19  تامىز 2022 جىلى «Qazaq Adebieti» گازەتىندە بىرنەشە جازۋشىلار «جاڭا قازاق ادەبيەتى» جوباسىن تالقىلادى. ناتيجەسىندە قايتادان مەملەكەت موينىنا ءىلدى. 30 جىل بويى نارىق رەفورما دەگەنىمىزدى جازۋشىلار وداعى تۇسىنبەي كەتتى-اۋ، دەگەن ويعا يتەرەدى. كىتاپ سالاسى دا (وعان باسپا ءىسى، باسپاحانا ءىسى، كىتاپ دۇكەندەرى كىرەدى) نارىققا كىرۋگە ءتيىس. ەگەر ءبىز ۇلكەن قالالاردا ۇلكەن كىتاپ دۇكەندەرىنە كىرسەك، ءبىز جالپى كىتاپ نارىعىنىڭ جۇيەسىزدىگىن كورەمىز: 90% ساتىلاتىن كىتاپ - ورىس تىلىندە، ياعني، رەسەيدەن اكەلىنگەن. بۇل ورتالىقتاردا جاڭا شىققان قازاق تىلىندەگى كىتاپ تابىلمايدى. جاڭا كىتاپتار تۋرالى وقىرماندار اقپارات المايدى. بۇنىڭ ءبارى باسىلىمداردىڭ كەلىسىلمەگەن قىزمەتىن، كىتاپ ونىمدەرىن ساتۋدىڭ ورتالىقتاندىرىلماعان جۇيەسىن كورسەتەدى. ونىڭ اۆتورى، باسپاگەرى، وقىرمانى، بايلانىسى جوق ەكەنىن بىلدىرەدى.  

قازاقستان باسپالارىندا جالپى ىشكى مىنەز-قۇلىق نورماسى قالىپتاسپاعان، سوندىقتان، ءوزارا مۇددەلەر جوق ەكەنى تۇسىنىكتى. بەينەلەپ ايتقاندا، قازاقستاندا كىتاپ نارىعىنىڭ وركەسترى ۇلكەن، بىراق، ءاربىر «اسپاپ» وزىنشە وينايدى. قوعاممەن بايلانىس جوق، باسپا باسشىلارى كىتاپ ماسەلەلەرىن بىرلەسىپ تالقىلامايدى، قوعام باسپاگەرلىك ۇيىمداردىڭ قىزمەتى تۋرالى اقپارات المايدى، بارلىق كىتاپ ساتۋ نۇكتەلەرىندە بىرىڭعاي باعا قاعيداسى ساقتالمايدى. ۇيلەسىمدى جۇمىستىڭ بولماۋىنا بايلانىستى  باسپاگەرلەر قۇرمەتتەلمەيدى جانە اۆتورلىق قۇقىقتار قورعالمايدى.

قازاقستان باسپا ءىسىنىڭ باستى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى - زاڭنامادا باسپا ىسىنە ارنالعان ارنايى قۇقىقتىق ورىن جوق. ءاربىر باسپاگەر، باسپاحانا، كىتاپ ساۋدا قۇقىقتىق ماسەلەلرگە تاپ بولادى: شەتەلدەن اكەلىنەتىن قاعازعا جوعارى باج سالىعى، سالىق لگوتانىڭ جوقتىعى ت.ب. بىردە-ءبىر باسپا بۇل ماسەلەلەردى جەكە شەشە المايدى. بۇل ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن بىرىڭعاي ورتالىق ءالى قۇرىلعان جوق.

دامىعان ەۆروپا ەلدەرىندە، ارينە كىتاپ سالاسىندا بەلگىلى ءبىر ماسەلەلەرى بار، بىراق، ول مەملەكەتتەردە داعدارىستان الىستاۋ. سەبەبى، ولار ماسەلەنى دوڭگەلەك ۇستەلدە تالقىلايدى. ال قازاقستاننىڭ كىتاپ سالاسى داعدارىستان 30 جىل بويى شىعا الماي ءجۇر. رەسپۋبليكامىزدا كىتاپ ساۋداسى جەلىسىنىڭ بولماۋى، «قازاقكيتاپ» 1560 كىتاپ دۇكەنى بار ينفراسترۋكتۋرادان ايرىلۋى (1997-99 جىلدارى), سونىڭ سالدارىنان كىتاپ دۇكەندەردىڭ بارلىق اۋدان ورتالىقتارىندا جانە مونوقالالاردا جوقتىعى، باسپاگەرلەر كىتاپتى 500-1000 دانادان ارتىق شىعارماۋى، جازۋشىلاردىڭ الەۋمەتتىك قورعالۋىن قامتاماسىز ەتەتىن زاڭداردىڭ بولماۋى، باسپاگەرلەرگە كەدەندىك جانە سالىقتىق جەڭىلدىكتەر بەرمەۋى – وسى داعدارىستىڭ كورسەتكىشى. سونىڭ كەسىرىنەن وقۋ سايىسى سياقتى ءىس-شارالاردى وتكىزۋ بىزدە مۇمكىن ەمەس. كىتاپ دۇكەندەر، كىتاپحانالار، مەكتەپتەر ت.ب. مادەنيەت ورتالىقتار، بۇل وقيعالارعا ۇلكەن كوڭىل اۋدارادى جانە جاس وقىرماندارعا جاقسى مۇمكىندىك بەرەدى. وسى جول جاڭا ۇرپاقتى مەملەكەت تىلىمەن بايلانىستىرادى، بىراق، قايتالاپ ايتامىز، باسپا ءىسى داعدارىستا. ادەبي شىعارماشىلىقپەن اينالىساتىن ادامداردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى زاڭمەن رەتتەلمەگەن. جازۋشىلاردىڭ جاعدايى، مىسالى مۋزىكانتتار مەن سۋرەتشىلەردىڭ جاعدايىنان وزگەشە، ويتكەنى ولار مەكەمەلەردە تىركەلمەگەن. بىراق بۇلاردى جۇمىسسىز دەپ ايتۋعا كەلمەيدى. كىتاپ جانە مەديا سالاسىنىڭ مىندەتتەرى ءبىلىم جانە مادەنيەتتى ارى قاراي جەتىلدىرۋ. بۇل سالا اقپاراتتى وڭدەيدى جانە تاراتادى، ءبىلىم بەرۋ جانە ويىن-ساۋىق كونتەنت ءوندىرۋشى بولىپ تابىلادى. ونىڭ ماقساتى ءار ءتۇرلى اقپاراتتى وعان قىزىعۋشىلىق تانىتقان كوپشىلىككە جەتكىزۋ. ناتيجەسىندە، بۇل سالا مەديا-ءونىمدى ءوندىرۋ ەمەس، ساتۋ ەسەبىنەن ءومىر سۇرەدى. ەشكىم قويماعا جۇمىس ىستەمەيدى.

بۇنىڭ ءبارىن باسقا سوزبەن، ورىس تىلىمەن، 1997 جىلدارى 1 جىل بويى سول كەزدەگى «ازيا-ەكونوميكا ي جيزن» دەگەن گازەتتە رۋبريكا جۇرگىزگەنمىن. نارىق زامانىندا اۆتور مەن وقىرماننىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناس قالاي ءجۇرۋ كەرەك؟.. بىراق بۇل ويلاردى ءوز پايداسىنا قاراتىپ العان سول كەزدەگى اقپارات جانە مادەنيەت ءمينيسترى كازىر مارقۇم التىنبەك سارسەنباەۆ جانە ديرەكتور «قازاقكيتاپ» قوعاباي سارسەكەەۆ، ول دا مارقۇم.

جابال ەرعاليەۆ: «وسى 30 جىلدىڭ ىشىندە كوررۋپتسيونەر بولدى، جەپ قويدى، ءىشىپ قويدى دەگەن اقىن-جازۋشىلاردى ەستىگەن دە جوقپىن، بىلمەيمىن دە! قوعامنىڭ ەڭ ءبىر تازا دا ادال مۇشەلەرى – وسى اقىن جازۋشىلار!» - دەيدى.

ەڭ باستى ەگەمەندىگىمىز باستالعاندا قۋانىش سۇلتانوۆ كوممۋنيستىك پارتيادا ءباسپاسوزدىڭ، راديو، تەلەۆيزيانىڭ تسەنزۋرا كوميتەتىن باسقارعان. ءبىرىنشى اقپارات ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالعاندا، جەكەمەنشىك باسپاگەرلەرگە، راديو-تەلەۆيزيا كومپانيالارعا ققس(ندس) سالىعىن سالدى، ال مەملەكەتتىڭ قولىنداعى «باق»-تاردان (بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى) «ققس»-تى الىپ تاستادى. ماماندىعى، جۋرناليست-رەداكتور. قازىر دە جاڭا مەشىتتى ەلباسى اشىپ جاتقاندا قاسىندا جۇگىرىپ ءجۇر. وسىندايلاردى كورمەي جۇرگەن جابال ەرعاليەۆقا تاڭ قالامىن.

سەرىك اقسۇڭقار: «ءبىر كەزدەگى مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلىن جاماندادى، بۇعان ءاي دەيتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا بولمادى»، - دەيدى. ەندىگى ءۇمىتىمىز – جاڭا، جاس مينيستردە!

وسى ءبىزدىڭ زيالى قاۋىم، جازۋشى وداعى قۇلدىق مىنەزدەن قاشان قۇتىلادى؟

كەشە عانا مادەنيەت ءمينيسترى داۋرەن اباەۆ نازارباەۆتىڭ كەزىندە اقپارات ءمينيسترى بولعان جوق پا؟ ەسىمىزدە قالعان ءىسى، دۇڭگىرشەكتەردى (گازەتنىي كيوسك) بارلىق قالاردا ۇلكەن كوشەلەردەن الىپ تاستاعان. ءسويتىپ ءسوز ەركىندىگىنىڭ جاۋى قاتارىنا كىرگەن جوق پا؟ سوندا قانداي ءۇمىت كۇتىپ جاتىرمىز، جاس مينيستردەن؟

قالۋ توقتابۋلاتوۆ، 

زەينەتكەر،بۇرىڭعى كىتاپ تاراتۋشى، ورال قالاسى

Abai.kz