سەيفۋلليندەر اۋلەتىنىڭ تاعدىرىن بولجاعانداي...

اباي اتامىزدىڭ سوزىمەن ايتقاندا «ءولدى دەۋگە سىيمايتىن» سەبەبى «ولمەيتۇعىن ارتىندا ءسوز قالدىرعان» الاش ارداقتىلارىنىڭ ءبىرى دە، بىرەگەيى – ساكەن سەيفۋللين. كەيبىرەۋلەر ونى كەڭەستىك ساياساتتىڭ سويىلىن سوققان «قىزىل قىران» ەتىپ كورسەتكىسى كەلسە دە، ءبىز ءۇشىن ول قازاقتىڭ قاراعايداي تۇلعاسى.

سۇلۋ ساكەن، سەرى ساكەن اتانعان جالىندى اقىننىڭ ارتىندا ءىسى مەن ءسوزى قالعانىمەن، ۇرپاعىن جالعار ۇلى نە قىزى قالماعانى قانداي وكىنىشتى. ءوز كىندىگىنەن بالا بولمادى ەمەس، بولعان، بىراق... ءبىر ەمەس، ەكى بىردەي پەرزەنتى ءسابي كەزىندە شەتىنەپ كەتەدى.

ساكەننىڭ ءوز كىندىگىنەن بولماسا دا، كىشكەنتايىنان باۋىرىنا باسىپ، قىزىنداي كورگەن ىرىمجانى بۇگىندە ونىڭ ىزدەۋشىسى، مۇرالارىن جيناقتاۋشى. ءارى ساكەندى جەندەتتەر كەپ الىپ كەتكەن سول ءبىر ءساتتى ءوز كوزىمەن كورگەندەردەن قالعان جالعىز كۋا.

سەيفۋلليندەر اۋلەتىنىڭ تاعدىرىن بولجاعانداي...

اباي اتامىزدىڭ سوزىمەن ايتقاندا «ءولدى دەۋگە سىيمايتىن» سەبەبى «ولمەيتۇعىن ارتىندا ءسوز قالدىرعان» الاش ارداقتىلارىنىڭ ءبىرى دە، بىرەگەيى – ساكەن سەيفۋللين. كەيبىرەۋلەر ونى كەڭەستىك ساياساتتىڭ سويىلىن سوققان «قىزىل قىران» ەتىپ كورسەتكىسى كەلسە دە، ءبىز ءۇشىن ول قازاقتىڭ قاراعايداي تۇلعاسى.

سۇلۋ ساكەن، سەرى ساكەن اتانعان جالىندى اقىننىڭ ارتىندا ءىسى مەن ءسوزى قالعانىمەن، ۇرپاعىن جالعار ۇلى نە قىزى قالماعانى قانداي وكىنىشتى. ءوز كىندىگىنەن بالا بولمادى ەمەس، بولعان، بىراق... ءبىر ەمەس، ەكى بىردەي پەرزەنتى ءسابي كەزىندە شەتىنەپ كەتەدى.

ساكەننىڭ ءوز كىندىگىنەن بولماسا دا، كىشكەنتايىنان باۋىرىنا باسىپ، قىزىنداي كورگەن ىرىمجانى بۇگىندە ونىڭ ىزدەۋشىسى، مۇرالارىن جيناقتاۋشى. ءارى ساكەندى جەندەتتەر كەپ الىپ كەتكەن سول ءبىر ءساتتى ءوز كوزىمەن كورگەندەردەن قالعان جالعىز كۋا.

ساكەن سونداي بالاجان ەدى...

