بىلتىر وسى ۋاقىتتا، ياعني، تامىزدىڭ 7-سiنەن 8-iنە قاراعان تۇندە رەسەي مەن گرۋزيا اراسىندا سوعىس ءورتi تۇتانعانى بەلگiلi. رەسەي مەن گرۋزيا اراسىنداعى قارۋلى قاقتىعىستان كەيiن، گرۋزيانىڭ كەلiسiمiنسiز تاۋەلسiزدiگiن جاريالاعان وڭتۇستiك وسەتيا مەن ابحازيانى تاۋەلسiز مەملەكەت رەتiندە تەك رەسەي فەدەراتسياسى عانا مويىنداعان بولاتىن. سودان بەرi جىل وتسە دە، كاۆكاز بەن رەسەي اراسىنداعى الاۋىزدىق ءالi دە رەتتەلەر ەمەس.

رەسەي ستسەناريI جۇزەگە اسا ما؟

كەرiسiنشە، ەكi تاراپ بىلتىرعى سوعىسقا بiرiن-بiرi كiنالاپ، بiرiنە-بiرi تەرريتوريالىق تۇرعىدان وكپە ارتا باستادى. ال، وڭتسۇتiك وسەتيا پرەزيدەنتi ەدۋارد كوكويتى Reuters اگەنتتiگiنە بەرگەن سۇحباتىندا "وڭتۇستiك وسەتيانىڭ بولاشاعى - رەسەيمەن بiرگە" دەگەندi ايتىپ سالدى. بۇگiندە ساراپشىلار كوكويتىنىڭ وسى بiراۋىز مالiمدەمەسiنە كوبiرەك ماڭىز بەرە باستادى.

كوكويتى: "بiز ءوز مەملەكەتتiگiمiزدi ورناتامىز. بiراق، رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ قۇرامىنا كiرەتiندiگiمiزدi جوققا شىعارمايمىز. وڭتۇستiك وسەتياداعى 70 مىڭ تۇرعىننىڭ كوبi رەسەيگە قوسىلۋعا مۇددەلi. ءارi تۇرعىنداردىڭ 98%-ى رەسەي ازاماتى. باتىس بۇعان تۇسiنiستiكپەن قاراۋى كەرەك" دەلiنگەن وندا.

بىلتىر وسى ۋاقىتتا، ياعني، تامىزدىڭ 7-سiنەن 8-iنە قاراعان تۇندە رەسەي مەن گرۋزيا اراسىندا سوعىس ءورتi تۇتانعانى بەلگiلi. رەسەي مەن گرۋزيا اراسىنداعى قارۋلى قاقتىعىستان كەيiن، گرۋزيانىڭ كەلiسiمiنسiز تاۋەلسiزدiگiن جاريالاعان وڭتۇستiك وسەتيا مەن ابحازيانى تاۋەلسiز مەملەكەت رەتiندە تەك رەسەي فەدەراتسياسى عانا مويىنداعان بولاتىن. سودان بەرi جىل وتسە دە، كاۆكاز بەن رەسەي اراسىنداعى الاۋىزدىق ءالi دە رەتتەلەر ەمەس.

رەسەي ستسەناريI جۇزەگە اسا ما؟

كەرiسiنشە، ەكi تاراپ بىلتىرعى سوعىسقا بiرiن-بiرi كiنالاپ، بiرiنە-بiرi تەرريتوريالىق تۇرعىدان وكپە ارتا باستادى. ال، وڭتسۇتiك وسەتيا پرەزيدەنتi ەدۋارد كوكويتى Reuters اگەنتتiگiنە بەرگەن سۇحباتىندا "وڭتۇستiك وسەتيانىڭ بولاشاعى - رەسەيمەن بiرگە" دەگەندi ايتىپ سالدى. بۇگiندە ساراپشىلار كوكويتىنىڭ وسى بiراۋىز مالiمدەمەسiنە كوبiرەك ماڭىز بەرە باستادى.

كوكويتى: "بiز ءوز مەملەكەتتiگiمiزدi ورناتامىز. بiراق، رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ قۇرامىنا كiرەتiندiگiمiزدi جوققا شىعارمايمىز. وڭتۇستiك وسەتياداعى 70 مىڭ تۇرعىننىڭ كوبi رەسەيگە قوسىلۋعا مۇددەلi. ءارi تۇرعىنداردىڭ 98%-ى رەسەي ازاماتى. باتىس بۇعان تۇسiنiستiكپەن قاراۋى كەرەك" دەلiنگەن وندا.

جالپى، وڭتۇستiك وسەتيانىڭ رەسەيگە قوسىلۋ تۋرالى اڭگiمەسi بiر بۇگiن عانا تۋىنداپ وتىرعان جوق. رەسەي وڭتۇستiك وسەتيا مەن ابحازيانىڭ تاۋەلسiزدiگiن ەشكiمنiڭ كەلiسiمiنسiز جاريالاعاننان كەيiن ەكi اي وتەر-وتپەستەن ءدال وسى اڭگiمە كوتەرiلگەن. بۇل تۋرالى "كوممەرسانت" گازەتiنiڭ №179 سانىنداعى (03.10.2008) "ۆوسستانوۆلەنيە بەز گرانيتس" اتتى ماقالادا بىلاي جازادى: "وتكەن اپتادا رەسەي پرەمەرi ۆلاديمير پۋتين وڭتۇستiك وسەتيا مەن سولتۇستiك وسەتيا اراسىنداعى شەكارانى جويۋ تۋرالى ايتقان ەدi. كوپ وتپەي ماسكەۋ مەرi يۋري لۋجكوۆ "وڭتۇستiك وسەتيانىڭ رەسەي فەدەراتسياسى قۇرامىنا ەنۋi اياقتالدى. ەندi بۇل پروتسەستi زاڭدى تۇردە بەكiتۋ عانا قالدى" دەپ مالiمدەگەن بولاتىن. بۇلاردىڭ سوڭىنان كوكويتى دا ەكi وسەتيانىڭ بiرiگۋi جونiندە ءسوز قوزعادى. "وڭتۇستiك وسەتيانىڭ سولتۇستiك وسەتيامەن قوسىلۋى ءاربiر وسەتيننiڭ ارمانى" دەدi ول جاقىندا". يۋري لۋجكوۆ تسحينۆاليگە ارنايى ات باسىن بۇرىپ ونداعى قۇرىلىستىڭ كiرپiشiن قالاپ، كوكويتىمەن جاسىرىن رەسەيگە قوسىلۋ ماسەلەسiن تالقىلاعاندىعى ايتىلعان ارىقاراي ماقالادا. دەمەك، رەسەي گرۋزيامەن قاقتىعىستا تەك قارۋلى جەڭiسكە قول جەتكiزiپ قويمايتىن سىندى. سونداي-اق، ءوزiنiڭ شەكاراسىن گرۋزياعا جىلجىتۋعا دا كiرiسە باستاعانداي.

ارينە، بىلتىرعى تامىز وقيعاسى كەزiندە ساراپشىلاردىڭ كوبi 80 مىڭ عانا حالقى بار ەلدiڭ جەكە مەملەكەت بولۋىنىڭ ەكiتالاي ەكەندiگiن ايتا وتىرىپ، رەسەيدiڭ تۇپكi ماقساتىنىڭ ءوزi - بۇل ەكەۋiن (وڭتۇستiك وسەتيا مەن ابحازيانى) قۇرامىنا ەنگiزiپ الۋ بولىپ وتىرعاندىعىن ايتقان ەدi.

سونداي-اق، وتكەن جۇمادا ەدۋارد كوكويتى گرۋزيا جەرiندە وڭتۇستiك وسەتيانىڭ اۋماعى قالىپ بارادى دەگەن مالiمدەمە جاساپ، ونداعى ترۋسوۆو شاتقالى وسەتيندەردiڭ تاريحي مەكەنi ەكەندiگiن كولدەنەڭ تارتتى.

اقش ەشۋاقىتتا وڭتۇستIك وسەتيا مەن ابحازيانى جەكە ەل رەتIندە مويىندامايدى

كوكويتى قوس وسەتيانىڭ قوسىلۋىن ارمان عىپ جۇرگەندە وسى سەيسەنبiدە اقش-تىڭ حالىقارالىق قاۋiپسiزدiك جونiندەگi قورعانىس ۆەدومستۆوسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى الەكساندر ۆەرشبوۋ "اقش ابحازيا مەن وڭتۇستiك وسەتيانىڭ جەكە ەل رەتiندە ەشۋاقىتتا مويىندامايدى" دەگەن مالiمدەمە جاسادى.

ول اقش كونگرەسiنiڭ سىرتقى iستەر جونiندەگi سەنات كوميتەتiندە "گرۋزيا - تامىز سوعىسىنان بiر جىل وتكەن سوڭ" اتتى بايانداما جاساعان بولاتىن. بۇل جونiندە يتار-تاسس اگەنتتiگi تاراتىپ وتىر. ۆەرشبوۋ بىلتىر رەسەيدە اقش-تىڭ ەلشiسi قىزمەتiن اتقارعان، سونداي-اق ناتو-داعى اقش-تىڭ تۇراقتى وكiلi بولعان. ول بايانداماسىندا: "اقش ساياساتى گرۋزيانىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن، ونىڭ تاۋەلسiزدiگi مەن ەگەمەندiگiن قولداۋعا نەگiزدەلەدi" دەگەندi شەگەلەپ ايتتى.

بۇعان قاراعاندا، گرۋزيا ءۇشiن الاۋىزدىق ءالi دە جالعاسا بەرەتiن سىندى.

