قازاقستان حالقى 1 جەلتوقسان كۇنى ەلىمىز ءۇشىن ەلەۋلى وقيعا - العاش رەت تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنىن اتاپ وتەدى. الايدا كەيبىرەۋلەردى بۇل مەرەكەنىڭ شىعۋ تاريحى ويلاندىرارى انىق. ايتالىق، بىلتىر ەل پارلامەنتى 1991 جىلعى 1 جەلتوقساندا وتكەن تۇڭعىش پرەزيدەنت سايلاۋىنا قاتىستى وسىنداي شەشىم قابىلداعان بولاتىن. مۇنىڭ سەبەبى نەدە؟ سەبەبى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ىرگەتاسىن قالاپ، شەكاراسىن شەگەلەپ، بولاشاققا باعىت-باعدار بەرگەن تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ حالىق الدىنداعى ەڭبەگى ۇشان-تەڭىز.

قازاقستان حالقى 1 جەلتوقسان كۇنى ەلىمىز ءۇشىن ەلەۋلى وقيعا - العاش رەت تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنىن اتاپ وتەدى. الايدا كەيبىرەۋلەردى بۇل مەرەكەنىڭ شىعۋ تاريحى ويلاندىرارى انىق. ايتالىق، بىلتىر ەل پارلامەنتى 1991 جىلعى 1 جەلتوقساندا وتكەن تۇڭعىش پرەزيدەنت سايلاۋىنا قاتىستى وسىنداي شەشىم قابىلداعان بولاتىن. مۇنىڭ سەبەبى نەدە؟ سەبەبى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ىرگەتاسىن قالاپ، شەكاراسىن شەگەلەپ، بولاشاققا باعىت-باعدار بەرگەن تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ حالىق الدىنداعى ەڭبەگى ۇشان-تەڭىز.

ءسال تاريحقا شەگىنىس جاسار بولساق، 1991 جىلعى 1 جەلتوقساندا، العاش رەت جالپىحالىقتىق سايلاۋ ءوتىپ، ەگەمەن قازاقستاننىڭ نەگىزىن سالۋشى - نۇرسۇلتان نازارباەۆ تۇڭعىش رەت پرەزيدەنت بولىپ سايلاندى. سايلاۋعا قاتىسقانداردىڭ 98,78%-ى جاقتاپ داۋىس بەردى. بۇل جاڭا مەملەكەت قالىپتاسۋىنىڭ وتپەلى كەزەڭىندە سەنىمدى باسشىعا ءوز تاعدىرىن تاپسىرعان قازاقستان حالقىنىڭ جاۋاپتى تاڭداۋى ەدى. شىن مانىندە، ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ساليقالى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا تاۋەلسىز قازاق ەلى قالىپتاسىپ، تاريحىمىز تۇگەندەلىپ، ءتىلىمىز، ءدىنىمىز جانە ءدىلىمىز قايتا ورالىپ، مەملەكەتىمىزدىڭ ۇلتتىق رامىزدەرى قابىلداندى. قازاقستاننىڭ شىنايى ەگەمەندىگىن قامتاماسىز ەتكەن ماڭىزدى مەملەكەتتىك اكتىلەرگە قول قويىلدى. ماسەلەن، 1991 جىلدىڭ 29 تامىزىندا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ سەمەي يادرولىق پوليگونىن جابۋ تۋرالى جارلىعى شىقتى. سونداي-اق 1991 جىلدىڭ 25 قازانىندا پرەزيدەنتتىڭ جارلىقتارىمەن قاۋىپسىزدىك كەڭەسى جانە مەملەكەتتىك قورعانىس كوميتەتى قۇرىلدى. وعان دەيىن پرەزيدەنت «وداققا باعىنعان مەملەكەتتىك كاسىپورىندار مەن ۇيىمداردى قكسر يەلىگىنە اۋىستىرۋ تۋرالى» جانە «قكسر-نىڭ الماس جانە التىن قورىن قۇرۋ تۋرالى» جارلىق شىعاردى. قىسقاسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىنىڭ ىرگەتاسى وسىلاي قالاندى.

