پەداگوگيكاداعى ماڭىزدى ساۋالداردىڭ قاتارىنا «ءاربىر ءبىلىم الۋشىنى شىعارماشىلىققا قالاي ۇيرەتۋ كەرەك؟»،  «بالا بويىنداعى تۋا بىتكەن شىعارماشىلىق الەۋەتتى قالاي دامىتۋ كەرەك؟» جاتادى. ءبىز وقۋشىلارىنىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋعا بايلانىستى قويىلعان وسى ساۋالدارعا جاۋاپتى تمد جانە شەتەلدىك زەرتتەۋشىلەردىڭ ەڭبەكتەرىنەن تابا الامىز. ەندى وسىلارعا ءبىرشاما توقتالىپ وتەيىك. بالانىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن قاپەرگە الۋدا دج. گيلفورد پەن ە.پ. توررەنس كونتسەپتسياسىن كەڭىنەن قولدانىلىپ ءجۇر.

ەندى اتعان ەكى زەرتتەۋشىنىڭ ۇسىنعان كونتسەپتسيالارى توڭىرەگىندە ءسوز ەتە كەتەيىك.

ءوز كەزەگىندە دج. گيلفورد شىعارماشىلىق بەلسەندىلىككە تۇرتكى بولۋدىڭ:

1. جاعىمدى احۋالدى قامتاماسىز ەتۋ. مۇعالىم تاراپىنان مەيىرىمدىلىك، بالاعا قاتىستى باعالاۋ مەن سىناۋدان باس تارتۋ ەركىن ديۆەرگەنتتى ويلاۋدىڭ كورىنىس بەرۋىنە سەپتەسەدى.

2. بالا ءۇشىن سان الۋان جاڭا پاندەر مەن ءبىلىم الۋعا دەگەن قۇشتارلىقتى قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا ەڭبەك ەتۋ.

3. ءتولتۋما يدەيالارى ءۇشىن ىنتالاندىرۋ. جاتتىعۋ مەن تاجىريبە جاساۋعا مول مۇمكىندىك بەرۋ. ديۆەرگەنتىك سيپاتتاعى ساۋالداردى ساباق جانە ساباقتان تىس ۋاقىتتا قولدانۋ.

4. شىعارماشىلىق پروبلەمانى شەشۋگە ءوزى باس بولىپ جەكە باستىق ۇلگى كورسەتۋ.

5. بالالاردىڭ سۇراق قويۋعا بەلسەنە ارالاسۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ سياقتى تومەندەگىدەي ادىستەرىن ۇسىنادى.

وسى ورايدا ە.پ. توررەنس كرەاتيۆتىك دامۋعا سەپتەسەتىن پسيحولوگيالىق جاعدايلاردى انىقتادى. اتاپ ايتساق:

–  بالانىڭ شىعارماشىلىق شەشىمگە باعدار ۇستانۋى;

–  بالا باستاماسىنا قاتىستى كەدەرگىنىڭ الىنىپ تاستالۋى;

–  مەكتەپ پەن ۇيدەگى ءتۇرلى شىعارماشىلىق ونىمدەرگە ىنتالاندىرۋدىڭ جاسالۋى;

–  ويىن جانە زاتتاردى ءىس-ارەكەتتەرىندە پايدالانۋعا مۇمكىندىكتىڭ بەرىلۋى;

–  بالانى سانالى تۇردە شىعارماشىلىق بەلگى-ناشان قۇندىلىقتارىن ۇعىنۋعا تاريبەلەۋ;

–  بالانى ماڭايىندا ورىن الىپ جاتقان قۇبىلىستارعا زەر سالا بىلۋگە تاريبەلەۋ.

تەوريالىق جانە پەداگوگيكالىق پراكتيكاداعى زەرتتەۋلەر دەنى ساۋ ادامداردىڭ بارشاسىن، اسىرەسە بالالاردى ەرتە باستان شىعارماشىلىققا ۇيرەتۋگە بولاتىنىن كورسەتەدى.  بەلگىلى پەداگوگ، تاجىربيەلى عالىم ي.يا. لەرنەر بۇل جايىندا دايەكتى دەرەكتەر كەلتىرەدى. وتە ءجيى ساباققا ۇلگەرىم ناشار وقۋشىلار شىعارماشىلىق ويلاۋدى مەڭگەرىپ، سونىڭ ارقاسىندا ءبىلىم الۋدا تابىستارعا قول جەتكىزەدى. بىراق بۇل ءۇشىن ولاردى عىلىمي جانە قولدانبالى شىعارماشىلىقتىڭ ءتۇپ نەگىزدەرى بويىنشا ستاندارتتى ەمەس، ويلاۋدىڭ امال-تاسىلدەرىن ۇيرەتۋ كەرەك.

دەمەك، بالالاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋعا باعدار ۇستانعان ءبىلىم بەرۋ پروتسەسى ءبىلىم الۋشىلاردىڭ جاڭا ويلاۋ امال-تاسىلدەرىن جانە وقۋ-شىعارماشىلىق ءىس-ارەكەتتەرىنىڭ تاجىريبەسىن مەڭگەرۋىن قامتامسىز ەتۋگە ءتيىس.  سونىمەن، نەگىزگى وقۋ-شىعارماشىلىق ءىس-ارەكەتتەرىنىڭ تاجىريبەسى ءبىلىم بەرۋ پروتسەسىندە قالىپتاسىپ،  ءبىلىم الۋشىنىڭ ستاندارتتى ەمەس  ويلاۋىن دامىتۋعا باعدار ۇستاندى.  وعان مىنالار جاتادى:

1. ءوز بەتىمەن ءبىلىم مەن داعدىسىن جاڭا جاعدايعا اۋىستىرۋدى جۇزەگە اسىرا ءبىلۋ.

