«وتباسى بولعان سوڭ، ىدىس-اياق سىلدىرلاماي تۇرمايدى». ءيا، ءمىنسىز وتباسى جوق. دەگەنمەن، قوعامدا ۇيدەگى تۇسىنىسپەۋشىلىك سالدارىنان وتاعاسىنان قورلىق كورگەن ايەلدەر سانى كوبەيمەسە، ازايماي تۇر. 

تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ سوڭى اجىراسۋمەن، ءتىپتى قايعىلى جاعدايمەن اياقتالىپ جاتقان جايتتار جيىلەپ كەتتى. ستاتيستيكاعا ۇڭىلسەك، تىپتەن قورقىنىشتى...

نەكەلەسكەن ەكى جۇپتىڭ ءبىرى اجىراسادى

ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ ۇسىنعان مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، بىلتىر ەلىمىزدە 140 256 نەكە تىركەلگەن. 48 239 جۇپ اجىراسقان.

ءدام-تۇزى جاراسپاعانداردىڭ كوشىن 5281 جۇپپەن الماتى قالاسى باستاپ تۇر.

تاعدىرلاردى توعىستىراتىن ارماندار قالاسى اتانىپ كەتكەن استانا بۇل كورسەتكىشتەن قالىس قالماعان. 2021 جىلى 12 247 جۇپ ەلوردادا نەكەلەرىن قيسا، 4296 وتباسىنىڭ شاڭىراعى شايقالىپتى. وسىلايشا، ەلورداداعى اجىراسۋ كورسەتكىشى 35%-عا تەڭ.

وكىنىشكە قاراي، رەسپۋبليكامىزداعى نەكەلەسكەن ەكى جۇپتىڭ ءبىرى اجىراسادى دەيدى ماماندار. ەرلەر اراسىنداعى ەڭ جوعارعى اجىراسۋ ۇلەسى 30-34 جاس بولسا، ايەلدەردە – 25-29 جانە 30-34 جاس ارالىعىنا ساي كەلەدى. ادەتتە جۇپتاردىڭ جولى 5-9 جانە 20 جىل بىرگە تۇرعاننان كەيىن ەكىگە بولىنەدى. مۇنىڭ استارىندا تالاي جىل تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا شىداپ، سوڭىندا مورت سىنعان قانشاما تاعدىر جاتقان جوق پا؟

ەكونوميكالىق پروبلەمالار كوبەيگەن سايىن وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىق تا ارتىپ كەلەدى

نۇر-سۇلتان قالاسى پوليتسيا دەپارتامەنتى ايەلدەردى زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ ءبولىنىسىنىڭ اعا ينسپەكتورى گۇلميرا شراحمەتوۆانىڭ ايتۋىنشا، ايەلدەرگە جاسالاتىن زورلىق-زومبىلىق قازىرگى كەزدە ءورشىپ تۇر. ونى كۇندەلىكتى الەۋمەتتىك جەلىلەردەن، باق-تان كورىپ ءجۇرمىز.

شىن مانىندە، ايەلدەردىڭ مۇندايدى باستان كەشىرۋى وتباسىنىڭ تابىسىنا، الەۋمەتتىك شىعۋ تەگىنە، ءدىني ۇستانىمىنا، ۇلتتىق، ناسىلدىك نەگىزدەرگە بولىنبەيدى. وكىنىشكە قاراي، كوپتەگەن وتباسىندا مۇنداي جاعداي بار. كەيبىرەۋىندە ول جاسىرىن تۇردە جۇزەگە اسىپ جاتادى. بىزگە بەلگىسى تەك 102-گە قوڭىراۋ شالىپ، كومەك سۇراعاندارى عانا. قالعاندارى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراپ جۇرسە دە، جىلدار بويى شىداپ، ونى ايتپاي، كونىپ جۇرە بەرەتىن ايەلدەردىڭ سانى وتە كوپ. بيىلعى 6 ايدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا استانادا 4433 قورعاۋ نۇسقاماسى شىعارىلعان. بۇل دەگەنىمىز ەلوردالىق 4433 ايەلگە قاۋىپ ءتوندى دەگەن ءسوز. ياعني ونىڭ ومىرىنە، دەنساۋلىعىنا، پسيحولوگياسىنا قاۋىپ تونگەندىكتەن قورعاۋ نۇسقاماسى شىعارىلدى. قورعاۋ نۇسقاماسىنىڭ تالاپتارىن بۇزعان 211 ادام اكىمشىلىك سوتپەن جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى، - دەپ اتاپ ءوتتى پوليتسيا پولكوۆنيگى.

سونىمەن قاتار ول كوبىنەسە ايەل ادامدارعا جاسالاتىن زورلىق-زومبىلىق، سونىڭ ىشىندە وتباسىندا ورىن العان جايتتار ىشكىلىكتىڭ كەسىرىنەن بولادى دەپ وتىر. نە ەرلى-زايىپتىلار بىرىگىپ ىشەدى، نە بىرەۋى ماس بوپ شۋ شىعارادى. وسىنداي جاعدايلار بولعان كەزدە پوليتسيا ىشكىلىككە سالىنعان ادامداردىڭ، سونىڭ ىشىندە، وتباسى، تۇرمىستىق سالادا قۇقىق بۇزعاندارعا سوتپەن مىنەز-قۇلقىنا ەرەكشە تالاپتار قويادى.

ەرەكشە تالاپتىڭ ىشىندە بيىل 250 ادامعا الكوگولدىك ىشىمدىك ىشۋگە تىيىم سالىنعان. جىل باسىنان بەرى 1023 ادام اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق كودەكسىنىڭ 73-بابى جانە 73-1-بابى بويىنشا 476 ادام، 73-2-بابى بويىنشا 255 ادام جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان. جالپى بىزدە وتباسى، تۇرمىستىق سالاداعى قۇقىق بۇزۋدىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان پروفيلاكتيكالىق ءىس-شارالار وتكىزىلەدى. ءاربىر بەيسەنبى كۇنى اپتا بويى 102-گە قوڭىراۋ شالىپ، وزدەرىنىڭ پروبلەمالارىن شەشە الماي جۇرگەن وتباسىلاردى كەشەندى جۇمىسقا شاقىرامىز. مۇنداعى نەگىزگى ماقسات – «1 تەرەزە» ءتاسىلى ارقىلى سول وتباسىعا كومەكتەسۋ – دەيدى مامان.

ونىڭ سوزىنە قاراعاندا بۇل شاراعا ءتۇرلى سالا ماماندارى قاتىستىرىلادى.

مەدياتور، پسيحولوگ، ۋچاسكەلىك پوليتسيا ينسپەكتورى، ايەلدەردى زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ ءبولىنىسىنىڭ ينسپەكتورى، يۋۆەنالدى پوليتسيا، الەۋمەتتىك سالا ماماندارى. ءار سەنبى كۇنى اگرەسسورلارمەن جۇمىس ىستەيمىز. سەنبى كۇنگە قويىلۋىنىڭ ءوز سەبەبى بار. كوبىنەسە وتباسىندا تابىس تاباتىن ەر ادامدار بولعان سوڭ ءارى دەمالىس كۇنى پوليتسيا باسقارماسىنا اگرەسسورلاردى شاقىرىپ، ولارمەن تەك ەر ادامدار عانا جۇمىس جۇرگىزەدى. مەشىت يمامدارى، بەلگىلى ەر پسيحولوگتار، قوعام قايراتكەرلەرى، بلوگەرلەر وتباسىنداعى قۇندىلىقتى، ەر ادامنىڭ، اكەنىڭ ءرولى، دۇرىس ادامي قارىم-قاتىناستى قالاي ورناتۋ سىندى باعىتتاردا سويلەسەدى. جىل باسىنان بەرى ءبىزدىڭ نازارىمىزعا تۇسكەن 200 وتباسى وڭالىپ، قالىپتى ومىرگە ورالدى. ايەل بىرگە تۇرا المايتىنداي جاعدايعا جەتسە، ءارى بالانىڭ ومىرىنە، دەنساۋلىعىنا قاۋىپ تونسە، ارينە، اجىراسادى، - دەيدى اعا ينسپەكتور.

تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ سەبەبى – ناداندىق پەن تاربيەنىڭ جەتىسپەۋىنەن

ەلورداداعى داعدارىس ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى – «قورعاۋ استانا» 2009 جىلدان بەرى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتان زارداپ شەككەن ايەلدەرگە كومەك كورسەتىپ كەلەدى. قور باسشىسى اننا رىل جىلىنا ورتا ەسەپپەن 400 ايەل كومەك سۇرايتىنىن ايتتى.

ەگەر ايەلگە قامقورلىق قاجەت بولسا، ءبىز ورتالىعىمىزدا ۋاقىتشا تۇرعىزا الامىز. وزدىگىنەن نەمەسە پوليتسيا ارقىلى بىزگە كەلسە، پسيحولوگ، الەۋمەتتىك قىزمەتكەر، زاڭگەردىڭ كومەگى – تەگىن. قازىر ارقايسىسىندا 20 ورىننان 2 بولىمشەمىز بار. جىلىنا ورتا ەسەپپەن 400 ايەل كومەك سۇراپ حابارلاسادى. ال ورتالىقتا تۇرۋعا 80-دەي ايەل كەلەدى. جازدا ادەتتە ادام سانى ازداۋ بولادى. بۇل مەزگىلدە ايەلدەر ادەتتە قۇربىسىنا نەمەسە كورشىسىنە بارىپ باس ساۋعالاي تۇرىپ، كەيىن وتباسىنا قايتا ورالادى. ال قىستا كۇن سايىن 2-3 ايەل كومەك سۇرايدى. ەشقاشان بوس ورىن بولعان ەمەس – دەيدى ول.

ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، ايەلدەر پسيحولوگيالىق، ەكونوميكالىق زورلىق-زومبىلىققا وتە ۇزاق شىدايدى.

بۇل ءبىزدىڭ مەنتاليتەتىمىزبەن دە بايلانىستى. ماسەلەن، جاقىندا ورىن العان جاعدايعا توقتالسام، ورتالىققا ءبىر ايەل كەلدى. كۇيەۋى مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇمىس ىستەيدى. اناسى جاس وتباسىنىڭ قولىندا تۇرادى. ايەلى دە ءبىلىمدى. ورتاعا اناسى تۇسكەن. ۇزاق ۋاقىت بويى شىداعان ايەلگە اقىرى ەرى «ءبىز انام ەكەۋمىز سەنىمەن اجىراسامىز دەپ شەشتىك» دەگەن سوڭعى ءسوزدى ايتقان. اتا-انانىڭ ىقپالى كوپ تيەتىنى جاسىرىن ەمەس، - دەپ اعىنان جارىلدى ورتالىق باسشىسى.

ال 80% جاعدايدا مۇنداي كەلەڭسىز وقيعالارعا كۇيەۋىنىڭ ىشىمدىك ءىشۋى، ەسىرتكى قولدانۋى، ويىنقۇمارلىق سەبەپ بولاتىنىن العا تارتتى.

بۇل جايدان-جاي ورىن الاتىن جايت ەمەس. ونىڭ تۇبىندە وتباسىنداعى ءبىر ولقىلىق جاتىر. جاس وتباسىلارعا كوبىنە اتا-انانىڭ قولداۋى جەتپەي جاتادى. ءارى قىز بالاسىنا قاشان دا ارتىلاتىن جاۋاپكەرشىلىك جوعارى. ۇلدارىمىزعا ءبارىن بەرۋگە تىرىسساق، قىزداردان كەرىسىنشە، كوپ نارسەنى تالاپ ەتەتىن سياقتىمىز. كۇنى كەشە عانا ماسەلەن، ءبىر ايەلدى ورتالىعىمىزعا الىپ كەلدىك. جولداسىنىڭ تابىسى جامان ەمەس، «كاماز» كولىگى بار. بىراق ايەلدىڭ نە قىستىق كيىمى، نە سىرتقا كيىپ شىعاتىن ءىلىپ الارى جوق. «ايەل سۇراماۋى كەرەك، ايەل ۇندەمەۋى كەرەك، تاماعىڭدى دايىندا دا، ۇيدە وتىر» دەگەن پسيحولوگيامەن ءومىر سۇرەتىندەر كوپ. تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ سەبەبى – ناداندىق، تاربيەنىڭ جەتكىلىكسىزدىگى. پروبلەمانىڭ بارلىعى ادامنىڭ شىققان وتباسىنان، بالالىق شاقتان باستالادى. اكەسى اناسىنا قول كوتەرگەنىن كورىپ وسكەن ۇل اگرەسسور نەمەسە ىنجىق بولىپ وسەدى، - دەدى اننا رىل.

بەلگىلى بولعانداي، ايەلدەر كوپ جاعدايدا بالالارى ءۇشىن وتباسىنا ورالادى. ماماندار ايەلدەرگە قاجەتتى كومەك بەرىپ، وتباسىنى اجىراستىرۋدى ماقسات تۇتپايتىندارىن ايتتى. سوڭعى شەشىمدى قابىلداۋ – ايەلدىڭ ءوز قولىندا. دەگەنمەن، داعدارىس ورتالىقتارى ايەلدەرمەن عانا جۇمىس ىستەپ، اگرەسسور ەركەكتەر سىرت قالىپ جاتادى. وسى ساۋالدى ماماندارعا قويدىق.

اگرەسسور ەرلەرمەن دە جۇمىس ىستەيمىز. ەگەر ول كەلىسسە، ورتالىققا شاقىرىپ، پسيحولوگ مامان سويلەسەدى. قيت ەتسە، جۇدىرىعىن الا جۇگىرەتىن ەركەككە پسيحولوگ، پسيحوتەراپەۆت ماماندار قول ۇشىن بەرەدى، - دەپ جاۋاپ بەردى داعدارىس ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى.

كەيدە ايەلگە ۇيىنە پوليتسيا شاقىرۋدىڭ ءوزى قاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن

تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق كورگەن ادامدارمەن جۇمىس ىستەۋدە تاجىريبەسى مول زاڭگەر سانجار تاناگوزوۆ كەي جاعدايلاردا ايەلگە پوليتسيا شاقىرۋ قاۋىپ ءتوندىرۋ مۇمكىندىگىن ەسكەرتتى.

ايەلگە پوليتسيا شاقىرۋدىڭ ءوزى قاۋىپتى بولاتىن ساتتەر بار. ادامدار ءار ءتۇرلى. ماسەلەن، ەر ادام قوڭىراۋ شالۋعا مۇمكىندىك بەرمەي، تەلەفوندى جۇلىپ الىپ، ۇرىپ-سوعۋى مۇمكىن نەمەسە ءتارتىپ ساقشىسى كەلگەن سوڭ ايەل كۇيەۋىنىڭ الدىندا باتىلى جەتپەي، جاعدايدى تۇسىندىرە الماۋى مۇمكىن جايتتار كوپ بولادى. بۇل جاعدايدا ايەل بىردەن داعدارىس ورتالىعىنا كەلىپ، جاعدايدى ءتۇسىندىرىپ، سول جەردە مامانداردىڭ كومەگىمەن پوليتسياعا جۇگىنگەنى ابزال. ۇيىندە قالۋ قاۋىپتى بولسا، پوليتسياعا ايتىپ، ورتالىققا ورنالاسقانى ءجون. ەر ادامداردىڭ جازادان قورىقپايتىن، جاساعان ارەكەتتەرىن جالعاستىرا بەرەتىن ساناتى بار. ەگەر ايەل ۇنەمى تاياق جەپ، قۇقىعى بۇزىلاتىن بولسا، ازاپتاۋ دەرەگى بويىنشا ارىز جازۋى ءتيىس. ازاپتاۋ دەرەگى – قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك. ايەل ازاماتتارعا قورلىققا شىداپ جۇرە بەرمەۋگە جانە كەشىرمەۋگە كەڭەس بەرەمىن. ەركەك جاساعان ءىسىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن تۇسىنگەنى دۇرىس، - دەدى زاڭگەر.

سونىمەن قاتار ول قانداي جاعداي بولماسىن، پوليتسيا شاقىرتىپ، فاكتىنى تىركەتۋ كەرەك دەيدى.

