ۇرا­نى ال­اش، كەرەگەسi اعاش، قارعا تامىرلى، كيiز تۋىرلىقتى اتا-بابالارىمىز­دىڭ با­­سىنان وتكەرگەن تاريحىنىڭ كەي ءداۋiر-كەزەڭدەرiنiڭ نازاردان تىس قال­عان قا­ل­­تارىستا­رى­نا جiتiرەك دەن قويا ۇڭiلسەك، تاۋى دا، تاسى دا، سوناۋ ەستە جوق ەسكi كە­زەڭدەردەگi عاسىرلار قويناۋىنان، الiمساقتان سىر تارتقانداي سويلەپ قويا بە­رەتiن شەجiرەسi تۇنعان حالىقپىز. دەگەنمەن وسى كۇنگە دەيiن ونىڭ كوپتەگەن كوركەم قاباتتارى ءالi دە بولسا اشىل­ماي­ جاتقاندىقتان، بابالارىمىزدىڭ بiتiم-بولمىسىن تولىق كوزگە ەلەستە­تەر­­لiكتەي مۇرسات الا الماي ءجۇرمiز. وسىنداي وتكەن تاريحىمىزداعى، ساعىمعا ال­دانعان ءشول دۋاداعى­نىڭ بالاپانىنداي بiزدi ابدىراتىپ تاستايتى­نى، ءتۇسi ءتۇس­تەلiپ، اڭىسى انىقتال­ماعان، كوز الدىمىزعا بۇلدىر دۇنيە سەكiلدi ەلەسi عا­نا­ كەلەتiن كەزەڭ - كونە ساق، حۋندار مەن سكيفتەر زامانى ەكەنi انىق. تۋما حا­ل­قىمىزدىڭ iلكi داۋiرiنە، بايىرعى ءتۇپ-تامىرىنا كوز جۇگiرتكەندە قا­راڭعى ءتۇ­نەكتەن ساۋلە شاشقان جا­رىق iسپەتتi وزiنە ايرىقشا نازار اۋدارۋدى قاجەت ەتەتiنi دە وسى كەزەڭدەر.

ۇرا­نى ال­اش، كەرەگەسi اعاش، قارعا تامىرلى، كيiز تۋىرلىقتى اتا-بابالارىمىز­دىڭ با­­سىنان وتكەرگەن تاريحىنىڭ كەي ءداۋiر-كەزەڭدەرiنiڭ نازاردان تىس قال­عان قا­ل­­تارىستا­رى­نا جiتiرەك دەن قويا ۇڭiلسەك، تاۋى دا، تاسى دا، سوناۋ ەستە جوق ەسكi كە­زەڭدەردەگi عاسىرلار قويناۋىنان، الiمساقتان سىر تارتقانداي سويلەپ قويا بە­رەتiن شەجiرەسi تۇنعان حالىقپىز. دەگەنمەن وسى كۇنگە دەيiن ونىڭ كوپتەگەن كوركەم قاباتتارى ءالi دە بولسا اشىل­ماي­ جاتقاندىقتان، بابالارىمىزدىڭ بiتiم-بولمىسىن تولىق كوزگە ەلەستە­تەر­­لiكتەي مۇرسات الا الماي ءجۇرمiز. وسىنداي وتكەن تاريحىمىزداعى، ساعىمعا ال­دانعان ءشول دۋاداعى­نىڭ بالاپانىنداي بiزدi ابدىراتىپ تاستايتى­نى، ءتۇسi ءتۇس­تەلiپ، اڭىسى انىقتال­ماعان، كوز الدىمىزعا بۇلدىر دۇنيە سەكiلدi ەلەسi عا­نا­ كەلەتiن كەزەڭ - كونە ساق، حۋندار مەن سكيفتەر زامانى ەكەنi انىق. تۋما حا­ل­قىمىزدىڭ iلكi داۋiرiنە، بايىرعى ءتۇپ-تامىرىنا كوز جۇگiرتكەندە قا­راڭعى ءتۇ­نەكتەن ساۋلە شاشقان جا­رىق iسپەتتi وزiنە ايرىقشا نازار اۋدارۋدى قاجەت ەتەتiنi دە وسى كەزەڭدەر.

