قۋاندىق شاماحايۇلى. اقپاراتتىڭ اشىقتىعى – بيلىككە پايدالى
اقپاراتتى ەركىن الۋ، ونى ەشبىر كەدەرگىسىز تاراتۋ مۇمكىندىك جاسالمايىنشا دەموكراتيا تۋرالى، ءباسپاسوز ەركىندىگى جايىندا اڭگىمە ايتۋدىڭ ءوزى ارتىق. وسىدان ونشاقتى جىل بۇرىن جاپوندار اقپارات الۋ بوستاندىعى تۋرالى زاڭ قابىلداعان. مۇنداي قاجەتتىلىك ۇكىمەتتىك قىزمەتتەگىلەر مەملەكەتتىك قۇپيانى جەلەۋ ەتىپ، ءوز ىستەرىن حالىقتان جاسىرعىلارى كەلىپ تۇراتىندىعىنان تۋىنداعان كورىنەدى. ال، اقش جۋرناليستەرى وزدەرىنىڭ اقپارات الۋ مۇددەلەرىنە ەشقاشان «شاڭ جۇقتىرعان» ەمەس. اقپارات تاراتۋ قۇقتارى شەكتەلگەن جاعدايدا دەرەۋ سوتقا جۇگىنەدى. ونىڭ بارىندە باق بەرگەن ارىز قاناعاتتاندىرىلىپ جەڭىپ شىعادى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن امەريكا جۋرناليستيكاسىنىڭ تاريحىندا جۋرناليستەر اراسىندا شىندىقتى بۇرمالاعان، ءوز كاسىبىنە وپاسىزدىق جاساعان وقيعا سوتتا قارالماعان. مەملەكەتتىك قۇپيا، ءباسپاسوز تۋرالى جەكە زاڭدارى جوق الىپ ەلدەگى بۇل جايتتىڭ ءوزى-اق جۋرناليستيكا سىندى قوعامدىق ينستيتۋتقا «ءتورتىنشى بيلىك» دەگەن اتاۋدىڭ كەزدەيسوق بەرىلمەگەنىن اڭعارتادى.
ال، بىزدەگى جاعدايدى وزدەرىڭىز دە جاقسى بىلەسىزدەر. قر «باق تۋرالى» زاڭى بولا تۇرا جانە ونى قاداعالايتىن قۇزىرلى ورگاننىڭ، ارنايى اپپاراتتاردىڭ كوپتىگىنە قاراماستان شىعارماشىلىق وداقتارىمىز بەن قوعامدىق ۇيىمدارىمىز ەتيكا كودەكسىن قابىلداپ تاستادى. ەگەر ءجۋرناليستىڭ جۇمىسى تەك قانا كاسىبي ەتيكالىق نورمالاردىڭ اياسىندا ۇيلەستىرىلەتىن بولسا، وندا زاڭنىڭ قاجەتى قانشا؟
اقپاراتتى ەركىن الۋ، ونى ەشبىر كەدەرگىسىز تاراتۋ مۇمكىندىك جاسالمايىنشا دەموكراتيا تۋرالى، ءباسپاسوز ەركىندىگى جايىندا اڭگىمە ايتۋدىڭ ءوزى ارتىق. وسىدان ونشاقتى جىل بۇرىن جاپوندار اقپارات الۋ بوستاندىعى تۋرالى زاڭ قابىلداعان. مۇنداي قاجەتتىلىك ۇكىمەتتىك قىزمەتتەگىلەر مەملەكەتتىك قۇپيانى جەلەۋ ەتىپ، ءوز ىستەرىن حالىقتان جاسىرعىلارى كەلىپ تۇراتىندىعىنان تۋىنداعان كورىنەدى. ال، اقش جۋرناليستەرى وزدەرىنىڭ اقپارات الۋ مۇددەلەرىنە ەشقاشان «شاڭ جۇقتىرعان» ەمەس. اقپارات تاراتۋ قۇقتارى شەكتەلگەن جاعدايدا دەرەۋ سوتقا جۇگىنەدى. ونىڭ بارىندە باق بەرگەن ارىز قاناعاتتاندىرىلىپ جەڭىپ شىعادى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن امەريكا جۋرناليستيكاسىنىڭ تاريحىندا جۋرناليستەر اراسىندا شىندىقتى بۇرمالاعان، ءوز كاسىبىنە وپاسىزدىق جاساعان وقيعا سوتتا قارالماعان. مەملەكەتتىك قۇپيا، ءباسپاسوز تۋرالى جەكە زاڭدارى جوق الىپ ەلدەگى بۇل جايتتىڭ ءوزى-اق جۋرناليستيكا سىندى قوعامدىق ينستيتۋتقا «ءتورتىنشى بيلىك» دەگەن اتاۋدىڭ كەزدەيسوق بەرىلمەگەنىن اڭعارتادى.
