1970 جىلداردا تابىلعان پەتروگليفتەر ايعاقتاۋدا.

بي بيلەگەن ادامداردىڭ باسىنداعى شوشاق باسكيىم مەن ونىڭ توبەسىنە تاعىلعان ۇكى دە ءبىزدىڭ سالت-داستۇرگە جاقىن ەكەنىن كورسەتەدى.

قىتايداعى «شىڭجاڭ قوعامدىق عىلىمدارى» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، مادەنيەتتانۋشى، پروفەسسور ياسين قۇمارۇلىنىڭ ايتۋىنشا، قاراتاۋ پەتروگليفتەرىندەگى بي كەسكىندەرى توڭىرەگىندەگى ارحەولوگيالىق دەرەكتەر، تاريحي جازبالار جانە سۋرەتتى سالۋ ءتاسىلى جانە ونداعى بەينەلەنگەن مادەنيەت ۇلگىلەرى سياقتىلارعا سۇيەنە وتىرىپ، جانگو زامانىنان حان ديناستياسى داۋىرىنە (ب.ز.ب. 475 ج. - ب.ز. 220 ج.) دەيىنگى ساقتاردىڭ، يۇزلەردىڭ (نۇكىس), ۇيسىندەردىڭ نەمەسە عۇنداردىڭ تۋىندىلارى دەپ تۇجىرىمداۋعا بولادى. (http://www.baq.kz/diaspora/122)

كەڭەستىك كەزەڭدە قازاقستاندا ۇمىت قالعانىمەن «قاراجورعا» ءبيى قىتاي، مونگوليا جانە تۇركيا سياقتى ەلدەردە تۇراتىن شەتەل قازاقتارىنىڭ اراسىندا جوعالماعان ەدى. تۇركيادا دا قازاق دياسپوراسى «قاراجورعانى» جاپپاي بيلەيتىن. ءتىپتى ءبىزدىڭ جاس كەزىمىزدە «قاراجورعا» بيلەمەگەن جىگىتكە قىز بەرىلمەيدى» دەگەن داستۇرلى تالاپ تا بار بولاتىن.

ونىڭ نەگىزگى مۋزيكاسى دومبىرامەن ورىندالادى. بۇل مۋزيكا تۇركيالىق زەرتتەۋشىلەر تاراپىنان باقسى مۋزيكاسى رەتىندە ەمدىك قاسيەتى بار دەپ قاستەرلەنۋدە. مىنە سوندىقتان ء"تۇماتا" دەپ قىسقاشا اتالاتىن تۇركى حالىقتارىنىڭ مۋزيكالارىن زەرتتەۋ ورتالىعى وسى مۋزيكا-كۇيدى كەيبىر اۋرۋلارعا شيپا رەتىندە قولدانۋدا.

1952 جىلى تۇركياعا كەلىپ ورنالاسقان قازاقتاردىڭ اتالارى 1960 جىلدارى التايدان كەلگەن جىگىت «قاراوعلان» («قاراجىگىت») دەگەن كينودا رول العان ەدى. سول كينو ءۇشىن قازاقتار ارنايى كيىز ءۇي دە جاساپ بەرگەن. قازاقتىڭ شاپان، كەرەي تىماق، مەشپەت سىندى ۇلتتىق كيىمدەرى سوندا قولدانىلعان. ءفيلمنىڭ ءبىر ەپيزوتىندا قازاقتار «قاراجورعا» ءبيىن دە ويناپ بەرگەن ەدى. سول فيلمدە «قاراجورعا» كۇيىن دومبىراسىمەن تارتىپ وتىرعان قازاقستاندا شىعىس جەكپە-جەگى - تاەكۆوندونىڭ نەگىزىن سالعان مارقۇم مۇستافا وزتۇرىكتىن اكەسى قابەن قاجى بولاتىن.

سونىمەن قورىتا ايتقاندا، «قاراجورعا» ءبيىن تۇركى حالىقتارىنىڭ 2500 جىلدىق تاريحى بار ەڭ كونە ءبيى دەپ ايتا الامىز. ساق، ءۇيسىن جانە عۇندار سەكىلدى كونە تۇركىلەر مادەنيەتى سوڭعى داۋىرلەرگە دەيىن  قازاق، قىرعىز، باشقۇرت سىندى حالىقتاردىڭ ورتاسىندا ساقتالىپ كەلگەنى ءمالىم. ال سولاردىڭ ىشىندە كونە تۇركىلەردىڭ ءبيى «قاراجورعا» بولسا، تەك قازاقتار ارقىلى ءححى عاسىرعا جەتىپ وتىر.

«Abai.kz»