ۇلانعايىر شەكسiز سايىن دالادا كوشiپ-قونىپ عۇمىر كەشكەن حۋندار مەن ساق­تار، ۇيسiندەر مەن سكيفتەر مەكەنiنiڭ شەك-شەكاراسى، تiلi جونiندە، ولار­دىڭ­ رۋحاني-مادەني مۇراگەرلەرi حاقىندا وسى ۋاقىتقا دەيiن عىلىمدا بiر ءپا­تۋ­اعا كەلگەن تۇجىرىم جوق. الايدا سوڭعى كەزدە كەشەگi ەۋرازيا كەڭiستiگiندەگi كو­ش­پە­لiلەردiڭ ەڭ سوڭعى تۇياعى بولىپ تابىلاتىن قازاق حالىقىنىڭ ولارمەن تا­ريحي تامىرلاستىعىن ءسوز ەتiپ، دالەلدەيتiن كوپتەگەن سۇبەلi ەڭبەكتەر جارىق كو­رە باس­تادى. بۇل سالادا قالام تەربەپ جۇرگەن بەلگiلi تاريحشىلارىمىزبەن قا­تار مارقۇم اقسە­لەۋ سەيدiمبەك، تۇرسىن جۇرتپاي، سامات وتەنيازوۆ سىندى جا­زۋ­شى،­ ادەبيەتشi عالىمدارىمىز اسىل تەك­تi سكيفتەردiڭ اتا قورىمى، وتانى - جەتiسۋ ءوڭiرi ەكەنiن ايعاقتايتىن ءۋاجدi تۇ­جىرىمدار جاساپ، سكيفتەردi يران تiلدەس ەدi, تiپتi ءۇندi-يراننىڭ بiر بۇتاعى ەدi­ دەگەن ءۇندi-يرانشا، ءۇندi-ەۋروپاشىل عالىمداردىڭ كۇشپەن بۇرا تارتقان قاراۋىنا باتىل تويتارىس بەرۋدە...

ەستە جوق ەسكi كەزەڭدە وزiنە عانا ءتان ەرەكشە ءومiر-تiرشi­لi­گi­مەن كو­رiنگەن سكيف زامانىنداعى iرi تۇلعالاردىڭ بiرi - اناقارىس، گرەكشە -­ انا­حار­سيس. عۇمىر كەشكەن ۋاقىتى شامامەن جىل قايرۋىمىزعا دەيىنگى 620-555 جىلدار. ول - دالا جۇرتىنان شىققان دا­ناگوي تۇلعا، ەجەلگى ريتوريكا ونەرىنىڭ جارقىن وكىلى. بiزگە ول وسى جاعىمەن قۇندى. ويتكەنi شەشەندiك، ءسوز­ جوق، ءتول­ ەتنيكالىق مادەنيەتiمiزدiڭ نەگiزگi سۇيەگiن، سۇبەلi بولiگiن قۇراي­تىن­ ونەر. ۇلى­ دالا كوشپەلiلەرi مادەنيەتiنiڭ تiكەلەي مۇراگەرلەرiنiڭ بiرiنەن سا­نالا­تىن­ قازاق جۇرتىنىڭ كونەدەن جەتكەن رۋحاني مۇرالارى شەشەندiككە تۇ­نىپ­-اق تۇر. سونىڭ ءتۇپ باستاۋىندا، قاينار بۇ­­لا­عىندا شەشەندiكتi ومiرiنە ارقاۋ ەتكەن اناقارىس بابامىزدىڭ بەينەسi كو­­لە­گەي­لەيدi. بەلگiلi زاڭگەر ماقسۇت نارiكباەۆتىڭ «ۇلى بي­لە­رi­مiز­دەن­­ جوعارى سوتقا دەيiن» اتتى ەڭبەگiندە: «باعزى زامانداعى گرەك، ريمنiڭ ري­تو­­­ريك­تەرiمەن شەندەستiرە الاتىن بي-شەشەندەرiمiز جىل ساناۋىمىزعا دەيiنگi ءدا­­ۋ­iرلەردە-اق مەملەكەت اتىنان بيلiك ايتۋدىڭ ءداستۇرلi جولىن سالعان ەدi» دەۋi اقيقات ءسوز.