ەگەر ايەل جاراقات العان بولسا، سوت-مەديتسينالىق ساراپتاماعا جولداما سۇراۋى قاجەت. تاعى ءبىر ماڭىزدىسى، قورعاۋ نۇسقاماسىن جازدىرىپ السا، ەر ادامنىڭ زورلىق-زومبىلىق ارەكەتتەرىنىڭ الدىن الۋعا كەپىل بولا الادى. وتباسى ءارى قاراي بىرگە تۇراتىن بولسا دا، قورعاۋ نۇسقاماسىنا سايكەس ەر ادام اگرەسسياسىن قايتالاسا، ول اكىمشىلىك تۇتقىنعا الىنادى. ءبىرىنشى جولى اگرەسسور اكىمشىلىك ەسكەرتۋ السا، ەكىنشى رەت ونى تۇتقىندايدى. تىركەلگەن قورعاۋ نۇسقاماسىنىڭ، پوليتسياعا جازىلعان ارىزدىڭ بولۋى ەگەر ءارى قاراي وتباسى اجىراسقان جاعدايدا ايەل ادامنىڭ قىزىعۋشىلىعىنا باسىمدىق بەرەدى. ونىڭ ۇستىنە، كەي ەركەكتەر ايەلدىڭ قورلىققا شىداماي، ءتيىستى زاڭ ورگاندارىنا جۇگىنەتىنىن بىلسە، كەلەسى جولى فيزيكالىق كۇش كورسەتۋگە بارمايدى، - دەپ ءتۇسىندىردى سانجار تاناگوزوۆ.  

اگرەسسور ادامنىڭ پسيحولوگيالىق تەراپيادان وتپەي وزگەرۋى مۇمكىن ەمەس

وتباسىلىق پسيحولوگ ەرجان مىرزاباەۆ وسىلاي دەپ سانايدى.

جالپى اگرەسسور ادامداردىڭ بەلگىلى ءبىر پسيحولوگيالىق تەراپيادان وتپەي، وزگەرۋى مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان سىزگە ءبىر رەت قول كوتەرگەن ادام «ۋادە بەرەم، كەشىرىم سۇرايمىن»، «ەكىنشى رەت قايتالامايمىن» دەپ قانشالىقتى ايتسا دا، ەگەر پسيحولوگپەن جۇمىس ىستەمەي، ەمدەلمەسە، ول ارەكەتىن قايتالايدى. ەكىنشىسى، قوعامنىڭ بۇل جەردەگى كوزقاراسى: «شىدا، كون، ءبارى وزگەرەدى». ايەل – پسيحيكاسى بۇزىلعان ەركەكتى وڭالتۋ ورتالىعى ەمەس. ونىڭ پروبلەمالارى بار بولسا، وعان شىداپ، ءتوزىپ، ونى باعۋدىڭ كەرەگى جوق. ول (ەر ادام – رەد.) پسيحولوگقا بارىپ ەمدەلۋى كەرەك (!). ماحاببات تا، ءبارى جايىنا قالادى. ويتكەنى ول – اۋرۋ، اۋىتقۋ – دەيدى ەرجان مىرزاباەۆ.

ماماندار اگرەسسيانىڭ پسيحولوگيالىق جاعداي ما، پسيحياتريالىق جاعداي ما، قايسىسىنا جاتاتىن انىقتايدى.

پسيحياتريالىق جاعداي بولسا، اۋرۋحاناعا جاتىپ ەمدەلۋى ءتيىس. ەگەر پسيحولوگيالىق جاعداي بولسا، بەلگىلى ءبىر كومپلەكستەر، بالالىق شاعىنداعى «تراۆمالاردى» ايقىنداۋ ارقىلى ەمدەلەدى، - دەيدى پسيحولوگ.

«ايەل – انا، ەركەك – پانا». سول ءۇشىن اشۋعا بوي الدىرماس بۇرىن ەر ازاماتتارىمىز وتباسىنىڭ بەرەكەسىن كەتىرمەۋدى ويلاسا دەيمىز.

قاجەت بولسا، ماماندارعا جۇگىنىپ، دەر كەزىندە كومەك سۇراۋدان ارلانبايىق. اللانىڭ اماناتىن ارقالاعان ەرلەرىمىز شاڭىراقتى شايقالتپاي، انالار وشاق وتىن سوندىرمەسە ەكەن.

ماقپال ورىنبەك

دەرەككوزى: baq.kz

Abai.kz