قاي مەملەكەتتەردە اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسى ەڭ جاقسى دامىعان سالا بولىپ سانالادى؟ ماقالادا سول ەلدەرگە ساراپتاما جاساپ كوردىك.

جاپونيا، 10-شى ورىن

اۋىل شارۋاشىلىعى جاپونيا ەكونوميكاسىنداعى ماڭىزدى سالانىڭ ءبىرى. ونىڭ ءجىو-دەگى ۇلەسى شامامەن 2,0 % قۇرايدى. اۋىل شارۋاشىلىعىندا 4,1 ميلليون ادام جۇمىس ىستەيدى (بارلىق جۇمىسپەن قامتىلعانداردىڭ 6,6 % قۇرايدى).

شارۋا قوجالىقتارىنىڭ ەرگەجەيلى ءتۇرى باسىم بولىپ كەلەدى. كەيدە ۋچاسكە كولەمى 0,5 گەكتاردان از بولادى. جاپونيا ازىق-تۇلىكتىڭ 70 %-ىن ءوزى شىعارادى، ونىڭ ىشىندە كۇرىشكە دەگەن سۇرانىستى تولىق اقتاپ وتىر. مال شارۋاشىلىعى اسا دامىماعان. جەردىڭ ازدىعى جايىلىمدىق جانە مال ازىقتىق داقىلداردى ەگۋگە مۇمكىندىك بەرمەيدى. سوندىقتان جانۋارلاردى سىرتتان اكەلىنەتىن جەممەن، نەگىزىنەن جۇگەرىمەن قورەكتەندىرەدى.

حالىقتى ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋدە بالىق اۋلاۋ ماڭىزدى ءرول اتقارادى. جاپوندىقتار تاعام قۇرامىنداعى جانۋارلار اقۋىزىنىڭ 40 %-ىن تەڭىز ونىمدەرىنەن الادى. بالىق اۋلاۋدان باسقا، اسشايان، ومار، پاتشا شايان، بالىقتىڭ ونداعان ءتۇرىن قولدان وسىرەدى.

ارگەنتينا، 9-ورىن

ازىق-تۇلىك ءوندىرىسى ءداستۇرلى تۇردە ەكونوميكانىڭ نەگىزگى سالالارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى ء(جىو-ءنىڭ 8-9 %). ارگەنتينا ازىق-تۇلىك قاجەتتىلىكتەرىن، اسىرەسە استىق جانە مايلى داقىلدارمەن ەلدى تولىقتاي ءوزى قامتاماسىز ەتەدى جانە ەكسپورتقا شىعارادى.

ەل سويا ءوندىرۋ جانە ەكسپورتتاۋ بويىنشا وڭتۇستىك امەريكادا ەكىنشى، الەمدە ءۇشىنشى ورىندى الادى. وندىرىلەتىن سويانىڭ 100% ترانسگەندى سويا. ەلدەگى اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرى 138 ملن گا، ونىڭ ¼ بولىگىن ەگىن، ¾ بولىگىن شابىندىقتار مەن جايىلىمدار الىپ جاتىر.

مال شارۋاشىلىعى جوعارى دارەجەدە دامىعان، اسىرەسە ءىرى قارا مال ءوسىرۋ.  ارگەنتينادان شىققان ەت پەن ءسۇت كوپتەگەن ەلدەرگە ەكسپورتتالادى. كوكونىس پەن جەمىس-جيدەك ەكسپورتتىڭ 3 پايىزىن قۇرايدى. مۇندا تسيترۋس جەمىستەرى، ءزايتۇن وسىرىلەدى. ارگەنتينا - لاتىن امەريكاسىندا ءبىرىنشى، ال الەمدە ءتورتىنشى ورىنداعى شاراپ ءوندىرۋشى ەل بولىپ تابىلادى.

تۇركيا، 8-ورىن

ەل حالقىنىڭ 57 پايىزى اۋىل شارۋاشىلىعىندا جۇمىس ىستەيدى. بۇل ەلدىڭ جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ تورتتەن ءبىر بولىگىن قۇرايدى. ەكسپورتتالاتىن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ ۇلەسى 60 پايىزعا جەتەدى. تۇركيانىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى جەتەكشى ورىندى وسىمدىك شارۋاشىلىعى الادى. ول شامامەن 58 % -دى قۇرايدى. مال شارۋاشىلىعى 30 %-دى، زىعىر ءوندىرىسى 6 %-دى قۇرايدى.