10 جەلتوقسان كۇنى الماتىداعى رەسپۋبليكا سارايىندا پرەزيدەنتتى ۇلىقتاۋ ءراسىمى ءوتتى. نۇرسۇلتان نا­زارباەۆ رەسپۋبليكانىڭ كوپەتنوستى حالقىنا ادال قىزمەت ەتۋگە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىن قاتاڭ ساقتاۋعا، ازاماتتاردىڭ ەركىندىگى مەن قۇقىقتارىن كەپىلدەندىرۋگە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرە­زيدەنتىنە جۇكتەلگەن مىندەتتەردى ادال ورىنداۋعا انت بەردى. ودان كەيىنگى مەملەكەت قۇرىلىسىنىڭ تابىستى جىلدارى مەملەكەت باسشىسىنىڭ 1991 جىلعى 10 جەلتوقساندا قازاقستان حالقىنا بەرگەن انتىن تۇتاستاي جانە تولىق ورىنداعانىن كورسەتتى.
قازاق كسر-نىڭ جوعارعى كەڭەسى سول كۇنى-اق قازاق كەڭەستىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىن قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسى دەپ وزگەرتتى. ەلىمىز بۇگىندە بۇكىل الەمگە تانىمال جاڭا اتقا يە بولدى. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونس­تيتۋتسيالىق زاڭى 1991 جىلعى 16 جەلتوقسان كۇنى قابىلداندى. وسى زاڭ نەگىزىندە ەلىمىز ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن جاريا ەتتى.
وسى زاڭنىڭ 1-تاراۋىندا: «قا­زاقستان رەسپۋبليكاسى - تاۋەلسىز، دەموكراتيالىق جانە قۇقىقتىق مەملەكەت. قازاقستان رەسپۋبليكاسى بارلىق مەملەكەتتەرمەن ءوزارا قاتىناسىن حالىقارالىق قۇقىق پرينتسيپتەرi بويىنشا قۇرادى. ءوزiنiڭ مەملەكەتتiك تاۋەلسiزدiگiن باسقا مەملەكەتتەردىڭ تانۋى ءۇشiن قازاقستان رەسپۋبليكاسى اشىق. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بۇكiل تەر­ريتورياسىندا قازاقستان رەسپۋب­ليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى مەن زاڭدارى، سونداي-اق ول تانىعان حالىقارالىق قۇقىق نورمالارى قولدانىلادى. قازاقستان رەسپۋب­ليكاسىنىڭ تەرريتورياسى قازىرگى شەكارالارىندا بiرتۇتاس، بولiنبەيتiن جانە قول سۇعۋعا بولمايتىن تەرريتو­ريا بولىپ تابىلادى»، - دەلىنگەن.
راس، سودان بەرىگى 21 جىلدا ەلدىڭ ىرگەسى سوگىلگەن جوق. ۇلتارالىق تا­تۋلىققا سەلكەۋ تۇسپەدى. ياعني كونس­تيتۋتسيالىق زاڭنىڭ دەر كەزىندە قا­بىلدانۋى قىتاي، رەسەي، قىرعىزستان، تۇرىكمەنستان جانە وزبەكستانمەن شەكارانى رەتتەۋگە ىقپال ەتتى. زاڭ ەۋرازيالىق كەڭىستىكتە تۇراقتىلىق پەن سەرىكتەستىك، سەنىم ساياساتى نە­گىزدەرىن قالىپتاستىردى.
شىندىعى سول، «قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭدى قابىلداۋ جاڭا تاۋەلسىز مەملەكە­تى­مىزدىڭ شىنايى ەگەمەندىگىنىڭ باستاۋى بولدى. تىڭنان تۇرەن سالعان قازاقستان حالقى، ونىڭ كوشباسشىسى تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ باسىم باعىتتارىن نىعايتتى. ەڭ الدىمەن شىنايى ەگەمەندىكتى جاريا ەتىپ، سىرتقى الەمگە تانىلۋعا قول جەتكىزىلدى.

سايىن بورباسوۆ، ساياساتتانۋشى:

نازارباەۆ - كەرەمەت ساۋلەتشى

- تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قا­لىپتاسۋى پرەزيدەنتتىڭ قىزمەتىمەن تىكەلەي بايلانىستى. ياعني ۇلت كوشباسشىسىنىڭ عىلىمي، ساياسي ىزدەنىستەرىمەن بايلانىستى دەسەك - قاتەلەسپەيمىز. بۇل - اقيقات. ونى ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. مىسالى، 1993 جىلى «قازاقستاننىڭ ەگەمەندى مەملەكەت رەتىندە قالىپتاسۋى مەن دامۋ ستراتەگياسى» دەگەن ەڭبەك جازدى. سوندا «قازاقستان قۇقىقتىق دەموكراتيالىق مەملەكەتكە اينالۋى ءۇشىن قانداي قادامدارعا بارۋ كەرەك، ەكونوميكانى دامىتۋ ءۇشىن قانداي مىندەتتەردى اتقارۋ كەرەك، نارىقتىق قاتىناستاردى قالاي قالىپتاستىرۋ قاجەت، قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك مۇددەسى دەگەنىمىز نە؟» دەگەن ساۋالدارعا جاۋاپ بەرەدى. سونداي-اق وسى اتالعان مىندەتتەمەلەردى قالاي اتقارىلۋى كەرەكتىگى كورسەتىلگەن. مىنە، سول تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى-اق، ياعني 1993 جىلى پرەزيدەنت قا­زاق­ستان دامۋىنىڭ باستى باعدارىن انىقتاپ بەردى. ودان كەيىن 1997 جىلى «قازاقستان - 2030» ستراتەگيالىق باعدارلاماسى جاسالدى. وندا ەلىمىزدىڭ تۇتاستىعى، قاۋىپسىزدىگى، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى، ءبارى-ءبارى قامتىلعان.
باعدارلامادا «ءبىز الداعى وتىز جىلدىڭ ىشىندە ورتا دامىعان مەم­لەكەتتەردىڭ قاتارىنا كىرەمىز» دەگەن ماقسات قويىلعان بولاتىن. قازىر ءبىز وتىز جىلدىڭ ىشىندە ەمەس، بار-جوعى ون بەس جىلدىڭ ىشىندە الەمدەگى دا­مىعان، وركەنيەتتى مەملەكەتتەردىڭ قاتارىنا ەندىك. بۇل تابىس پا - تابىس! پرە­زيدەنتتىڭ ەڭبەگى مە - ەڭبەگى! مۇنى قاراپايىم ەڭبەك ادامىنان باستاپ، لاۋازىم يەلەرىنە دەيىن ءبىر- اۋىزدان مويىندايدى.
راس، العاشىندا 2030 باعدارلاماسى ۋتوپيا سەكىلدى كورىنگەن. بىراق ۋاقىت وتە كەلە باعدارلامادا قامتىلعان سالالاردىڭ ءبارى جەمىسىن بەردى، ءنا­تيجەسىن كورسەتتى. «قازاقستان ين­دۋستريالىق-ينوۆاتسيالىق ەلگە اينالۋ كەرەك» دەگەن بولاتىن ەلباسى. قا­زاقستان تەك شيكىزات وتانى بولىپ قالماۋى ءتيىس، ءوندىرىپ، وڭدەپ شىعاراتىن ىرگەلى ەلگە اينالۋى قاجەتتىگى دە ايتىلعان. سونىڭ ءبارى بۇگىن ورىندالىپ جاتىر. بۇدان تىس، سىرتقى ساياساتقا كەلەتىن بولساق، ەلباسىنىڭ بۇل سالادا دا ۇلەسى سۇبەلى. ەڭبەگى ەرەن. تمد-نىڭ نەگىزن سالۋعا، وسى ايادا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان تاۋەلسىز مەملەكەتتەردىڭ بوستاندىعى باياندى بولۋىنا، ەلدەر اراسىندا دوستىق پەيىلدەگى جاقسى قارىم-قاتىناس ورناۋىنا ەرەكشە تەر توكتى. ساياسي، ەكونوميكالىق، مادەني ينتەگراتسيا قۇرۋعا ارنالعان كوپتەگەن باستاما-جوبالاردىڭ اۆتورى بولدى. ماسەلەن، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق قو­عامداستىق، بىرىڭعاي ەكونوميكالىق كەڭىستىك، كەدەن وداعى، ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمى، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى، ت.ب. اتاۋعا يە بولادى.
بۇدان تىس، قازىرگى كەزدە تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر وداعىن قۇرۋ جونىندەگى باستاماسى دا ۇلكەن قولداۋ تابۋدا. ءسوز جوق، ۇلكەن ساياساتكەر، الەمدىك دەڭگەيدەگى بىرەگەي تۇلعا. ەۋروپانىڭ قاۋىپسىزدىگى جانە ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنا، يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنا قازاقستاننىڭ توراعالىق ەتۋىنىڭ ءبارى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ بەدەلىنىڭ ارقاسى. الەم قازاقستاندى ەلباسىنىڭ ارقاسىندا تانىدى، مويىندادى. ەلباسى «بىرلىك بار جەردە تىرلىك بار» دەگەن. ايتقانى كەلدى. قازاقستان تاۋەلسىز ەل اتاندى. نۇر­سۇلتان نازارباەۆ تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ كەرەمەت ساۋلەتشىسى.

ءۋاليحان قاليجانوۆ، م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ­ينس­تيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى:

ەلى ەرىنە، ەرى ەلىنە سەنگەن ۇلى تۇلعا!

- عاسىرلار توعىسىپ، زامان الماسىپ جاتتى. وزگەرمەگەن ءبىر-اق نارسە! ول -ەگەمەن ەل بولام دەگەن قازاقتىڭ ارمانى ەدى. «ەلىم-ايلاپ» زارلادى، قىزىل قىرعىن كەزىندە 4 ميلليون قازاقتى اشتىق جالمادى. 48 مىڭ ۇلتىن سۇيگەن الاش وعلاندارى مەن قىزدارى اتىلدى، جەر اۋدارىلدى، ەلىنەن، انا تىلىنەن ايىرىلدى. بىراق ساناداعى ساۋلە وشپەدى. 1986 جىلدىڭ جەل­توق­سانىندا الماتىنىڭ قاق تورىندە، الاتاۋدىڭ ەتەگىندە قازاقتىڭ ۇل-قىزى تاعى دا قىرعىنعا ۇشىرادى. ەندى قازاق قىزى كۇڭ بولا المايدى، ەندى قازاق ۇلى قۇل بولا المايدى! قىلبۇراۋ بوستاندىق رۋحىن تۇنشىقتىرا المايدى. اپپاق قار قىپ-قىزىل تۇسكە بويالدى! قازاقتىڭ عاسىرلار بويى بۇعىپ جاتقان ار-نامىسى وياندى. بۇل وسىلاي كەلگەن ەگەمەندىك ەدى.
سىن ساعاتى سوقتى. وسى جويقىن حالىق قاھارىنان قايمىقپاۋعا بولا ما؟ قولى وت كوسەگەن، ەڭبەكپەن كوسەگەسى كوگەرگەن، حالىقتىڭ ءوز ىشىنەن جارىپ شىعىپ، ابىلاي باباسىنىڭ ارمانىن ارقالاپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ كوك جەبەسى بولىپ نۇرسۇلتان نازارباەۆ تاريح ساحناسىنا شىقتى. الەم نازارى قازاقستانعا اۋدى. جەكە مەملەكەت بولىپ كورمەگەن، جەكە ساياساتىن جۇرگىزبەگەن كەشەگى رەسەيدىڭ كولونياسى، كەڭەستەر وداعىنىڭ «سوقىر ىشەگى» بولعان قازاق ەلى ەگەمەندىكتىڭ تىزگىنىن ۇستاي الار ما ەكەن دەپ سىرتتان سىناپ قاراعاندار دا بولعانى جاسىرىن ەمەس-ءتى. بىراق دوس ءسۇيسىندى، دۇشپان كۇيىندى. قازاق ەل بولا الادى ەكەن! قازاق ءبىر كوك تۋدىڭ استىنا جينالا الادى ەكەن. «قازاقتىڭ بۇكىل تاريحى - بىرىگۋ تاريحى» دەپ ن.نازارباەۆ قاداپ ايتقانداي، ەگەمەندىك، تاۋەلسىزدىك، انا ءتىلى ۇلتتى بىرىكتىرۋشى كۇشكە، ۇلتتىق يدەو­لو­گيانىڭ رۋحاني تىرەگىنە اينالدى.
ن.نازارباەۆ مەملەكەتتىلىكتىڭ ءور­كەنيەت جولىن ۇسىندى. پرەزيدەنتتىك ساياسي ينستيتۋت ەنگىزىلدى. وسىلاي قازاقتىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ اتا زاڭعا سۇيەنىپ، حالىق الدىندا انت بەردى. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ كوك بايراعىن تىزەرلەپ وتىرىپ سۇيگەنى تاريحي ءسات ەدى. بۇل ءبىرىنشى رەت وتكى­زىلگەن يناۋگۋراتسيا بولاتىن. ءبارى تولقىعان. وسىنداي كەزەڭدە تۋ تۇعىرعا بەرىك ورناتىلماعانى باي­قالدى. شايقالىپ قالدى. قاس-قاعىم ساتتە پرەزيدەنت تۋدى تۇعىرىنا بەرىك قاداپ، ىرعاپ-ىرعاپ قاتايتىپ بەكىتتى.
مىنە، سودان بەرى تاۋەلسىزدىك تۋىن شايقالتپاي، بەرىك ۇستاپ، كوك باي­راعىمىز الەمدىك تۋلاردىڭ قاسىندا قاتار جەلبىرەپ تۇر. 21 جىلعا جەتەر-جەتپەس ۋاقىتتا قازاقستان الەمنىڭ ازۋلى مەملەكەتتەرىنىڭ قاتارىنان ءوز ورنىن ويىپ الدى. قازاقستان پرە­زيدەنتىنىڭ ۇسىنىستارى جاڭا الەمدىك ءتارتىپتى ورنىقتىرۋدىڭ كوزىنە اينالدى. وسىلاي قازاق حالقىنىڭ ەتەكتەگى باسى تورگە شىقتى. ن.نا­زارباەۆ جاھاندىق ساياساتتىڭ ءمىن­بەرىنەن ءسوز الدى. داۋىسى الاتاۋدان اسىپ، سارىارقادان شىعىپ، كارى كاسپيدەن ءوتىپ، التايدى اينالىپ، بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ مىنبەرىنەن ءبىر-اق شىقتى. عاسىرعا بەرگىسىز جيىرما جىلدىڭ ىشىندە قازاق دەگەن ۇلتتى، قازاقستان اتتى مەملەكەتتى كارى ەۋروپا دا، مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنداعى اقش تا، كورشى رەسەي مەن قىتاي دا مويىنداپ، ستراتەگيالىق ارىپتەستىككە قول قويدى.
قازاقتىڭ شەكاراسى ايقىندالىپ، ول رەسەي، قىتاي، وزبەك ەلى پار­لامەنتىندە ءتيىستى راتيفيكاتسيادان ءوتتى، زاڭدى قۇجاتقا اينالدى. شەكارا دەليماتاتسيا، دەماركاتسيا جاسالىپ، ەشكىم قول سۇعا المايتىنداي زاڭمەن بەكىتىلدى. الەم جاڭا قازاق مەم­لەكەتىن، ونىڭ پرەزيدەنتىن وسىلاي مويىن­دادى.
قازاقستاننىڭ جاھاندىق ساياسي دودادا شەشۋشى داۋىسى بار. الەم ليدەرلەرى قازاقستان پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ ءۋالى ءسوزىن دە توساتىن، كەسىمدى پىكىرىمەن ساناساتىن، ايعاق ويىنا كەلىسەتىن بولدى. بۇل - ن.نازار­باەۆتىڭ عانا تاققا وتىرۋى ەمەس، قازاقتىڭ تاققا وتىرعانى ەمەس پە؟!
قازاقستاندىق دامۋ جولى، كوپقىر­لى سىرتقى ساياسات، يادرولىق قارۋدان باس تارتۋ، ۇلتارالىق كەلىسىم مەن ءدىني تولەرانتتىلىق، شىۇ، ەۋرازەق، سۆمدا سياقتى ۇيىمداردىڭ بويىنا قان جۇگىرتۋ، ەقىۇ، ويس، ۇقشۇ سىندى ىرگەلى ۇيىمدارعا توراعالىق ەتۋ، ءداستۇرلى الەم دىندەرى ليدەرلەرىنىڭ ءتورت سەزىنىڭ قازاقستان جۇرەگى - استانادا ءوتۋى قازاقستاننىڭ قىسقا مەرزىمدە العان بەلەسى مەن تولايىم تابىسى.
ن.نازارباەۆ ەكونوميكانىڭ دامۋ ۇردىستەرىن تاني بىلەتىن جانە ونداعى قازاقستاننىڭ ورنىن ايعاقتاعان ساياساتكەر عانا ەمەس، عالىم ەكەندىگىن مويىنداتتى. نارىقتىق قاتىناستارعا بەيىمدەلگەن «نازارباەۆ مودەلىن» جۇزەگە اسىردى. وسىلاي قىسقا مەرزىم ىشىندە قازاقستان ءدۇ­نيەجۇزىندەگى قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان ءۇش ەلدىڭ قاتارىنا ەندى. بۇل كۇنى كەشە تو­تاليتارلىق جۇيەنىڭ، ەكونوميكاسى تازا شيكىزات كوزىنە تاۋەلدى مەملەكەت ءۇشىن ەكونوميكالىق بۇعاۋدى ءۇزىپ شىققانمەن بىردەي ەدى. سوندىقتان دا ەلباسى «اۋەلى - ەكونوميكا، سونان سوڭ ساياسات» دەدى. بۇل ءوز جەمىسىن بەردى. قازاقستان الەم وركەنيەتىنىڭ وزىق تاجىريبەسىن يگەر­دى. ونى قازاقستان جاعدايىنا لايىق جۇيەگە ءتۇسىردى. وسىلاي قازاقستاندا يندۋستريا­لاندىرۋ ساياساتى قولعا الىندى. وعان يننوۆاتسيالىق ءۇردىس قوسىلدى. مۇنىڭ ءبارى ەل ەكونوميكاسىن مۇلدەم باسقا ارناعا بۇردى. جاڭا تەحنولوگيالاردى الىپ جۇرەتىن جاڭا ۇرپاق، جاس كادرلار قاجەتتىگى تۋدى. مۇنى دا ن.نازارباەۆ وڭتايلى شەشتى. «بولاشاق» باع­دار­لاماسىمەن سەگىز مىڭعا جۋىق قىز-جىگىت شەتەلدىڭ وزىق ۋنيۆەرسيتەتتەرىنە جىبەرىلدى. ولار قازاقستانعا جاڭا ويلاۋ جۇيەسىن الىپ كەلدى، جاڭا تەحنولوگيالار يگەرىلە باستادى. سايىپ كەلگەندە، ۋاقىتى كەل­گەندە ونداي كادرلاردى قازاقستاندا دايارلاۋ ءىسى قولعا الىندى. نازارباەۆ ين­تەل­لەكتۋالدىق مەكتەپتەرى، «نا­زارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى» تالانتتى بالالارعا ەسىگىن ايقارا اشتى.
ەگەمەندىك، تاۋەلسىزدىكتى نىعايتۋ ءۇشىن بيلىك اپپاراتتارىنىڭ ۇيلەسىمدى جۇمىس ىستەۋى عانا ەمەس، ولاردىڭ تەڭگەرمەشىلىگىن ساقتاۋ قاجەت بولدى. سوندىقتان دا ن.نازارباەۆ قا­زاقستاندىق باسقارۋ جۇيەسىن قۇردى. قازاقستاندا كوپپارتيالىق قا­لىپتاستى. ءۇش پارتيانىڭ وكىلى قا­زاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ماجىلىسىندە دەپۋتات بولىپ وتىر. وعان ن.نازارباەۆتىڭ ءوزى قۇرعان، مارتەبەسىن زاڭمەن بەكىتكەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى بار. ونىڭ 9 وكىلى پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى.
قازاقستاندا شىنايى ءسوز بوس­تاندىعىنا قول جەتكىزىلدى. بۇل دەك­لا­راتيۆتى ءسوز بوستاندىعى ەمەس. شىن مانىندە سولاي. رەسپۋبليكادا 2700-دەن استام بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تىركەلگەن. ولاردىڭ 70 پايىزعا جۋىعى ساياسي پارتيالاردىڭ، قوعامدىق ۇيىم­داردىڭ، جەكەلەگەن ازاماتتاردىڭ قولىندا.
قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلى ىشىندە الەم مويىنداعان مەملەكەتتەردىڭ قاتارىنا قوسىلدى. ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى، ەلباسى ن.نازارباەۆ از عانا جىلدىڭ ىشىندە بۇرىن-سوڭدى بولماعان مەملەكەت قۇردى. مىڭداعان جىلدار بويى بابالارىمىز اڭساعان تاۋەلسىزدىكتىڭ تۋىن كوتەردى. الەمنىڭ 150-دەن استام ەلدەرىمەن ديپلوماتيالىق قاتىناس ورناتتى. قازاقستان وزگە مەم­لەكەتتەردىڭ دامۋ جولدارىن سارالادى، ءوزىنىڭ كوپقىرلى ساياساتىن قا­لىپ­تاستىردى، ۇلتتىق سانا مەن ۇلتتىق تانىمعا ۇلكەن وزگەرىستەر ەنگىزدى. ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ، مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باسىم باعىتتارى بەلگىلەن­دى. قازاقستاننىڭ اتا زاڭىنا سايكەس قازاق ءتىلى - مەملەكەتتىك ءتىل دەپ ايعاقتالدى. قازاقستان - جاس مەملەكەت. رەسپۋبليكا حالقىنىڭ ورتا جاسى دا 35-ءتى قۇرايدى. دەمەك، قازاقستاننىڭ بولاشاعى جاستاردىڭ قولىندا. ولار اتالارى مەن بابالارى قۇرعان مەم­لەكەتتىڭ تىزگىنىن بەرىك ۇستاپ، الەم مويىنداعان قا­زاقستاندى ودان ءارى اسقاقتاتا بەرمەك. وعان قاجەتتى قامقورلىق مەملەكەت تاراپىنان جاسالعان. ەندى ءسوز جاستاردا، ەندىگى ماسەلە ورنىقتى جاستار سايا­ساتىندا.
ءيا، ەلباسى قاداپ ايتقانداي، قازاقستان حالقى - بىلىمگە، عىلىمعا قۇمار حالىق. وعان ساۋاتتىلىق جا­عى­نان قازاقستاننىڭ الەمدىك كورسەتكىش بويىنشا 4-ورىندا تۇرعانىن ايتساق تا جەتكىلىكتى.
ن.نازارباەۆ ارمانداعان بولاشاق قازاقستان قانداي؟
ول - انا تىلىندە ەركىن سويلەيتىن، ورىس ءتىلىن يگەرگەن، اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرگەن ۇرپاقتىڭ قازاقستانى.
- ۇلتى تاتۋ، ەتنيكالىق تولەرانتتى - قازاقستان!
- كەز كەلگەن قازاقستان ازاماتى كەز كەلگەن الەم ەلىنە بارىپ جۇمىس ىستەي الاتىن، تالاسقا جارايتىن ۇرپاق تاربيەلەگەن - قازاقستان!
- يندۋستريالىق-يننوۆاتسياسى وركەندەگەن - قازاقستان!
- تەرەزەسى تەڭ، كەرەگەسى كەڭ - وركەنيەتتى قازاقستان!
اۋىلى مەن قالاسى قاتار وسكەن - قۋاتتى قازاقستان! بۇگىندە قازاقستان كەمەل ەل، ىنتىماعى جاراسقان مەملەكەتكە اينالدى. تاريحتا جەكە ادامنىڭ ءرولىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. ن.نازارباەۆ ۋاقىتىن بەزبەندەپ، زامانىن تانىعان، بو­لا­شاقتى بولجاعان ءىرى ساياساتكەر.
ەلدىڭ باسشىسى قانداي بولسا، حالقى سونداي.
ن.نازارباەۆ - ەلى ەرىنە، ەرى ەلىنە سەنگەن ۇلى تۇلعا!

دج.بۋش (اقش-تىڭ ەكس-پرەزيدەنتى): «ول بولاشاقتى بولجاي الادى».
مارگارەت تەتچەر (انگليانىڭ ەكس-پرەمەر-ءمينيسترى): «نازارباەۆ - قالىپقا سىيمايتىن تۇلعا».
دج.ايتكەن (ن.نازارباەۆتىڭ ءومىربايانشىسى، اعىلشىن جازۋشىسى): «ءومىرى... حالقىنىڭ تاعدىرىمەن قابىسىپ جاتقان... كەيىپكەر رەتىندە دە زامان جۇگىن كوتەرىپ تۇراتىن ساياسي قايراتكەرلەردىڭ ءومىرى قىزىقتىرادى».
ۆ.ف.يانۋكوۆيچ (ۋكراينا پرەزيدەنتى): ءسىز سالماقتى، پروگرەسشىل قازاقستان پرەزيدەنتىسىز.
نامىق كەمەل زەيبەك (تۇركيانىڭ ەكس-مادەنيەت ءمينيسترى، ساياساتكەر): «قازاقستان ەڭ العاش تاۋەلسىزدىگىن العاندا ءبىز قازاقستان ءۇشىن تۇركيا ۇلگى بولارلىق مەملەكەت بولادى دەدىك، ال 17 جىل وتكەن سوڭ ءبىز تۇركيا ءۇشىن قازاقستان ۇلگى بولارلىق مەملەكەتكە اينالدى دەپ مويىنداۋعا ءماجبۇرمىز».
يۋري سولوزوبوۆ، ساياساتكەر، رەسەي ۇلتتىق ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ حالىقارالىق جوبالار جونىندەگى ديرەكتورى: «قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتتاعى بەدەلى كۇننەن-كۇنگە نىعايىپ كەلەدى. بۇل قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ دانا، دارا ساياساتى مەن سەرپىندى جوبالار جونىندەگى باستامالارىنان باستاۋ الىپ وتىر».
ۆلاديمير جيريحين، ساياساتكەر، رەسەيدىڭ تمد ەلدەرى جونىندەگى ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى: «نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جيىرما جىلدىق پرەزيدەنتتىك قىزمەتىن البەتتە جوعارى باعالاۋ كەرەك. ول كەڭەستەر وداعىنىڭ شىتىناعان حالىق شارۋاشىلىعىنىڭ قالدىعىنا اينالعان قاڭىراعان قازاقستاندى ءوز قولىنا الدى. ءسويتىپ، كەڭەستەر وداعىنىڭ قۇلدىراعان ەلىن دەربەس دامۋ-تراەكتورياسىنا شىعاردى. مۇنداي تەرەڭ ساياسي جانە ەكونوميكالىق مىندەتتى پرەزيدەنت ن.ءا.نازارباەۆ ءتيىمدى شەشتى».

"اباي-اقپارات"