جاڭا زامان ەلىمىزدەگى تاربيە بەرۋ جۇيەسىن، ۇلتتىق قۇندىلىقتار نەگىزىندە جۇرگىزىلەتىن تاربيەنىڭ ءبىرتۇتاس جۇيەسىن جاساۋ قاجەتتىلىگىن تاعى دا دالەلدەپ وتىر. بۇل تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆ بىلاي دەگەن بولاتىن: «بەس ارىستارىمىزعا ارنالعان تاريحي زەردە كەشەنىندە مەن قازاقستاندىق وتانشىلدىق سەزىمىن تاربيەلەۋگە كوڭىل بولگەن ەدىم. قازاقستاندا تۇراتىن ءاربىر ادام وسى ەلدىڭ پەرزەنتى رەتىندە سەزىنبەيىنشە، ونىڭ وتكەنىن ءبىلىپ، بولاشاعىنا سەنبەيىنشە ءبىزدىڭ جۇمىسىمىز العا باسپايدى...» دەمەك، ەلباسىمىزدىڭ انىقتاعانىنداي، بۇل ولشەۋىش تەك قانا جەرگىلىكتى ۇلتقا عانا ەمەس، قازاق جەرىندە تۇرىپ، ءوسىپ-ونگەن، ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن بارشا حالىقتارعا دا قاتىستى ەكەنى داۋسىز. ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ءاردايىم مەملەكەتتىڭ نازارىندا. ءارى تىڭعىلىقتى جۇرگىزىلۋگە ءتيىس. وسى ورايدا، تومەندەگى ماقالانى وقىرمان نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە «ءدىنتانۋ نەگىزى» ءپانى ەنگىزىلە باستادى. ازىرگە ساعاتتىق كولەم جاعىنان از بولعانىمەن، باستاماسى كوڭىلگە جىلى ءۇمىت ۇيالاتادى. قازىرگى ءبىلىم بەرۋدىڭ باعىتتارى ۇلتتىق تاربيە بەرۋگە دەن قويعاندىقتان، ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇعىرلى بولۋىنا بىردەن-ءبىر بەرىك تايانىشقا اينالاتىن التىن بۇلاق - وسى باعىت بولار دەۋگە ۇلكەن نەگىز بار.

جاڭا زامان ەلىمىزدەگى تاربيە بەرۋ جۇيەسىن، ۇلتتىق قۇندىلىقتار نەگىزىندە جۇرگىزىلەتىن تاربيەنىڭ ءبىرتۇتاس جۇيەسىن جاساۋ قاجەتتىلىگىن تاعى دا دالەلدەپ وتىر. بۇل تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆ بىلاي دەگەن بولاتىن: «بەس ارىستارىمىزعا ارنالعان تاريحي زەردە كەشەنىندە مەن قازاقستاندىق وتانشىلدىق سەزىمىن تاربيەلەۋگە كوڭىل بولگەن ەدىم. قازاقستاندا تۇراتىن ءاربىر ادام وسى ەلدىڭ پەرزەنتى رەتىندە سەزىنبەيىنشە، ونىڭ وتكەنىن ءبىلىپ، بولاشاعىنا سەنبەيىنشە ءبىزدىڭ جۇمىسىمىز العا باسپايدى...» دەمەك، ەلباسىمىزدىڭ انىقتاعانىنداي، بۇل ولشەۋىش تەك قانا جەرگىلىكتى ۇلتقا عانا ەمەس، قازاق جەرىندە تۇرىپ، ءوسىپ-ونگەن، ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن بارشا حالىقتارعا دا قاتىستى ەكەنى داۋسىز. ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ءاردايىم مەملەكەتتىڭ نازارىندا. ءارى تىڭعىلىقتى جۇرگىزىلۋگە ءتيىس. وسى ورايدا، تومەندەگى ماقالانى وقىرمان نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە «ءدىنتانۋ نەگىزى» ءپانى ەنگىزىلە باستادى. ازىرگە ساعاتتىق كولەم جاعىنان از بولعانىمەن، باستاماسى كوڭىلگە جىلى ءۇمىت ۇيالاتادى. قازىرگى ءبىلىم بەرۋدىڭ باعىتتارى ۇلتتىق تاربيە بەرۋگە دەن قويعاندىقتان، ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇعىرلى بولۋىنا بىردەن-ءبىر بەرىك تايانىشقا اينالاتىن التىن بۇلاق - وسى باعىت بولار دەۋگە ۇلكەن نەگىز بار. ايتسە دە، بۇنداي اسىل مۇراتتار بالا جۇرەگى، ساناسى، جاراتىلىسى ءدىنىمىز تۋرالى - مۇسىلماندىقتىڭ مايەگىنەن ماعلۇماتى تولىق بولماي، جان-جۇرەگىمەن قابىلدامايىنشا، جىلدامداتىپ جۇزەگە اسا قويمايدى. اباي بولماساق، دۇرىستاپ زەر سالماساق، قورعاسىنداي بالقىپ تۇرعان بالاڭ دۇنيەنى باسقا باعىتقا وپ-وڭاي بۇرىپ جىبەرۋگە ابدەن بولادى. سول سەبەپتى دە، جەر ءجۇزىن جايلاعان جاھاندانۋ ۇدەرىسى- تەكسىزدىك ەلىنە، قاتىگەزدىك ەلىنە، كىساپىرلىك ەلىنە مۇرنىن تەسكەن تايلاقتاي وپ-وڭاي ەرتىپ جۇرە بەرەدى. مىنە، وسىنداي اسا ۇلكەن قاۋىپ-قاتەردىڭ الدىن الىپ، رەسپۋبليكا مەكتەپتەرىندە، جوعارى وقۋ ورىندارىندا، باسقا دا وسى ءىس-شارالارعا قاتىستى مەكەمەلەر مەن قوعامدىق ۇيىمدار ارنايى ءىس-شارا جاساماسا بولمايدى.
ول ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ ءدىن تۋرالى ايتىلعان ويلارى ۇلگى رەتىندە ۇسىنىلسا نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. الەمدىك دىندەردىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى، ونىڭ ىشىندە ەڭ سوڭعى ۇلى ءدىن - يسلام تۋرالى از-كەم بالا ساناسىنا، ۇعىمىنا ساي تالداۋ جاسالىنۋى ءتيىس. سول سەبەپتى «قۇران كارىمدە» اتى اتالىپ، ءتۇرى تۇستەلەتىن پايعامبارلاردى مۇمكىندىگىنشە حرونولوگيالىق تارتىپپەن (ادام اتادان مۇحاممەد پايعامبارعا دەيىن) تاعىلىمعا تولى عۇمىرباياندارىن ۇستازداردىڭ جەتىك بىلگەنى ءجون. ءدىني ەكسترەميستىك اعىمدار تۋرالى دا ءبىرشاما ماعلۇمات الۋى ءتيىس. ودان ساقتانۋ جولدارىن جاقسى بىلسە ۇستازدىق ۇلاعاتقا جول اشىلار ەدى. اسىرەسە، يماندىلىق يىرىمدەرى تۋرالى اڭگىمەگە دە تولىق ورىن بار. ول ءۇشىن ءدىن دىڭگەگىن بەكىتۋدە جالىندى جىرلارىمەن حالىق ساناسىندا ۇلكەن ءىز قالدىرعان بۇقار جىراۋ، اباي قۇنانباەۆ، ىبىراي التىنسارين شىعارمالارى دا شىنايىلىقتىڭ شىرايىن اشادى. يسلام ءدىنى تۋرالى الەمدىك ادەبيەت، مادەنيەت، وركەنيەتتەردىڭ اسا ءىرى وكىلى ا.س.پۋشكيننىڭ «قۇرانعا ەلىكتەۋ» سياقتى شىعارماسىن تىلگە تيەك ەتۋ، ءسوز جوق، ءبىلىمنىڭ قۇنىن ارتتىرادى دەپ بىلەمىز. اسىرەسە، ءدىننىڭ بۇگىنگى ومىرىمىزگە دە بەلسەنە ارالاسىپ، جاستارعا ءتالىم-تاربيە بەرۋدە وراسان زور ىقپالى بولاتىنى، سول ارقىلى بالا ساناسىندا بۇگىنگى قوعامدا بولىپ جاتقان كوپتەگەن كەلەڭسىزدىكتەرمەن - سىبايلاس جەمقورلىقپەن، پايداكۇنەمدىكپەن، ءالسىزدىڭ ەڭبەگىن قاناۋمەن، تارازىدان جەۋمەن، ەشكىمنىڭ الدىندا جاۋاپ بەرمەۋمەن، تەك قارا باستىڭ قامىن ويلاۋمەن عانا كۇن كەشىرىپ جاتقان تىرشىلىك يەلەرىن سارا جولعا سالا الاتىن بىردەن-ءبىر ۇلى كۇش ەكەنىن مويىنداتۋ - يمانيگۇل الەمنىڭ التىن تابالدىرىعى دەسەك ەش قاتەلەسپەيمىز.