اناقارىستىڭ ەل بيلەگەن اسىل تەكتi حاندار اۋلەتiنەن شىق­­قان گنۋردىڭ (كۇننۇر) ۇلى ەكەندiگi ايتادى بىلەتىندەر. اناسى گرەك اقسۇيەگiنiڭ قىزى بولعان دەسەدى. ول ءوز­­iنiڭ ۇلىن جاستاي سول تۇستا وركەنيەتi مەيلiنشە جەتiلگەن ەللادا ەلiنە - نا­­عا­شىلارىنا جiبەرەدi. ويتكەنi سول كەزدiڭ وزiندە-اق گرەكتەر ومiرگە يكەمدi, قا­بiلەتتi, جان-جاقتى قالىپتاسقن ازاماتتاردى تاربيەلەۋگە با­عىش­تال­عان­ سيرەك كەزدەسەتiن بiلiم بەرۋ جۇيەسiن جاساعان. گرەكيادا نەگiزiنەن مادە­ني­ە­ت­تiڭ اريستوك­راتيالىق ءتۇرi دامىدى. باستى ماقساتقا اپارار بىردەن ءبىر جول - بiلiم جو­لى دەگەن ۇعىم دومينانت قۇردى. جاستار جاعى تىڭداۋشىلار رەتiندە مەملەكەتتiك iستەر قارالاتىن جي­نالىستارعا دا قاتىسا الاتىن. مۇنداي بiلiم بەرۋ جۇيەسi بەلگiلi بiر تا­لاپ­تار مەن ەرەجە­لەردi ۇيرە­نۋ­مەن عانا شەكتەلمەي، جاستاردى قوعامدىق ءوم­iرگە دە دايىندادى. دەمەك بۇل گرەك قوعامىنىڭ بەلسەندi مۇشەسi بولۋ، قوعا­م­دىق­ ءومiردiڭ سان-سالاسى­نا ارالاسۋ بەلگiلەنگەن ەرەجەلەر، تالاپتاردى تولىق مەڭگ­ەرگەندە عانا جۇزەگە اسىپ وتىرادى دەگەن ءسوز. ال بۇلاردى گرەكتەر «دانالىق تابىس­تار­ - نوما (زاڭدار)» دەپ اتادى. ءما­دە­نيەتتiڭ ماقساتى - ادام بوي­ىن­دا ويلاۋ، پiكiر ايتىپ پاي­ىمداۋ قابiلەتi مەن ەستەتيكالىق سەزiمدi دامى­تۋ­ ەدى. وسىنداي مادەنيەت باستاۋلارىنان ءنار جيناعان كوڭiلi زەر­ەك­ اناقارىس: «ويىن-ساۋىق ومiردەگi باستى ماقسات ەمەس» دەگەن توقتامعا كە­لە­دi. ايگiلi اريستوتەل ءوزi­نiڭ بiر سوزiندە ونىڭ وسى كوزقاراسىن جاقتاپ جاز­اتىنى بار.­

تەرەڭ ويدىڭ قورىتىلعان نۇسقاسىنداي، وي مەن تiلدiڭ قۇدىرەتiمەن جا­سال­عان،­ مازمۇن مەن كورiكتiڭ ساف التىن قۇيماسى iسپەتتi قىسقا دا نۇسقا، شىمىر دا­ العىر، ۇتقىر ايتىلاتىن تiلمارلىق ونەر ەرتەدەگi مادەنيەت وشاقتارىنىڭ مى­سىر، ءۇندi, بابىل سەكiلدi باعزى زامانعى ەلدەردە دە قادiر تۇتىلىپ، قاس­تەر­لەنگەن دەسەك تە، ونىڭ ءوز الدىنا جەكە دارا ونەر رەتiندە پايدا بولىپ، دام­ىپ،­ جەتiلگەن جەرi - ەللادا ەلi ەكەندiگi