تۇركيانىڭ 24,9 ملن. گا ەگىنشىلىككە ارنالعان. ەگىس القابىنىڭ 85 %-ىن ءداندى داقىلدار الىپ جاتىر. تۇركيا بيداي ءوندىرۋ بويىنشا ۇزدىك التى ەلدىڭ قاتارىنا كىرەدى. 9 ميلليون گەكتار جەرگە بيداي ەگىلەدى.

پاكىستان، 7-ورىن

پاكىستان اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىمەن ەلدى تولىق قامتاماسىز ەتەدى ءارى سىرتقى ساۋداعا شىعارادى. ەل كۇرىش، ماقتا، بالىق، جەمىستەر (اسىرەسە اپەلسين مەن مانگو) جانە كوكونىستەردى ەكسپورتقا شىعارادى. پاكىستان - ازياداعى ورىك جانە ماي نارىعىندا - ەكىنشى، ماقتا، پياز، ءسۇت نارىعىندا  - ءۇشىنشى ورىندا تۇر.

مال شارۋاشىلىعى پاكىستاننىڭ جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ 11 % قۇرايدى.

پاكىستاندا 24,2 ملن ءىرى قارا مال، 26,3 ملن بۋيۆول، 24,9 ملن قوي، 56,7 ملن ​​ەشكى جانە 0,8 ملن تۇيە بار. سونىمەن قاتار، ەلدە قۇس شارۋاشىلىعى بەلسەندى دامىپ كەلەدى. جىل سايىن 530 ميلليوننان استام قۇس وسىرىلەدى.

نيگەريا، 6-ورىن

اۋىل شارۋاشىلىعىندا حالىقتىڭ 65 پايىزى جۇمىس ىستەيدى. نەگىزگى ازىق-تۇلىك داقىلدارى: يامس، ءتاتتى كارتوپ جانە جۇگەرى. سونداي-اق كاكاو بۇرشاقتارى (340 ملن ت), تابيعي كاۋچۋك (112 ملن ت) جانە ماقتا (0,4 ملن ت) وسىرىلەدى. جەردىڭ 31,29 پايىزى وڭدەلەدى.

نەگىزگى ەكسپورتتىق داقىلدار – كاكاو بۇرشاقتارى، جەرجاڭعاق، سويا، كاۋچۋك، پالما مايى، قانت قامىسى جانە ماقتا.

نيگەريالىق كاكاوعا تۇراقتى سۇرانىس سەبەبى - (ەل ءوندىرۋ بويىنشا الەمدە 4-ءشى ورىندا) ونىڭ دامدىلىگى. شارۋاشىلىقتىڭ كوپشىلىگى كاكاو بۇرشاقتارىن وسىرۋگە باعىتتالعان; كاكاونىڭ الەمدىك باعاسىنىڭ تومەندەۋى ادەتتە اۋىل تۇرعىندارىنىڭ تابىسىنىڭ كۇرت تومەندەۋىنە جانە كەدەيلەنۋىنە اكەپ سوعادى.

مۇندا اناناس، بانان، بۇرشاق داقىلدارى، كارتوپ، مانيوك، جۇگەرى، مانگو، پاپايا، تارى، كۇرىش، قۇماي، تەمەكى، قىزاناق، تسيترۋس جەمىستەرى مەن يامم دا وسىرىلەدى.

نيگەريادا مال شارۋاشىلىعى دامىعان، بىراق ەلدىڭ كوپ بولىگىندە تسەتسە شىبىنى ءومىر سۇرەدى، سوندىقتان تۇيە، ەشكى، جىلقى، قوي، ەسەك جانە شوشقا ءوسىرۋ نەگىزىنەن سولتۇستىك شتاتتاردا قولعا الىنعان.

قۇس شارۋاشىلىعى دا دامىپ كەلەدى. گۆينەيا شىعاناعىنىڭ سۋلارىندا، وزەندەردە جانە چاد ارالىندا بالىق اۋلانادى. جىلىنا شامامەن 250 مىڭ توننا بالىق پەن تەڭىز جاندىكتەرى اۋلانادى.