2. ستاندارت جاعدايدا جاڭا پروبلەمانى اڭعارا الۋ.

3. وبەكتىنىڭ تۇتاسقان قۇرىلىمىن تاني ءبىلۋ.

4. وبەكتىنىڭ جاڭا فۋنكتسياسىن كورە الۋ.

5. پروبلەمانى شەشۋ كەزىندە جوبالاۋ مەن بالامالىلىقتى سارالاي ءبىلۋ.

6. جاڭا پروبلەمانى شەشۋ كەزىندەبۇرىننان بەلگىلى ءىس-ارەكەت تۇرلەرىن ارالاستىرۋ مەن قايىرا ءتۇزۋ.

پەداگوگيكالىق ءىس-تاجىريبە كورسەتىپ وتىرعانىنداي، وقۋ ساباقتارىنداعى شىعارماشىلىق دەگەنىمىز الدەبىر جەكەلگەن «شىعارماشىلىقپەن» جۇمىس ىستەيتىن پەداگوگقا قانا ءتان الدەقانداي تولتۋمالىق ەمەس، كەرىسىنشە، شاكىرتتەرىن ستاندارتتى ەمەس ومىرلىك جاعدايلارعا بىلىمدەرىن پايدالانا بىلۋگە ۇيرەتۋدەگى كاسىبي بىلىكتى ۇستازدىڭ مىندەتتى ءىس-ارەكەتى بولىپ تابىلادى.  تۇلعالىق باعدار ۇستانۋدىڭ ءىس-ارەكەتتىك باسىمدىعى پەداگوگتان اياق استىنان تۋىنداعان جاعدايلارعا قاتىستى تاجىريبە جۇزىندە قولدانا بىلۋشىلىكتى تالاپ ەتىپ، وسى جولدا وقۋشىعا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋدىڭ ءونىمدى ءبىلىم بەرۋشى تەحنولوگيالارىن تابۋدى مىندەتتەيدى.

ءبىلىم بەرۋدە بالالارعا شىعارماشىلىق قابىلەتتى جانە ستاندارتتى ەمەس ويلاۋدى دامىتۋعا باعدار ۇستانعان وقۋ-شىعارماشىلىق ءىس-ارەكەتتى  ۇيىمداستىرۋداعى قاجەتتى جاعداي رەتىندە ءبىلىم بەرۋ مەمكەمەلەرىندەگى وقۋ-تاربيە بەرۋدى دامىتۋشى ورتا تانىلادى. ءبىز ءسوز ەتكەن وقۋ-تاربيە بەرۋشى ورتا ءاربىر شاكىرتتىڭ شىعارماشىلىق الەۋەتىن دامىتۋعا باعدار ۇستانادى.

شىعارماشىلىق قابىلەتتى دامىتۋ ءبىلىم بەرۋ ءىس-ارەكەتىنىڭ ەۆريستيكالىق ادىسىنە ىقپال ەتەدى. بۇل ىقپال ەتۋدى پەداگوگيكالىق باسقارۋ مەن تۇلعالىق وزدىك باسقارۋدىڭ زاڭدىلىقتارى مەن پرينتسيپتەرى ەسكەرىلىپ جوبالانعان ءبىلىم الۋشىلار ارەكەتىندەگى شىعارماشىلىق   مىندەتتى شەشۋ ماقساتىنداعى تۇيسىكتىك ءىس-ارەكەتتى دامىتۋ  پەداگوگتىڭ ءىس-ارەكەتتىڭ  (ۇستازدىق ءبىلىم بەرۋدىڭ) جانە وقۋشىنىڭ ءىس-ارەكەتىنىڭ  ء(بىلىم الۋ ادىسىنىڭ)ەۆريستيكالىق ەرجەسىنىڭ جۇيەسى دەپ اتايدى.

ەۆريستيكالىق ءادىس دەگەنىمىز – بۇل  تانىمدىق مىندەتتى شەشۋدەگى وقۋ ماتەريالىن دايىنداۋ مەن اڭگىمەلەسۋ جۇرگىزۋدىڭ تۇراقتى ەرەجەسىندەگى ءبىلىم بەرۋدىڭ شارتتاستىق ءپرينتسيپىنىڭ جۇيەسى.

ەۆريستيكالىق ءادىس قاراما-قارسى سيپاتتاعى جاڭا ماتەريالدى نەمەسە بۇرىنعى العان ءبىلىمىن بۇرىن ەشقاشان بىلمەگەنىن جاڭا ءىس-ارەكەتتەردىڭ امال-تاسىلدەرى ارقىلى ءوز بەتىمەن ۇگەرۋگە تالپىنعان شاقتا قولدانىلادى.

ءبىز ءسوز ەتكەن ەۆريستيكالىق ءادىس وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق الەۋەتىن ارتتىرادى. ارتتىرىپ قانا قويماي، مەكتەپە وقۋشىلارى العان ءبىلىم ءونىمى ودان ارى ورىستەپ، جاڭاشا سيپات الادى.

وسىلايشا، ورتا جانە باستاۋىش ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتە بەرىلەتىن قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ بالانىڭ شىعارماشىلىق جانە ارنايى قابىلەتىنىڭ ەكىنشى تىنىسىن اشىپ، ونى بولاشاقتاعى ومىرىندە ءوز بەتىمەن قولدانا بىلۋگە ۇيرەتەدى.

Abai.kz