ال، بىزدەگى جاعدايدى وزدەرىڭىز دە جاقسى بىلەسىزدەر. قر «باق تۋرالى» زاڭى بولا تۇرا جانە ونى قاداعالايتىن قۇزىرلى ورگاننىڭ، ارنايى اپپاراتتاردىڭ كوپتىگىنە قاراماستان شىعارماشىلىق وداقتارىمىز بەن قوعامدىق ۇيىمدارىمىز ەتيكا كودەكسىن قابىلداپ تاستادى. ەگەر ءجۋرناليستىڭ جۇمىسى تەك قانا كاسىبي ەتيكالىق نورمالاردىڭ اياسىندا ۇيلەستىرىلەتىن بولسا، وندا زاڭنىڭ قاجەتى قانشا؟
بۇگىنگى تاڭدا مينيستر، اكىم-قارالاردى ايتپاعاندا كەز كەلگەن ۇيىم، مەكەمەنىڭ كۇزەتشىنىڭ ءوزى جۋرناليستەردى ەسىكتەن قاراتپاي قويۋعا تولىق قۇقىلى. ونى ايتاسىز، ءتىپتى رەسمي تۇردە ۇيىمداستىرىلعان ءباسپاسوز ءماسليحاتى مەن بريفينگتىڭ وزىندە شىنايى اقپارات الۋعا ۇمتىلىپ، سۇراق قويعانى ءۇشىن جۋرناليسكە دۇرسە قويا بەرەتىن انايى شەنەۋنىكتەر بۇرىندارى كوپ بولعان. قازىر ولاردىڭ قاتارى سيرەسە دە اقپارات بەرۋدەن كوپە-كورىنەۋ قاشقاقتاپ، ءباسپاسوز قىزمەتتەرىنە نەمەسە رەسمي سايتتارىنا سىلتەي سالاتىندار ەكىنىڭ ءبىرى. ال، ولاردىڭ تەك جاعىمدى ءيميدجىن عانا قالىپتاستىرۋعا بار ونەرىن سالاتىن PR اقپاراتتارىنان حالىققا قانداي پايدا بار؟ ودان گورى ءوز ءىسىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن بىلەتىن ءار مەكەمەنىڭ ءبىرىنشى باسشىسى ءجۋرناليستىڭ قويعان سۇراعىن حالىقتى تولعاندىرعان ماڭىزدى ماسەلە دەپ تانىپ، تىكەلەي ءوزى جاۋاپ بەرسە، قانەكي!
وكىنىشكە قاراي ءار سالا بويىنشا تولىققاندى اقپاراتقا جۋرناليست قول جەتكىزە الماي، حالىقتىڭ كوكەيىندەگى ساۋالدار جاۋاپسىز قالعان سوڭ باق شىعارىلىمدارىن جىلماعاي سۇرعىلت ماداقتان تۇراتىن تارتىمسىز تۋىندىلار جايلايدى، ءبىرىن ءبىرى قايتالايدى، جالپىلاما قۇرعاق ۋاعىزدار مەن لەپىرمە ۇراندار قاپتايدى دا كەڭەستىك توقىراۋ كەزىندەگى برەجنەۆ زامانىن ەسكە تۇسىرەدى. وسىلايشا، «بارىمەن بازار» جاساعانى ءۇشىن اقپاراتقا شولىركەگەن قوعام باق پەن جۋرناليستەردى كىنالايدى. بۇدان ۇتىلاتىن قوعام عانا ەمەس. اقپاراتقا دەگەن مۇنداي سالعىرتتىق پەن شالاعايلىق بيلىكتىڭ وزىنە دە ابىروي اپەرمەيدى. سەبەبى، الەۋمەتتىك ارازدىق پەن نارازىلىقتى تۋدىراتىن اشىق اقپارات ەمەس، كەرىسىنشە، توماعا-تۇيىقتىق پەن بيلىكتىڭ حالىقتان الىستاي ءتۇسۋى بولماق. بيلىك پەن بۇقارانى جاقىنداتىپ ءوزارا ىنتىماقتاستىراتىن التىن كوپىر - باق. ال، قوعامدا شىن مانىندەگى تۇراقتىلىقتى قالىپتاستىراتىن، الەۋمەت اراسىندا بۋىرقانىپ تۇرعان اشۋ-ىزا مەن نارازىلىقتى ساباسىنا ءتۇسىرىپ، سابىرعا كەلتىرەتىن قۇدىرەتتى كۇش تەك جۋرناليستىڭ تاراتاتىن شىنايى دا ناقتى اقپاراتىندا عانا بار. ولاي بولسا، باق جۋرناليسىنە شىندىقتى ەش بۇكپەسىز جايىپ سالۋدان قايمىقپايتىن شەنەۋنىكتەر كوبەيگەن ەلدە عانا قوعامدىق ادىلەتتىك پەن ساياسي تۇراقتىلىق ورنايدى.
«Abai.kz»
