شۇكىر، قوعامدا 14 اقپاندى ەلەمەيتىن، مەرەكە سانامايتىن سانا قالىپتاسىپ كەلەدى. سونىمەن قاتار، بازبىرەۋلەر «بۇلار اقپان باستالسا، جىلداعى ادەتىنە باسىپ، ۆالەنتين كۇنىن قارالاۋدى باستايدى» دەپ مۇرىن شۇيىرەتىنەرمە ەسسىزدىك تە قىلاڭ بەرە باستادى.

بەسىكتەن بەلى شىقپاعان بالاباقشاداعى بۇلدىرشىندەر ءبىر-بىرىنە جۇرەكتىڭ سۋرەتى بار «وتكرىتكالار» سىيلايدى. اتام قازاق ءوڭى تۇگىل تۇسىندە كورمەگەن «قاسيەتسىز ۆالەنتين كۇنىن» جىلدا وسىلاي دۇركىرەتىپ وتكىزىپ، قازاقتىڭ كىم كورىنگەنگە قولدانا بەرمەيتىن «قاسيەتتى» دەگەن ءسوزىن قايداعى ءبىر ۆالەنتينگە اپارىپ تاڭا سالاتىنداي  ول كىم ەدى؟!
269 جىلدارى كلادۆي ءىى اتتى پاتشا ءومىر سۇرگەن ەكەن. ول پاتشا ريم مەملەكەتىنىڭ شەكاراسىن كەڭەيتۋدى ويلاپ، جاڭا جورىقتار ۇيىمداستىرماق بولادى. بىراق، پاتشا قانشا اۋرەلەنگەنىمەن، اسكەر جيناي المايدى. قاھارىنا مىنگەن پاتشا: «بۇدان بىلاي بىردە-ءبىر جاۋىنگەر اسكەري بورىشىن وتەمەيىنشە ۇيلەنۋشى بولماسىن! جارلىقتى بۇزعان ادام، ءولىم جازاسىنا كەسىلەدى» دەپ ۇكىم شىعارادى.

شۇكىر، قوعامدا 14 اقپاندى ەلەمەيتىن، مەرەكە سانامايتىن سانا قالىپتاسىپ كەلەدى. سونىمەن قاتار، بازبىرەۋلەر «بۇلار اقپان باستالسا، جىلداعى ادەتىنە باسىپ، ۆالەنتين كۇنىن قارالاۋدى باستايدى» دەپ مۇرىن شۇيىرەتىنەرمە ەسسىزدىك تە قىلاڭ بەرە باستادى.

بەسىكتەن بەلى شىقپاعان بالاباقشاداعى بۇلدىرشىندەر ءبىر-بىرىنە جۇرەكتىڭ سۋرەتى بار «وتكرىتكالار» سىيلايدى. اتام قازاق ءوڭى تۇگىل تۇسىندە كورمەگەن «قاسيەتسىز ۆالەنتين كۇنىن» جىلدا وسىلاي دۇركىرەتىپ وتكىزىپ، قازاقتىڭ كىم كورىنگەنگە قولدانا بەرمەيتىن «قاسيەتتى» دەگەن ءسوزىن قايداعى ءبىر ۆالەنتينگە اپارىپ تاڭا سالاتىنداي  ول كىم ەدى؟!
269 جىلدارى كلادۆي ءىى اتتى پاتشا ءومىر سۇرگەن ەكەن. ول پاتشا ريم مەملەكەتىنىڭ شەكاراسىن كەڭەيتۋدى ويلاپ، جاڭا جورىقتار ۇيىمداستىرماق بولادى. بىراق، پاتشا قانشا اۋرەلەنگەنىمەن، اسكەر جيناي المايدى. قاھارىنا مىنگەن پاتشا: «بۇدان بىلاي بىردە-ءبىر جاۋىنگەر اسكەري بورىشىن وتەمەيىنشە ۇيلەنۋشى بولماسىن! جارلىقتى بۇزعان ادام، ءولىم جازاسىنا كەسىلەدى» دەپ ۇكىم شىعارادى.