برازيليا، 5-ورىن

برازيليا الەمدىك نارىققا جەر شارىنداعى بارلىق اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىنىڭ شامامەن 6%-ىن شىعارادى. برازيليا ەڭ الدىمەن كوفە، سويا، جۇگەرى، قانت قامىسى، كاكاو جانە باناندى ەكسپورتتايدى.

برازيليا جىل سايىن كەم دەگەندە 600 ميلليون توننا قانت قامىسىن جينايدى. ءداندى داقىلداردىڭ ىشىندە ەڭ كوپ تاراعانى - جۇگەرى.

برازيليادا جايىلىمدىق مال شارۋاشىلىعى جاقسى دامىعان ، ءىرى قارانىڭ جالپى سانى 170 ملن باسقا جەتەدى. شوشقا شارۋاشىلىعى (30 ملن شوشقا), قوي شارۋاشىلىعى (20 ملن قوي), بالىق شارۋاشىلىعى جانە ت.ب. دامىعان. برازيليا اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن ەكسپورتتاۋ بويىنشا اقش پەن يزرايلدەن كەيىنگى ءۇشىنشى ورىندا تۇر.

ەلدىڭ جەتەكشى اۋىلشارۋاشىلىق داقىلى - كوفە، ونى ءوندىرۋ جانە ەكسپورتتاۋ بويىنشا الەمدە ءبىرىنشى ورىندى الادى. كوفە وندىرىسىندە 3,5 ميلليون ادام جۇمىس ىستەيدى. 6 ميللياردتان استام كوفە اعاشتارى وسەدى (74 % Arabica جانە 26 % Robusta).

يزرايل، 4-ورىن

يزرايل ونەركاسىپتىك اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا بارىنشا ءمان بەرىپ وتىر. اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ نەگىزگى سالالارى: تسيترۋستىق جەمىستەر، كوكونىستەر، ماقتا ءوسىرۋ، ەت،ءسۇت ءوندىرىسى.

يزرايل جاڭا پىسكەن كوكونىستەر مەن گۇلدەردىڭ نەگىزگى ەكسپورتتاۋشىسىنا جانە اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنولوگياسى بويىنشا الەمدىك كوشباسشىعا اينالىپ وتىر.

يزرايل تەك استىق، مايلى داقىلدار، ەت، كوفە، كاكاو جانە قانتتى يمپورتتاي وتىرىپ، ءوزىنىڭ ازىق-تۇلىككە دەگەن قاجەتتىلىگىنىڭ 95 %-ىن قامتاماسىز ەتەدى. وندىرىلگەن ءونىمنىڭ 15 پايىزى ەكسپورتقا ارنالعان.

بۇل ونىمدەر ەۋروپانىڭ، امەريكانىڭ جانە قيىر شىعىستىڭ نارىعىنا شىعارىلادى. اگرارلىق سەكتور عىلىممەن تىعىز بايلانىستى بولۋىمەن ەرەكشەلەنەدى. سوڭعى جىلدارى شيەدەن ءسال ۇلكەنىرەك شيە جەمىسى ءوسىرىلدى، ورتاشا سالماعى شامامەن 500 گرامم بولاتىن پورتسيالىق قاربىزدار دا شىعارىلادى.

اقش، 3-ورىن

ەگىستىك جەرلەر، شابىندىقتار، جايىلىمدار امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ جارتىسىنا جۋىعىن الىپ جاتىر. اۋىل شارۋاشىلىعىنان تۇسكەن جيىنتىق تابىس 290 ملرد. دوللوردى قۇرايدى. بۇل سالادا ەل حالقىنىڭ 3 پايىزى عانا جۇمىس ىستەيدى. رەسپۋبليكا بويىنشا شارۋا قوجالىقتارىنىڭ ورتاشا كولەمى 50 گەكتارعا جۋىق جەردى الىپ جاتىر.

اقش-تىڭ اگرارلىق كەشەنىنىڭ كوشباسشىسى - وسىمدىك شارۋاشىلىعى. بارلىق القاپتاردىڭ 2/3 بولىگىن ءداندى داقىلدار الىپ جاتىر. جالپى استىق جيناۋ بويىنشا اقش الەمدە قىتاي مەن ءۇندىستاننان كەيىن ءۇشىنشى ورىندا تۇر، بىراق جۇگەرى مەن سويادا ءبىرىنشى ورىندى الادى.