نەسىن جاسىرامىز، قازىرگى قاربالاس شاقتا مەكتەپ قابىرعاسىندا سۋيتسيد سياقتى جاسوسپىرىمدەردىڭ ءوز-وزىنە قول جۇمساۋى كوبەيىپ بارا جاتقانى جاسىرىن ەمەس. ال ەندى وسى ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان ماسەلەلەرگە ۇستازدار قاۋىمى اباي بولسا، مۇنى البەتتە بولدىرماۋعا بولادى. سەبەبى اللا تاعالاعا قاراي اشىلعان جول تىعىرىققا تىرەلگەن كەز-كەلگەن ساناعا نۇرلى ساۋلەنى قالاۋىنشا قۇيا الادى. ءاربىر جاس وسكىننىڭ كوكىرەگىنە ءۇمىت وتىن جاعادى، توزىمدىلىككە تاربيەلەيدى، قاي نارسەگە بولسىن كەشىرىممەن قاراۋعا ۇيرەتەدى. سابىرلىلىققا شاقىرىپ، تاۋبەگە تەزىرەك كەلۋگە يكەمدەيدى. تابيعاتتىڭ توسىن مىنەزى سياقتى ادام جان دۇنيەسىنىڭ نەبىر قۇيىنداتا جونەلگەن كەزدەرىندە شۋاقتى كۇندەرگە جول تابۋعا جاردەمدەسەدى.
ءدىن الەمى شەكسىز. ول ادامزات كەرۋەن-كوشىندە وزگەرىپ تۇرادى. مىسالى، 20-30 جىلدارى مەشىتتەردى بۇزۋ ناۋقانى اراعا ءبىر عاسىر سالماي ونى قايتا سالۋ ناۋقانىمەن الماسقانىن كۇندەلىكتى كورىپ وتىرمىز. ءتىپتى ءدىندى ناسيحاتتاۋدىڭ جولى وسى ەكەن دەپ، اسىرا سىلتەپ، حالىقتىق سالت-ءداستۇر مەن ءدىندى ءبىر-بىرىنە قارسى قويىپ جۇرگەن زامانداستارىمىز بار. نەگىزىندە، اللا تاعالا - ونىڭ ەلشىسى مۇحاممەد پايعامبار جانە بۇقارا حالىقتىڭ بىرلىگىنەن، ءبىر-بىرىنە دەگەن ءىلتيپاتىنان، ءتۇسىنىسۋ دەڭگەيىنەن، سىيلاستىعىنان، قۇرمەتىنەن، ريزالىعىنان، شۇكىرشىلىگىنەن ءتىرى تىرشىلىكتىڭ، دۇنيەنىڭ، ون سەگىز مىڭ عالامنىڭ بۇتىندىگى بىلىنەدى. قانداي ءبىر ءدىن ادامزات بالاسىنا ءومىر ءسۇرۋ قاعيداتتارىنىڭ تازا جولدارىن ۇسىنادى، ولار قازىرگى كەزدەگى ىشىمدىك ءىشۋ مەن ەسىرتكى شەگۋ، قوعامداعى باسقا دا كەرتارتپا جاعىمسىز جاعدايلاردان ساقتاندىرۋ ماقساتىن ۇستانادى
تاربيە مەن تاعىلىم، تانىم تامىرلارى ەجەلگى تۇركىلىك تەكتەن تاراعان حالقىمىزدىڭ ءىنجۋ-مارجاندارى، قازاق حالقىنىڭ ۇلى ويشىلدارى قورقىت اتا، ءابۋ ءناسىر ءال فارابي، ءجۇسىپ بالاساعۇن، قوجا احمەت ياسساۋي، ماحمۇت قاشقاري، وتەيبويداق تىلەۋقابىلۇلى، مۇحاممەد حايدار دۋلاتي، قادىرعالي جالايري، اسان قايعى، بۇقار جىراۋ، جيرەنشە شەشەن، بەرگى زامانداعى اباي، ىبىراي، شوقاننان مۇرا بوپ قالعان اسىل سوزدەر حالقىمىزدىڭ بويىنا، جاستاردىڭ جۇرەگىنە وشپەس