بۇگىندە قازاقستاننىڭ 130 ەتنوستى، 18 كونفەسسيا وكىلىن ءبىر شاڭىراق استىنا جيناپ، ۇلانعايىر ەۋرازيا اۋماعىندا تاتۋ-ءتاتتى تىرشىلىك كەشىپ وتىرعانى ەلىمىزدىڭ الەمدىك ساياساتتاعى بەدەلىن ارتتىردى. جاھاندىق الاڭدا ءار ءتۇرلى مەملەكەتتەردىڭ سەنىمدى ارىپتەستىسىنە اينالا ءبىلدى. ەل باسشىلارى ءار ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنە قامقورلىق تانىتىپ، ءار ءتۇرلى كونفەسسيانىڭ ۇستانىمدارىنا قۇرمەتپەن قاراپ، زاڭ تۇرعىسىنان ءادىل ەرەجەلەر بەكىتتى. قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ساياساتى ءوز ازاماتتارىنىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن ەڭ ماڭىزدى ورىنعا قويىپ، ادامگەرشىلىك قاعيداتتارىن باسشىلىققا الادى.

اتا زاڭىمىزدىڭ 1 بابى I بولىمىندە: «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرادى، ونىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى — ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى، قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى» – دەپ جازىلعان. ەلدەگى قالىپتاسقان مەملەكەتتىك-كونفەسسيالىق قاتىناستار بارلىق كونفەسسيالار مەن ءدىني توپتاردىڭ تەڭ قۇقىقتىعىن قامتاماسىز ەتۋگە نەگىزدەلگەن. قازاقستاننىڭ الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق كوپىرىن قۇرۋ باستاماسى وسى ماقساتتىڭ جۇزەگە اسىرىلعانىن كورسەتىپ تۇر. قازىرگى كەزدەگى ەلىمىزدىڭ ءدىن سالاسىنداعى ساياساتى قوعامداعى ءدىني توزىمدىلىكتى نىعايتۋدى، دىنارالىق كەلىسىمدى ساقتاۋدى جانە ءار ءتۇرلى ءدىندى ۇستانعان ادامداردىڭ اراسىندا اۋىزبىرشىلىك بولۋىن قامتاماسىز ەتەدى. وسى ءبىر جەتىستىگىمىزدى تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ قازاقستاننىڭ ەقىۇ-داعى توراعالىق مىندەتىنە كىرىسكەن كەزىندە «ءبىزدىڭ ۇلتارالىق جانە دىنارالىق كەلىسىمنىڭ مودەلى – بۇكىل الەمدەگى ءتۇرلى كونفەسسيالار اراسىنداعى قارىم-قاتىناس ىسىنە قازاقستاننىڭ قوسقان قوماقتى ۇلەسى» دەپ باعالاعان بولاتىن. كونفەسسياارالىق كەلىسىم – قازاقستاندىقتار ءۇشىن ءوزارا تۇسىنىستىككە ۇندەيتىن قاسيەتتى قۇندىلىق. اقىلعا سالساق، ءبارىمىز ءبىر عالامنىڭ جاراتىلىسىمىز. ءتىل، ءدىنىمىز، سالت-ءداستۇرىمىز ءبىر-بىرىمىزدەن ارتىق نە كەم ەمەس. سوندىقتان ءار ءتۇرلى كونفەسسيا وكىلدەرىمەن ىنتىماقتاستىقتا ءومىر ءسۇرۋ ساياساتتان بۇرىن قاراپايىم ادامگەرشىلىك قاعيداتىنا جاقىن قۇندىلىق بولىپ سانالادى.

قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى  نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىندا ازاماتتىق بەيبىتشىلىك پەن ۇلتارالىق كەلىسىم – ءبىزدىڭ باستى قۇندىلىعىمىز ەكەنى ايتىلدى. قازاقستان جاھاندىق كونفەسسياارالىق ۇنقاتىسۋ ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. قازاقستانداعى قوعامعا زيان اكەلمەيتىن دىندەردىڭ دامۋى مەن سالت-داستۇرلەردىڭ جالعاسىن تابۋى مەملەكەتتەگى ءدىني سەنىمنىڭ بوستاندىعىن، بەيبىتشىلىك پەن كونفەسسياارالىق كەلىسىمنىڭ ءوز رەتىمەن جۇزەگە اسىپ جاتقانىن دالەلدەيدى. بۇل مەملەكەت پەن مەملەكەت باسشىسىنىڭ جۇيەلى ساياساتىن كورسەتسە كەرەك. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءدىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتىنىڭ نەگىزگى مىندەتتەرى رەتىندە مىنالاردى اتاپ وتسەك بولادى: ازاماتتاردىڭ ءدىني سەنىم بوستاندىعىن پايدالانۋدى قامتاماسىز ەتۋ جانە ءدىني بىرلەستىكتەرمەن ءوزارا ارىپتەستىك ورناتۋ; قازاقستان قوعامىندا كونفەسسياارالىق كەلىسىم مەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ; كونفەسسياارالىق ديالوگتى ۇيىمداستىرۋ مەن قولداۋ; ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى ءىس-قيمىل مەن ءدىن سالاسىنداعى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ. بۇل مىندەتتەر مەملەكەتتىك ورگاندارمەن قاتار جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار ساياساتى نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلىپ وتىرادى. ەلىمىزدە ءار ءۇش جىل سايىن الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارى سەزى وتەدى. بۇگىندە قازاقستان ماڭىزى زور كونفەسسياارالىق ورتالىق بولىپ قالىپتاسقان. الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارى سەزى توڭىرەگىندە ءدىني قاۋىمداستىقتار ءوزارا تۇسىنىستىك پەن سىيلاستىق تابادى. سونىمەن قاتار، بۇل سەزد الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ قازىرگى زامانعى شەشىمىن تاپپاعان الەمدىك ماسەلەلەردى بىرىگە شەشۋگە باعدارلانعان ماعىنالى جيىننىڭ قىزمەتىن اتقارىپ وتىر. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن جۇزەگە اسىرىلاتىن سەزگە الەمدىك قاۋىمداستىقتار، حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ جەتەكشىلەرى، ساياسي بەدەلدى تۇلعالار، ساراپشىلار وڭ باعاسىن بەرگەن. ءدىني كوشباسشىلار قازاقستاننىڭ باستامالارى مەن ستراتەگيالىق جولىنا اسا قىزىعۋشىلىقپەن قاراپ، ەلىمىزدى توزىمدىلىك پەن كەلىسىمنىڭ تەرريتورياسى دەپ اتاپ كەتكەن. قازاقستان تىۋەلسىزدىك العاننان كەيىن كوپ ەتنوس وكىلىن قۇشاعىنا سىيدىرعان تولەنرانتتىلىق پەن بەيبىتشىلىكتىڭ مىسالىنداي بولدى. مەملەكەتىمىزدە ءوتىپ كەلگەن الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارى سەزى بارىسىندا ايتىلعان ناقتى ءارى ماعىنالى ۇستانىمدار الەم ەلدەرى تاراپىنان قولداۋعا يە بولىپ، ءساتتى جۇزەگە اسىپ كەلدى. بۇل ۇستانىمداردىڭ ءبىر پاراسى الەمدىك قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە، كۇندە وزگەرىپ جاتقان دۇنيەنىڭ ەرەجەسىن جوعارى ادامگەرشىلىك پەن رۋحانيلىققا نەگىزدەۋگە، رۋحاني نورمالار مەن ءور ادامگەرشىلىك قاعيداتتارىن ساقتاۋ ارقىلى الەمدىك داعدارىسقا قارسى تۇرۋ سياقتى يدەيالاردان تۇرادى. بۇل باستالامار قازاقستاننىڭ جاھان جۇرتشىلىعىنىڭ الدىنداعى مەرەيىن تاسىتتى.