بۇل قاۋىم كىتاپ يەلەرىنەن بولعاندىقتان، نەكەسىز ايەلگە جاقىنداسۋ كۇنا ەكەنىن بىلەتىن. پاتشاعا قارسى شىعۋدىڭ كۇناسىن تۇسىنگەن اكەيلەردىڭ كەز-كەلگەنى باسىن قاتەرگە تىگىپ، جاستاردىڭ نەكەسىن قيىپ كۇنا ارقالاعىسى كەلمەدى. بىراق، ءبىر تەرني ەسىمدى دارىگەر ەرلەپ شىعادى. ءبىراز ادامدى نەكەلەپ جىبەرگەن ونى كۇزەت ءبىلىپ قويىپ، زىندانعا تاستايدى. تۇرمە باستىعى دارىگەر ەكەنىن ءبىلىپ، حاس سۇلۋ قىزىن ەمدەپ بەرۋىن سۇرايدى. ۆالەنتين قىزعا كوڭىلى تولقىپ كەتىپ، عاشىق بولىپ قالادى. ءولىم جازاسىنا كەسىلگەن  سەزىمىن بىلدىرە الماي، دارعا اسىلاتىن اقپاننىڭ 14-ءى كۇنى «مەن ساعان عاشىقپىن» دەپ حات جازادى. پاتشا ونى دارعا اسىپ، باسىن شاۋىپ، دەنەسىن ورتەتىپ جىبەرىپتى. وسىدان باستاپ، تەرني جاقشانىڭ ىشىندە «اۋليەگە» اينالعان-مىس.

اۋەلى «اۋليە» ءسوزىنىڭ ماعىناسىن قارايىق. اۋليەدەگەن: قۇداي ءوزى نۇسقاعان«قۇدايعا قۇلشىلىق ەتكەن قۇل»،«اللانىڭ تىيىمدارىنان تىيىلىپ،  بۇيرىقتارىن ورىنداۋ ارقىلى اللاعا جاقىنداعان ادام» دەگەن ماعىنانى بەرەدى. قۇداي قۇپتاماعان نەكەمەن اينالىسقان ادامنىڭ قۇدايدىڭ سۇيىكتى قۇلى ەمەسى تۇسىنىكتى.
قازاق مۇنداي ازعىندىققا بوي ۇرعانداردى ات قۇيرىعىنا بايلاپ قورلاعان. ودان دا سوراقىسى ەل باسىنا كۇن تۋعان جاعدايدا، قاتىننىڭ ەتەگىنە تىعىلاتىن،  ەر ەمەس ەزدەردىڭ  ءىسىن قۇپتاپ ونى قولداعان ادامنىڭ وپالى بولۋى مۇمكىن بە؟ وپاسىز جاندا وتان بار ما؟ جوق، ارينە.

بۇل كولدەنەڭ كوڭىل كوتەرۋ اتا-بابالارىمىز ۇستانعان مۇسىلماندىق، مورالدىق قۇندىلىقتاردان اۋىلى الىس. ساناسى وياۋ اتا-انا بۇل مەرەكە جاقىنداعان سايىن قىنجىلادى. ويتكەنى، ولار ءوز بالالارىنىڭ تۇپكى نەگىزى ار-ۇجدانعا جانە ادەپتىلىككە قايشى كەلەتىن جەڭىلتەك سەزىمگە بەرىلىپ كوڭىل كوتەرۋىن جانە تاربيەلىك ءمانى مۇلدەم جوق وسىنداي تومەن دەڭگەيلى مەرەكەلەرگە قاتىسۋىن قالامايدى. مۇسىلمان ادام ماحاببات سەزىمىن بىرەۋگە ءبىلدىرۋ ىسىنە جەڭىل قاراماۋى قاجەت، ول ءوزىنىڭ جۇرەكتەن شىعاتىن ىستىق سەزىمىن كورىنگەننىڭ قولىنا ۇستاتا سالماي، بولاشاقتا وتباسىن قۇرۋعا، جانە دە ءوزىنىڭ ادال جارىنا ساقتاپ ءجۇرۋى ءتيىس.
كەلەشەك كەلىنگە سەزىم ءبىلدىرىپ نەكەلەسۋۇشىن ارنايى ءبىر كۇندى بەلگىلەپ، 14 اقپاندى كۇتىپ ءجۇرۋ - قيسىنسىز قيال. سوندىقتان بۇل مەيرامنىڭ بەلگىلى ءبىر ەجەلگى ەلدەردىڭ  تاريحي كۇنىنە بەلگىلەنۋى ارتىندا تۇرعان الپاۋىتتار ءۇشىن مەيرامنىڭ كولەڭكەسىندە ءجاي كەزدە رۇقسات ەتىلە بەرمەيتىن قىلىقتاردى ادالداۋدىڭ ءتيىمدى جولى.ماسەلەن،«كوگىلدىرلەرى جوق ەل كوگەرمەيدى» دەپ ەسەپتەي باستاعان باتىس ءۇشىن ءبىر جىنىستىلاردىڭ نەكەسىن زاڭداستىرۋى - ءدال وسىنداي مەيرامدارعا ەلدىڭ ەتىن ۇيرەتۋدەن باستالعان.

دەمەك، ۆالەنتين كۇنى ءجاي عانا ەشكىمگە ەشقانداي زيانى جوق، ءبىر بىرىنە سىيلىق ۇسىنا سالاتىن بەيكۇنامەرەكە ەمەس. ەگەر سەنبەسەڭىزدەر، جاقىن جەردەگى «ۆالەنتينكا» ساتاتىن ورىنعا بارىپ كورىڭىز! ول جەردە ءسىز جاي قاراپايىم عانا دەپ ساناپ جۇرگەن «مەن سەنى سۇيەمىن!» دەگەن وتكرىتكالاردى عانا ەمەس، سەكسۋالدىق سيپاتى سىرتىنا شىعىپ تۇرعان، ۇياتتان جۇرداي «تى موي، يا - تۆويا!»، «موي ستراستنىي!»، «يا پومنيۋ پەرۆىي پوتسەلۋي!»، «زايچيك موي!»، «يا نە زابۋدۋ ناشە پەرۆوە سۆيدانيە!» سياقتى جانە سولارعا ۇقساس ماتىندەگى «وتكرىتكالاردى» تاباسىز.

ال ولاردى ءبىر-بىرىنە سىيلاپ جاتقان - مىنا ءبىزدىڭ باۋىر ەتىمىز بولعان بالالارىمىز، نامىسىمىزدىڭ ءبىر بولىگى بولۋعا ءتيىس اپكە-قارىنداستارىمىز، ارام پيعىلدارداعىلاردىڭ قياناتىنان ءبىز قورعاۋعا ءتيىستى بولعان اعا-ىنىلەرىمىز، ءتىپتى ءبىزدىڭ اتا-انالارىمىز. تاڭ قالارلىق ءبىر جاعداي: انامىزدىڭ جۇمىس ورنىنداعى ارىپتەسى وعان «سەن ەڭ ادەمى ايەلسىڭ!» دەپ «ۆالەنتينكا» سىيلاسا، اكەلەرىمىز نامىستانبايتىن، ءتىپتى قىزعانبايتىنبولعان.
«وندا تۇرعان نە بار دەيسىڭ؟ بارلىعى سولاي جاساپ جاتىر»، - دەگەن قۇتقارمايتىن اقتالما ءسوز تاۋىپ العان. الايدا، اتەش ەكەش اتەشتە اۋلاداعى تاۋىقتاردى جانىن بەرگەنشە قورعاپ باعادى. تەكتى ايعىرلار ۇيىرىنە بوتەن ايعىر جولاتپايدى. حايۋاننىڭ بويىنان تابىلعان قىزعانىش قاسيەتى كەيدە ادامنىڭ بويىنان تابىلماي جاتاتىنى وكىنىشتى-اق.