تاريحتان ءمالiم. مۇندا شەشەندiك ءون­ەر­دiڭ العاش رەت جۇيەلi ارناعا تۇسكەن تەوريالىق نەگiزi قالاندى. سول ءداۋ­iر­لەر­دەن باستاپ شەشەندiك ونەر عىلىمي تiلدە «ريتوريكا» اتالدى. انتيكا ءدۇ­ني­­ەسiنiڭ سان-سالالى، جان-جاقتى عىلىمي جەتiستiكتەرiن بويلارىنا سiڭiرگەن پلاتون، اريستوتەل، گورگي، پروتوگور، يسوكرات، دە­موس­فەن، اناقارىس سىن­دى­­ بiرتۋار عۇلامالاردىڭ شەشەندiك ونەر تۋرا­سىن­­داعى بۇگiنگi كۇنگە كە­ل­iپ جەتكەن ءتول ەڭبەكتەرi مەن سولار ايتىپتى-مىس، ياع­ني سولارعا تەلiنگەن قا­نات­تى، وتكiر ءسوز يiرiمدەرi وسىنىڭ ايعاعى.

سويلەگەندە تiلiنەن شىبىنسىز جاز تۋدىراتىن تولعاۋى توقسان قىزىل تiل شە­بەرi اناقارىس تا ەجەلگi گرەك ەلiندە قوعامدىق قۇ­رى­لىس پەن قۇقىقتانۋ ماسەلەلەرiمەن اينالىستى. ونىڭ: «ءادiل ءومiر ءۇشiن جاق­سى زاڭداردىڭ بولۋى جەتكiلiكسiز، ول ءۇشiن زاڭدى قورعايتىن ءادiل قور­عاۋ­شى­لار كەرەك، ادامدار الەۋ­مەتتiك جاعدايى، قىزمەتiنە قاراماستان زاڭ ال­دىن­دا دا بiردەي جاۋاپتى» دەيتiن سوزدەرi سول كەزەڭگە ءتان. بiر كۇنi حالىق جينالىسىن باقىلاپ وتىرعان انا­قا­رىستىڭ: «ەلليندەر وتە قىزىق حالىق. بiل­گiر سويلەگەندەرiمەن، ماسەلەلەرiن اقى­ماقتار شەشەدi» دەيتiنiنەن باس كەس­پەك­ بار دا، تiل كەسپەك جوق دەيتiن دالا­لىق­تارعا ءتان شىندىقتى تۋرا بەتكە اي­تىپ سا­لاتىن ۇستانىمدى ۇنەمi نەگiزگە الىپ وتىرعاندىعىن بايقايمىز. اڭىز بو­يىنشا ەللاداعا جەتكەننەن كەيiن ول بيىك لاۋازىم يەسى سو­لون­نىڭ ۇيiنە بارادى. ونىڭ قۇل­دار­ىنىڭ بiرiنە قوجايىنىنا ءوزiنiڭ كەلگەندiگiن، ونى كورۋگە، مۇمكiندiك بولسا دو­سى ءارi قوناعى بولعىسى كەلەتiندiگiن جەتكiزۋدi سۇرايدى. سولون قۇلىنا: «ادەتتە، ادامدار دوستى ءوز وتانىنان تابادى دەپ ايت»، - دەيدi. بiراق ان­ا­­قارىس: «سولون قازiر ءوز وتانىندا، نەگە وعان دوس تاپپاسقا» - دەپ جاۋاپ قاي­تارادى. ونىڭ تاپقىرلىعىنا تاڭ قالعان سولون ونى ۇيiنە كiرگiزiپ، ەڭ جا­قىن­ دوستارىنىڭ بiرi ەتەدi. سولوننىڭ ارقاسىندا اناقارىس شە­شەندiك ونەردiڭ قىر-سىرىن مولىنان مەڭگەرەدى.

