ءبىز كەي-كەيدە قاي ماسەلەنىڭ دە مانىسىنە بارماستان، بىردەن اتتانعا سالامىز. ونىڭ وركەنيەتتى دە ورىندى تۇردە شەشۋگە بولاتىندىعىنا وي جىبەرمەي جاتامىز. مۇنىڭ اياعى جىرگىلىكتى جەردەن باستالىپ، سوناۋ رەسپۋبليكالىق دەڭگەيگە جەتىپ، ءتىپتى ساياسي رەڭ الىپ كەتەتىندىگى بار.

ءبىر عانا مىسال. قوستاناي وبلىسىندعى رۋدنىي دەگەن قالادا وزبەكستاننان كوشىپ كەلگەن قانداسىمىز تالعات احمەتوۆ دەگەن ازامات «قۇتتى مەكەن» اتتى كوممەرتسيالىق ەمەس جەكەمەنشىك مەكەمە اشىپ، سىرتتان جانە ەلدىڭ وڭتۇستىك وبلىستارىنان كوشىپ كەلگەن اعايىندارعا اقپاراتتىق-قۇقىقتىق كومەك كورسەتۋدى ۇيعارعان. ابدەن قۇپتارلىق دۇنيە. باستاماسى دا وزەكتى. الايدا ونىڭ قۇجاتتارىن وبلىستىق ادىلەت دەپارتامەنتى ورىسشا نۇسقاسى قوسا ۇسىنىلماعاندىقتان تىركەۋدەن باس تارتادى. ءبىر جاعىنان قاراعاندا، بۇلاردىكى دە دۇرىس. ويتكەنى ەلىمىزدەگى «قر «زاڭدى تۇلعالاردى مەملەكەتتىك تىركەۋ جانە فيليالدار مەن وكىلدىكتەردى ەسەپتىك تىركەۋ تۋرالى» زاڭىنىڭ 6-بابىنا سايكەس مۇنداي جارعىلار قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە، ياعني  ەكى تىلدە ۇسىنىلۋى قاجەت ەكەندىگى تايعا تاڭبا باسقانداي ەتىپ كورسەتىلگەن. وسى قۇجاتقا سايكەس مۇنداعىلار  احمەتوۆ مىرزاعا مۇنى تۇزەتۋگە ءبىر اي ۋاقىت بەرگەن كورىنەدى. الايدا احمەتوۆ بولسا، بۇعان كونگىسى كەلمەي: «قۇتتى مەكەن» دەگەن ۇيىمعا ورىس ءتىلىنىڭ قاجەتى نە؟ مەن مۇنى سىرتتان كەلەتىن قانداستار ءۇشىن جۇزەگە اسىرعىم كەلدى. ءوز جەرىمدە ءوز ءتىلىمنىڭ زاڭدى كۇشى بولماسا، نەسىنە قازاقپىز دەپ ماقتانامىز؟ قاعيدالى تۇردە قۇجاتتاردىڭ ورىسشاسىن جاساتپايمىن! ونى دەپارتامەنت وكىلدەرىنە اۋەل باستا-اق، ايتقانمىن»، -دەگەندى العا تارتادى.

بۇل جەردە وسىعان وراي ۇلكەن ءبىر قايشىلىق كوزگە تۇسەدى. ماسەلەن، الدىمەن قازاق ءتىلى ەلىمىزدەگى كونستيتۋتسيادا مەملەكەتتىك مارتەبەگە يە ەكەندىگى انىق كورسەتىلگەن. ونىڭ ۇستىنە 1997 جىلعى 11 شىلدەدەگى № 151 «ءتىل تۋرالى» زاڭنىڭ 4-بابىندا: «مەملەكەتتىك ءتىل - مەملەكەتتىڭ بۇكىل اۋماعىندا قوعامدىق قاتىناستاردىڭ بارلىق سالاسىندا قولدانىلاتىن مەملەكەتتىك باسقارۋ، زاڭ شىعارۋ، سوت ءىسىن جۇرگىزۋ جانە ءىس قاعازدارىن جۇرگىزۋ ءتىلى»، - دەپ جازىلعان. ال ەگەر قيسىنعا سيىنساق، بۇل جەردە ورىس ءتىلىن قوساقتاۋدىڭ قانشالىقتى قاجەتى بار ەدى؟