قازاقستان وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ ۇلتتىق-مادەني وزگەشەلىگىن ساقتاۋعا باعىتتالعان ستراتەگيالىق باعىتتى تاپجىلماي ماقساتتى تۇردە ۇستانۋدا. قازاقستاندا كونفەسسيالاردىڭ ديالوگى ەلدەگى تۇراقتىلىق پەن بەيبىتشىلىكتى ساقتايتىن، ودان ءارى جالعاستىرا تۇسەتىن ەڭ نەگىزگى قۇرال. تولەرانتتىلىق پەن ءدىني توزىمدىلىك – كونفەسسياارالىق كەلىسىمدى ورناتۋ قاعيداتتارىنىڭ نەگىزگى بولشەگى. ەلىمىز ءۇشىن توزىمدىلىك قاعيداتتارى ساياسي مادەنيەتتىڭ باعىتتارى عانا ەمەس، مادەنيەتتى دامىتۋدى قولدايتىن مەملەكەتتىڭ نەگىزگى ۇستانىمدارى بولماق. مەملەكەتتىڭ دىنگە قاتىستى ۇستانىمىن ەڭ الدىمەن ونىڭ زاڭدارىنان بايقاۋعا بولادى. ءدىن مەملەكەتتىڭ ساياسي ومىرىنە ارالاسپايدى. مەملەكەت تە ءدىني قاۋىمداستىقتاردىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىنە ارالاسپايدى. بىراق ولاردىڭ الەۋمەتتىك، سالتتىق، اعارتۋشىلىق جانە قوعامدىق ومىرگە تەرەڭ ينتەگراتسيالانۋدىڭ وزگە دە مىندەتتەرىن تولىققاندى جۇزەگە اسىرۋىنا قولايلى جاعداي جاسايدى. دىندەردىڭ ىشكى ومىرىنە ارالاسپاۋ ساياساتىن ۇستانا وتىرىپ، ولاردىڭ قىزمەتىنىڭ تولىق  جۇزەگە اسۋىنا ىقپالىن تيگىزە وتىرىپ، مەملەكەت ولاردىڭ اراسىنداعى ديالوگتىڭ دامۋىن ىنتالاندىرادى. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ەلىمىزدە ءدىني ينستيتۋتتاردىڭ سانى كوبەيدى. تاريحي-مادەني ەسكەركىشتەر مەن مەشىتتەر جاڭارتىلىپ، قالپىنا كەلتىرىلدى. جاڭادان عيبادات ەتۋ عيماراتتارى سالىنا باستادى. قازاقستانداعى رەسمي مويىندالعان مەرەكەلىك دەمالىس كۇندەردىڭ قاتارىنا مۇسىلماندىق «قۇربان ايت» مەرەكەسى مەن «حريستوس روجدەستۆوسى» پراۆوسلاۆتىق مەيرامى ەنگىزىلدى. ەلىمىزدە ءدىني احۋالدى رەتتەيتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى 2011 جىلدىڭ 11 قازانىندا قابىلدانعان. «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭدا حانافي باعىتىنداعى يسلامنىڭ جانە پراۆوسلاۆتىق حريستياندىقتىڭ حالىق مادەنيەتىنىڭ دامۋى مەن رۋحاني ومىرىندەگى تاريحي ءرولى اتاپ كورسەتىلگەن. بۇل – قازاق حالقىنىڭ رۋحاني-مادەني قۇندىلىقتارىنىڭ قالىپتاسۋىمەن بىرگە جاساپ كەلە جاتقان يسلام ءدىنى مەن سوڭعى ءۇش عاسىرلىق تاريحى قازاقستان ەلىمەن ورتاق، ءارى كوپتەگەن ەتنوستاردىڭ ءداستۇرلى ءدىنى سانالاتىن پراۆوسلاۆتىق حريستياندىقتىڭ قازاقستان حالقىنىڭ رۋحاني ءومىرى مەن مادەنيەتىندەگى ماڭىزىن بىلدىرەدى. زاڭ قازاقستان حالقىنىڭ رۋحاني مۇراسىمەن ۇيلەسەتىن باسقا دا دىندەردى قۇرمەتتەيتىنىن، كونفەسسياارالىق كەلىسىمنىڭ، ءدىني توزىمدىلىكتىڭ جانە ازاماتتاردىڭ ءدىني سەنىمىن قۇرمەتتەۋدى تانيتىنىن كورسەتەدى.

قازاقستاننىڭ ءدىن سالاسىنداعى ساياساتى – كونفەسسيالار اراسىنداعى كەلىسىمنىڭ، ءدىني جاعدايدىڭ تۇراقتىلىعىنىڭ كەپىلى. مەملەكەتتەگى بۇكىل دىندەردىڭ تەڭدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ادىلدىك قاعيداتى مەن دىنارالىق تاتۋلىق پىكىرىن قالىپتاستىرۋ ماسەلەسى مەملەكەت ءۇشىن دە، قوعام ءۇشىن دە ماڭىزى جوعارى بولىپ سانالادى. ەلدىڭ ءدىن سالاسىنداعى ساياساتى حالىق ىشىندەگى ءدىني تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن تەك ءداستۇرلى دىندەردىڭ عانا ەمەس، بارلىق دىندەردىڭ اراسىندا ءوزارا تاتۋلىققا نەگىزدەلگەن قارىم-قاتىناستىڭ بۇزىلماۋىنا كۇش سالادى.

ەرعالي بەرىكۇلى

Abai.kz