ەلىمىزدە تالاي پرەزيدەنتتىك سايلاۋ ءوتتى عوي، مەنىڭ ەرەكشە ەسىمدە قالعانى 2005 جىلعى كەزەكتەن تىس سايلاۋ ەدى. نەگە دەسەڭىز، العاش رەت پرەزيدەنت سايلاۋىندا داۋىس بەرۋ قۇقىنا يە بولۋىمنان بولەك، ساياسي دودانى «تۇركىستان» گازەتىندە اقپاراتتىق تۇرعىدان قولدايتىن بولدىق. سودان نە كەرەك، ەكى-ءۇش جۋرناليست بوپ الماتىدا داۋىس بەرەتىن كانديداتتاردىڭ ۋچاسكەسىنە جينالدىق. سايلاۋعا ن.نازارباەۆ، ج.تۇياقباي، ا.بايمەنوۆ، ە.ابىلقاسىموۆ پەن م.ەلەۋسىزوۆ قاتىسقان ەدى. ءبىز اليحان بايمەنوۆ داۋىس بەرىپ جاتقان ۋچاسكەگە تارتتىق. بارساق، وتاندىق جۋرناليستەر بىلاي تۇرسىن، الەمدىك اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىلدەرى ءورىپ ءجۇر. ەۋروپا، اقش دەيسىز بە، مىناۋ جامان دەپ جۇرگەن رەسەيدىڭ دە بەلدى جۋرناليستەرى كەلگەن.

ەندى شەتەلدىك باق-تىڭ تەحنيكاسى، قۇرال-جابدىقتارى سۇمدىق، وزدەرى دە توپ بوپ جۇرەدى ەكەن. ءبىر كەزدە اليحان اعا وتباسىمەن جۋرناليستەر الدىنا شىقتى. اقپارات الۋ كەرەك، ءتىس قاققان جۋرناليستەر الدىنا بارىپ تۇرا قالدى، ميكروفوندارىن توسا قالدى. ءبىز، بىرنەشە «تۇركىستاندىق» شەتتە تۇرمىز. ديكتافون الىستان جازبايدى، ەسكى فوتواپپاراتىمىز دا ۇزاقتان تۇسىرمەيدى. اقپاراتتى قازىرگىدەي گۋگلدان تەرىپ تابا المايسىڭ. الەۋمەتتىك جەلى دەگەن امەريكادا عانا دۇرىلدەپ جاتقان شىعار. اركىمنىڭ جازعانى وزىنە ازىق دەگەندەي. «بول، بول، مىنالاردىڭ اراسىنان بىردەڭە ەتىپ ءوتىپ، نە ايتقانىن جازىپ ال، سۋرەتكە ءتۇسىر» دەدى ارىپتەس اپكەمىز. سودان ادامداردىڭ اراسىنان «كەشىرىڭىز، سورري» دەپ ءوتتىم دە جۋرناليستىك قىزمەتىمە كىرىسىپ كەتتىم. ساياساتكەردى وتباسىمەن سۋرەتكە دە تۇسىردىك. ايتپاقشى، بىردە نازارباەۆ الماتىعا ساپارلاپ كەلگەنىندە ءباسپاسوز حاتشىلارىنىڭ ءبىرى ءبىزدىڭ ەسكى فوتواپپاراتتى كورىپ: «كاك تى سمەەش فوتكات ناشەگو پرەزيدەنتا تاكوي مىلنيتسەي؟» دەگەنى ەسىمدە. مەن دە ساسپاي: «ەلدىڭ، رەداكتسيانىڭ جاعدايى قانداي بولسا، فوتواپپاراتى دا سونداي بولادى. نە دەسەڭىز دە، سۋرەتتى قاتىرىپ تۇسىرەدى» دەگەنمىن. راسىندا دا، ءبىرىنشى بەتتەن بەرەرلىك «ءتىرى سۋرەت» بولعان.

