جاقىندا تۇرىكتىڭ بەلگىلى جازۋشىسى، نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى ورحان پامۋكتىڭ «مەنىڭ اتىم قىزىل» رومانىن قايتادان وقىپ شىقتىم. ورحان پامۋكتىڭ قانداي شىعارمالارىن وقىساڭىز دا ءبىر شەبەرلىگى قوعام، مەملەكەت دامۋىنىڭ الىپ كەزەڭدەرىن الا وتىرىپ، سونىمەن بىرگە جەكە ادامداردىڭ تاعدىرى، تىنىس-تىرشىلىگىن، ىشكى تىلسىمىن انىق جانە دە شىنايى بەرە الادى.
تۇرىك اعايىنداردىڭ كوپشىلىگىنىڭ ورحان پامۋكتى جاقتىرا بەرمەيتىنىن دە بىلەمىز. ويتكەنى، قازىرگى تاڭعا دەيىن شەشىلمەي كەلە جاتقان «تۇرىكتەر ارمياندارعا گەنوتسيد جاسادى ما؟» دەگەن ماسەلەگە بۇل جازۋشى وڭ جاۋاپ بەرمەسە دە، سول كەزدەگى ناقتى بولعان جاعدايدى سۋرەتتەي وتىرىپ، تاريحتىڭ سول كەزدەگى ءبىراز بولمىسىن اشىپ بەرگەن.

قازىر قانداي تۇرىكتەن سۇراساڭ دا ارمياندارعا قارسى گەنوتسيد بولماعان، سول سوعىس كەزىندە ارمياندار تۇرىكتەرگە ساتقىندىق جاساپ، ورىس اسكەرىنە كومەكتەسكەندىگى ءبىر بولەك، ولار اسىراۋشىلارى سوعىسقا كەتكەن، تۇرىكتەردىڭ بالا-شاعاسىن، قاتىن-قالاشىنا دەيىن قىرعان. كەرىسىنشە، ارميانداردىڭ تۇرىكتەرگە قارسى گەنوتسيدى بولعان دەگەن پىكىرگە كەزىگەسىز.

سوندا ءاربىر تاريحي كەزەڭنىڭ عانا ەمەس، سول كەزەڭدەگى وقيعالاردىڭ دا «ەكى شىندىعى» بولاتىندىعىنا كوزىڭىز جەتەدى. دەگەنمەندە، ءبىزدىڭ اڭگىمە ورحان ءجونىن-دە ەمەس، ونىڭ رومانىنداعى كەيىپكەرلەردىڭ ءومىرى، ەڭ نەگىزگىسى سول كەزدەگى ءبۇتىن ۇلى يمپەريانىڭ قوعامدىق-ساياسي جاعدايىنىڭ بىرنەشە كەيىپكەر ارقىلى بەرىلۋى.

ءبىر سۋرەت...

جاقىندا تۇرىكتىڭ بەلگىلى جازۋشىسى، نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى ورحان پامۋكتىڭ «مەنىڭ اتىم قىزىل» رومانىن قايتادان وقىپ شىقتىم. ورحان پامۋكتىڭ قانداي شىعارمالارىن وقىساڭىز دا ءبىر شەبەرلىگى قوعام، مەملەكەت دامۋىنىڭ الىپ كەزەڭدەرىن الا وتىرىپ، سونىمەن بىرگە جەكە ادامداردىڭ تاعدىرى، تىنىس-تىرشىلىگىن، ىشكى تىلسىمىن انىق جانە دە شىنايى بەرە الادى.
تۇرىك اعايىنداردىڭ كوپشىلىگىنىڭ ورحان پامۋكتى جاقتىرا بەرمەيتىنىن دە بىلەمىز. ويتكەنى، قازىرگى تاڭعا دەيىن شەشىلمەي كەلە جاتقان «تۇرىكتەر ارمياندارعا گەنوتسيد جاسادى ما؟» دەگەن ماسەلەگە بۇل جازۋشى وڭ جاۋاپ بەرمەسە دە، سول كەزدەگى ناقتى بولعان جاعدايدى سۋرەتتەي وتىرىپ، تاريحتىڭ سول كەزدەگى ءبىراز بولمىسىن اشىپ بەرگەن.

قازىر قانداي تۇرىكتەن سۇراساڭ دا ارمياندارعا قارسى گەنوتسيد بولماعان، سول سوعىس كەزىندە ارمياندار تۇرىكتەرگە ساتقىندىق جاساپ، ورىس اسكەرىنە كومەكتەسكەندىگى ءبىر بولەك، ولار اسىراۋشىلارى سوعىسقا كەتكەن، تۇرىكتەردىڭ بالا-شاعاسىن، قاتىن-قالاشىنا دەيىن قىرعان. كەرىسىنشە، ارميانداردىڭ تۇرىكتەرگە قارسى گەنوتسيدى بولعان دەگەن پىكىرگە كەزىگەسىز.

سوندا ءاربىر تاريحي كەزەڭنىڭ عانا ەمەس، سول كەزەڭدەگى وقيعالاردىڭ دا «ەكى شىندىعى» بولاتىندىعىنا كوزىڭىز جەتەدى. دەگەنمەندە، ءبىزدىڭ اڭگىمە ورحان ءجونىن-دە ەمەس، ونىڭ رومانىنداعى كەيىپكەرلەردىڭ ءومىرى، ەڭ نەگىزگىسى سول كەزدەگى ءبۇتىن ۇلى يمپەريانىڭ قوعامدىق-ساياسي جاعدايىنىڭ بىرنەشە كەيىپكەر ارقىلى بەرىلۋى.