- مەن ساكەننىڭ كەنجە ءىنىسى ءماجيتتىڭ قىزىمىن، - دەپ باستادى اڭگىمەسىن ىرىمجان اپا، - سەيفوللا مەن جامالدان جەتى پەرزەنت تۋعان، سولاردىڭ تۇڭعىشى – ساكەن. Cاكەننەن كەيىن مالىك (مالگاجدار), ابەن، ءماجيت دەگەن ءتورت ۇل، راحيما، ءساليما، قاليما اتتى ءۇش قىز بولعان. كورگەندەردىڭ ايتۋىنشا، ساكەننىڭ ءۇش قارىنداسى دا وتە سۇلۋ بولعاندىقتان، كوز ءتيىپ قايتىس بولىپتى. نەگىزى، ساكەننىڭ ءوز كىندىگىنەن ەكى بالا بولعان. تۇڭعىشى لاۋرا 1929 جىلى تۋىلىپ، 1932 جىلى قايتىس بولىپ كەتكەن. سودان ءبىراز ۋاقىت بالالارى بولماعان سوڭ، ءالى ەكى جاسقا تولماعان ۋاقىتىمدا اتا-اجەمىز مەنى ماجيتتەن الىپ، ساكەننىڭ باۋىرىنا سالادى. سودان ول مەنى ءوزىنىڭ تۋعان قىزىنداي جاقسى كورسە، مەن دە ساكەندى تۋعان اعا اتاپ كەتتىم. ساكەن سونداي بالاجان ەدى. ماعان ەرەكشە مەيىرىممەن قاراپ، نەندەي ەركەلىگىم بولسا دا ءبارىن دە كوتەرەتىن. ول قىرىق ەكى جاستان قىرىق ۇشكە قاراعان شاعىندا اتىلدى عوي. سول ۋاقىتتا مەن بالا بولسام دا ساكەنگە كەلگەن ادامداردىڭ جاس-كارى دەمەي ۇلكەن ءبىر ادامعا كەلگەندەي «اعا، اعا» دەيتىنىنە تاڭعالا قارايتىنمىن. ول كىسى كابينەتىندە جۇمىس ىستەپ وتىرعانىندا ءبىر ادام باتىلى بارىپ ەسىگىن قاعا المايتىن. سوندايدا بىرەۋ تىعىز شارۋامەن كەلسە نە بولماسا تاماقتانۋعا شاقىرۋ كەرەك بولسا «بار، تۋعان اعاڭدى شاقىر» دەپ مەنى جىبەرەتىن. سوسىن مەن ەپتەپ قانا كابينەتىنىڭ ەسىگىن اشامىن. ول كىسى ۇنەمى جازىپ تومەن قاراپ جازىپ وتىرادى دا، مەنىڭ كىرگەنىمدى بايقاماي دا قالاتىن. اياعىمنىڭ تىقىرىن سەزدىرمەستەن، ارقاسىنان بارامىن دا موينىنان قۇشاقتاپ الاتىنمىن. «وي، جانىم، كەلدىڭ بە؟..» دەيتىن دە، تىزەسىنە وتىرعىزىپ الىپ، ۇنەمى جاڭعاق تولىپ تۇراتىن تارتپاسىن اشاتىن. سودان ءبىر ۋىس جاڭعاق الىپ، ەرىنبەستەن مەنى ەرتىپ ەسىكتىڭ الدىنا شىعىپ، جاڭعاقتى شاعىپ جەگىزەتىن. ءسويتىپ وسىرگەن بالا ەدىم مەن. ودان كەيىن ىسساپارمەن قايدا بارسا دا ماعان مىندەتتى تۇردە سىيلىق الماي قايتپايتىن. مەنىڭ سول سىيلىقتى الىپ ءماز بولعانىما ءوزىن شەكسىز باقىتتى سەزىنۋشى ەدى. 1936 جىلى ۇلى ايان ومىرگە كەلدى. سول جىلى ماسكەۋدە ونەر مەن ادەبيەتتىڭ ونكۇندىگى ءوتتى. جالپى 1936 جىل ساكەن مەن ونىڭ وتباسى ءۇشىن ەرەكشە جىل بولدى. ونكۇندىككە ماسكەۋگە بارىپ، قايتارىندا بازارلىق دەپ ماعان ادەمى كوستيۋم، ال ايانعا اپپاق كەرەۋەت الا كەلدى. تۋعان اعام ءار ساپاردان ورالعان سايىن «ساكەنمەن امانداسايىق» دەپ اۋىل-ەل، تۋعان-تۋىستار تۇگەل جينالاتىن. سول كوپشىلىكتىڭ كوزىنشە ايانعا الىپ كەلگەن كەرەۋەتىن كورسەتىپ، ماعان بولسا ادەمى كاستومدى بەرىپ جاتقانىندا مەن ريزا بولماي، بۇرتيىپ، «قاراشى، قانشا ساپارعا بارعاندا ماعان مۇنداي اكەلمەپ ەڭ، ەندى ۇلىڭ تۋىپ ەدى، مەنى بولەكتەيىن دەدىڭ» دەپ، سىيلىعىن بەتىنە لاقتىرىپ جىبەرىپپىن. التى جاسار مەنىڭ اۋزىمنان سونداي اۋىر ءسوز ەستىگەن ساكەن ءبىرتۇرلى ساسقالاقتاپ، «قاپ-اي، ءا، ەندىگى ساپارىمد، ەندىگى ساپارىمدا...» دەپ قىزاراقتاپ، ىڭعايسىزدانىپ قالدى. سولاي دەگەنمەن، ودان كەيىن ىسساپارعا شىعۋ ساكەنگە بۇيىرماعان ەكەن. وسى وقيعادان كوپ ۇزاماي ونى «ۇشتىك» ۇستاپ اكەتىپى، اتىپ تاستادى. ۇلى ايان دا پەرىشتە كۇيىندە اكەسىنىڭ ارتىنان و دۇنيەگە اتتاندى. قازىر ەندى ساكەننىڭ ءوز كىندىگىنەن ۇرپاق قالعان جوق. بۇگىنگى كۇندە ساكەننەن قالعان جالعىز مەن.

