اقىرزامان - الەمنىڭ كۇيرەۋى، تاريحي ۋاقىتتىڭ اياقتالۋى تۋرالى ەسحاتولوگيالىق ميف. ميفتەردىڭ بارلىعىندا الەمنىڭ پايدا بولۋى تۋرالى اڭگىمەلەنسە، تەك قانا  ەسحاتولوگيالىق ميفتە الەمنىڭ كۇيرەيتىندىگى تۋرالى ايتىلادى. الەمدىك ميفولوگيادا الەمنىڭ كۇيرەۋىنە وت، توپان سۋ، ىندەت، جويداقسىز سۋىق سەبەپ بولاتىندىعى تۋرالى ايتىلادى. الەمنىڭ كۇيرەۋى دەگەنىمىز جاراتقان مەن وعان جاقتاس ىزگى كۇشتەردىڭ عالامعا ورناتقان ءتارتىبى مەن زاڭدىلىعىنىڭ بۇزىلۋىنا، تىعىرىققا تىرەلىپ قۇردىمعا كەتۋىنە زۇلىم كۇشتەردىڭ ارالاسۋىنان، ەڭ باستىسى ادامزاتتى ازعىرۋىنان، اق جولدان تايدىرۋىنان تۋىنداعان كەسىرلى جايتتار سەبەپ بولادى.  ءبىر سوزبەن ايتقاندا ءاۋ باستا ءتاڭىر ورناتقان عالامدىق ۇيلەسىمدى جۇيە بىت-شىت بولىپ بۇزىلادى دا، حاوس پايدا بولادى، ناتيجەسىندە ءىبىلىس-شايتان باستاعان كەسىرلى كۇشتەر جەڭىسكە جەتەدى. ەسحاتولوگيالىق ميفتە وسىلايشا بولاشاق بولجانادى، الايدا ول تراگەديالى سيپاتتا بولعانىمەن اقىرزاماننان كەيىن دە جاراتۋشى باستاعان ىزگى كۇشتەر قايتادان  جەڭىسكە جەتىپ، الەمدى رەتكە كەلتىرىپ، قايتادان اقيقات جەڭىسكە جەتەتىندىگى، كۇناھار جاندار مەن قارا كۇشتەر جەر بەتىنەن مۇلدە جويىلىپ، جاڭا الەم مەن جاڭا ادام پايدا بولاتىندىعى تۋرالى ۋتوپيالىق ارمان-اڭسار كورىنىس تابادى.

اقىرزامان - الەمنىڭ كۇيرەۋى، تاريحي ۋاقىتتىڭ اياقتالۋى تۋرالى ەسحاتولوگيالىق ميف. ميفتەردىڭ بارلىعىندا الەمنىڭ پايدا بولۋى تۋرالى اڭگىمەلەنسە، تەك قانا  ەسحاتولوگيالىق ميفتە الەمنىڭ كۇيرەيتىندىگى تۋرالى ايتىلادى. الەمدىك ميفولوگيادا الەمنىڭ كۇيرەۋىنە وت، توپان سۋ، ىندەت، جويداقسىز سۋىق سەبەپ بولاتىندىعى تۋرالى ايتىلادى. الەمنىڭ كۇيرەۋى دەگەنىمىز جاراتقان مەن وعان جاقتاس ىزگى كۇشتەردىڭ عالامعا ورناتقان ءتارتىبى مەن زاڭدىلىعىنىڭ بۇزىلۋىنا، تىعىرىققا تىرەلىپ قۇردىمعا كەتۋىنە زۇلىم كۇشتەردىڭ ارالاسۋىنان، ەڭ باستىسى ادامزاتتى ازعىرۋىنان، اق جولدان تايدىرۋىنان تۋىنداعان كەسىرلى جايتتار سەبەپ بولادى.  ءبىر سوزبەن ايتقاندا ءاۋ باستا ءتاڭىر ورناتقان عالامدىق ۇيلەسىمدى جۇيە بىت-شىت بولىپ بۇزىلادى دا، حاوس پايدا بولادى، ناتيجەسىندە ءىبىلىس-شايتان باستاعان كەسىرلى كۇشتەر جەڭىسكە جەتەدى. ەسحاتولوگيالىق ميفتە وسىلايشا بولاشاق بولجانادى، الايدا ول تراگەديالى سيپاتتا بولعانىمەن اقىرزاماننان كەيىن دە جاراتۋشى باستاعان ىزگى كۇشتەر قايتادان  جەڭىسكە جەتىپ، الەمدى رەتكە كەلتىرىپ، قايتادان اقيقات جەڭىسكە جەتەتىندىگى، كۇناھار جاندار مەن قارا كۇشتەر جەر بەتىنەن مۇلدە جويىلىپ، جاڭا الەم مەن جاڭا ادام پايدا بولاتىندىعى تۋرالى ۋتوپيالىق ارمان-اڭسار كورىنىس تابادى.

قازاقتىڭ ءداستۇرلى تۇسىنىگىندە اقىرزاماننىڭ بەلگىلەرى ادامنىڭ ازعىندالۋى، زامان رايىنىڭ بۇزىلۋى، تابيعاتتىڭ ءبۇلىنۋى سىپاتىندا سۋرەتتەلەدى. اسىرەسە وتارشىلدىق بۇعاۋ مەن  ول اكەلگەن  بۋرجۋازيالىق-كاپيتاليستىك ۇلگى ساۋدا-ساتتىق، بازار ەلەمەنتتەرى، حاندىق بيلىكتىڭ جويىلۋى، ورىستىڭ اكىمشىل-ءامىرشىل جۇيەسىنىڭ ورنىعۋى، بوتەن دىنگە شوقىندىرۋ سەكىلدى باسقىنشىلىق ارەكەتتەر بيلەر مەن اقىنداردىڭ سوزدەرىندە زاماناقىر بەلگىسى رەتىندە ۇرەيلى بەينەلەنەدى. بۇل تۋرالى اسىرەسە ورىس وتارشىلدىعىنا قارسى كۇرەسۋشى شورتانباي، مۇرات، دۋلات سەكىلدى زارزامان اقىندارى تەرەڭنەن تولعاعان.

مىسالى ەل اۋزىنان جازىلىپ الىنعان ءبىر ولەڭدە اقىرزامان بەلگىسى اتالعان اقىندار جىرلاعان جايتتارمەن ۇندەس:

اقىرزامان بولعاندا،

بەلگىسىزدەن بي شىعار،

بەلدەۋسىزدەن ءۇي شىعار.

ساۋىپ ىشەر ءسۇتى جوق،

ءمىنىپ كورەر كۇشى جوق.

اقشا دەگەن مال شىعار...

ەكى اتتىڭ ءبىرى جورعا بولار،

ەكى ادامنىڭ ءبىرى مولدا بولار.

جاققانى كومىر بولار،

مىنگەنى تەمىر بولار.

ەركەگى قازانشى بولار،

قاتىنى بازارشى بولار.

اقىرزامان تۋرالى ەسحاتولوگيالىق ميف ەل باسىنا كۇن تۋىپ، سوعىس-زوبالاڭ پايدا بولىپ، جۇرت ىرگەسى شايقالعاندا، حالىق تىعىرىققا، كۇيزەلىسكە ۇشىراعاندا جاندانىپ، ەل اۋزىندا جاڭعىرا تۇسەتىنى بايقالادى. اسىرەسە ورىس وتارشىلدىعى اكەلگەن زۇلمات زارزامان اقىندارىندا اقىرزامان بەلگىسى رەتىندە سۋرەتتەلدى. حاندىق بيلىك جويىلعان سوڭ رەسەي ورناتقان اكىمشىلىك جۇيە بىلايشا سۋرەتتەلدى:

اعاشتى جەرگە ءۇي سالىپ،

الدى كاپىر اۋقىمداپ.

ەندى ەركىنە قويمادى،

قارت بۋراداي تاقىمداپ.

دۋانباسى، بولىس تۇر،

ورىستىڭ ءسوزىن ماقۇلداپ.

وتارشىل جۇيەنىڭ ەلدى دىننەن، سالت-سانادان، اتا-بابا جولىنان ازدىرۋى اقىرزاماننىڭ بەلگىسىندەي سەزىلدى:

قۇبىلاعا باقپاعان،

شوشقانىڭ ەتىن قاقتاعان.

اتاسىنىڭ قانىنداي،

اراقتى اس قىپ ساقتاعان.

وتىرتپاعان سۇندەتكە،

شوقىندىرعان سۋرەتكە.

امالىڭ بولسا، قىلشى ەندى،

كاليماسىز كاپىرگە،

كىرىپتار قىلعان قۇدىرەتكە!