وق اتقان كIم؟

تامىزدىڭ 3-iندە وڭتۇستiك وسەتيا مەن گرۋزيا بiرiن-بiرi "شەكارادا وق اتتى" دەپ كiنالادى. وڭتۇستiك وسەتيا ماسكەۋ ۋاقىتىمەن ساعات 22.05-تە تسحينۆال اۋدانىنىڭ وترەۆ اۋىلىندا گرۋزيانىڭ پلاۆي سەلوسىنان وق اتىلدى دەپ مالiمدەدi. ال، گرۋزيا جاعى 4-تامىزدا بۇل مالiمدەمەنi جوققا شىعارىپ، وقتىڭ كەرiسiنشە، تسحينۆال جاعىنان اتىلعانىن ايتتى. "تامىزدىڭ 3-iندە ساعات 21.35-تە تسحينۆال جاعىنان پلاۆيسماني سەلوسىندا ورنالاسقان گرۋزين پوليتسياسىنا باعىتتالعان وق اتىلدى" دەلiنگەن وندا.

ال، ايماقتاعى اقش جانە ەو باقىلاۋشىلارى بۇنداي وقيعانىڭ بولماعانى جونiندە ايتىپ وتىر. 4-تامىزدا مالiمدەمە جاساعان ەدۋارد كوكويتى كەزەكتەن تىس قاۋiپسiزدiك كەڭەسiن شاقىرىپ، گرۋزيانىڭ iسiن تالقىلايتىندىعىن جەتكiزدi. ونىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، گرۋزيانىڭ ارانداتۋىنا ەۋرووداق پەن اقش بiتiمگەرشiلەرi كوز جۇما قاراپ وتىرعان كورiنەدi.

رەسەي سىرتقى iستەر مينيسترiنiڭ رەسمي وكiلi اندرەي نەستەرەنكو رەسەيدiڭ بۇل جاعدايعا بايلانىستى سوعىسقا دايىندىق iسiن كۇشەيتiپ جاتقاندىعىن مالiمدەدi. رەسەي سىرتقى iستەر مينيسترلiگiنiڭ رەسمي سايتىندا نەستەرەنكو: "شەكاراداعى جاعداي شىنىمەن ۋشىعۋدىڭ از الدىندا تۇر. بىلتىرعى جىلعى تامىز وقيعاسىنىڭ جىلدىعىنا وراي، گرۋزيا تاراپىنان ارانداتۋشىلىق iسi توقتاماي تۇر" دەگەن.

ارينە، رەسمي تبيليسي بۇل تۇرعىدان ماسكەۋ مەن تسحينۆالدى ارانداتۋشىلىققا جول بەردi دەپ كiنالاپ وتىر. رەينتەگراتسيا جونiندەگi مەملەكەتتiك مينيستر تەمۋري ياكوباشۆيلي "نەزاۆيسيمايا گازەتiنە" بەرگەن سۇحباتىندا رەسەيدiڭ قورعانىس مينيسترلiگiن ايىپتاپ، "گرۋزيا تەرريتورياسىنداعى وككۋپاتسيالىق جاۋىنگەرلەرiن" اقتاپ الۋ ماقساتىندا وتiرiككە جول بەرiپ وتىر. رەسەي وسىلاي ارانداتۋ ارقىلى ايماقتا اسكەرiن توگۋدi ماقسات ەتiپ وتىر. حالىقارالىق قاۋىمداستىق بۇعان سەنبەيدi. رەسەي بiزدi ارانداتۋعا جەتەلەپ وتىر. الايدا، بiز بۇعان جول بەرمەيمiز" دەگەن.

P.S. ارينە، ايماقتاعى شيەلەنiستi جاعداي تۋرالى بiر جاقتى باعا بەرۋ قيىن. دەگەنمەن، رەسەي قانشاما بiتiمگەر بولۋعا تىرىسقانىمەن، بەلدەن باسىپ، جونىن كورسەتiپ وتىرعاندىعى بايقالادى. كاۆكاز سوعىسىنا جىل تولماي جاتىپ، ەكi ەل اراسىنداعى شيەلەنiستi ۋشىقتىرىپ، ودان بiر پايدا تابۋدى كوزدەۋ - رەسەيدiڭ iسi بولۋى ىقتيمال. ەدۋارد كوكويتىنىڭ اياقاستى رەسەي قۇرامىنا كiرۋ تۋرالى اڭگiمە كوتەرۋi, اياقاستى وق اتىلعانى جايىندا بايبالام جاساۋى - جاڭا سوعىستى تۇتاتۋدىڭ امالىنان تۋىپ وتىرسا كەرەك. ال، سااكاشۆيلي سوعىستىڭ قايتا تۇتانۋىنا مۇددەلi ەمەس. بۇل جايىندا ءوزi دە مالiمدەمە جاسادى. شىن مانiسiندە، گرۋزيا پرەزيدەنتi سااكاشۆيلي حالىقارالىق قاۋىمداستىققا يەك سۇيەۋگە بولمايتىندىعىن ءتۇسiندi. ءوزiنiڭ الىپ رەسەيگە قارسى تۇرار قاۋقارى از ەكەندiگiن دە بiلەدi. سوندىقتان، بۇل جولعى ارانداتۋ iسi بولعان بولسا، ول رەسەي تاراپىنان ورىن الۋى ابدەن مۇمكiن.

ەسەنگۇل كاپقىزى

"تۇركىستان" گازەتى، 06.08.2009