بۇل تۇستا پايعامبارىمىزدىڭ، وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن، «ايەلىن بوگدە ەركەكتەردەن قىزعانبايتىن ەركەك ءجانناتتىڭ ءيسىن دە سەزبەيدى!» دەپ ەسكەرتكەنىن ەسكە سالعان ءجون. تاعى ءبىر حاديستە پايعامبارىمىز،وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن، «ءۇش ادام جانناتقا كىرمەيدى: اتا-اناسىنىڭ قارعىسىنا ۇشىراعاندار، "دايۋس" (ايەلىن، قارىنداسى، اناسىن ءارى تۋىس قارىنداس اپكەلەرىن قىزعانبايتىن ەركەك) جانە ءوزىن ەركەككە ۇقساتقان ايەل» - دەگەن.

جات قىلىقتىڭ ناسيحاتى

ۆالەنتين كۇنى- ازعىنداۋ مەن ويناستىقتىڭ وشاعى. ولاي دەيتىنىمىز - قازاق قىزى ەشقاشان ءبىرىنشى بولىپ ءوز سەزىمىن بىلدىرمەگەن. مۇنداي ادەپتىلىكتەن ءبىزدىڭ حالقىمىز ۇتپاسا، ۇتىلعان جوق. بۇگىن سول «ءولدىم، تالدىم» دەگەندەر از عانا ۋاقىتتان كەيىن اجىراسىپ كەتىپ جاتىر. ارتىندا كوزى مولدىرەگەن قارادومالاقتار قالادى. ولاردىڭ  جانارىنا قاراۋعا جاسقاناسىڭ.

بۇل كۇنى مەيرامحانالار مەن قوناقۇيلەر كەلۋشىلەرگە لىق تولى بولادى. اراق-شاراپقا سۇرانىس ەسەلەپ ارتادى. اششى سۋدى ءسىمىرىپ العان سورماڭداي قىزدار بىلەگىنەن ۇستاعاننىڭ جەتەگىندە جەمتىك بولادى. ەلىمىزدە جىلىنا رەسمي تىركەلگەن 300 مىڭداي ابورت جاسالادى. ولاردىڭ كوبى وسىنداي ءبىر كۇندىك جالعان ماحاباتتىڭ قۇربانى ەمەستىگىنە كەپىل جوق.بۇل كۇنى جىگىتتەر قىزدارعا، ءتىپتى ءۇيلى-جايلى ەر ازاماتتار قىزمەتتەس قولاستىنداعى قىز-قىرقىنعا، كەلىنشەكتەرگە سىيلىق ۇسىنىپ جاتاتىنىن بايقاپ قالامىز. مۇنىڭ ارتى جاقسىلىقپەن اياقتالمايتىنىن وقىرمان قاۋىمنىڭ ءىشى سەزىپ وتىرعان بولار.
اللا تاعالا قاسيەتتى قۇراننىڭ «يسرا» اياتىندا:«زيناعا جولاماڭدار. ويتكەنى، ول - ارسىزدىق جانە جامان جول»،-دەپ زيناعا دەيىنگى ءار ءتۇرلى ارەكەتتەردەن اۋلاق بولۋدى بۇيىرادى.

عۇلاما يمام احماد: «ادام ولتىرۋدەن كەيىن زينادان گورى ۇلكەن كۇنانى بىلمەيمىن»،- دەگەن. قازاق قوعامىندا بولماعان سپيد، ناشاقورلىق، جەزوكشەلىك سياقتى قوعامدىق دەرتتەرىمىزدىڭ نەگىزىندە وسىنداي، العاش قاراعاندا ەش زيانى جوق سياقتى بولىپ كورىنەتىن، ۇلتتىق مەنتاليتەتىمىزگە، مۇسىلماندىق بولمىسىمىزعا جات قىلىقتاردى ناسيحاتتاۋ جاتىر ەمەس دەپ كىم ايتا الادى؟

بۇل - قارعىسقا ۇشىراعان ىلگەرىدەگى كوپقۇدايشىلاردىڭ ازعىندىق مەيرامى.سەبەبى،ريمدىكتەردە 14اقپان كۇنى تويلاناتىن وزدەرى ويلاپ شىعارعان «جەر قۇدايىنا» (اللا ساقتاسىن!) ارنالعان مەرەكە بار بولاتىن. وسى مەيرام بارىسىندا ورىندالاتىن ءبىر ءراسىم مىناداي ەكەن: قىز-كەلىنشەكتەر ەسىمدەرى جازىلعان قاعازدى قوراپتىڭ ىشىنە تاستايدى. ال، ەركەكتەر قوراپتان ەسىمى جازىلعان قاعازدى تارتىپ شىعارادى دا، وزىنە مەرەكەلىك سەرىك تاڭداپ الادى. بۇل وسىلايشا ناپسىقۇمارلىق مانگە يە بولىپ، سول كۇنى تانىسقان سەرىكتەر بىلگەنىن ىستەگەن.