شىندىعى سول، ەجەلگi گرەك جەرiندە سويلەۋ مانەرi, ءادiس-ءتاسiل­دە­رiنە ارنالعان كوپتەگەن تەوريالىق تراكتاتتاردىڭ جازىلۋى ارقاسىندا ساياسات­ پەن سوت داۋىنداعى سويلەۋ مادەنيەتi, تورەلiك ءسوز (سۋدەبنايا رەچ) مەي­لiن­شە­ بيiك ساتىعا كوتەرiلدi. بۇل ەڭبەكتەر ءالi كۇنگە دەيiن ءوز ماڭىزىن جويعان جوق­ دەسەك اسىرىپ ايتقان بولمايمىز. ماسەلەن، سويلەۋ ونەرiنە قا­ت­ىس­تى ءسوز قونىمدىلىعى مەن نانىمدىلىعى، ويدىڭ اي­قىن­دىلىعى، سويلەنەر ءسوزدiڭ جۇيەلiلiگi, قۇرىلىمى ت. ب. سالالارىنىڭ الۋان-ال­ۋ­ان ماسەلە­لەرi العاش رەت سول تۇستاعى ايتۋلى عۇلامالاردىڭ ءتولتۋما ەڭ­بەك­تە­رiندە كوتەرiل­دi. ولار ءوز تراكتاتتارىندا ءسوز تىڭدارماندارعا ۇن­اپ،­ بەلگiلi بiر ماق­سات كوزدەۋگە يكەمدەلۋi قاجەت دەي وتىرىپ، ءسوزدi ىقپالدى-ءاس­ەرلi ەتۋ كۇشiن ارتتىراتىن ءادiس-تاسiلدەردi قاراستىرعان. ماسەلەن، دە­­موسفەن ءسوزدiڭ تۇيدەكتiلiك، ەكپiندiلiك اجارىن ايقىنداپ، ايتىلۋ شە­­بە­ر­لi­گiن­ ساحنالىق قيمىلعا دەيiن جەتكiزەدi. ناقتىلاي كەتسەك، سونداي ءتا­سiل­دەر­­دiڭ بi­رi - سول كەزدە اكتەرلەر تراگەديالىق قويىلىمداردا عانا قول­دا­نى­لا­تىن­­ قول­ قيمىلى ەدi. ول سول تۇس­تا­عى پەريكلدiڭ: «شەشەن سويلەگەندە اسقاق قا­ل­­پىن­ وزگەرتپەي، اراكiدiك قانا قول قيمىلىن جاساۋ كەرەك» دەگەن ءسوزiن جەتiل­دiر­دi. ءسوزدى يلاندىرۋ، شىن­دىق­قا كوز جەتكiزۋ قۇرالى رەتiندە قا­را­عان،­ ما­ڭىزدى ماسەلە تۋرالى تىم ارتiستەنە سويلەۋدi تالعام تومەندiگi دەپ ۇن­ات­­پا­عان­ اريستوتەلدiڭ وزiمەن ايتىسقا شىقتى. ولار كوپiرمە قىزىل سوزدiلەر مەن­ داۋ­رىقپالاردى، لەپiرمە، ءوزiن ۇستاي بiلمەي، ورىنسىز الاساتتانىپ، وي­ناق­شى­عان­داردى جۇرت قاشاندا كەلەكە ەتەدi دەپ سىنا­دى. سول سياقتى ءوز ءسوز­iنiڭ ىقپالدىلىعىن ارتتىرۋدا قاس-قاباق، قول، بۇتiندەي دەنە قوز­عا­لىس­ىن­ىڭ­ مۇمكiندiكتەرiن ورايلى پايدالانۋدى يگەرگەن. بiراق اسىرا ءاسi­رە­لiك­كە­ ۇر­ىن­باعان، ولشەمiن بiلگەن. وسىنداي جاعدايدا ءومiر مەن قوعام تالاپ ەت­كەن­دiك­تەن­ شەشەندiككە باۋلىپ، ۇيرەتەتiن بەلگiلi شەشەندەر - گورگي مەن يساكرات­تار­ وزدەرiنiڭ تiلمارلىقتى ