اناۋباي مىناۋ
سىقاق اڭگىمە
ءبىزدىڭ اناۋ الدار كوسە اتتى اۋليە شالىمىز: «ارمانسىز ادام جوق، ال بولسا - ادام ەمەس!» دەگەن كورىنەدى. جارىقتىق-اي، ونشاما تۇنىق ەمەس بۇل تۇجىرىمىن كىمنىڭ تورىندە جاتىپ، قانداي كۇيدە ايتىپ تاستادى ەكەن؟
ميىنىڭ بۇلكىلىندە ءمىن بولماعان قايران شالىمىز باعدارلاماسىن تىم ارىعا جاساماعان-اۋ، ايتپەسە ۇلانعايىر دالاداعى ۇرپاعىنىڭ ءارى ارمانسىز، ءارى ادام بىرەۋى ءتۇپتىڭ تۇبىندە جەردىڭ ءبىر جارىعىنان جىلجىپ شىعۋى نەمەسە جارتاستىڭ ءبىر جىقپىلىنان تابىلۋى مۇمكىن ەكەنىن ويلاپ بىلسە كەرەك ەدى. اۋليەلىكتەن جۇرداي مەن، مىسالى، جەر شارىن شارلاماستان، الماتىدان-اق ارمانسىز ادامنىڭ تابىلارىنا ءتىپتى ۇيىقتاپ جاتىپ تا ءشۇبالانىپ كورگەن ەمەسپىن! ال وعان ەندى كۇلىپ وتىرىپ (جىلاعاننان ءتاڭىرىم ساقتاسىن!) كۋا بولا الامىن. ول ارمانسىزىمىز – اناۋباي مىناۋ! مىناۋ- اناۋبايدىڭ اكەسىنىڭ اتى. بۇرىن، تاۋەلسىزدىك الا الماي جۇرگەنىمىزدە، اناۋباي جولداستىن فاميلياسى مىناۋوۆ بولاتىن، ەندى، تاۋەلسىزدىككە قولىمىز جەتكەن سوڭ، اناۋباي مىرزا فاميلياسىنىتس قۇيىمشاعىنداعى «وۆ»-تى ورىستارعا قايتارىپ بەرىپ، زامانىمىزعا ساي «مىناۋ» بولىپ شىعا كەلدى.
سونىمەن، جولداس اناۋباي مىناۋ مىرزانىن ارمانسىز ەكەنىنە ءوزىنىڭ كومەگىمەن كوزىم كالاي جەتكەنىن توكپەي-شاشپاي بايانداپ بەرەيىن.
وسىدان جارتى جىل شاماسى بۇرىن ءبىزدىڭ باياعىداعى اتاقتى تەمىرقاڭىلتىر مينيسترلىگىمىزدىڭ «قايراق» گازەتىندە: «بايگە! بايگە!» دەپ بوربايلاعان ءبىر حابار جارق ەتتى. باسسالىپ وقىسام: سوڭعى ءتورت جىل بويى تالتىرەكتەپ، كاڭتارىلا جازداپ جۇرگەن مينيسترلىگىمىز ءبىر شەتەلدىك الپاۋىتتىڭ قولتىقتاۋىمەن (بەرگەنىنە شۇكىر!) ەسىن جيىپ، دوللار ۋىستاپ، باياعىسىنشا «وندىرىسكە ءتيىمدى وزىق جاڭالىكقا» بايگە ۇسىنۋعا كىرىسىپتى. ءوي، قۋانعانىم-اي! ايلىقاقىمدى ۇيرەنشىكتى ۋاقىتىندا كورە الماي، اۋزىم ۋىلىپ قور بولىپ ەدىم، نەگە عانا جەلپىنبەيىن؟! شات-شادىمان بولعانىم سونشا، وزىمىزگە اياعى ءالى جەتپەي جاتقان تەڭگەنىڭ ەسەبىنەن ەڭ اۋەلى مينيستر مىرزامىزدىڭ جالاقىسىن بەس ەسە وسىرسەك دەگەن سۋجانا وي ساپ ەتە قالدى، ەكى شەكەسى سولقىلداپ جۇرگەن باسىما. ە، نەگە ويتپەسكە؟! ۇيىمىزدە ءبىر كۇن بار، ءبىر كۇن جوق گاز-مازدىڭ، ەلەكتر-مەلەكتردىڭ، پاتەراقىنى اي كۇرعاتپاي ارتتىراتىنداردىڭ مينيسترلەرى ايىنا توقسان مىڭ تەڭگە (وسەگى ورىستىلەر «دوللار!» دەپ تە ايتادى) الاتىن سياقتى، سوندا ءبىزدىڭ مينيستر، بايعۇس بالا، سەكسەن مىڭ تەڭگەگە ءموليىپ وتىراتىنداي، نەمەنە، مايمىلدان تۋىپ پا؟!. وبالى كانە، بۇل باعالى ويىمىزدى وياتقان ادام دا - ءبىزدىڭ اناۋباي. ەكەۋىمىز -كۇدايى كورشىمىز. ارتىق-اۋىسىن ماعان سىبىرلايدى، مەن ونىسىن ايعايعا اينالدىرامىن. ازىرشە اقىرعى سىبىرى مىنەكي:
- «قايراق» كومپانياسى ايعاقتاعان جۇلدەنى جەكەشەلەندىرەتىن كوميسسيانىڭ ءونبىر مۇشەسى بار ەكەن. ءبارى دە سان بايگەنى بايلاپ-ماتاعان، «سەن توڭقاي، - مەن تەبەيىن!» كورىنەدى. القىنباي-جۇلقىنباي استىرتىن بارلاۋ جۇرگىزىپ باقسام، ون ءبىردىڭ التاۋىن، ياعني ەلۋ ءبىر پروتسەنتىنەن كوبىن اعالاپ-جاعالاۋعا مۇمكىندىگىم بار!