ءبىر سۋرەت...

ءبىر سۋرەتتىڭ بۇكىل وسمان يمپەرياسىنىڭ ءارى قاراي دامۋىنا قالاي اسەر ەتكەندىگى كەيبىر ءبىزدىڭ زامانداستارعا جالعان بولىپ كورىنۋى ىقتيمال. بىراق ول سۋرەتتىڭ ۇلكەن ءمانى بار، ول - سول كەزدەگى اللا تاعالانىڭ مەككە مەن ماديناداعى وكىلى، جالپى مۇسىلمان قاۋىمىنىڭ كوشباسشىسى تۇرىك سۇلتانىنىڭ سۋرەتى. سول كەزدەگى تۇرىكتىڭ سۇلتانى ەۋروپانىڭ رۋحاني كوشباسشىسى ءريمنىڭ پاپاسىنا قوناققا بارعاندا، تەك سول پاپانىڭ عانا ەمەس، باسقا دا حريستيان قۇداي وكىلدەرىنىڭ ءتىرى سۋرەتكە تۇسكەنىن كورىپ تاڭعالا وتىرىپ، ءوزىنىڭ دە سۋرەتكە تۇسكىسى كەلەتىندىگىن ايتىپ، ەڭ سەنىمدى وكىلىنە شار-تاراپتان سۋرەتشىلەردى جاسىرىن تۇردە جيىپ، ءوزىنىڭ «ءتىرى» سۋرەتىن جاساۋعا تاپسىرما بەرەدى.

قازىرگى زاماننىڭ «سۇلتاندارىمەن» سالىستىراتىن بولساق، ول كەزدە دە سۇلتاننىڭ جانىندا «جاقىن توپ» دەگەن بولعان، ءدال قازىرگى زامانداعى ءتارىزدى ول كەزدە دە سول جاقىن توپ، قانداي دا ءبىر ءىس-ارەكەتتىڭ «تونىن اينالدىرۋعا» شەبەر بولعان. سول «تون اينالدىرۋدىڭ» ارقاسىندا سۇلتاننىڭ سۋرەتىن سالۋ قانقۇيلى قىلمىسقا ۇلاسىپ، اياعىندا سۇلتاننىڭ «ءتىرى سۋرەتى» جالپى قاۋىمعا شىقپاي قالادى. ارينە، بيلىك قۇرعان سۇلتانعا «جاقىن اينالاسى» سۋرەت-ءتى نەگە شىعارماۋ كەرەكتىگىن «دۇرىستاپ وتىرىپ» تۇسىندىرەدى. اياعىندا دۇنيەجۇزىنىڭ تەڭ جارتىسىن بيلەپ تۇرعان، سول جارتى دۇنيەگە «اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس» سۇلتان ولارمەن كەلىسەدى.

ال، ول كەزدە «سۇلتاننىڭ ءتىرى سۋرەتى» دەگەن نە؟ ول ەڭ ءبىرىنشى مادەني تۇرعىدان، تۇرىك يمپەرياسى ەۋروپامەن تەڭەسىپ قانا قويماي، ەگەر ول كەزدە تۇرىك وركەنيەتىنىڭ پاسسيونارلىق كەزەڭى ەكەندىگىن ەسكە الساق، ەۋروپا مادەنيەتىن وزىنە قوسىپ الۋ مۇمكىندىگى، گەوساياسي تۇرعىدان الساق، جاڭا تەرريتوريالىق ەكونوميكالىق بەلەستەر.

تۇرىك يمپەرياسىنىڭ قۇلدىراۋى ورىستاردان ءتۇپ-تۇقيانىنا دەيىن تاياق جەگەن حVIII-XIX عاسىرلاردان ەمەس، وسى سۇلتاننىڭ «سۋرەتىنەن» باستالدى دەسەك، ارتىق ەمەس شىعار. ارينە، بۇل - اللەگوريا. بىراق، دەگەنمەندە تاريحتى قايتادان قايتارۋعا مۇمكىندىك بولسا، قازىرگى زامانداعى الىپ يمپەريا سول تۇركيا بولىپ شىقپايتىندىعىنا كىم كۇمان كەلتىرە الادى؟ سۋرەت، ءبىر عانا سۋرەت، بۇكىل تۇرىك وركەنيەتىنىڭ تاعدىرىن، باسقا جاققا بۇرىپ جىبەرگەن. ورتاعاسىرلىققا، رۋحاني توعىشارلىققا، ءوز-وزىنە توقمەيىلدىككە دۋشار ەتكەن. 
ال، ەندى بۇل ماسەلەنىڭ بۇگىنگى قازاق قوعامىنا قانداي قاتىسى بار؟ ونى وزدەرىڭىز ويلانىپ كورىڭىزدەر، قۇرمەتتى وقىرمان! باتىستىڭ ءبىر عۇلاماسى «ادەبيەتتەگى ساياسات قويىلىمنىڭ ورتاسىندا اتىلاتىن تاپانشا ءتارىزدى» دەگەن ەكەن...

"ۇلت تايمس" گازەتى