قازاقستان اسكەرىنىڭ جاعدايى قانداي؟ الەمدە گەوساياسي جاعداي ۋشىقتى. بۇل سۇراق وزەكتى بولا باستالدى. ەل اسكەرىنىڭ جاعدايىن باعامداۋ ءۇشىن تاۋەلسىزدىكتى قالپىنا كەلتىرگەن ساتتەن باستاپ قورعانىس سالاسىنىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولىنا، العان قارۋ مەن جاسالعان شارالاردى قاراپ شىعۋعا ءتيىسپىز.

تاۋەلسىزدىك تاڭىندا ەلىمىزدىڭ الدىندا ەگەمەندىكتى قامتاماسىز ەتۋگە قابىلەتتى ءوزىنىڭ قارۋلى كۇشتەرىن قۇرۋ مىندەتى تۇردى. اتا-باباسىنان مۇراعا قالعان جاس مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعى، جەر كولەمى بويىنشا دۇنيە جۇزىندە توعىزىنشى ورىندى يەلەنەتىن اۋماقتى ساقتاپ قالۋ وڭاي ءىس ەمەس. كسرو كەزەڭىندە قازاقستاندا كوپتەگەن اسكەري بولىمدەر، بازالار، اسكەري عىلىمي-زەرتتەۋ نىساندارى مەن پوليگوندارى ورنالاستى. بۇل بىزگە مەملەكەتتىڭ اسكەري ۇيىمدارىن قۇرۋعا ءتيىستى جاعدايلاردى جەڭىلدەتتى.

زىمىرانداردى ەرتە انىقتاۋ ديۆيزيالارى، بارلاۋ بولىمشەلەرى، كوپتەگەن اسكەري قۇرىلىس بولىمدەرى، «بايقوڭىر» عارىش ايلاعىنا قىزمەت كورسەتەتىن اۆياتسيالىق پولك، پوليگوندار (سارىشاعان، ەمبى، كۋرچاتوۆ قالاسىنداعى سەمەي سىناق ورتالىعى), ارال تەڭىزىندەگى بارساكەلمەس ارالىنىڭ اسكەري نىساندارى بولدى.

تاۋەلسىزدىكتى العان ساتتەن كەيىن، قازاقستاننىڭ تۇڭعىش قورعانىس ءمينيسترى، ارميا گەنەرالى ساعادات نۇرماعامبەتوۆتىڭ تاجىريبەسىنىڭ ارقاسىندا قارۋلى كۇشتەردى كەزەڭ-كەزەڭىمەن رەفورمالاۋ جۇزەگە اسىرىلدى.
ءتيىستى قايتا قۇرۋلار بارىسىندا قۇرلىق اسكەرلەرىنەن، اۋە قورعانىسى كۇشتەرىنەن جانە اسكەري-تەڭىز كۇشتەرىنەن تۇراتىن قارۋلى كۇشتەردىڭ ءۇش قىزمەتتىك قۇرىلىمى بەلگىلەندى، سونداي-اق قارۋلى كۇشتەردىڭ وزىندىك ستراتەگيالىق مۇمكىندىكتەرى بار ءتيىستى بولىمشەلەرى قۇرىلدى. ءبىز سىرتقى اگرەسسيادان قورعاۋدىڭ كەپىلى بولىپ تابىلاتىن قۋاتتى جيناقى ۇتقىر ارميا قۇرۋعا كىرىستىك. الەمدەگى جاعدايدىڭ اۋىتقۋىنا بايلانىستى اسكەردى جاڭالاپ، مودەرنيزاتسيالاۋ مىندەتى ءبىر ءسات توقتاعان ەمەس. توقتامايدى دا...

تاۋەلسىزدىك جىلدارى ىشىندە قازاقستاننىڭ قارۋلى كۇشتەرى زاماناۋي قارۋ-جاراق پەن اسكەري تەحنيكانىڭ 4300 بىرلىگىن الدى. قازىرگى ۋاقىتتا نەگىزگى كۇش اسكەرلەردىڭ ساپالىق كورسەتكىشتەرىن جاقسارتۋعا جانە ولاردى زاماناۋي قارۋ-جاراقپەن، اسكەري تەحنيكامەن جانە ارنايى قۇرالدارمەن كەزەڭ-كەزەڭىمەن تەحنيكالىق قايتا جاراقتاندىرۋعا باعىتتالعان.

قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا وتاندىق كاسىپورىندار بروندى ماشينالاردى جوندەپ، مودەرنيزاتسيالاۋدا. سونداي-اق بەلارۋس، گەرمانيا، يسپانيا، پولشا، رەسەي، فرانتسيا جانە ت.ب. كاسىپورىندارىمەن قارۋ-جاراق پەن اسكەري تەحنيكاعا تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ جانە جوندەۋ جۇمىستارى جولعا قويىلعان. كسرو كەزەڭىنەن قالعان 1200-دەن استام قارۋ-جاراق پەن اسكەري تەحنيكا ساقتالىپ، جوندەلىپ، جاڭارتىلدى.

قارۋلى كۇشتەردىڭ جاۋىنگەرلىك قابىلەتىن ارتتىرۋ، اسكەري تەحنيكانى ۋاقىتىلى جاڭارتۋ ءۇشىن قازاقستان قىرىقتان استام ەلمەن ىنتىماقتاستىقتى دامىتىپ، الەۋەتتى سەرىكتەستەر ءتىزىمىن ۇدايى كەڭەيتۋدە. جاڭا كولىكتەر مەن تەحنيكالاردى جەتكىزۋ باعىتتارىن ءارتاراپتاندىرۋ ارمياعا اعىمداعى سىن-قاتەرلەر مەن قاۋىپ-قاتەرلەرگە لايىقتى جاۋاپ بەرەتىن ەڭ زاماناۋي ارسەنالدى قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

مىسالى، ءيزرايلدىڭ اسكەري-ونەركاسىپتىك كەشەنى ۇشقىشسىز ۇشۋ اپپاراتتارىن، وپتوەلەكتروندى بارلاۋ جانە بايلانىس قۇرالدارىن جەتكىزۋشى بولىپ تابىلادى. قورعانىس مينيسترلىگى يسپاندىق وندىرۋشىدەن س-295 ۇشاعىن، ەلەكتروندى بارلاۋ جانە جاۋىنگەرلىك تەحنيكانى ساتىپ الدى.

مەملەكەت باسشىسى وڭىرلىك دەڭگەيدەگى گەوساياسي جاعدايدى جانە اعىمداعى قاۋىپتەردى جانە قاڭتار وقيعاسىنىڭ ەسكەرە وتىرىپ، اسكەرلەردىڭ جاۋىنگەرلىك قابىلەتى مەن ۇتقىرلىعىن ارتتىرۋدى، اسكەري بارلاۋدى كۇشەيتۋدى، اسكەري كۇشتەردىڭ تەحنيكالىق جانە جاۋىنگەرلىك تەحنيكاسىن جاڭارتۋدى تاپسىردى.
مەملەكەت باسشىسى اتاپ وتكەندەي، قارۋلى كۇشتەر جوعارى تەحنولوگيالىق قارۋ-جاراقپەن جانە اسكەري تەحنيكامەن جاراقتالۋى ءتيىس.

تمد جانە ۇقشۇ اياسىنداعى جۇيەلى اسكەري-تەحنيكالىق ىنتىماقتاستىقتا بىرلەسكەن كۇش-جىگەر ارقىلى سەنىمدى ايماقتىق قاۋىپسىزدىك قالقانىن قالىپتاستىرا وتىرىپ، قازاقستانعا ايماق ەلدەرىمەن ارىپتەستىكتى نىعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

وسىلايشا، ەلىمىزدىڭ اۋە قورعانىسى كۇشتەرى قازىرگى زامانعى سۋ-30سم 4++ بۋىن جويعىشتارىمەن، ءوز كلاسىنداعى ۇزدىكتەردىڭ ءبىرى س-295 ۇشاقتارىن، Zlin وقۋ-جاتتىعۋ ۇشاعى، ەC-145, مي-171ش تىكۇشاقتارىمەن، جانە مي-35م جاۋىنگەرلىك تىكۇشاقتارىمەن تولىقتى.