كىرىستىم!..
اناۋبايدىڭ ايىزى قانىپ اعىتقان ۇزىن ءسوزىن ءۇش ەسە قىسقارتسام... العاشقى كۇنى ەتىگىنىڭ تۇمسىعى ءبىر مىقتى مۇشەنىڭ تابالدىرىعىنا تىرەلىپتى. ونىسى ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ ەرمەگى بولماسا دا، قىزىل سومكەنى قۇشاقتاپ جەتكەن اناۋبايىڭىز ونىڭ الدى-ارتىن وراپ-شىمقاپ، شەگىنەر جەر قالدىرماپتى. ارى-بەرى ىرعاستىڭ اقىرىندا اناۋباي: «بۇل جولى جۇلدەسىز توتيعانشا ءسىزدىڭ بوساعانىزدا بورسىپ ولەم!» دەگەن ەكەن، اناۋسىنىڭ ەكى كوزى ەكى قۇلاعىنا قاراي جىلجىپ كەتىپتى.
ال كوميسسيانىڭ ەكىنشى مۇشەسىن سۋرەتكە تۇسىرەردەي سىلاپ-سيپاپ وتىرعىزىپ قويىپ، پىشاقتى بولات ەگەۋمەن قايراۋدىڭ تاقىس-ءتاسىلى تۋرالى ءبىرجارىم ساعات لەكتسيا وكىپ، «تەمەكى تارتىپ الالىق!» دەپ بەس مينوتكە ءۇزىلىس جاريالاعانىندا ەكىنشىسى كەزەرگەن ەرىنىن ارەڭ كيمىلداتىپ: «بۇنىڭ نەمەنە؟» دەپتى. «بۇنىم – مەنىڭ ءسىز جۇلدە بەرەتىن بايگەگە جىبەرگەن، «پىشاقتى تاس قايراقتارمەن تۇراقتى تۇردە قايراۋدىڭ وندىرىستىك زيانى، بولات ەگەۋمەن تۇراقتى تۇردە قايراۋدىڭ ەكونوميكالىك پايداسى» دەپ اتالعان عىلىمي جاڭالىق ءۇسىنىسىم. ونى دوكەڭنىڭ ءوزى، ءوزى ۇناتقان. «جۇلدەگە وتە لايىق» دەگەن دەپتى اناۋباي، كوك سومكەسىن ىرگەگە قاراي سىرعىتىپ جىبەرىپ.
ءۇشىنشى كەزەكتە بارعانى ءوزى دە وڭەشىن جۋىپ-شايىپ، تەڭكيىپ توسىپ وتىرعان ءويدويت ەكەن، سارى سومكەلى اناۋبايدىڭ سالەمىن تۇگەندەمەستەن: «ءاي، باۋىرىم، باۋىرلارىمنىڭ ىشىندەگى ءتاۋىرىم! ايتارىڭدى اقتارماس بۇرىن اشارىندى اشىپ تاستا، مەنى ەشكىم باۋراي الماعان، سەنەن باسقا!» دەپ تاقپاقتاپتى. ءاي-ءدا-ءا-ءا!.. ەكەۋى قىسىپ-مىتىپ قۇشاقتاسىپ، سورىپ-ءسۇيىسىپ، ءتۇن ورتاسىنان اۋا قيىلىپ-ەگىلىپ ايىرىلىسىپتى.
ءتورتىنشى وتاعاسى ءيى قانباعان تەرىدەي بۇلتيىپ-تىلتيىپ، بىرازعا دەيىن يلىكپەپتى، شالقالاپ جوتكىرىنىپ، ءۇيىنىڭ توبەسىنە قاراي بەرىپتى، توبەدەن اناۋبايدىڭ تەنكيگەن اق سومكەسىندەگىدەن ارتىق بىردەڭە توپ-توپ ەتىپ تۇسە قالاتىنداي! اناۋباي دا اشىنىپ، سومكەسىندەگىنى الگى ساموسۆال ماشينەشە اقتارىپ كەپ تاستاپتى.