ۆالەنتين با، الدە بالەن تيىن با؟

وسى مەرەكەنىڭ تويلانۋىنا مۇددەلى توپتار جاستارىمىزدىڭ ساناسىن ۋلاپ، ۇلتتىق بولمىسىنان ايىرىپ،  ماقتامەن باۋىزداپ، تەرىس پيعىلدارىن داۋ-جانجالسىز، ۇرىس-كەرىسسىز تاماشا ىسكە اسىرسا، ەكىنشى جاعىنان ءوز ساۋدالارىن جۇرگىزىپ قىرۋار پايداعا كەنەلۋدە. وسى كۇنى كوپتەگەن كومپانيالار اقشانىڭ استىندا قالادى. بۇل كۇنى ميلليونداعان دوللار شوكولاد، ىشىمدىك، قۇتتىقتاۋ حاتتار، اشەكەي سىندى ءتۇرلى سىيلىقتارعا جۇمسالۋدا. مەيلىنشە كوپ ادام مەرەكەنى اتاپ وتسە، سونشالىقتى تابىس تا مولايا تۇسەدى. سوندىقتان، اقپارات قۇرالدارى ونى جابىلا ناسيحاتتاۋعا كىرىسىپ كەتكەن. ولار ءتۇرلى بايگەلەر ۇيىمداستىرىپ، كوپشىلىكتىڭ نازارىن وزدەرىنە اۋدارتادى.
تەك قانا اۋە جولىمەن جۇك تاسىمالدايتىن «لۋفگانزو كارگو» كومپانياسىنا ەۋروپالىقتار وسى مەيرامعا وراي كەنيا، ەكۆادور، كولۋمبيا ەلدەرىنەن 1 ميلليون توننا راۋشان گۇلىن جەتكىزۋگە تاپسىرىس بەرەدى ەكەن. اقش تۇرعىندارىنا كۇنىنە ۇشاقپەن 25 رەيسكە دەيىن گۇل تاسىمالدانادى. بۇل كۇندەرى كولۋمبيالىق گۇل وسىرۋشىلەر جىلدىق تابىستىڭ 30 پايىزىنا  يە بولادى.

2012 جىلى گونكونگ تۇرعىندارىنان ءتۇرلى شوكولادتارعا، اشەكەيلەرگە «ۆالەنتين كۇنى» سۇرانىس ارتقان سوڭ، ولاردىڭ باعاسى 30-40 پايىزعا كوتەرىلىپ كەتكەن. سونداي-اق، ولار راۋشان دەستەلەرىنە دە اسا قۇمار. 99 راۋشاندى بىرىكتىرەتىن ءبىر دەستەنىڭ قۇنى 8 مىڭ گونكونگ (1 مىڭ اقش دوللارىنان استام) ءيۋاندى قۇرايدى. بايقاپ وتىرعانىڭىزداي، بۇل «مەرەكە» بازبىرەۋلەر ءۇشىن قىرۋار پايدانىڭ كوزى. بۇدان ونىڭ تازا، ادال سەزىمگە قاتىسى جوق ەكەنىن بايقاۋعا بولادى.
ايتپاقشى، ورىس جاستارى پراۆوسلاۆ شىركەۋىنىڭ سەنۋشىلەرى كاتوليكتەر مەرەكەسى سانالاتىن «ۆالەنتيندى» تويلاۋدان باس تارتىپتى.وزبەكستاندا مەملەكەتتىك تۇرعىدا تىيىم سالىنعان. تۇرىكمەنستاندا دا سولاي. جەرگىلىكتى مەيرامحانالار مەن كافەلەردىڭ باسشىلارىنا 14-ءى كۇنى وتىرىستار ۇيىمداستىرۋعا بولمايتىندىعى قاتاڭ ەسكەرتىلگەن. وسىلاردىڭ ءوزى ويلانارلىق دۇنيە.