اۋە قورعانىسى تەحنيكاسىنىڭ پاركى جاڭارتىلدى. س-300, س-200, س-125 سەنىمدى زەنيتتىك-زىمىراندىق كەشەندەرى، سونداي-اق وتاندىق «نۇر» راديوجۇيەلەرى اۋە شەكارالارىن قورعاۋ ءۇشىن جاۋىنگەرلىك كەزەكشىلىكتە تۇر. قىسقا مەرزىمدە سۋ-34 جويعىش ۇشاقتارى جانە سۋ-39 شابۋىلداۋشى ۇشاقتارىن ساتىپ الۋ جوسپارلانۋدا.

اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس جۇيەسىنىڭ، ونىڭ ىشىندە جوعارى دالدىكتەگى قارۋ-جاراقتاردىڭ مۇمكىندىكتەرىن ارتتىرۋ ءۇشىن 2020 جىلى بۋك-م2ە زەنيتتىك-زىمىراندىق جۇيەسىنىڭ بولىمشەسى پايدالانۋعا بەرىلدى. جاقىن ارادا قوسىمشا اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس جۇيەلەرى الىنادى.

قابىلدانعان شارالار كوماندالىق پۋنكتتەردى، اسكەرلەر توپتاماسى وبەكتىلەرىن، اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس جۇيەلەرىن، ماڭىزدى وندىرىستىك جانە اكىمشىلىك-ساياسي وبەكتىلەردى اۋە راديولوكاتسيالىق بارلاۋىنان قورعاۋ مۇمكىندىگىن ارتتىرادى.

قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن كەڭەس وداعىنىڭ قورعانىس ونەركاسىبىنىڭ 50 كاسىپورنى مۇراعا قالدى. ولار نەگىزىنەن اسكەري-تەڭىز كۇشتەرى ءۇشىن قارۋ-جاراق، تانكتەر، زىمىران جۇيەلەرى، اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس جۇيەسىنىڭ قۇرامداس بولىكتەرىن وندىرۋگە ماماندانعان.

ەلىمىزدىڭ بارلىق مەملەكەتتىك ورگاندارىنىڭ بەلسەندى جۇمىسى، ناقتى اسكەري-تەحنيكالىق ساياساتتى قۇرۋ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى اراسىندا دا، وتاندىق اسكەري جانە قوسارلى ماقساتتاعى ونىمدەردى وندىرۋشىلەرمەن دە ناقتى باقىلاۋ جانە ءوزارا ءىس-قيمىل ۆەرتيكالىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەردى.

شەتەلدەرمەن اسكەري-تەحنيكالىق ىنتىماقتاستىق سالاسىنداعى دۇرىس قۇرىلىمدالعان ساياسات اسكەري-ونەركاسىپتىك كەشەندى دامىتۋدا وراسان زور ءرول اتقارادى. قازاقستان اۋماعىندا «قازاقستان ينجينيرينگ» اق جەتەكشى شەتەلدىك كومپانيالارمەن بىرلەسكەن كاسىپورىندارى جۇمىس ىستەيدى. ونىڭ ىشىندە تۇرىكتىڭ Aselsan كومپانياسىمەن بىرلەسىپ ەلەكتروندى-وپتيكالىق قۇرىلعىلار شىعارۋ، «ەۆروكوپتەر» فرانتسۋز-نەمىس كومپانياسىمەن – EC145 تىكۇشاقتارىن ءوندىرۋ جانە تەحنيكالىق قولداۋ جۇرگىزۋ ىسكە اسۋدا.

تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا وتاندىق قورعانىس ونەركاسىبى ارميادا سۇرانىسقا يە ونىمدەردى وندىرۋدە ءبىرشاما جەتىستىكتەرگە جەتتى. بۇل، ەڭ الدىمەن، وق-ءدارى ءوندىرۋ، كەمە جاساۋ، اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس قۇرالدارىن، وپتوەلەكتروندىق جۇيەلەردى، بروندى ماشينالاردى ءوندىرۋ جانە جوندەۋ بولىپ تابىلادى. تەحنولوگيالار ۇنەمى جەتىلدىرىلۋدە، قارۋدىڭ جاڭا تۇرلەرى پايدا بولۋدا.

بۇل اتقارىلىپ جاتقان شارالاردىڭ ءبىرسىپىراسى عانا. قورعانىس سالاسىن جەتىلدىرۋ ەشقاشان توقتامايدى جانە جالعاسا بەرەدى.

Abai.kz