ساكەن – ءىرى قوعام، مەملەكەت قايراتكەرى. كەرەك دەسەڭىز، رەسپۋبليكامىزعا قازاقستان اتىن بەرگىزگەن، «قازاق ءتىلى كەڭسە تىلىنە اينالماي، باعى جانبايتىنىن ايتىپ»، ءتىلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك ستاتۋس الۋىنا ەڭ العاش ەڭبەگىن سىڭىرگەن ادام وسى ساكەن سەيفۋللين ەكەنىن تاريحقا ۇڭىلگەن جان بىلەر ەدى. Cونداي-اق ساكەن حالقىن شىن ءسۇيىپ، قازاقتىڭ قارا دومالاق بالالارىن قولىنان كەلگەنشە وقۋعا تۇسۋىنە جاردەمدەسىپ، ءتىپتى ءوز ۇيىندە دە تۇرعىزعان. ورىنبور استانا بوپ تۇرعان شاعىندا نەبارى 27 جاسىندا ۇكىمەت باسقارعان ساكەن ءبىر پومەششيكتىڭ ون بولمەلى ءۇيىن جالعا الىپ، سونىڭ ءبىر بولمەسىندە عانا ءوزى تۇرىپ، قالعانىن تۇگەلدەي اۋىل بالالارىنا باسپانا ەتىپ بەرگەن. ونىڭ ىشىندە ءسابيت مۇقانوۆ تا، عابيت مۇسىرەپوۆتەر دە بار. مىنە، سولاي ۇلتى ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتىپ، ونىمەن قوسا سۇلۋ سوزدەن جىر مونشاعىن تىزگەن اقىن جۇرەگى ءوزىنىڭ، ءوزىنىڭ عانا ەمەس-اۋ، يىقتاس جۇرگەن حالىقتىڭ باس كوتەرەرلەرىنە زاۋالدى شاق تۋاتىنىن سەزدى مە ەكەن؟ ساكەننىڭ ولەڭدەرىن وقي وتىرىپ، «ءتۇس» اتتى ولەڭىنە كەلگەندە وسىعان جاۋاپ تاپقانداي بولدىم:

تۇسىمدە جاپان تۇزدە كەزىپ ءجۇرىپ،

قورعانسىز ءبىر باقشاعا كەلدىم كىرىپ.

ايانىش ءتۇستى ويىما سول ارادا،

قۋارعان اعاشتاردىڭ ءتۇرىن كورىپ.

سەمىپتى سۇرى كەتىپ اعاشتارى،

كوگەرگەن جاپىراق جوق – ءبارى سارى،

جازدىگۇنى قۋراپتى سورلى باقشا

بولماسا جاراتۋشى حاقتىڭ جارى...

«قارا ۆورون» كىمنىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا توقتاسا، سول ۇيگە قايعى ورنايتىن

