ەلىمىز ءوز ەگەمەندىگىن العان ساتتەن باستاپ شىعارماشلىق تۇلعانى مەكتەپ قابىرعاسىنان باستاپ قالىپتاستىرۋ كۇن تارتىبىندە قارالا باستادى. ءبىز تومەندە بالالاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتىلىگىن دامىتۋعا قاتىستى كەيبىر ويىمىزدى ورتاعا سالماقپىز.

ءوز شاكىرتتەرىن پاراساتتىلىقپەن زەردەلەيتىن مۇعالىم وقۋ-تاربيە پروتسەسىن دۇرىستى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن جانە ءبىلىم بەرۋ مەن ءتالىم بەرۋدە دەربەس قادامداردى باسشىلىققا الۋ ءۇشىن ءوز وقۋشىلارىنىڭ قابىلەتىنىڭ قاليا تانىلۋى مەن ونىڭ قانداي دەڭگەيدە كورىنىس بەرۋىن بىلۋگە ءتيىستى. وقۋشىنىڭ قابىلەتى تۋرالى بەلگىلى ءبىر ءىس-ارەكەت ءتۇرى بويىنشا تانىلۋىنا قاتىستى ءسوز ەتە الامىز. قابىلەتتەردىڭ جيىنتىعى جايىندا تومەندەگىدەي ولشەمدەر بار:

1) جىلدام قوزعالاتىن وقۋشى سوعان ساي قابىلەت تۇرىنە يەلىك ەتەدى;

2) قول جەتكىزگەن دەڭگەيىنىڭ ساپاسى بويىنشا;

3) بەلگىلى ءبىر ءىس-ارەكەت تانىلاتىن ساباقتارداعى بالانىڭ ءوزىن تۇراقتى تانىتا بىلۋىنە وراي.

دەگەنمەن، تابىستى جۇزەگە اسۋى ءتىپتى سوعان ساي بەلگىلى ءبىر قابىلەتتىڭ بولعانىمەندە، ءبارى ءبىر بەلگىلى ءبىر تۇلعالىق سيپاتتىڭ ۇشتاسۋىمەن تىعىز  بايلانىستى بولىپ كەلەدى. ءبىر بەلگىلى ءبىر تۇلعالىق سيپاتپەن، ونىڭ ەموتسيونالدى-ەرىكتىك قاسيەتتەرىمەن ۇشتاسپاعان قابىلەتكە يەلىك ەتۋ اينالىپ كەلگەندە ونىڭ يەسىن جوعارى تابىستارعا قول جەتكىزدىرمەيدى. ەڭ الدىمەن، قابىلەتتەر وزىنە سيا كەلەتىن ءىس-ارەكەتكە دەگەن جاعىمدى بەلسەندى قارىم-قاتىناسپەن تىعىز بايلانستا بولىپ كەلەدى. قابىلەت يەسى اتالعان ءىس-ارەكەت تۇرىنە ىنتا تانىتىپ، جاعىمدى بەلسەندى قارىم-قاتىناسقا تۇسكەن شاقتا وسى ءىس-ارەكەت ءتۇرى بويىنشا جوعارى تابىستارعا جەتەدى.

وسى ىنتا مەن قىزىعۋشىلىق تانىتۋ وبەكتىنى تانىپ بىلۋگە تالپىنىستى ىنتىقتىرادى دا، كوزسىز بەرىلە ونىڭ بارلىق قىر سىرىن مەڭگەرۋگە قۇلشىنىس تۋىندايدى. قابىلەت دەگەنىمىز – بۇل بەلگىلى ءبىر ءىس-ارەكەتتى ورىنداۋعا دەگەن قۇلشىنىس. تۇلعانىڭ ىنتاسى مەن قابىلەتى ۇنەمى ۇيلەسە بەرمەيدى. مۋزىكاعا قىزىعۋشىلىق تانىتقانمەن ونىمەن اينالىسۋعا قابىلەتتىڭ بولماۋىن تاپ وسىعان جاتقىزا الامىز. نەمەسە سپورتقا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، ونىمەن تۇراقتى اينالىسپاسا دا ادامىنىڭ ءارى «جانكۇيەر»، ءارى بولۋى وسى الانىڭ بىلگىرى بولۋى دا ىقتيمال. دەگەنمەن، بەلگىلى ءبىر ءىس-ارەكەت بويىنشا ادەتتە، بالالار مەن ەرەسەكتەردىڭ قىزىعۋشىلىقتارى مەن بەيىمدىلىكتەرى ۇيلەسىپ وتىرادى.

پسيحو-پەداگوگيكالىق زەرتتەۋلەردەگى شىعارماشىلىق قابىلەتتى دامىتۋ پروبلەماسى ەش جاڭالىق ەمەس، ءالى كۇنگە دەيىن ءوز وزەكتىلىگىن جوعالتپاي كەلەدى. ونىڭ ۇستىنە، مەكتەپ پەن اتا-انالاردى ءبىلىم الۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ ماسەلەسى الاڭداتاتىنى دا ەش جاسىرىن ەمەس.

قىزىعۋشىلىق پەن بەيىمدىلىك بەلگىلى ءبىر ءىس-ارەكەتتىڭ دامۋى بارىسىندا ادەتتە وزدەرىندەگى قابىلەتتىڭ دامۋىمەن وزدەرىن ءبىرتۇتاستاندىرا الادى. مىسالى، وقۋشىنىڭ ماتەماتيكاعا دەگەن قىزىعۋشىلىق پەن بەيىمدىلىگى وسى پانمەن بەرىلە اينالىسۋعا تۇرتكى بولىپ،  ءوز كەزەگىندە  ماتەماتيكالىق قابىلەتتى دامىتادى. ماتەماتيكالىق قابىلەتتىڭ دامۋى وقۋشى بويىنا قۋانىش سەزىمىن سىيلايتىن ماتەماتيكا سالاسىنداعى بەلگىلى ءبىر تابىسقا قول جەتكىزۋىن قامتاماسىز ەتەدى. بۇل سەزىم ءپاندى تەرەڭىرەك بىلۋگە يتەرمەلەپ، قابىلەت قارىمىن وسى سالانى يگەرۋگە ارناۋعا جەتەلەيدى.

ءىس-ارەكەتتە تابىسقا قول جەتكىزۋ ءۇشىن قابىلەت، قىزىعۋشىلىق جانە بەيىمدىلىكتەن بولەك، وزگە دە ەڭبەكسۇيگىشتىك، ۇيىمداستىرۋشىلىق، نازار اۋدارۋشىلىق، ماقساتتىلىق، تاباندىلىق سىندى قاجەتتى نىشان-بەلگىلەر بولۋى شارت. بوسى نىشان-بەلگىلەرسىز ءتىپتى كەرەمەت قابىلەتتىلىكتىڭ ءوزى تابىسقا قول جەتكىزۋ بارىسىندا ىسكە جارامىسىز بولىپ قالادى.

كوپشىلىك قابىلەت بولسا بولدى، بارىنە دە وڭاي قول جەتكىزۋگە بولادى دەپ كەتە ويلايدى.

مۇلدە ولاي ەمەس. قابىلەتتىلىكتى دامىتۋ ءۇشىن ۇزاققا سوزىلاتىن تاباندى ءبىلىم الۋ مەن تىنىمسىز قاجىرلى ەڭبەكتەنۋ قاجەت. ادەتتە، قابىلەتتىلىك قاي كەزدە بولماسىن تەك قانا جۇمىسقا بەيىمدىلىك پەن ەڭبەكسۇيگىشتىكپەن ۇشتاسادى. بارشا تادلانتتى جاندار تالانت دەگەنىمىز – سابىرلىقققا نەگىزدەلگەن ەڭبەك، تىنىمسىز ەڭبەك ەتۋگە بەيىمدىلىك دەپ بەكەرگە ايتىپ جۇرگەن جوق.

بالالاردىڭ شىعارماشىلىق ءىس-ارەكەتتەردىڭ ەرەكشەلىكتەرى، قالىپتاسۋى، دامۋ باعىتتارى مەن كەزەڭدەرى تۋراسىندا عىلىمي ادەبيەتتەر وتە كوپ. ولار مەكتەپ ۇستازدارىنىڭ ءوز كاسىبي بىلىكتىلىگىن ارتتىراۋدا ناعىز بۇلاق كوزىنە اينالىپ وتىر.

قازىرگى كەزدە كوپتەگەن پەداگوگتار ءبىلىم بەرۋدىڭ شىنايى ماقساتى – تەك قانا بەلگىلى ءبىر ءبىلىم مەن داعدى-ماشىققا يە بولۋ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە،  قيالدى، بايقامپازدىقتى دامىتىپ، تۇتاستاي العاندا شىعارماشىلىق تۇلعانى تاربيەلەپ شىعۋ ەكەندىگىن مىقتاپ ۇعىنادى. ادەتتە، جوعارى سىنىپتاردا ستاندارتتى ەمەس تاپسىرمالاردى ورىنداۋ كەزىندە كوبىنە شىعارماشىلىق باستاۋ كوزدەردىڭ بولماۋى اتتاپ وتۋگە بولمايتىن كەدەرگى سانالادى.