پالەنىڭ بىتەۋى بەسىنشى مۇشە بولا جازداپتى. ەسىكتى اشقان بويجەتكەن: «ۆام كوگو؟» دەپ قاسىن ويناتىپتى. وينامالى قاستى دا، ويناقتاعان كوزدى دە كوپ كورگەن اناۋباي: «يا- تۆوي برات! گدە پاپا، گدە ماما؟» دەگەندە الگى بويجەتكەننىڭ جالعامالى كىرپىگى جالپ-جالپ قۇلاپ، ەرىنىنىڭ بوياۋى ەرىپ كەتىپتى دە، ءوزى جاندارمەن: «پا-ا-اپ!» دەپتى. بۇيىردەگى ەسىكتەن بۇلتىڭ ەتىپ شىعا كەلگەن دوپ-دومالاق اكەسى باسىن سيپاپ بالپيىپ تۇرعان اناۋبايعا ءبىر، ەدەندەگى جالپيعان جاسىل سەمكەگە ءبىر قاراپ; «تاك، جىگىتىم، سەن كىمسىڭ ي نەگە قەلدىڭ؟» دەيدى. «اعا، سىزگە نە بەرگەلى... سالەم بەرگەلى كەلدىم، اتى-ءجونىم -اناۋباي مىناۋ…
- «مىناۋىڭ» نە؟
- «مىناۋ» دەگەنىم - ءوزىمنىڭ فاميليام عوي، اعا!
- ءا، اناۋىڭدى ايتىپ تۇر ەكەن دەسەم.
- «اناۋىڭىز» نەمەنە؟
- شوشقاشا دوڭكيىپ جاتقان سومكەڭدى ايتام!
- ءا، ول سىزگە... سىزدەرگە…
- تى چتو؟! داۆاي، شىق ۇيدەن! كرۋگوم مارش!
- شىقپايمىن، اعا، شىقپايىنشى!
- قارا مۇنى! رەسپۋبليكاعا ەڭبەك سىڭىرگەن ونەرتاپقىش ساعان پاتسان بولدى ما؟! داۆاي، شىق!
- شىقپايمىن! ماعان جۇلدە كەرەك!
- قايدان كەلدىڭ؟
- «قايراۋ-ەگەۋ تسەحىنان كەلدىم، ءوزىمىزدىڭ مينيسترلىكتەن، ءوزىمىزدىڭ زاۋىتگان كەلدىم، اعا، ءوزىمىز...
- ۋح، قانداي!.. لادنو، داۆاي، شەشىن! ۋح، قانداي، ا؟!.
ەڭ سوڭعى ەسىكتىڭ قوڭىراۋ تۇيمەسىن تۇرتكەنى سول-اق ەكەن، بىرەۋ ىشتەن: -كىمسىڭ، ءاي؟!- دەپ شىڭك ەتىپتى.
- اناۋبايمىن!
- ە، سونەچكانىڭ بايىسىڭ با؟!
- ءدال ءوزىمىن، جەڭگەي، ءدال ءوزىمىن! مەن دە ءسىزدى تاني قويدىم!
- سونەچكا كەشە زۆونيلا، دا، دۇرىس!- دەپ جەڭگەسى ەسىكتەن ىتقىپ شىعىپ، اناۋباي قاينىسىنىڭ قولىنداعى قوڭىر سومكەنى جۇلىپ اكەتىپ:
- بارا بەر، قايتا بەر!- دەپتى سوڭعى سوزىندە...
ءسويتىپ، پىشاقتى تاس قايراقپەن قايراعاننان بولات ەگەۋمەن قايراۋ وندىرىسكە وتە ءتيىمدى ەكەنى ءجيىرمابىرىنشى عاسىردىڭ سوڭىنداعى سوڭعى جاڭالىق دەپ سانالىپ، اسا تالانتتى اناۋباي مىناۋ مىرزا تەمىر-قاڭىلتىر مينيسترلىگىنىڭ جۇلدەسىن جەلىپ ءجۇرىپ جەڭىپ الىپتى. جەڭىمپاز سول جەلگەن كۇيى تەلەديدار ورتالىعىنا ەنىپ كەتىپ، باس ارناسىنىڭ ەكرانىنا ارەڭ سيىپ وتىرىپ، سۇحباتتاسۋشى تىلشىگە سۇقساۋساعىن شوشايتىپ، ىرجالاقتاپ: «مەن -ارمانسىز اداممىن!» دەدى.
ءۋاي، مەن دە ريزامىن وزىمە! ارمانسىز اداممەن ءبىر ەسىككە كىرۋ، ءبىر ەسىكتەن شىعۋ دەگەنىڭ، شىراعىم، دەنى دۇرىس كىسىگە دە ارمان ەمەس پە؟! ارمانسىز ءتىرى ەكى اياقتىنى كورۋدەن ۇمىتتەرىڭىز بولسا، پوجالىستا، ءبىزدىڭ پودەزگە كەلىڭىزدەر!
عابباس قابىشۇلى
Abai.kz