نەگىزگى ءداندى داقىل – بيداي، استىق ءتۇسىمى 90 ملن توننادان اسادى. امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ ۇلتتىق داقىلى - جۇگەرى، ونىڭ ءونىمى الەمدە ەلدەرىنىڭ جارتىسىنا تارالعان.

ءۇندىستان، 2-ورىن

اۋىل شارۋاشىلىعىنان تۇسەتىن جالپى تابىس 4 134 ميلليارد دوللاردى قۇرايدى، وندا ەل حالقىنىڭ جارتىسىنان استامى جۇمىس ىستەيدى. ديقاندار نەگىزىنەن كۇرىش، بيداي وسىرەدى.

بۇرشاق داقىلدارى، ولاردىڭ ىشىندە نوقات ەڭ كەڭ تاراعان داقىل. ول كوپتەگەن ۇندىتەر ءۇشىن اقۋىزدىڭ نەگىزگى كوزى بولىپ تابىلادى، ويتكەنى مۇندا جانۋارلاردان الىناتىن ونىمدەردى تۇتىنۋ كوبىنە ءدىني تۇرعىدان تىيىم سالىنعان.

قانت، جەرجاڭعاق، كوكوس، قىشا، ماقتا تۇقىمى مەن راپس، تەمەكى مەن شاي ەگىلەدى. ۇندىلەر ەتتى از جەيتىنىنە قاراماستان، مال شارۋاشىلىعى اگرارلىق ەكونوميكادا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ءۇندىستان دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ كوپ سيىرى بار ەل.

قىتاي، 1-ورىن

ەلدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنان تۇسەتىن جالپى تابىس 1 ترلن. 88 ميلليارد دوللاردى قۇرايدى. قىتايدا 95 ميلليون گەكتار ەگىستىك جەر بار. كوبىنەسە ءبىر ەگىستىك القاپتان ەكى جىلدا ءۇش نەمەسە ودان دا كوپ رەت ءونىم الىنادى. وڭتۇستىك قىتايدىڭ كەيبىر بولىكتەرىندە نەگىزگى داقىلدار جىلىنا ءۇش رەت، كوكونىستەر بەس رەت جينالادى. قىتايدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ونىڭ كەڭ اۋماعى مەن ءارتۇرلى كليماتتىق جاعدايلارىنا بايلانىستى قالىپتاستى.

قىتايدا 500 ميلليون تونناعا جۋىق استىق، ونىڭ ىشىندە 185 ميلليون توننا كۇرىش وندىرىلەدى. بيداي – ەكىنشى ماڭىزدى ازىق-تۇلىك داقىلىنا جاتادى. ال جۇگەرى جيناۋ بويىنشا (جىلىنا 100 ملن توننادان استام) الەمدە اقش-تان كەيىنگى ەكىنشى ورىندا تۇر. قىتاي شايدىڭ ءارتۇرلى سورتتارىن شىعاراتىن الەمدەگى ەڭ ءىرى جەتكىزۋشىلەردىڭ ءبىرى.

سونىمەن قاتار، مۇندا تارى، سۇلى، گاوليان، قارا بيداي، قاراقۇمىق، تامىرجەمىستى داقىلداردان: باتات، كارتوپ، بۇرشاق تۇقىمداستاردان: سويا وسىرىلەدى. تەحنيكالىق داقىلداردىڭ ىشىندە ماقتا ماڭىزدى ورىن الادى. سونىمەن قاتار، زىعىر، كەندىر جانە دجۋت وسىرىلەدى.

مايلى داقىلدار اراسىندا كۇنجىت، جەرجاڭعاق جانە كۇنباعىس كوش باستاپ تۇر. قانت قىزىلشاسى مەن قانت قامىسى وسىرىلەدى. جەمىس اعاشتارىنان اناناس، تسيترۋس جەمىستەرى، بانان، الما، مانگو، المۇرت جانە ت.ب. وسىرىلەدى. سونداي-اق قىتاي 4 000 جىلدان بەرى جىبەك شارۋاشىلىعىمەن اينالىسىپ كەلەدى.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ 

Abai.kz