تۋعان اعامدى الىپ كەتەردىڭ الدىندا ءبىز وتباسىمىزبەن تالعارعا بارىپ دەمالىپ قايتتىق، - دەپ جالعادى اڭگىمەسىن كىرپىگى جاسقا شىلانعان ىرىمجان اپا، - ساكەن ول جەردىڭ اۋاسىنىڭ تازالىعىن، جالپى تابيعاتىن جاقسى كورەتىن. سوندىقتان قالانىڭ شۋلى ومىرىنەن ءبىر ۋاقىت دەمالعىسى كەلسە، ىلعي دا تالعاردى بەتكە الاتىن. جاز ۋاقىتىندا توسەگىن كيىز ۇيگە ەمەس، اشىق اسپان استىنا، الما اعاشىنىڭ تۇبىنە سالدىراتىن. سول جىلى قىركۇيەكتىڭ 22-لەرى شاماسىندا ءبىز تالعاردان قالاعا ورالساق، ءۇيدىڭ ءىشى ۇرەيدە وتىر ەكەن. «وسى ءۇيدىڭ ماڭايىن كۇندە بەيتانىس ادامدار تورۋىلداپ ءجۇر» دەدى ۇيدەگىلەر. «قارا ۆورون» اتانىپ كەتكەن قارا ماشينا كىمنىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا توقتاسا، سول ۇيگە قايعى ورنايتىن. ونى كورگەننەن جۇرت «كىمنىڭ ۇيىنە كىرەر ەكەن، كىمدى الىپ كەتەر ەكەن» دەپ، قورقىپ، ەسىگىن تارس بەكىتىپ، تىرپ ەتپەي وتىراتىن. سول ماشينا ءبىزدىڭ اۋلانى اينالشىقتاپ جۇرگەنىن كورگەن جۇرت «بايقا، ساكەن، ءبىر پالە بولىپ جۇرمەسىن» دەستى. وعان ساكەن «مەن ەشتەڭە بۇلدىرگەن جوقپىن، نەدەن قورقۋىم كەرەك؟» دەپ ەڭسەسىن تىك ۇستاعان كۇيى جۇمىسىن ىستەپ جۇرە بەردى. سودان 24 قىركۇيەك دەمالىس كۇنى بولاتىن. تاڭەرتەڭ بارلىعىمىز ۇيقىدان ويانىپ، شاي ءىشىپ بولعان كەزىمىز. ساكەن ادەتتەگىشە ايناعا قاراپ شاشىن الۋعا كىرىستى. جالپى، ول كىسىنىڭ سىربازدىعىن، سىمباتتىلىعىن جۇرت اڭىز قىلىپ ايتادى عوي. راسىندا، اعام ءوز كەلبەتىنە ەرەكشە كۇتىم جاسايتىن. ەشقاشان شاشتارازعا شاشىن الدىرمايتىن. ءبىر اينانى الدىنا، ەكىنشىسىن ارقاسىنا قويىپ ءوزى الاتىن. ءسويتىپ وتىرعاندا ۇيگە بەيتانىس ەكى ورىس ساۋ ەتىپ كىرىپ كەلدى. تۇستەرى سۋىق، قولدارىنداعى قۇپيا قاعازدى كورسەتىپ ەدى، ساكەننىڭ جايدارى ءجۇزى قۋارىپ كەتتى. جۇرەگى قىسىلىپ قالسا كەرەك، سۋ سۇرادى. ءسويتىپ ەدى، الگى ەكى ورىس «ۆام ۆودۋ پيت نەلزيا» دەپ ىشكىزبەدى. سوسىن اعام تەز-تەز كيىنە باستادى. الگىلەردىڭ ءبىرى اعاما قاراپ تۇرسا، ەكىنشىسى كابينەتىن اقتارىستىرىپ، قاعازدارىن تەكسەرۋمەن بولدى. ساكەن ۇستىنە گاليفە شالبارىن، ەتىگىن، قۇندىز جاعالى بىلعارى پالتوسىن كيىپ جاتقانىن كورىپ، ورىس «پوچەمۋ ۆى تاك تەپلو ودەۆاەتەس؟» دەپ سۇرادى. ءسويتىپ ەدى اعام «چتو تاكوە تيۋرما يا حوروشو زنايۋ» دەپ جاۋاپ بەردى. ولاي دەيتىن سەبەبى ساكەننىڭ اتامان اننەنكوۆتىڭ ازاپ ۆاگونىندا بولعانىن وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر عوي. كيىنىپ بولىپ قالعاندا، تىستان ءۇشىنشى ءبىر ادام كىردى دە «نەگە كەشىگىپ جاتىرسىڭدار، نە قارسىلىق تانىتىپ جاتىر ما؟» دەدى. ەكى ورىس باستارىن شايقادى. ولار ساكەندى قارا ماشيناعا مىنگىزىپ الىپ كەتتى. سودان كەيىن ساكەندى ەشكىم كورگەن جوق.

- نەگىزى جاۋ الىستان كەلمەيدى دەگەندەي، ساكەندى ۇستاپ بەرگەن سول ءوزى ارالاسقان قالامگەرلەردىڭ ءبىرى دەيدى عوي؟..

- ونداي الاساپىران شاقتا كىمدى كىم كورسەتكەنىن بىلمەك تۇگىلى، ءوز باسىمىزبەن قايعى بوپ كەتتىك قوي. ساكەننىڭ قولجازبالارىن دا ساقتاي المادىق. جەندەتتەر تۋعان اعامدى الىپ كەتكەن سوڭ ونىڭ ون التى قاپشىق قولجازباسىنىڭ دا كوزىن جويعان. ىشىندە باتىرلار جىرى، شەجىرە، تاعى دا باسقا سوڭعى جازعان تۋىندىلارى دا كەتتى عوي... بىراق، وسى تۇستا سىزگە ءبىر نارسە ايتا كەتەيىن. ساكەننىڭ 90 جىلدىق مەرەيتويىندا عوي دەيمىن، جازۋشىلار وداعىندا ۇلكەن جينالىس بولدى. سوندا ساكەن شىعارماشىلىعى جايلى بايانداما جاساعان ءمۇسىلىم بازارباەۆ ءدۇيىم جۇرتتىڭ ىشىنەن سۇق ساۋساعىمەن مۇحامەدجان قاراتاەۆتى نۇسقاپ، «ساكەندى كورسەتكەن مىناۋ» دەپتى. ول ۇندەمەستەن ورنىنان تۇرىپ، زالدان شىعىپ كەتىپتى. .

«ۇلىڭىز حالىق جاۋى ما – ءسىز دە حالىق جاۋىسىز!»

ساكەندى الىپ كەتكەن كۇنى كەشكىسىن ورىستەن قايتقان مالىن قارسى الىپ جاتقان جەرىنەن اكەسىنە بەيتانىس بىرەۋلەر جاقىنداپ كەلىپ: «سەيفوللا وسپانوۆ دەگەن ءسىز بە؟» دەيدى. نە بولعانىنان ءالى بەيحابار اقساقال «ءيا، مەن» دەيدى. «وندا ءسىزدىڭ ۇلىڭىز حالىق جاۋى بولىپ تۇتقىندالدى، ءسىز دە حالىق جاۋىسىز» دەپ سول تۇرعان جەرىنەن ۇستاپ اكەتەدى. جانىندا تۇرعان اۋىل اقساقالى اڭ-تاڭ قالىپ، «ويباي-اۋ، قاريانىڭ نە جازىعى بار؟» دەگەنى ءۇشىن ونى دا الىپ كەتەدى.

ءتاۋبا، ساكەننىڭ شەشەسى مۇنى كورمەپتى، ايتپەسە بالالارىنىڭ ىشىنەن ساكەنىن ەرەكشە جاقسى كورەتىن جامال اپا مۇنداي كۇيىككە شىداماس ەدى. اننەنكوۆتىڭ ازاپ ۆاگونىندا بولعانىندا ۇلىنان كۇدەر ۇزبەي، كۇن سايىن كۇتەتىن انا «ساكەن كەلە جاتىر» دەگەن حاباردى ەستىگەندە اڭىراي جىلاپ، الدىنان جۇگىرگەن ەكەن. سول اناسى 1935 جىلى قايتىس بولادى. سەيفوللا قارتتى الىپ كەتكەن سوڭ، بۇگىن-ەرتەڭ ۇستاپ اكەتەدى دەپ وتىرعان ۋاقىتتا ءىنىسى مالىك تىسقا شىعىپ كەتەدى، سول كەتكەننەن نە ءولى دەنەسى، نە ءوزى تابىلماي ءىز-ءتۇزسىز كەتىپتى. ول اۋلەتتەن امان قالعان جالعىز ساكەننىڭ ءىنىسى ءماجيت قانا. ول قالاي دەيسىز عوي؟ اعاسى مەن اكەسىنىڭ كۇيىگىنەن توسەك تارتىپ جاتىپ قالعان ءماجيتتى جەندەتتەر تۇتقىنداماي، بەتى بەرى قاراعانىن كۇتەدى. سودان ەكى ايداي توسەك تارتىپ جاتقان ول جازىلعان كەزدە جوعارى جاقتان «ازىرگە قويا تۇرىڭدار» دەگەن بۇيرىق كەلەدى. ءسويتىپ ءماجيت بوستاندىقتا قالادى، بىراق ءتىرى ولىك كۇيىن كەشەدى. ەشبىر جەرگە جۇمىسقا المايدى. قايدا بارسا، «حالىق جاۋىنىڭ تۋىسى» دەگەن اتتان ارىلا المايدى.