شاكىرتتىڭ دەربەس مۇمكىندىگى قانداي بولماسىن، بىراق ونىڭ قالاۋى بولماسا ەش تابىسقا قول جەتكىزە الميادى. شىندىعىندا، ءبىلىم الۋعا دەگەن ىنتا-جىگەر قاشاندا قابىلەتپەن تىكەلەي بايلانىستى بولىپ كەلەدى. بۇل جايىندا پسيحو-پەداگوگيكالىق ادەبيەتتەردە ەگەر وقۋعا دەگەن ىنتا بولسا ول ارتا تۇسەدى، الا، ونداي ىنتا-جىگەر بولماسا ول جانباي جاتىپ سونەدى دەپ كەڭىنەن ءسوز ەتىلەدى.

سونىمەن، وقۋعا دەگەن ىنتانىڭ جانباي جاتىپ، ءسونۋىن بۇعان دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ كەزەڭدەرىندە كەتكەن ولقىلىقتىڭ كەسىرنەن ورىنا لاتىن ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىمەن عانا ءتۇسىندىرىپ دالەدەۋگە بولمايدى. بۇل ورايدا بالانىڭ دامىماي قالعان قابىلەتىن دە ەسكەرۋگە ءتيىسپىز.

باستاۋىش مەكتەپتىڭ باستى مىندەتى  – بالا تۇلعاسىنىڭ دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ. بالانىڭ تولىققاندى دامۋىنىڭ بۇلاق كوزى رەتىندە ەكى ءىس-ارەكەت ءتۇرى تانىلادى. ولار:

بىرىنشىدەن، كەز كەلگەن بالا زامانالىق مادەنيەتكە دەن قويىپ، ادامزاتتىڭ وتكەن تاجىريەسىن شاما-شارقىنشا مەڭگەرۋىنىڭ  دەڭگەيى ارقىلى داميدى.

وسى پروتسەستىڭ نەگىزىندە قوعامدىق ومىرگە قاجەتتى بالانىڭ مەڭگەرۋگە ءتيىستى ءبىلىمى مەن داعدىسىنا باعىتتالعان وقۋ پروتسەسى جاتادى.

ەكىنشىدەن، بالا دامۋ پروتسەسى كەزىندە ءوز بەتىمەن ءوز بويىنداعى مۇمكىندىكتەرىن شىعارماشىلىق ءىس-ارەكەتتەردىڭ ارقاسىندا جۇزەگە اسىرادى. بالاعا بەلگىسىز ءبىلىم بەرۋگە نەگىزىدەلگەن وقۋ پروتسەسىنەن شىعارماشىلىق ءىس-ارەكەتتىڭ باستى وزگەشەلىگى ول بالاعا بەلگىلى بىلىمگە باعدار ۇستانادى.

ول، بۇل ورايدا شىعارماشىلىق ءىس-ارەكەت، بالانىڭ ءوز بەتىمەن، ءوزىن تانىتا بىلۋىنە جاڭانى ومىرگە كەلۋ ءۇشىن ءوز ويىنداعى يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋىنا سەپتەسەدى.

ءبىز اتاپ وتكەن ءىس-ارەكەتتەر ءتۇرىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن بالا ءتۇرلى ماقساتتاعى قيلى مىندەتتەردى شەشەدى. يا.ا. پونوماريوۆ شىعارماشىلىق "دامۋعا باستاپ اپاراتىن ءوزارا ارەكەتتەستىك" امبەباپ كونتسەپتسياسىن جاساپ شىقتى. بۇل كونتسەپتسيادا شىعارماشىلىق ءوزىنىڭ كەڭ مانىندە ادامدار اراسىنداعى ءوزارا ارەكەتتەستىك رەتىندە قاراستىرىلادى. تۋما شىعارماشىلىق ءىس-ارەكەت اۆتوردىڭ پىكىرىنشە، ءوزارا ارەكەتتەستىك ەرەك فورماسى بولىپ تابىلادى. شىعارماشىلىقتىڭ ساپاسىن انىقتايتىن ولشەمى رەتىندە ونىڭ دامۋ تەتىگى تانىلادى. وسى انىقتاما بويىنشا، بالالاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋدىڭ تەتىكتەرى ءتۇرلى ءىس-ارەكەت تۇرلەرىن جۇزەگە اسىرۋ پروتسەسى كەزىندە بالا مەن ەرەسەكتەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ ارنايى فورماسىن ۇيىمداستىرۋ بولىپ تابىلادى.

ءبىز اتالعان ماقالامىزدا بالالاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتىلىگىن دامىتۋعا قاتىستى كەيبىر ويىمىزدى ورتاعا سالدىق.

Abai.kz