ماحاببات كۇنى كەرەك پە؟

جالپى، ماحاببات كۇنى مۇلدەم كەرەك ەمەس. نەگە دەسەڭىز، ات قويىپ، ايدار تاعاتىنداي ماحاببات دەگەنىڭ ەلەنبەي قالاتىن زات ەمەس. جانە ماحاببات توبىر بولىپ تويلايتىن سەزىم ەمەس، جەكەلەنگەن جۇرەكتەردىڭ ىشكى يىرىمىنەن شىعاتىن دۇنيە. وسىناۋ نازىك سەزىمدى جالپاق جۇرتقا جاريالاپ، ايقايلاپ ايتا بەرۋ ونىڭ قاسيەتىن كەمىتكەن ۇستىنە كەمىتە بەرمەك.

بۇل تۇستا ۇلى ابايدىڭ «ماحاببات ءتىلى ءتىلسىز ءتىل، كوزبەن كور دە، ىشپەن ءبىل» قاعيداسىن ءبىر ەسكە الىپ قويعان ءجون.سوسىن، ۆالەنتين كۇنىن قىز جىبەك كۇنىنە اۋىستىرىپ، الدىنا «ۇلتتىق» دەگەن ءسوز قوسقاننان اسا قاتتى وزگەرىس بولا قويا ما دەيتىن كۇمان بار. سەبەبى، قوسىلعىشتاردىڭ ورنى اۋىسقانمەن قوسىندى وزگەرمەيدى.14 اقپاندا بولاتىن جاعداي باسقا ءبىر بەلگىلەنگەن كۇنى دە قايتالانا بەرۋ قاۋپى بار. مۇنداي ارەكەتپەن ۇلتتىق رۋحتى وياتام دەۋ - جاي تىرلىك دەپ ويلايمىن. ويتكەنى، تولەگەن مەن قىز جىبەك ماحاباتى ەشقانداي كۇنگە تاۋەلدى بولعان جوق ەدى. ياعني، مۇنداي ماعىناسىز مانەۆردان قازاق ۇتىلماسا، ەشتەڭە ۇتپايدى.

P.S.
كەز-كەلگەن كوكىرەگى وياۋ قارىنداسىمىز ارلى جىگىتپەن، ال ىنىشەكتەر ساليقالى قىزبەن وتاۋ قۇرۋدى ارماندايدى. يگى ماقساتقا قول جەتكىزۋدە قۇراننان اسقان كەڭەسشى جوق.اللاتاعالا«نۇر» سۇرەسىندە «سۇم ايەلدەر سۇم ەرلەرگە، سۇم ەرلەرسۇم ايەلدەرگە، سونداي-اقيگى ايەلدەريگى ەرلەرگە، يگى ەرلەريگى ايەلدەرگە لايىق.ولار ءۇشىن جارىلقاۋ ءارى كوركەم نەسىبە بار»دەگەن.
اللا تاعالا بۇل جەردە وتاۋ قۇرىپ وتاسقانداردىڭ ءبىر-بىرىنە لايىق بولاتىنىن انىق كورسەتىپ تۇر. ارپا ەگىپ، بيداي ورۋدى ارمانداۋ قانداي قيسىنسىز بولسا، زيناقورلىق پەن ساۋىق قۇرعان ادامنىڭ ساليقالى وتباسىن ارمانداۋى دا سول سياقتى.تەكتى ءارى باتىر، ۇلتجاندى ءارى نامىسشىل، دانا ءارى جاناشىر ۇرپاق تەك يماندى ەر مەن ساليقالى ايەلدىڭ وتاۋىنىڭ قۇرساعىنا بىتەتىنى انىق.سوندىقتان ماحاببات دەگەن قۇندى سەزىمدى ءبىر كۇندىك ارسىزدىقپەن لاستامايىق!
ABAI.KZ