ماتىندەردى سارالاعاندا حالىق  نەگىزىنەن اقىرزامان بەلگىسىن ەلدىڭ ازۋى، جەردىڭ توزۋى دەپ ۇققانى بايقالادى. اقىرزامان بەلگىسىن شورتانباي «زارزامان»،  قىرعىز اقىندارى  قالىعۇل «اقىرزامان»، ارىستانبەك «تار زامان»، البان اسان «اقىرزامان» دەپ بەدەرلەگەن. قىرعىز اقىندارى دا اقىرزامان ەلەسىن ورىس وتارشىلدىعىمەن بايلانىستىرادى. ارىستانبەك بىلايشا تولعايدى:

الدا، كۋداي، كاپىر-اي،

الماتىدان اتتانىپ،

ورىس كەلە جاتىر-اي.

ۋزۋن ءچوپتۇن باارىسىن،

وورۋپ كەلە جاتىر-اي...

اكىرزامان كيشيسي،

باشكا بولوت دەپ ايتكان.

ادەبي جوك سۇيلوگون،

كاشكا بولوت دەپ ايتكان.

حالىقتىڭ بايىرعى تانىمىندا اقىرزامان بولاردا كوسموس كىندىگى سانالاتىن «تەمىرقازىق ورنىنان اۋادى، تاس بۇرشاقتاي جاۋادى» دەپ تە تۇسىنگەنى بايقالادى. تاعى ءبىر اڭگىمەدە قويدىڭ جاۋرىنىن اقىرزاماندى بولجاۋعا نەگىز ەتەدى. ماسەلەن، «جاۋىرىن سۇيەكتىڭ ءدال ورتاسىن ءبولىپ تۇرعان قىرلى سۇيەك ءبىر جاعىنا قاراي بىرتىندەپ اۋىپ بارادى. زامان وتكەن سايىن وسى قىرلى سۇيەك جاۋرىننىڭ ءبىر شەتىنە تاياي بەرمەك. وسى سۇيەك جىل وتكەن سايىن ءبىر باعىتتا جىلجىپ بارادى، ەندى ءبىر زامانداردا سول سۇيەك جاۋرىننىڭ ءبىر شەتىنە جەتەدى دە، جەر ءوز قوناعىنان تايىپ، اقىرزامان بولادى» دەسەدى قاريالار.

جالپى، اقىرزاماننان كەيىن دە ءومىر-تىرشىلىك جاڭاشا جالعاسادى، عالام تىڭنان جاسالادى دەگەن تۇسىنىك الەم حالىقتارىنا ورتاق  تارالعان. مۇنداي ءولىارا كەزەڭدە «كوكتەن قايسا (يسا), جەردەن ءمادى شىعادى-مىس» دەگەن تۇسىنىك مۇسىلمانداردا كەزدەسەدى. سول كەزەڭدە كۇناھار جاندار تامۇق وتىنا كۇيىپ، ماڭگىلىككە جوعالىپ، ال پاك جاندار قايتادان تىرىلەتىنى، ادىلەت پەن ىزگىلىك سالتانات قۇراتىنى رامىزدەلەدى. بۇل ۇعىمدار جايىندا سۇلەيمەن باقىرعاني «اقىرزامان» شىعارماسىندا بىلاي دەپ جىرلايدى:

داججال مالعۇن شىعىپ اپ رۋمعا كەلگەي،

سەكسەن مىڭ ءجويت، تارسا جينالعاي.

ءمادى شىقتى دەپ داججال حابار تاپقاي،

ودان ارتىق تاعى عاجاپ كەرەمەتتەرى بار...

مۇحاممەد اتا-انام كەلگىن دەگەي،

بارشا ول ۇمبەتتەرىم جۇرگىن دەگەي،

رايحان اتتى بوستانداردى بەردىم دەگەي،

ودان ارتىق  تاعى عاجاپ كەرەمەتتەرى بار.

اقەدىل تويشانۇلى،

فولكلورتانۋشى،

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى.

«Abai.kz»

ادەب.: ادەبي جادىگەرلەر. جيىرما تومدىق. ت.7. سۇلەيمەن باقىرعاني. اقىرزامان / قۇراست.: ت.قىدىر. الماتى:تايماس، 2008.403,407-ب; زاماناقىر //رادلوۆ ۆ.ۆ. التىن ساندىق. الماتى: انا ءتىلى، 1993. 236-ب; زاماناقىر // ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلى. شىعارمالارى . ت.5. پاۆلودار: «ەكو» عوف، 2005. 150-ب; س.قاسقاباسوۆ. جانازىق. استانا:اۋدارما، 2002. 289-ب;ب.ومارۇلى.  بۇعاۋعا باعىنباعان جىرلار.الماتى: انا ءتىلى، 1998.35-38-ب.