قازاق ءتىلىن وقىتاتىن ارنايى كۋرستاردىڭ قىمباتتىعى مەن مەملەكەتتىك تەگىن وقىتۋدىڭ جوقتىعى ونىڭ ۇيرەنۋىنە باستى كەدەرگى بولىپ تابىلادى.  «كازپوترەبنادزور» ۇيىمىنىڭ ەسەبى بويىنشا، اتالمىش ماسەلەنى شەشۋگە جالپى العاندا 876 ميلليون اقش دوللار قاجەت. سالىستىرمالى تۇردە، 2011 جىلى وتكەن قىسقى ازيا ويىندارىن وتكىزۋگە وسى قاراجاتتان شامامەن ەكى ەسە جۇمسالعان بولاتىن.

بۇل سوما باستاپقى دەرەكتەردىڭ ەسەبىنەن ەسەپتەلدى:

• سوڭعى جالپى حالىقتىق ساناعىنىڭ ناتيجەسى بويىنشا (2009 ج.) قازاقستاندىقتاردىڭ 26%-ى ءوز ويلارىن قازاق تىلىندە بىلدىرە المايدى. سايكەسىنشە، 4 ملن. 382 مىڭ ادام مەملەكەتتىك ءتىلدى قاجەتسىنەدى. بۇل كورسەتكىشتىڭ ديناميكاسىن ەسكەرە وتىرىپ، بۇگىنگى تاڭدا بۇل ساندار ءسال تومەندەدى دەپ بولجاۋعا بولادى.
• قازاق ءتىلىن تەگىن وقىتاتىن مامانداردىڭ جالاقى كولەمى - 150 تىس. تەڭگە.
• جىل بويىنا مۇعالىمدەر 15 ادامنان قۇرالعان ءتورت توپقا اپتاسىنا ءۇش رەت ەكى ساعات وقىتا الادى.
• وقىتۋ ءۇردىسى مەملەكەتتىك ورگانداردا، الەۋمەتتىك نىساندار مەن «نۇر وتان» حدپ فيليالدارىندا وتكىزىلەدى. بۇل كەڭسەلەردى جالعا الۋعا ارنالعان قاراجاتتى ۇنەمدەيدى.
• وقۋ ادەبيەتى تىڭداۋشىلاردىڭ جەكە قارجىسى ەسەبىنەن الىنادى.

قازاق ءتىلىن وقىتاتىن ارنايى كۋرستاردىڭ قىمباتتىعى مەن مەملەكەتتىك تەگىن وقىتۋدىڭ جوقتىعى ونىڭ ۇيرەنۋىنە باستى كەدەرگى بولىپ تابىلادى.  «كازپوترەبنادزور» ۇيىمىنىڭ ەسەبى بويىنشا، اتالمىش ماسەلەنى شەشۋگە جالپى العاندا 876 ميلليون اقش دوللار قاجەت. سالىستىرمالى تۇردە، 2011 جىلى وتكەن قىسقى ازيا ويىندارىن وتكىزۋگە وسى قاراجاتتان شامامەن ەكى ەسە جۇمسالعان بولاتىن.

بۇل سوما باستاپقى دەرەكتەردىڭ ەسەبىنەن ەسەپتەلدى:

• سوڭعى جالپى حالىقتىق ساناعىنىڭ ناتيجەسى بويىنشا (2009 ج.) قازاقستاندىقتاردىڭ 26%-ى ءوز ويلارىن قازاق تىلىندە بىلدىرە المايدى. سايكەسىنشە، 4 ملن. 382 مىڭ ادام مەملەكەتتىك ءتىلدى قاجەتسىنەدى. بۇل كورسەتكىشتىڭ ديناميكاسىن ەسكەرە وتىرىپ، بۇگىنگى تاڭدا بۇل ساندار ءسال تومەندەدى دەپ بولجاۋعا بولادى.
• قازاق ءتىلىن تەگىن وقىتاتىن مامانداردىڭ جالاقى كولەمى - 150 تىس. تەڭگە.
• جىل بويىنا مۇعالىمدەر 15 ادامنان قۇرالعان ءتورت توپقا اپتاسىنا ءۇش رەت ەكى ساعات وقىتا الادى.
• وقىتۋ ءۇردىسى مەملەكەتتىك ورگانداردا، الەۋمەتتىك نىساندار مەن «نۇر وتان» حدپ فيليالدارىندا وتكىزىلەدى. بۇل كەڭسەلەردى جالعا الۋعا ارنالعان قاراجاتتى ۇنەمدەيدى.
• وقۋ ادەبيەتى تىڭداۋشىلاردىڭ جەكە قارجىسى ەسەبىنەن الىنادى.

مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلەتىن رەسپۋبليكا ازاماتتارىنىڭ ۇلەس سالماعى جىل سايىن دەموگرافيالىق فاكتور، ونىڭ ىشىندە ءورىستىلدى ازاماتتاردىڭ شەكارا اسۋى مەن تەك انا تىلىندە سويلەيتىن اۋىل تۇرعىندارى اراسىنداعى بالا تۋ جوعارعى دەڭگەيىنىڭ ارقاسىندا ءوسىپ كەلەدى. بۇل جاعداي 2020 جىلعا دەيىن قازاقستاندىقتاردىڭ 95%-ى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋدى ماقسات تۇتقان «تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماعا» جاۋاپتى لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ كوڭىلدەرىن جايلاندىرماۋى قاجەت.

وسىعان وراي، «كازپوترەبنادزور» قوعامدىق بىرلەستىگى «رەيتينگ.kz» زەرتتەۋ اگەنتتىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ، مەملەكەتتىك باعدارلامادا قويىلعان ماقساتقا جەتۋدەگى قازىرگى جاعدايلارىن انىقتاۋعا باعىتتالعان زەرتتەۋ جۇرگىزدى. الماتى قالاسىندا قازاق ءتىلىن وقىتاتىن اقىلى كۋرستاردى زەرتتەۋ باستى نازارعا الىندى. زەرتتەۋ ناتيجەلەرى قازىرگى تاڭدا قازاق ءتىلىن وقىتاتىن ارنايى كۋرستار تۋرالى اقپاراتقا مۇقتاج بارشا قالا تۇرعىندارىنا پايدالى بولا الادى.

مەملەكەتتىك ءتىلدى تەگىن وقىتۋ

قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك جىلدارى ىشىندە قازاق ءتىلدى دامىتۋعا ون شاقتى باعدارلامالار قابىلداندى. ولاردى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا قاعاز بەتىندە قوماقتى قارجى «ءساتتى يگەرىلىپ جاتتى»، ال شىن مانىسىندە، كورنەكتى تابىستارعا قول جەتكىزىلمەدى. اتالمىش تەندەنتسيانى الماتى قالاسى تىلدەردى دامىتۋ، مۇراعاتتار مەن قۇجاتتار باسقارماسىنىڭ تاپسىرىسى (2012 ج.) بويىنشا «كونسۋل» ورتالىعىنىڭ الەۋمەتتانۋلىق ساۋالناماسى دەرەگى دالەلدەي الادى. رەسپوندەنتتەر ىشىندە الماتىلىقتاردىڭ ورىس ۇلت وكىلدەرى مەملەكەتتىك ءتىلدى ەركىن تۇردە سويلەي المايدى، تەك 9,6%-ى عانا تۇرمىستىق دەڭگەيدە عانا بىلەدى. وسى ماسەلەنىڭ بىردەن-ءبىر سەبەبى - ازاماتتاردىڭ كوپشىلىگى ءۇشىن قازاق ءتىلىن وقىتاتىن تەگىن كۋرستاردىڭ شىنايى قول جەتپەستىگى.

قازىرگى كۇنى الماتى قالاسىندا قازاق ءتىلىن تەگىن وقىتاتىن تەك «ءتىل» وقۋ-ادىستەمەلىك ورتالىعى» مقك بار (ادرەسى مەن تەلەفونى قوسىمشادان تابۋعا بولادى). تەگىن وقۋعا مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر، ۇلتتىق-مادەني ورتالىقتارىنىڭ جانە الەۋمەتتىك از قامسىزداندىرىلعان توپتار (مۇگەدەكتەر، زەينەتكەرلەر، جۇمىسسسىزدار، ت.ب.) عانا قۇقىعىنا يە.

سونىمەن، قالادا مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەن ازاماتتاردىڭ ۇلەس سالماعىن ارتتىرۋعا جاعدايلار جاسالماعان. الماتى قالاسى بويىنشا تىلدەردى دامىتۋعا اعىمداعى جىلى 27 ملن. تەڭگە ءبولىندى. بۇل قارجى حالىققا مەملەكەتتىك ءتىلدى بۇقارالىق وقىتۋعا تىم از بولماق. قازاقستاندىقتارعا مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتاتىن تەگىن كۋرستارعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن «كازپوترەبنادزور» ۇيىمىنىڭ ەسەبى بويىنشا سەگىز جىلعا 876 ملن. دوللار قاجەت ەتەدى. اتالمىش باستامانى كەزەڭ-كەزەڭىمەن جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى، بالتىق ەلدەرىندە ورىن العانداي، ءورىستىلدى ازاماتتاردىڭ كەتۋ دەڭگەيىن تومەندەتەدى.

قازاق ءتىلىنىڭ نەگىزگى ءبىلىمىن بارشا ازاماتتاردىڭ ءبىلۋ مىندەتىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ەسەپكە الاتىن بولساق، بۇل سوما، ايتارلىقتاي، اسا كوپ ەمەس. ءوز كەزەگىندە، قازاق تىلىنە جالپى قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ ارقىلى مەملەكەت ءاربىر ازاماتتان نەگىزگى ءبىلىمدى تالاپ ەتە الادى.

قازاق ءتىلىن وقىتاتىن اقىلى كۋرستار

قازاقستاندا مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتاتىن تەگىن كۋرستاردىڭ جوق بولۋىنان جەكە مەكەمەلەردەگى قازاق ءتىلىن ىنساپتى باعامەن وقىتۋ التەرناتيۆتى بولىپ تابىلادى. دەرەكتەردى جيناقتاۋ بارىسىندا «رەيتينگ.kz» زەرتتەۋ اگەنتتىگىنىڭ ماماندارى ءتۇرلى ءتىل مەكتەپتەرىمەن حابارلاسىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەتەتىن باعاسى مەن شارتتارى بويىنشا اقپارات العان بولاتىن. الىنعان دەرەكتەر بويىنشا، قازاقستاننىڭ ەڭ ءىرى مەگاپوليسى - الماتى قالاسىندا قازاق ءتىلى كۋرستارىنان گورى اعىلشىن ءتىلىن وقىتاتىن كۋرستاردى تابۋ وتە وڭاي. مۇنداي فاكتور ءورىستىلدى حالىق تۇرعىندارى اراسىندا مەملەكەتتىك تىلگە سۇرانىس دەڭگەيىنىڭ تومەندىگىن جاناما تۇردە ايعاقتايدى.

ۇيرەتەتىن ۇيىمداردى سارالاۋ توپتا ءبىر اكادەميالىق ساعاتتىڭ باعاسى نەگىزىندە جۇرگىزىلدى. ول ءۇشىن كۋرستىڭ ايلىق باعاسى كورسەتىلگەن وقىتۋ ساعاتتارىنىڭ سانىنا بولىنگەن. وقىتۋ ساپاسى فاكتورى ەسەپكە الىنبادى.

الماتىداعى قازاق ءتىلىن ۇيرەتەتىن كۋرستار باعاسى (توپتىق، اي سايىن) - 8 000-25 000 تەڭگە. جەكە ساباقتار تىپتەن جوعارى - 15 000نان 80 000عا دەيىن تەڭگە (ايىنا 24 اكادەميالىق ساعاتى بويىنشا). وقىتۋ باعاسىمەن قاتار، ءبىرشاما ورتالىقتاردىڭ ەرەجەسى بويىنشا وقۋ ادەبيەتى تىڭداۋشىلار قاراجاتىنان ساتىپ الىنادى (تولىعىراق قوسىمشادا).

قازاق ءتىلىن ۇيرەتەتىن كۋرستاردىڭ ورتاشا وقىتۋ مەرزىمى (باستاپقى، جالعاستىرۋشى، تەرەڭدەتىلگەن دەيگەي)  - 10 اي كولەمىندە. سونىمەن، اقىلى تۇردە قازاق تىلىنە ۇيرەنۋىنە الماتىلىق ءۇشىن كەم دەگەندە 100 مىڭ تەڭگە جۇمسايدى. وعان قوسا، كۋرس ۇيىمداستىرۋشىلارى وقىتۋ ءۇردىسى بىتىسىمەن قالاۋلى ناتيجەگە قول جەتكىزۋگە كەپىلدىك بەرە المايدى. سوندىقتان، وقۋعا جۇمسالعان اقشا قۇر بوسقا كەتۋى مۇمكىن.

قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسى مەن ونىڭ دامۋى بويىنشا جاريالانعان باعىتتى ەسكەرە وتىرىپ، اقىلى كۋرستاردىڭ اقىسى جوعارعى دەڭگەيدە بولۋى زاڭدى. بىراق ءبىر تاڭ قالارلىعى، قازاق ءتىلى كۋرستارىن ۇيىمداستىرۋ بارىسىندا ءتىل يەلەنۋشىلەرىن تابۋ ماسەلە رەتىندە تۇرمايدى.

تاۋەلسىزدىك العان سوڭ قازاقستانداعى تىلدىك باسىمدىقتارىنىڭ وزگەرۋىنەن قازاق ءتىلى ماماندارىنا تاپشىلىق بايقالدى. وسى ماسەلەنى جەدەل وتكەرۋ سالدارىنان قازاق ءتىلى مۇعالىمدەرىنىڭ ورتاشا-كاسىبي دەڭگەيىنە كەرى اسەر ەتتى. قازىرگى تاڭدا قازاق ءتىلى ماماندارى اراسىندا ەسكى ادىستەمەنى قولداناتىن جانە جاڭاشىلدىققا بەيىمدەلمەگەن كەزدەيسوق ادامدار كەزدەسەدى.

قازاق ءتىلى مۇعالىمدەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى ءتىلدىڭ يەلەنۋشىلەرى بولىپ تابىلادى. ياعني، ولار سانالى جاستا ءتىلدى مەڭگەرمەدى، قايتا قازاقتىلدى ورتادا ءوستى. وسىنداي ماماندار ءوز تاجىريبەلەرىندە «سۋ استىنداعى تاستاردى» سەزبەدى. تيىسىنشە، تىڭداۋشىلار وسىنداي ماسەلەگە تاپ بولادى. ولارعا قازاق جانە ورىس ءتىلى اراسىنداعى پرينتسيپيالدى ايىرماشىلىقتاردى انىقتاۋ وتە قيىنعا سوعادى. سوندىقتان دا، قازاق ءتىلىنىڭ باستاپقى ەرەجەلەرىنە جاڭا تىڭداۋشىلاردى سانالى جاستا ۇيرەنگەن پەداگوگتار وقىتسا ءتيىمدى بولار ەدى.

موتيۆاتسيا ماسەلەسى

شەت تىلدەردى وقىتۋعا قاراعاندا، ءورىستىلدى ازاماتتار ءۇشىن قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ ماتەريالدىق تۇرعىدا اقتالمايدى. اعىلشىن ءتىلى كۋرسىنا اقى تولەۋ ارقىلى ادامدا بولاشاقتا تابىس كوزى رەتىندە قاراستىرىپ، مانساپتىق وسۋگە سەنىم پايدا بولادى. ال قازاق ءتىلى، ادەتتە، ونداي ماتەريالدىق ستيمۋل بەرە المايدى.

قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋدىڭ جالعىز ىسكە اسىرىلعان ستيمۋلى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ءتىلدى ءبىلۋ تالابى بولىپ تابىلادى. بىراق، تاجىريبە كورسەتكەندەي، بۇل ءادىس ءورىستىلدى ازاماتتارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى مەملەكەتتىك قىزمەتتى جۇمىس جاساۋ سالاسى رەتىندە قاراستىرماي قويدى. ءسويتىپ، اتالمىش شارا مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋشىلەردىڭ ۇلەس سالماعىن ارتتىرۋعا اكەلمەدى، تەك قانا مەملەكەتتىك قىزمەتتە قازاق ۇلت وكىلدەرى ۇلەسىنىڭ وسۋىنە ىقپال جاسادى.

پارتيالار مەن ۇلتتىق-پاتريوتتىق ۇيىمدار:

سوزدەر ىستەن الشاق

باق پەن قوعام تاراپىنىڭ قازىرگى نازارىنا قارايتىن بولسا، قازاق ءتىلىن دامىتۋعا تەك بيلىك قانا مۇددەلى. وسى زەرتتەۋدى جۇرگىزۋ بارىسىندا «رەيتينگ.kz» ماماندارى حالىقتىڭ بارلىق توپتارىن مەملەكەتتىك تىلگە وقىتۋ ۇردىسىنە ساياسي پارتيالار مەن ۇلتتىق-پاتريوتتىق ۇيىمداردىڭ قاتىسۋ دەڭگەيىن انىقتادى.

ساياسي پارتيالار. قازىرگى بارلىق ساياسي پارتيالارىنىڭ كوپباسشىلارى ءارتۇرلى ۋاقىت اراسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ماقساتىمەن شىعىپ تۇرادى. تاجىريبەدە، سوزدەر ىستەن الشاق كەلەدى. ساياسي پارتيالاردىڭ ورتالىق جانە فيليالدارىنا حابارلاسۋ بارىسىندا ولاردىڭ كوبىسى مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلەتىندەردىڭ ۇلەس سالماعىن ارتتىرۋعا ءوز ۇلەستەرىن قوسپايتىندىعى انىقتالدى. ءتىپتى، مەملەكەتتىك قارجىلاندىرىلاتىن «نۇر وتان» حدپ كەشەندى تۇردە مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ءۇردىسىن جۇرگىزبەيدى. قازاق ءتىلىن وقۋعا نيەت بىلدىرگەن بارشا ازاماتتارعا تەگىن وقىتۋدى قازاقستاننىڭ «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسى عانا جۇزەگە اسىرۋدا. ايتا كەتۋ كەرەك، قازىرگى تاڭدا اتالمىش كۋرستار پارتيانىڭ كەيبىر ايماقتىق بولىمشەلەرىندە ۇيىمداستىرىلدى. دەگەنمەندە، باسقا پارتيالارعا قاراعاندا، وسىنى ۇلكەن جەتىستىك رەتىندە قاراستىرۋعا بولادى. باسقا پارلامەنتتىك پارتيا - قكحپسى تەگىن تۇردە مەملەكەتتىك تىلگە ءوز مۇشەلەرىن عانا وقىتادى.

ۇلتتىق-پاتريوتتىق ۇيىمدار. زەرتتەۋ بارىسىندا ۇلتتىق-پاتريوتتىق ۇيىمدار مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى تەك ءسوز جۇزىندە جۇمىس ىستەيتىنىن انىقتادى. مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتاتىن كۋرستار بويىنشا مالىمەت الۋ ءۇشىن ولاردىڭ كوبىسىنە حابارلاسۋعا مۇمكىندىك بولمادى. ساياسي باعىتتاعى كوشباسشىلاردىڭ باسىم بولىگى جۇمىس تىعىزدىعىنا بايلانىستى جاۋاپتان باس تارتىپ وتىردى. ناتيجەسىندە اگەنتتىك ماماندارى ۇلتتىق-پاتريوتتاردىڭ قازاق ءتىلىن دامىتۋ بەلسەندىلىگىنىڭ پراكتيكالىق دالەلدەمەلەرىن تابا المادى.

سونىمەن، قوعامدىق ۇيىمدار، سونىڭ ىشىندە ارنايىلار، جاعدايدى جاقسارتۋعا پراكتيكالىق سەپتىگىن تيگىزبەيدى. قازاق ءتىلىن دامىتۋ قاجەتتىلىگى مەن وسى باعىتتا قىزمەت ەتىپ جاتقان مەملەكەتتىك ورگاندارىنا سىن ريتوريكاسى تەك ارالىق ماقساتتارعا جەتۋگە باعىتتالعان.

ەگەر بارلىق قازاقستاندىقتار قازاق ءتىلىن مەڭگەرسە...

«كازپوترەبنادزور» قب پايىمداۋىنشا، ەگەر ەلىمىزدە زاماناۋي ادىستەمەلەر جاسالاتىن بولسا، بۇقارالىق تەگىن وقىتۋدى ۇيىمداستىرىلسا، قازاق ءتىلىن وقىتاتىن شىنايى موتيۆاتسيالىق مەحانيزمدەر قۇرىلسا، 2020 جىلعا دەيىن ءتىلدى جالپى ءبىلۋ مىندەتى تولىق شەشىلەدى. سوندا عانا، ءتىلدى دامىتۋعا ميلليونداعان قارجى قاجەتتىلىگى تۋىندامايدى.

بارىنە دە بەلگىلى، مەملەكەتتىك تەندەرلەر اياسىندا الەۋمەتتىك تاپسىرىس پروتسەدۋراسىنىڭ كوبىسىندە سىبايلاس جەمقورلىق بار. جەكە مالىمەتتەر دەرەگى بويىنشا، تەندەرلەردىڭ «كەرى دومالاۋ» سالماعى 30-40%عا دەيىن جەتەدى. سودان، قازاق ءتىلىن «دامىتۋمەن» اينالىسىپ جاتقان لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ وسى باعىتتا مۇلدەم مۇددەلى ەمەستىگىمەن، دامۋ دەڭگەيىنىڭ تومەندىگىمەن تۇسىندىرىلەدى. ەگەر دە باسىم ازاماتتارعا قولجەتىمدى وقىتۋ ارقىلى قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋ ماسەلەسى شەشىلەتىن بولسا، دامىتۋعا ارنالعان جانە قاجەتتىلىكتى تۋدىرمايتىن بيۋدجەتتىك قارجىنى «ءبولۋ» مۇمكىندىگى بولمايدى.

ۇسىنىستار

2020 جىلىنا دەيىن قازاقستاندىقتاردىڭ 95%-ى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋشىلەردىڭ ۇلەس سالماعىنا جەتۋ ماقساتىنا وراي قولدانىلىپ جاتقان ءتيىستى شارالار مەن ىڭعايلار جەتكىلىكسىز. وسىنداي ديناميكانىڭ ساقتالۋى جاعدايىندا، اتالمىش ماقساتقا تەك دەموگرافيالىق كورسەتكىشتەر ارقىلى جەتۋگە بولادى.

ايقىندالعان ماقساتتارعا جەتۋ ءۇشىن وسى ۋاقىتتا كوپ ماتەريالدىق شىعىندى تالاپ ەتەتىن جانە تومەن تيىمدىلىكتى كورسەتەتىن ءداستۇرلى ادىستەمەلەر مەن شارالار قولدانىلىپ كەلە جاتىر. «كازپوترەبنادزور» قب وسى باعىتتاعى قىزمەتتى ءارتاراپتاندىرۋدى جانە ءداستۇرلى كىتاپتاردى شىعارۋ مەن ەسكى ادىستەمەلەردى قولدانۋمەن قاتار، جاڭا زاماناۋي مەحانيزمدەردى جۇزەگە اسىرۋدى ۇسىنادى. كەيبىر ۇسىنىستار ۇيىمنىڭ اۆتورلىق يدەياسى بولىپ تابىلمايدى جانە ولاردىڭ كوبىسىن ءتۇرلى قوعامدىق ۇيىمدار، ساراپشىلار مەن تىلشىلەر جاريالاعان بولاتىن. كوپتەگەن باستامالاردىڭ از شىعىنىنا قاراماستان، قۇزىرلى ورگانداردىڭ نازارىنا ءتيىستى دارەجەدە ىلىكپەدى. بالكىم، وسى يدەيالاردى جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى «كەرى دومالاۋدان» كوپ قارجى تاپپايتىندىمەن بايلانىستى شىعار.

ۇسىنىستار:

1. بارىنە ءمالىم، قاي تىلدە بولماسىن، سويلەسۋ ءۇشىن 500گە جۋىق ءسوز، تىركەستەر مەن گرامماتيكانىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرىن ءبىلۋ قاجەت. وسىعان وراي، قاجەتتى ءسوز قورىنىڭ مينيمۋمىن الىپ، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ سايتتارىندا اشىق تۇردە ورنالاستىرۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، اتالمىش سوزدەر مەن گرامماتيكانىنڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى بار كىتاپشالاردى كەڭ كولەمدە باسىپ شىعارۋ قاجەت. وسىلاردى بارلىعىنا ءبىلىم مەكەمەلەرى مەن حقكودا تەگىن تۇردە تاراتىلۋى كەرەك. بۇنىڭ بارلىعى از ماتەريالدىق شىعىنداردى قاجەت ەتەدى.

2. اۆتورلىق قۇقىقپەن قورعالماعان ەڭ جاقسى ءارى تولىق قازاق ءتىلىنىڭ ەلەكتروندى سوزدىگىن بەيىمدەپ، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ سايتىنا ورنالاستىرۋ (ەڭ كەمىندە، قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترىلىگىنىڭ سايتىنا).

3. جىل سايىنعى الەۋمەتتىك تاپسىرىس اياسىندا وزدىگىنەن ۇيرەتكىش ءپرينتسيپى بويىنشا قازاق ءتىلدى وقىتۋدىڭ الدىڭعى ادىستەمەنى قۇراستىرۋ بويىنشا اشىق رەسپۋبليكالىق كونكۋرستى جاريالاۋ. زاماناۋي شەت تىلدەردى وقىتۋ ادىستەمەلەرىن نەگىزىندە جاسالۋى قاجەت. قوماقتى سىيلىق قورى ارقىلى جوباعا جاڭا فورماتسياداعى بىلىكتى پەداگوگتاردى تارتۋ مۇمكىندىگى اشىلادى. كونكۋرس جەڭىمپازدارىنىڭ ادىستەمەلەرى قازىرگى ەلەكتروندى فورماتقا بەيىمدەپ، قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ سايتىندا اشىق ورنالاستىرىلۋى كەرەك. ءسويتىپ، ءاربىر نيەت بىلدىرگەن ازامات تەگىن، بوس ۋاقىتىندا جانە جاڭا فورماتتا مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنە الادى.

4. قازاق ءتىلىن مەڭگەرگەن ازاماتتاردىڭ ۇلەسى 90% بار ەلدى مەكەندەردەگى حالىق كوپ كەلەتىن مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ (اۋرۋحانالار، ەمحانالار، حقكو، احاج، ادرەستىك بيۋرو جانە ت.ب.) باسشىلارىن، سونىمەن قوسا، قوعامدىق كولىكتەردە،  بەكەتتەردە اي سايىن كوپ قولدانىسقا يە قىسقا سوزدەر تىزبەسىن ورنالاستىرىپ جانە اۋىستىرىپ تۇرۋدى مىندەتتەۋ (№1 ۇسىنىستى قاراۋ). ەگەر دە اتالمىش باستامانى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا قاراپايىم پرينتەرلەر ارقىلى ا4 فورماتتاعى قاعازدارعا باسىپ شىعارىلسا، سونداي شارا مينيمالدى ماتەريالدىق شىعىنداردى قاجەت ەتەدى. وسى ءۇردىستى قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ سايتى ارقىلى ۇيلەستىرىپ تۇرۋعا بولادى.

5. مەملەكەتتىك قارجى ەسەبىنەن قازاق ءتىلىن وقىتاتىن جالپى كۋرستاردى ۇيىمداستىرۋ ماسەلەسىن قاراستىرۋ.

6. ءورىستىلدى جانە قازاقتىلدى باقتاعى اقپاراتتىق كۇن ءتارتىبىنىڭ اراسىن جاقىنداتۋ ماقساتىندا مەديا سالاسىندا كاسىبي قىزمەت ەتىپ جاتقان ازاماتتارعا (رەداكتورلار، تىلشىلەر، ساياساتتانۋشىلار، ساراپشىلار جانە ت.ب.) قازاق ءتىلى بويىنشا تەگىن ارنايى كۋرستاردى ۇيىمداستىرۋ. اتالمىش كۋرستىڭ باسقا جالپىلاما كۋرستارعا قاراعاندا، كاسىبي جانە ارنايى تەرميندەر تەرەڭ ۇيرەنۋمەن ەرەكشەلەنەدى. بۇل باعىتتاعى كۋرستاردى ەلىمىزدىڭ ەڭ تاڭداۋلى مۇعالىمدەرى جۇرگىزۋلەرى كەرەك.

7. ءورىستىلدى وقۋ مەكەمەلەرى ءۇشىن قازاق ءتىلى بويىنشا مەكتەپكە دەيىنگى جانە مەكتەپ باعدارلاماسىن ءارتاراپتاندىرۋ. وقۋشىلارعا جانە تاربيەلەنۋشىلەرگە قازاق ءتىلىنىڭ نەگىزگى ءبىلىمىن سانالى تۇردە مەڭگەرگەن پەداگوگتار ۇيرەتۋ كەرەك. ول ءۇشىن ءورىستىلدى وقىتۋ باعدارلاماسىنىڭ تومەنگى كلاسستىڭ جەتەكشىلەرىنە جانە بالا-باقشا تاربيەلەۋشىلەرىنە قازاق ءتىلىنىڭ نەگىزگى ءبىلىمى بويىنشا جالپىعا مىندەتتى وقۋ ءۇردىسىن ۇيىمداستىرۋ قاجەت. ولار عانا بالالارعا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ نەگىزگى ءبىلىمىن سىڭدىرە ءبىلۋى قاجەت. ال كلاسس جەتەكشىلەرى مەن تاربيەلەۋشىلەردى جاڭا زاماناۋي ادىستەمەلەر بويىنشا وقىتا ءبىلۋ كەرەك. ءبىلىم بەرۋ سالاسىنان كەتىپ قالماۋ ءۇشىن، قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە كەتكەن ۋاقىتىنا اقشالاي ىنتالاندىرۋ جۇرگىزىلۋى كەرەك. وقىتۋ بىتىرگەننەن كەيىن بارلىق كلاسس جەتەكشىلەرى مەن تاربيەلەۋشىلەر ءتيىستى تەستتەر تاپسىرۋلارى كەرەك. ەگەر دە پەداگوگ تەستتەن ءسۇرىنىپ قالسا، وندا ونىڭ ساناتىن تومەندەتۋ قاجەت. قازىرگى مۇعالىمدەر-قازاق ءتىلى ماماندارى ورتا مەكتەپتىڭ وقۋشىلارىمەن تەك بەسىنشى كلاسستان باستاپ جۇمىس ىستەۋلەرى كەرەك.

8. حالىقارالىق تەرميندەردى اۋدارۋ تاجىريبەسى بويىنشا، اۋدارمانى قاجەت ەتپەيتىن سوزدەردى جاساقتاپ، اشىق تۇردە جاريالانۋى ابزال.

9. بارلىق دەڭگەيدە جانە قازاق ءتىلىن وقىتاتىن بارلىق مەكەمەلەردىڭ دەڭگەيى مەن ساپاسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا كەشەندى شارالاردى قۇراستىرىپ، جۇزەگە اسىرۋ كەرەك. اسىرەسە، ىنتالاندىرۋ فاكتورىنا نازار اۋدارىلۋى قاجەت. ءورىستىلدى ازاماتتاردى قازاق تىلىنە وقىتۋعا تەك ەڭ تاڭداۋلى مۇعالىمدەر تارتىلۋى كەرەك. سول ءۇشىن ولاردىڭ مەملەكەتتىك مەكەمەلەردەگى ەڭبەك اقىسى باسقا مۇعالىمدەرگە قاراعاندا جوعارى بولۋى شارت.

10. ماتەريالدىق ىنتالاندىرۋ ارقىلى مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدىڭ موتيۆاتسيالىق مەحانيزمدەرىن كەڭەيتىپ، جەتىلدىرۋ. بارلىق مەملەكەتتىك ورگانداردا، كۆازيمەملەكەتتىك قۇرىلىمداردا جانە مەملەكەتتىڭ قاتىسى بار كوممەرتسيالىق ۇيىمداردا مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلەتىن ازاماتتاردىڭ جالاقىسىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن (جىلىنا 3%) ءوسىرۋ، تيىسىنشە مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن قىزمەتكەرلەردىڭ جاالاقىسىن تومەندەتۋ شاراسى جۇزەگە اسىرۋ. مىسال رەتىندە ءبىلىمدى تەكسەرۋ «قازتەست» جۇيەسى ارقىلى بايقاۋعا بولادى (TOEFL, IELTS, DALF انالوگتارى جانە ت.ب.).

اتالمىش قادامدار مەن شارالار ءاربىر قازاقستاندىققا مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ ارقاسىندا بولاشاقتا باسەكەگە قابىلەتتى بولاتىندىعىن سەزىنۋ مۇمكىندىگىن بەرەدى.

قوسىمشا

قازىرگى تاڭداعى الماتى قالاسى بويىنشا قازاق ءتىلىن وقىتاتىن وقۋ ورتالىقتارى تۋرالى اقپارات

"رەيتينگ.kz" زەرتتەۋ ورتالىعى

"اbai.kz"