ساكەن مەن كۇلبارام زاڭدى نەكەگە وتىرماعان

- زيالىلاردىڭ بارلىعىنىڭ دەرلىك ايەلدەرىن الجير-گە، كارلاگ-قا جىبەرىپ جاتقاندا، كۇلبارام اپامىز ودان قالاي امان قالدى؟

- ونىڭ سەبەبى كۇلبارام مەن ساكەن زاڭدى نەكەگە وتىرماعان-دى. سوندىقتان، ونى لاگەرگە جىبەرگەن جوق، بىراق ساكەندى ۇستاپ اكەتكەن سوڭ، ايەلى مەن بىزدەردى، ۇلىن تۇرىپ جاتقان ۇيىمىزدەن قۋىپ شىقتى. الماتى سەكىلدى ۇلكەن قالالاردا تۇرۋعا تىيىم سالدى. سودان اپامىز اياندى الىپ، توركىنى اقمولاعا كەتتى. اۋىل-ەل ساكەننىڭ كوزى عوي دەپ، اياندى جىبەرگىسى كەلمەپ ەد، وعان كۇلبارام كونبەي وتىرىپ الدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ اقىرى اياننان ايرىلىپ قالدىق قوي... مەن قايتادان ءوزىمىنىڭ تۋعان اكە-شەشەمنىڭ قولىنا كەلدىم.سول ارالىقتا، ياعني تۋعان اعامدى جازىقسىز جازالاۋعا ۇشىراتقانشا مەن ولارمەن بىرگە تۇرعاندىقتان، اعاممەن ارالاسقان اقىن-جازۋشىلاردىڭ بارلىعى مەنى بەرتىن كەلگەنگە دەيىن ساكەننىڭ قىزى دەپ بىلەتىن.

- سونداي قۇرمەتپەن ءوستىڭىز عوي؟..

- قۇرمەتپەن وسكەنىم شامالى. ءماجيتتى ەش جەر جۇمىسقا المادى. قايدا بارسا سەيفۋللين دەگەن تەگىنە قاراپ، كەۋدەسىنەن كەرى يتەردى. جيىرما جىل ءبىز سولايشا «حالىق جاۋىنىڭ تۇقىمى» بولىپ، ابدەن شەتقاقپاي كوردىك. مەن دە مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ، كازپي-گە تۇسسەم دەپ بارعانىمدا، مەنى الگىندەي تەگىم ءۇشىن وقۋعا قابىلدامادى. مەدينستيتۋت تا سولاي ەتتى. سودان تاۋىم شاعىلىپ جۇرگەندە ءبىر كۇنى كوشەدە كەتىپ بارا جاتىپ كەزدەيسوق «مال دارىگەرلىك ينستيتۋتى وقۋعا شاقىرادى» دەگەن حابارلاندىرۋدى كوزىم شالىپ قالدى. ەمتيحان تاپسىرىپ كورىپ ەم، ءوتىپ كەتتىم. بىراق قىسقى سەسسيادان سوڭ ءبىر كۇنى «رەكتور شاقىرىپ جاتىر» دەدى. جۇرەگىم زۋ ەتە ءتۇستى. بارسام، ول كىسى مەنىڭ ۇستىمنەن ارىز تۇسكەنىن، حالىق جاۋىنىڭ قىزى ەكەنىمدى ايتتى. مەن «ساكەن، اتام، اعام كەتتى، ەندى مەنىڭ نە جازىعىم بار؟» دەپ تاپ سول جەردە جىلاپ جىبەردىم. رەكتورىمىز ورىس بولسا دا مەنى اياپ، ازىرگە وقۋعا كەلمەي، جۇرت كوزىنە تۇسپەي تۇرا تۇرۋىمدى ءوتىندى. سولايشا سول كىسىنىڭ ادامگەرشىلىگىنىڭ ارقاسىندا وقۋىمدى ءبىتىرىپ الدىم. ەڭبەك جولىمدا دا كەيىن وسىنداي قيىندىقتار ۇشىراستى. جۇمىستان بوساتىلايىن دەپ تۇرعان شاعىمدا ساكەننىڭ جانە اتامنىڭ اقتالعانى جونىندە شەشىم شىعىپ قالدى.