توقسان جاساعان مارقۇم اتام ساياساتتى جاقسى تالدايتىن. سايلاۋ ءبىزدىڭ وتباسىمىز ءۇشىن ۇلكەن مەرەكە ەدى. بالا كۇنىمىزدە اتا-اپامىزبەن، اتا-انالارىمىزبەن سايلاۋعا ادەمى كيىنىپ، جاقسى كوڭىل-كۇيمەن باراتىنبىز. ەسەيە كەلە بۇل ءداستۇردى ءوز وتباسىمىزدا جالعاستىردىق. بالالار سەزسىن دەپ ولاردى دا سايلاۋ ۋچاسكەلەرىنە اپاردىق. داۋىس بەرۋ سياقتى كونستيتۋتسيالىق قۇقىنىڭ ماڭىزىن تۇسىندىردىك. ارينە، قازىر قاراپ وتىرساق، سايلاۋدىڭ ءمانى وزگەرگەن سياقتى. بۇرىنعىداي «كىم جەڭەدى ەكەن» دەيتىندەي قىزىق جوق... بۇرىن سايلاۋعا «no name» كانديداتتار ارالاسۋعا ۇيالاتىن، ساياساتتا ابدەن ىسىلعان، ساياساتتىڭ جىلىگىن شاعىپ، مايىن ىشكەن (سۇيەگىن سىندىرماعان) كانديداتتار قاتىساتىن. قازىر الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى كوڭىل-كۇيدى ساراپتاپ كورسەم، بىرەۋلەر قارا بۇلتتى ءتوندىرىپ، «مەنىڭ داۋسىم ەشتەڭە شەشپەيدى» دەپ ءتۇڭىلىپ وتىر. ءتىپتى، بەس كانديداتتى مازاق ەتكەن جازبالار دا تولىپ كەتكەن. بايقاسام، فب-دوستارىم، ارىپتەستەرىم، جالپى جەلى قولدانۋشىلاردىڭ ايتارلىقتاي بولىگى «ادىلەتتى قازاقستاندى قولدايمىز، ءبىزدىڭ داۋسىمىز ماڭىزدى» دەپ جازىپ جاتىر. ەندى ءبىر بولىگى ءالى دە وي ۇستىندە. قالاي دەسەك تە، سايلاۋعا قاتىسۋ جاقسى تاجىريبە، وڭ ءۇردىس قوي. بىراق ارينە ءبىز اركىمنىڭ جەكە تاڭداۋىن سىيلاۋىمىز كەرەك.

جالپى، مىنانداي الماعايىپ زاماندا (رەسەيدىڭ ۋكرايناعا قارسى سوعىس اشۋى، كورشىلەس ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ شەكاراسىنداعى قاقتىعىستار، قىتايدىڭ تايۆانعا باسا كوكتەپ كىرۋ مۇمكىندىگى، اۋعانستاندى «تاليبان» قوزعالىسىنىڭ باسقارا باستاۋى، دەسترۋكتيۆتى اعىمداردىڭ ساياساتقا ارالاسۋى، پاندەميانىڭ سالدارى، الەمدىك ەكونوميكالىق داعدارىس، جاھاندىق جىلىنۋ پروتسەسىنىڭ كۇردەلەنۋى، كليماتتىڭ وزگەرۋى، ت.ب.) ەلىمىزدىڭ تەرريتوريالىق، ۇلتتىق بىرتۇتاستىعىن ساقتاپ، مەملەكەتشىل رۋحتى كوتەرۋ اسا ماڭىزدى. قاراپ وتىرساڭىزدار، كانديداتتار ىشىندە ق.توقاەۆتان باسقا تاجىريبەلى ساياسي قايراتكەر دە جوق. كورىپكەل بولۋدىڭ قاجەتى جوق، پرەزيدەنت ءوز قىزمەتىندە قالادى. سوندىقتان ناعىز كۇيىپ تۇرعان ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، ساياسي ماسەلەلەردىڭ وڭتايلى شەشىمدەرىن قامتىعان «ادىلەتتى مەملەكەت قۇرۋ» باعدارلاماسىنىڭ ورىندالۋىن تالاپ ەتۋگە قاقىمىز بار.

البەتتە، ءبىر جىلدا ەكى بىردەي كونستيتۋتسيالىق رەفورما جاساۋ ءالى دە ەلدىڭ كوكەيىندە تۇرعان ماسەلە. نەگە اسىعىستىق جاسالدى، نەگە ەلىمىزدە ىلعي كەزەكتەن تىس پرەزيدەنتتىك سايلاۋ وتكىزۋ ءداستۇرى تىيىلماي تۇر دەگەندەي ساۋالدار دا جوق ەمەس. بىراق بيلىك قوعامنىڭ وزگەرگەنىن بىلەدى. قاڭتار كوتەرىلىسىنىڭ ءبىر جىلدىعى قارساڭىندا قوعام تالابى دا كۇشەيەدى، ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەي باستايدى. ارينە، 30 جىل تامىرى جايىلىپ كەتكەن جۇيەنى ءۇش جىلدا وزگەرتە سالۋ وڭاي ەمەس. ەسكى جۇيە سارقىنشاقتارىمەن ءالى دە ۇلكەن كۇرەس كۇتىپ تۇر. جالپى، حالىقتا ءالى دە ءۇمىت بار. سول ءۇمىتتى بيلىك ءوشىرىپ الماۋى كەرەك. ادىلەتتى قوعام قۇرۋ ساياساتكەرلەردىڭ پوپۋليستىك ۇراندارىنا ەمەس، ناقتى قيمىل-ارەكەتتەرى، بەرگەن ۋادەلەرىنىڭ ورىندالۋى مەن جۇمىس ناتيجەلەرىنە تىكەلەي بايلانىستى.

كامشات تاسبولات

Abai.kz