الاي اڭگىمە بۇل جەردە سول كونستيتۋتسيامىزدا ورىس ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك تىلمەن تەڭ قولدانىلاتىندىعى تۋرالى ايتىلعاندىعىندا بولىپ وتىر. دەمەك، قانشا ويبايلاساق تا، بۇگىنگى تاڭدا مەملكەتتىك مارتەبە العان ءتىلىمىز بەن ورىس ءتىلىنىڭ مارتەبەسى قاعاز جۇزىندە بىردەي بولىپ وتىر. ال ءىس جۇزىندە ول ءتىپتى، باسىم دەسە دە بولادى. جوعارىداعى ءبىز ايتقان زاڭدى تۇلعالاردى تىركەۋ تۋرالى زاڭنىڭ شىعارىلۋى دا وسىنداي ىمىراشىلدىقتان تۋىنداپ وتىر.

الايدا، ەكىنشى جاعىنان قاراعاندا، وسى تەرىستىك وڭىردەگى قاپتاعان ورىس ۇلتىنىڭ وكىلدەرى ءوز قۇجاتتارىن تەك ءوز تىلىندە عانا ەمەس، قاتتى قينالىپ، ىشتەي بۋىرقانىپ-بۇرقانىپ جاتسا دا ءبىزدىڭ انا تىلىمىزگە اۋدارىپ تاپسىرۋىنىڭ ءوزى دە از دا بولسا جەتىستىك ەمەس پە؟ ومىرىندە قازاق ءتىلىنىڭ قالاي جازىلاتىندىعىن العاش كورگەن ورىس ۇلتىنىڭ تاڭ قالعاندىعىنىڭ دا كۋاسى بولدىق.

سونىمەن، بۇل ماسەلەنى زاڭدىق تۇرعىدا، ايقاي-شۋسىز شەشۋ كەرەك. سوسىن، ءبىز «نەگە ولاي، نەگە بۇلاي» دەپ وتىرىپ الىپ، ءپالساپا سوققانشا، نەگە قولدان كەلگەن دۇنيەنى تىندىرا بەرمەيمىز. ماسەلەن، الگى تالعاتتىڭ «ەش ۋاقىتتا ورىسشا جازبايمىن» دەپ قاسارىسقاندىعىنان نە تۇسەدى؟ ازىرگە ەشتەڭە دە. زاڭعا باعىنعان ادىلەت دەپارتامەنتى ول قۇجاتتى تىركەمەي قويادى. سونىمەن ونىڭ ويعا العان يگى نيەتى مەن جاقسى ىستەرى ءبىرجولاتا توقتاپ قالادى. بۇدان كىم زيان شەگەدى؟ ارينە، الدىمەن وسى تەرىستىككە كوشىپ كەلگەن قانداستارىمىز اۋرەگە تۇسەدى. ەندەشە، قازاق تىلىنە شىنىمەن جاناشىر بىرەۋى الگى قۇجاتتى ورىسشاعا اۋدارىپ بەرە سالسا، ۇلكەن ءبىر ساۋاتتى ءىس ەمەس پە؟  قوستانايدا ورىسشاسى ونشا ەمەس قازاقتى تابۋ قيىن. قايتا كەرىسىنشە شىعار. ەندەشە، قاي نارسەنى دە ىسكە زيان كەلتىرمەيتىندەي ەتىپ، جۇمىلا ىستەسەك، قانداي  دا ءتۇيىننىڭ شەشىلەرى ءسوزسىز.

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz