1906 جىلى جول شىعىنىنا ەكى سەمىز ات پەن ەكى سەمىز تۇيەسىن سەمەيگە اكەلىپ، اقشالاعان كاكىتاي جيناقتى شىعارۋ ماقساتىندا ومبى، قازان قالالارىنا بارعانىمەن باستىرۋعا ءساتى تۇسپەيدى. سول ساپاردا پەتەربورداعى ءىلياس باراگانسكي باسپاسىمەن شارت جاساسقان كاكىتاي ىسقاقۇلى جيناقتىڭ كوررەكتورلىق قىزىمەتىن ءوز موينىنا الادى. سەمەيدەگى ءانيار مولداباەۆتىڭ ۇيىنەن ءار باسپاتاباقتىڭ قاتەسىن تۇزەتىپ، پەتەربورعا جونەلتىپ وتىرادى. وسىنداي قىرۋار ەڭبەكپەن ابايدىڭ ءبىرىنشى ولەڭدەر جيناعى ءۇش جىلدان كەيىن 1909 جىلى جارىققا شىعادى.اباي مۇراسىنىڭ باسپادان كىتاپ بولىپ شىعۋىنا قالتقىسىز قامقورلىق جاساعان – ءاليحان بوكەيحانوۆ بولسا، ولەڭدەرىن جيناقتاپ باستىرۋعا زور ۇلەس قوسقان – مۇرسەيت بىكەۇلى، كاكىتاي ىسقاقۇلى، اقىننىڭ ايگەرىمنەن تۋعان بالاسى تۇراعۇل ەدى. قازاق پوەزياسىنىڭ ۇلانعايىر بايلىعىنا اينالعان جيناقتىڭ قۋاتىن تانىپ، العاش قۋانا ماقالا جازعان احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ «قازاقتىڭ باس اقىنى اباي قۇنانباەۆ ونان اسقان بۇرىن-سوڭعى زاماندا قازاق بالاسىندا ءبىز بىلەتىن اقىن بولعان جوق» دەپ باعالاعانى ءالى كۇنگە ەلىمەن بىرگە جاساپ كەلەدى. العاشقى جيناققا اقىننىڭ قارا سوزدەرى مەن ءبىرشاما ولەڭدەرى ەنگىزىلمەي قالسا دا، كەيىن ول جوقتىڭ ورنى تولىپ ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدىڭ ماقتانىشىنا اينالدى. ابايدىڭ اسا سۇيىكتى بالاسى ءابدىراحمان اۋىرىپ جاتقاندا، كەيىن قازا بولعاندا جازعان بىرنەشە شەبەر جىرلارى باسپاعا بەرىلمەپتى. كاكىتاي ول ولەڭدەردى وتباسىنىڭ جەكە ىشكى سىرى دەپ كوپكە تانىتۋدان ىركىلسە كەرەك.

1906 جىلى جول شىعىنىنا ەكى سەمىز ات پەن ەكى سەمىز تۇيەسىن سەمەيگە اكەلىپ، اقشالاعان كاكىتاي جيناقتى شىعارۋ ماقساتىندا ومبى، قازان قالالارىنا بارعانىمەن باستىرۋعا ءساتى تۇسپەيدى. سول ساپاردا پەتەربورداعى ءىلياس باراگانسكي باسپاسىمەن شارت جاساسقان كاكىتاي ىسقاقۇلى جيناقتىڭ كوررەكتورلىق قىزىمەتىن ءوز موينىنا الادى. سەمەيدەگى ءانيار مولداباەۆتىڭ ۇيىنەن ءار باسپاتاباقتىڭ قاتەسىن تۇزەتىپ، پەتەربورعا جونەلتىپ وتىرادى. وسىنداي قىرۋار ەڭبەكپەن ابايدىڭ ءبىرىنشى ولەڭدەر جيناعى ءۇش جىلدان كەيىن 1909 جىلى جارىققا شىعادى.اباي مۇراسىنىڭ باسپادان كىتاپ بولىپ شىعۋىنا قالتقىسىز قامقورلىق جاساعان – ءاليحان بوكەيحانوۆ بولسا، ولەڭدەرىن جيناقتاپ باستىرۋعا زور ۇلەس قوسقان – مۇرسەيت بىكەۇلى، كاكىتاي ىسقاقۇلى، اقىننىڭ ايگەرىمنەن تۋعان بالاسى تۇراعۇل ەدى. قازاق پوەزياسىنىڭ ۇلانعايىر بايلىعىنا اينالعان جيناقتىڭ قۋاتىن تانىپ، العاش قۋانا ماقالا جازعان احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ «قازاقتىڭ باس اقىنى اباي قۇنانباەۆ ونان اسقان بۇرىن-سوڭعى زاماندا قازاق بالاسىندا ءبىز بىلەتىن اقىن بولعان جوق» دەپ باعالاعانى ءالى كۇنگە ەلىمەن بىرگە جاساپ كەلەدى. العاشقى جيناققا اقىننىڭ قارا سوزدەرى مەن ءبىرشاما ولەڭدەرى ەنگىزىلمەي قالسا دا، كەيىن ول جوقتىڭ ورنى تولىپ ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدىڭ ماقتانىشىنا اينالدى. ابايدىڭ اسا سۇيىكتى بالاسى ءابدىراحمان اۋىرىپ جاتقاندا، كەيىن قازا بولعاندا جازعان بىرنەشە شەبەر جىرلارى باسپاعا بەرىلمەپتى. كاكىتاي ول ولەڭدەردى وتباسىنىڭ جەكە ىشكى سىرى دەپ كوپكە تانىتۋدان ىركىلسە كەرەك. سونىمەن قاتار ابايدىڭ ەل اتقامىنەر-جۋاندارىنىڭ تەرىس مىنەزىن وتكىر سىنعا العان ولەڭدەرى دە جيناققا كىرمەدى. وسى الۋانداس تۋىندىلارىنىڭ كىتاپقا ەنگىزىلمەۋىنىڭ باستى سەبەبى، شىعارۋشىنىڭ «سول ادامداردىڭ تۋىس-تۋعاندارىنىڭ وكپە-رەنىشى بولادى» دەپ تارتىنعانىن اڭعارتقانداي.

اباي شىعارمالارىنىڭ جيناعىنا كاكىتاي وزىنشە تالداۋ جاساپ 17 بولىككە جىكتەگەن. بۇل تۋرالى م.اۋەزوۆ «…كاكىتاي جاساعان جىكتەۋلەر ءدال-ءدالدى ەمەس» دەيدى. ايتسەدە، ابايدى قايتا باسىپ شىعارعان كەيىنگى رەداكتورلار سول كاكىتاي بەرگەن جىكتەۋلەردىڭ نەگىزىندە جاريالاپ وتىردى.

اباي جيناعىن تۇڭعىش باسىپ شىعارعان ءىلياس بوراگانسكي جايىندا ابايتانۋشى عالىم قايىم مۇحامەتحانوۆ زەر سالا زەرتتەدى. پەتەربوردا ءبىرىنشى مۇسىلمان باسپاحاناسىن ۇيىمداستىرعان ءى.بوراگانسكي 1852 جىلى قىرىمداعى باحشاساراي قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. جاس كەزىندە تۇركيادا بولىپ، ىستامبۋلدا باسپا، حۇسني حات ونەرىمەن شۇعىلدانعان. پەتەربور ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شىعىس تىلدەرى فاكۋلتەتىندە ساباق بەرگەن ول 1882 جىلى سول قالادا مۇسىلمان باسپاحاناسىن اشادى.

الەۋمەتتىك ماسەلەنى باتىل كوتەرىپ، تۇپتەپ كەلگەندە، قاندى شەڭگەل قاسقىر قوعامعا نارازىلىق بىلدىرگەن اباي ءومىر قاھارمانىن دا، ونەر قاھارمانىن دا ءسوز ورنەگىنە سىن كوزبەن سىيعىزا ءبىلدى. ەل ىرگەسىن بۇزعان سۇمدىقتى، وسەكشىل وزىمشىلدىكتى تۇزەي المايتىنىن بايقاعاندا كوكىرەگى مۇڭ مەن شەرگە تولدى. وسىنداي حالىق مۇڭىنان جارالعان 1889 جىلى جازعان جيىرما ولەڭىنە بيىل 120 جىل تولادى ەكەن. بۇل ولەڭدەردىڭ كەيبىرى جوعارىداعى سەبەپتەرمەن تۇڭعىش جيناققا ەنگىزىلمەگەن. ال ولاردىڭ ارقايسىسى وزىنشە ءبىر توقتالۋدى قاجەت ەتەدى-اق. «ابايدىڭ بار ءومىرىن بايان ەتۋ ءبىر سوزگە سىيمايدى. ابايدىڭ ادامزات ارمانىنان تۋعان، تالاي تارتىسىنان تۋعان اقىندىق، دانالىق قالىپ-قاسيەتىنەن بىرنەشە ەرەن-ەرەن بەلدەر بار» – دەيدى مۇحتار اۋەزوۆ.

ەندەشە اقىن مۇراسىن تانىپ-ءبىلۋ مۇنىمەن شەكتەلمەسە كەرەك-ءتى.

الماحان مۇحامەتقاليقىزى، اقىن،

اباي مۇراجايىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى.
«انا ءتىلى» ۇلت اپتالىعى 21 شىلدە، 2009 جىل

سارى دالادا «قالىڭ ەلى، قازاعىنىڭ» ساناسىن وياتقان ابايدىڭ تۇڭعىش جيناعىنىڭ جارىق كورگەنىنە بيىل 100 جىل. حالىقتىڭ رۋحاني شەجىرەسىنە اينالعان بۇل تۋىندى حاقىندا ابايدىڭ تۋىسى - ءارحان كاكىتايۇلى ءوز ەستەلىگىندە كاكىتايدىڭ ابىلايشا قوس تىككىزىپ، مۇرسەيت موللانى الدىرىپ، اباي ولەڭدەرىن ءبىر اي بويى دايىنداتقانىن ايتادى.