ءىز قالدىرۋمەن كەلەدى. داڭقتى قولباسشى، باتىر باۋىرجان مومىشۇلىنان قالعان قازىنا قانشاما؟! «... تەوريادا دا، ءىس جۇزىندە دە بارلىق حالىقتارعا ورتاق تاربيە جۇيەسى جوق. ءار حالىقتىڭ تاربيە جۇيەسى وزىنشە ەرەكشە تۇزىلگەن. سوندىقتان دا ءبىر حالىق ەكىنشى حالىقتىڭ تاربيە جۇيەسىن پايدالانا المايدى. سونشاما تارتىمدى دا ۇلگىلى بولعانىمەن، ءبىر حالىقتىڭ تۇرمىس تىرشىلىگىندەي ەكىنشى حالىق ءومىر سۇرە المايتىنى ءتارىزدى، جاقسى ويلاستىرىلىپ-ۇيىمداستىرىلعان بوتەن پەداگوگيكالىق جۇيەدە باسقا حالىقتىڭ تاربيەلەنۋى مۇمكىن ەمەستىگى انىق...»، - دەپ جازدى ورىس پەداگوگى ك.د.ۋشينسكي.
قاي حالىق تا ءوزىنىڭ ۇلتتىق پسيحو­لوگيالىق جانە حالىقتىق ءتالىم-تاربيە قازانىندا قايناپ، جەتىلۋى ءتيىس. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ۇلتتىق تاربيە جۇيەسىنىڭ مازمۇنى دا قازاق ەتنوپسيحولوگياسى مەن قازاق ەتنوپەداگوگيكاسىنىڭ تالىمدىك ۇستانىمدارى مەن تاعىلىمدىق قاعيدالارىنا سايكەس ءتۇزىلۋى قاجەت.
مەملەكەتتىڭ ءبىلىمدى، ادامگەرشىلىكتى، تاپقىر، كەز كەلگەن جاعدايدا دەربەس شەشىم جاساي الاتىن، ىنتىماقتاسۋعا جانە ءوزارا ءىس-قيمىلعا قابىلەتتى، ەل تاعدىرى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىنە يە ادام تاربيەلەۋ ماسەلەسى جىل سايىنعى رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋىنان، قازاقستان رەس­پۋبليكاسى ازاماتتارىن پاتريوتتىققا تاربيەلەۋ مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنان جانە باسقا دا اسا ماڭىزدى قۇجاتتاردان ورىن الۋدا. تاربيە ۇدەرىسىنە تىكەلەي قاتىستى نەگىزگى قۇقىقتار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىندا بەكىتىلگەن. اتا زاڭىمىزدا جانە باسقا دا ماڭىزدى قۇجاتتاردا ايقىندالعانداي، جەكە تۇلعانىڭ ۇلتتىق جانە جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتار نەگىزىندە قالىپتاسۋى مەن دامۋى، ونىڭ كاسىبي جەتىلۋى ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلار جاساۋ; ءبىلىم الۋى جانە جان-جاقتى جەتىلۋى، انا ءتىلىن، ۇلتتىق سالت داستۇرلەردى ساقتاۋى، اقپاراتتانۋ، دەنساۋلىعىن نىعايتۋ سياقتى قۇقىقتارىن ىسكە اسىرۋ - مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ نەگىزگى ءبولىمى بولىپ تابىلادى.
قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ شەشىمىمەن قابىلدانعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ تۇجىرىمداماسىندا: «ۇلتتىق مەكتەپتى جاڭارتۋدىڭ اسا ماڭىزدى ستراتەگيالىق باعىتتارى: ونى ۇلتتىق جانە دۇنيەجۇزىلىك مادەني مۇرانىڭ ديالەكتيكالىق بىرلىگى نەگىزىندە دامىتۋ، دەموكراتيالاندىرۋ، ىزگىلەندىرۋ، سونداي-اق، مادەني جاسامپازدىق قىزمەتىن قالپىنا كەلتىرۋ ارقىلى رۋحاني جاعىنان قايتا تۇلەتۋ بولىپ تابىلادى»، - دەپ ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدىڭ ۇلتتىق يدەولوگيالىق باعىتتارى بەلگىلەنگەن.
ەلىمىز ەگەمەندىك العاننان كەيىن، 1994 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جانىنداعى مەملەكەتتىك ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كەڭەس بەكىتكەن «قازاقستان رەس­پۋبليكاسىنداعى گۋمانيتارلىق ءبىلىم بەرۋ» تۇجىرىمداماسىنىڭ ماقساتى - جالپىادامزاتتىق قۇندىلىقتار مەن قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، وتپەلى كەزەڭدە گۋمانيتارلىك ءبىلىم سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياسات ستراتەگياسىن ۇسىنۋ، ونىڭ سەرپىندى دامۋى مەن قىزمەت اتقارۋىنا جاعداي جاساۋداعى مەملەكەتتىڭ ءرولىن كورسەتۋ بولدى. تۇجىرىمدامانىڭ باسىم باعىتتارى - گۋمانيتارلىك ءبىلىم باعدارلامالارىن جۇزەگە اسىرۋداعى مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىك ەمەس قۇرىلىمداردىڭ، وقۋ جانە عىلىم، اعارتۋ مەكەمەلەرى مەن باسقا دا سۋبەكتىلەردىڭ ءرولىن انىقتاۋ ەدى.
ۇلتتىق مادەنيەت پەن ءبىلىم بەرۋ ءداستۇرىن ادىسنامالىق تۇرعىدان جان-جاقتى دامىتۋ جانە ۇيىمداستىرۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ەتنومادەني ءبىلىم بەرۋدىڭ ارناۋلى تۇجىرىمداماسى ازىرلەنىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 1996 جىلى 15 شىلدەدەگى №3058 وكىمىمەن ماقۇلداندى.
مەكتەپ عىلىمي-تەوريالىق نەگىزدەگى تاربيەنىڭ اسپەكتىلەرىن وبەكتيۆتى تۇردە تانىتا الاتىن قوعامدىق ورىن عانا. تاربيەلىك تانىم وتباسىندا اتا-انانىڭ تاربيە مادەنيەتى مەن الەۋمەتتىك جاعدايىنا، ومىرگە دەگەن كوزقاراسىنا قاراپ تانىلاتىن بولسا، قوعامدىق ورتادا مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردەن باستاپ، جوعارعى وقۋ ورىندارىنا دەيىن ادەپتىلىك-ادەمىلىك، ەتيكا-ەستەتيكالىق تانىمى، سالاۋاتتى ءومىر سالتى، ۇلتجاندىلىق، وتانشىلدىق، قارىم-قاتىناس مادەنيەتىنىڭ تانىم كوزدەرى تاعىلىمتانۋ مەن تۇلعالىق تانىم اياسىندا مەڭگەرتىلەدى.
حالىقتىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان تاريحىن، ءداستۇرىن، ءدىلى مەن ءدىنىن، رۋحاني اتا-بابا مۇراسىمەن تەرەڭ تانىستىرۋ - ءبىلىم سالاسىنىڭ نەگىزگى ماقساتى. قازىرگى كەزدە ءبىلىم، تاربيە بەرۋ سالاسىندا اتا-بابا مۇرالارىنىڭ الاتىن ورنى زور. ءجۇسىپ بالاساعۇننىڭ «قۇتتى بىلىك» شىعارماسىنىڭ اتى قازىرگى پەداگوگيكا تىلىمەن قاراساق، تىكەلەي اۋدارماسى «قۇتتى بىلىك»، دالىرەگى «باقىتقا جەتۋ عىلىمى». مۇندا حالىقتىق پەداگوگيكا ماسەلەلەرىن ۇلتتىق تاربيە ماقساتىمەن ۇشتاستىرۋ بەلگىلى ءبىر ۇستانىمدىلىقتى، جۇيەلىلىكتى قاجەت ەتەدى. ۇستانىم دەگەنىمىز - (لاتىن ءسوزى) باسشىلىققا الاتىن يدەيا، نەگىزگى تالاپ، قاعيدا. قازىرگى تاربيەلەۋ جۇيەسى مىناداي ۇستانىمداردى (تاربيەنىڭ قوعامدىق باعىتتا بولۋى; تاربيەنىڭ ومىرمەن، ەڭبەكپەن بايلانىسى; تاربيەدەگى دۇرىستىققا ارقا سۇيەۋ; تاربيە ىزگىلىگى; تاربيە تۇلعالىق تۇرعىدان قاراۋ; تاربيەلىك ىقپالداردىڭ بىرلىگى ت.ب.) باسشىلىققا الىنادى.
الايدا بۇگىنگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى اياسىندا جاس ۇرپاقتى ومىرگە دايارلاۋ بويىنشا قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان تاربيە سالاسى بىرقاتار توقىراۋشىلىقتاردى باستان كەشىرۋدە. بۇعان الەۋمەتتىك قۇرىلىلىمدار: قوعامدىق ينستيتۋتتار، ءدىني ۇيىمدار، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى، مەكتەپ، وتباسى ت.ب. وزىندىك اسەرىن تيگىزۋدە. سونداي-اق، تاربيەلەنۋشىلەر مەن ۇستازدار اراسىنداعى تاربيە قارىم-قاتىناسىنداعى بىرىزدىلىكتىڭ جوقتىعىن بايقايمىز. زيالى قاۋىم وكىلدەرى اراسىندا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ پروبلەمالارىن تاربيە بەرۋ ءۇردىسىنىڭ داعدارىسى تۋرالى جازىپ، دابىل قاعىپ جاتقاندارى كوپ. بۇل الەۋمەتتىك دەگراداتسيا تۋرالى قازاقستان رەس­پۋبليكاسى ۇزدىكسىز ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى تاربيە تۇجىرىمداماسىندا شەشىمى تابىلماعان پروبلەمالاردىڭ نەگىزگىلەرى رەتىندە تاربيەنىڭ ماقساتىن جانە باسىم باعىتتارىن بەلگىلەۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن ناقتى يدەولوگيالىق باعداردىڭ تولىق جاسالماۋى، ۇلتتىق قۇندىلىق باعدارلارىنىڭ جوعالۋى، ۇلتتىق مادەني قاباتتاردىڭ بۇزىلۋى، الەۋمەتتىك ينستيتۋت رەتىندە وتباسىنىڭ تاربيەلىك ءرولىنىڭ السىرەۋى، بۇقارالىق اقپاراتتار قۇرالدارىنىڭ جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋداعى تەرىس ىقپال ەتۋى ءتارىزدى كوپتەگەن فاكتورلارى اتاپ كورسەتىلگەن.
2004 جىلدان باستاپ ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تىكەلەي باسشىلىعىمەن ۇلتتىڭ رۋحاني اعارتۋشىلىق جانە مادەني ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيىن كوتەرۋگە، وسكەلەڭ ۇرپاقتى تۋعان حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمەن، سالت-داستۇرىمەن، قولونەرىمەن ت.ب. تانىستىرا وتىرىپ، اسىل قازىنالارىمىزدىڭ مۇراگەرى بولۋعا، جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتار مەن يدەيالار رۋحىندا تاربيەلەۋگە باعىتتالعان «مادەني مۇرا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى قولعا الىنىپ، قىرۋار شارالار تىندىرىلىپ جاتقانىن جاقسى بىلەمىز.
«مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىندە 2008-2009 جىلدارى جاڭادان عىلىمي اينالىمعا ەنگەن تاريحي-مادەني دەرەكتەردى ورتا مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ وقۋ باعدارلامالارىنا ەنگىزۋدىڭ عىلىمي-ادىستەمەلىك جولدارىن جۇيەلەۋگە ارنالعان ءار دەڭگەيدەگى حالىقارالىق، رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيالار وتكىزىلدى.
وزگە ءتىلدى مەكتەپتەرگە ارنالعان "قازاق ءتىلى" ءپانى بويىنشا ءبىلىم بەرۋدىڭ مەملەكەتتىك جالپىعا مىندەتتى ءبىلىم ستاندارتىنىڭ 5-9 سىنىپتارىنىڭ بازالىق ءبىلىم مازمۇنىنا "ەلتانۋ" تاراۋى قوسىلدى. قازاقستان بويىنشا ەكسپەديتسيالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلىپ، قويلىق، تالعار، قاراسپان، تۇركىستان، ساۋران، سارايشىق، جانكەنت قالالارى جايىنداعى مالىمەتتەردىڭ، ەجەلگى وتىرار مەن بوزوق قالالارىنان تابىلعان قازبا جۇمىستارىنىڭ ناتيجەلەرى مەن تاستاعى تاڭبالارعا قاتىستى عىلىمي دەرەكتەر 6-سىنىپقا ارنالعان "قازاقستان تاريحى" پانىنە ەنگىزىلدى. ەندى، مىنە، «ءدىنتانۋ نەگىزدەرى» وقىتىلا باستادى.
وسىنىڭ ءبارى ەلىمىزدەگى تاربيە بەرۋ جۇيەسىن ۇلتتىق قۇندىلىقتار نەگىزىندە جۇرگىزىلەتىن تاربيەنىڭ ءبىرتۇتاس جۇيەسىن جاساۋ قاجەتتىلىگىن تاعى دا دالەلدەپ وتىر. بۇل تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن.ءا. نازارباەۆ بىلاي دەگەن بولاتىن: «بەس ارىستارىمىزعا ارنالعان تاريحي زەردە كەشەنىندە مەن قازاقستاندىق وتانشىلدىق سەزىمىن تاربيەلەۋگە كوڭىل بولگەن ەدىم. قازاقستاندا تۇراتىن ءاربىر ادام وسى ەلدىڭ پەرزەنتى رەتىندە سەزىنبەيىنشە، ونىڭ وتكەنىن ءبىلىپ، بولاشاعىنا سەنبەيىنشە ءبىزدىڭ جۇمىسىمىز العا باسپايدى...» دەمەك، ەلباسىمىزدىڭ انىقتاعانىنداي، بۇل ولشەۋىش تەك قانا جەرگىلىكتى ۇلتقا عانا ەمەس، قازاق جەرىندە تۇرىپ، ءوسىپ-ونگەن، ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن بارشا حالىقتارعا دا قاتىستى ەكەنى داۋسىز.
ايتىلعان ويدى، قاعيداتتى ودان ارمەن تەرەڭدەتە وتىرىپ ەلباسىمىز: «بولاشاق ۇرپاعىمىزدى تاربيەلەگەندە ولارعا جاس­تايىنان يماندىلىق پەن سالاۋاتتىلىق قاسيەتتەردى سىڭىرە بىلسەك، سوندا عانا ءبىز ۇلتتىق رۋحى دامىعان وتانىنىڭ گۇلدەنۋىنە ءوز ۇلەسىن قوسا الاتىن ازامات ەتىپ وسىرە الامىز»، - دەيدى. بۇل «تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم ادامزات بالاسىنا اپات اكەلەدى» دەيتىن ءال-فارابي بابامىزدىڭ وسيەتناماسىمەن تولىق قابىسادى.
مۇنى قارىمدى قالامگەر جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ: «ادام بالاسىنىڭ مىنەزىنىڭ، اقىل، قايراتىنىڭ ءارتۇرلى بولۋى تاربيەنىڭ ءارتۇرلى بولۋىنان... ادام بالاسىنىڭ ۇرلىق ىستەۋ، وتىرىك ايتۋى، كىسى توناۋ، ءولتىرۋ سياقتى بۇيرىقتاردى جاساۋى تاربيەنىڭ جەتىسپەگەنىنەن»دەسە، ءبىز بۇعان رۋحاني الەم كوكجيەگىنە كىرەتىن ءدىني ساۋاتتىلىقتىڭ بولماۋى، ءبىر اللانىڭ بارىن مويىنداماۋى دا سەبەپتى دەر ەدىك.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى زايىرلى، ءارى كوپۇلتتى ەل رەتىندە ۇرپاق تاربيەسىنىڭ مازمۇندىق قۇرىلىمىنا ءبىر جاقتى قاراي المايدى، ەكىنشى جاعىنان مەملەكەتتىڭ يەسى رەتىندە قازاق حالقىنىڭ اتقارار قىزمەتىنىڭ مەملەكەتتىك دارەجەدە مويىندالۋىنىڭ ماڭىزى زور جانە بارشا جۇرتتىڭ قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق تاربيە ۇستانىمدارىن باسشىلىققا الۋى زاڭدى قۇبىلىس.
قازاق حالقىنداعى تاربيەنىڭ قاي ءتۇرىن الساق تا، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ۇلتتىق سانا سەزىمىنىڭ ءورشىل بولىپ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتەدى. مىسالى:
- رۋحاني ادامگەرشىلىك تاربيە - ەتيكا، ادەپتىلىك، ار نامىس، شىندىق پەن ادىلەتتىلىك، ىنتىماق پەن بىرلىك، جولداستىق، دوستىق، مەيىرىمدىلىك، قايىرىمدىلىق ىزەتتىلىك، قوناقجايلىلىق، پاراساتتىلىق;
- ەستەتيكالىق تاربيە - ونەر ء/ان-كۇي مەن بي/, ءبىلىم، سىمباتتىلىق، سۇلۋلىق پەن اسەمدىكتى سەزىنۋگە، قابىلداۋعا باۋلۋ;
- اقىل-وي مەن سەزىم تاربيەسى - اڭىز ەرتەگىلەر، باتىرلار جىرى، عاشىقتىق جىرلارى، ايتىس-ولەڭدەر، شەشەندىك ونەر ۇلگىلەرى سياقتى اۋىز ادەبيەتىنىڭ باي قازىنالارى;
- ەڭبەك تاربيەسى - قولونەرگە ۇيرەتۋ، ەپتىلىك، شەبەرلىك، جاۋاپكەرشىلىك، ۇقىپتىلىق، تاباندىلىق پەن توزىمدىلىك;
- يماندىلىققا تاربيەلەۋ - ادەت-عۇرىپ، سالت-ءداستۇر، نانىم-سەنىم، ىرىمدار مەن تىيىمدار، ماقال-ماتەلدەر، ناقىل-سوزدەر ت.ب.قاسيەتتەردى بالا بويىنا دارىتادى.
ءاربىر مەكتەپ - مەملەكەتتىڭ شاعىن جاندى بولشەگى، ءاربىر بالا - قوعامنىڭ دەربەس مۇشەسى. مەملەكەتتىڭ بۇگىنگى دامۋ ساياساتىنداعى باستى باعدارى - ازاماتتىق قوعام قۇرۋ يدەياسىن مەكتەپتەگى تاربيە جۇيەسىنىڭ وزەگىنە اينالدىرعان جاعدايدا عانا مەملەكەت پەن قوعامنىڭ قاجەتتىلىگىنە ساي ادام رەسۋرستارىن ءوز ەلى ءۇشىن ماقتانىش سەزىمدەرى قالىپتاسقان، ءوز ەلىنىڭ مۇددەسىن قورعاۋ جونىندەگى ازاماتتىق بورىش پەن كونستيتۋتسيالىق مىندەتتەردى ورىنداۋعا دايىن پاتريوت تۇلعالاردى تاربيەلەۋگە قول جەتكىزەمىز. مەكتەپتەگى ءاربىر بالاعا ەلدىڭ ەرتەڭگى تۇتقاسىن ۇستايتىن كەلەشەك وتانسۇيگىش ازامات دەپ قانا ەمەس، ول بۇگىنگى ساتتەن باستاپ-اق ءوزىنىڭ جانە اينالاسىنداعى وزگەلەردىڭ ءومىرىن، ءبىلىم مەن تاربيە الۋىن، قۇقىعىن، مىندەتىن، ت.ب. قۇندىلىقتاردى رەتتەي الاتىن بەلسەندى تۇلعا دەپ قاراۋىمىز كەرەك دەسەك، ول بۇگىنگى كۇننىڭ ەڭ باستى تالابى بولىپ قالا بەرەتىندىگىنە ەش كۇمان جوق!

"اباي-اقپارات"