ءبىزدىڭ قولىمىزعا بەرىلگەن بۇيرىق، شەشىمدەردىڭ بارلىعىنىڭ تومەنگى جاعىندا قول قويعانداردىڭ ەسىمى جابىق تۇر. ونى قويا بەرىڭىزشى، ساكەننىڭ دە، اتامىز بەن اعامىزدىڭ سۇيەكتەرى قايدا جاتقانىن بىلمەيمىز عوي!.. ولاردىڭ ارتىندا قالعان جالعىز ىزدەۋشىلەرى اكەم ءماجيت ەدى، ول كىسى 1987 جىلى كوز جۇمدى. اكەمدى قارا جەر قوينىنا تاپسىرىپ جاتقاندا سونداي قاتتى قينالدىم. ساكەن اعامدى، اتامدى ەسكە الاتىن قۇلپىتاس ورناتۋ كەرەك دەپ ءبىلدىم. ءسويتىپ، كەڭسايدا اكەم جاتقان جەردىڭ جانىنان ول كىسىلەرگە قۇلپىتاس ورناتىپ، وعان «جاتقان جەرى بەلگىسىز، ايتسا كوڭىل سەنگىسىز، تاعدىر» دەپ جازدىردىق.

رۋحتاردى كومبەيدى قارا جەرگە

ۇستالىپ كەتەرىنىڭ الدىندا ساكەن ءوز قولىمەن اۋلاسىنا ءۇش ەمەن اعاشىن وتىرعىزعان ەكەن. قازىرگى قوناەۆ پەن قاراساي باتىر كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا كەزىندە ساكەن تۇرعان ءۇيدىڭ ورنىنا باسقا كوپقاباتتى عيمارات سالىنىپ كەتكەنىمەن، سول ەمەندەر ءالى تۇرسا كەرەك. «كەيدە ءبىر قاتتى قينالعان شاعىمدا بالا كەزىمنىڭ كۋاسى سول ەمەندەردى قولىممەن سيپاپ، ساكەننىڭ رۋحىمەن سىرلاسقانداي بولىپ قايتامىن»، - دەدى ىرىمجان اپا.

بيىل قىركۇيەكتىڭ 24-ىندە ساكەندى ۇستاپ الىپ كەتكەنىنە تۋرا 70 جىل تولادى ەكەن. وسى جەتپىس جىل بويىنا ءالى بەلگىسىز بولىپ وزەكتى ورتەپ وتىرعان جايت - وتىز جەتىدە وپات بولعان الاش ارداقتىلارىنىڭ سۇيەگىن تابا الماي وتىرعانىمىز. قۇپيا سول اشىلماعان كۇيىندە قالىپ وتىر. اركىم ءار ءتۇرلى بولجام ايتادى. ماسەلەن مۋدروۆ دەگەن اقساقا ساكەن اتىلىپ كەتكەن دەگەنگە قارسى شىعىپ، «مەن ساكەنمەن ماگادان تۇرمەسىندە بىرگە بولدىم. قىستىڭ ءبىر كۇنىندە ول كەنەتتەن جوعالىپ كەتتى. «قاشىپ كەتكەن عوي» دەستىك ءبارىمىز. ءسويتىپ ەك، كوكتەم شىعا قار استىنان سۇيەگى تابىلدى. ونى ءوز قولىممەن جەرلەگەم» دەۋشىلەر دە بولدى كەزىندە. توقسانعا تاياپ قالعان قارتتى جولباسشى قىلىپ، سول ءوزى ايتقان جەرگە بارعاندا، وكىنىشكە وراي، بىرنەشە جىل ءوتىپ كەتكەندىكتەن، ساكەندى جەرلەگەن جەردى تابا الماعان. وسىنداي وقيعالارعا بايلانىستى اقىن عالىم جايلىباي «رۋح» اتتى ولەڭ جازعان. سونداعى مىنا ءبىر جولدارىن كوڭىلگە جۇبانىش ەتكەننەن باسقا امال جوق:

اقبوز اتتى قۇلاتقان جالا كەرمە،

ماگادانعا مولا ىزدەپ بارا بەرمە.

ساكەن دەگەن حالقىمنىڭ رۋحى عوي،

رۋحتاردى كومبەيدى قارا جەرگە.

(№36 (140) 14 قىركۇيەك 2007 جىل)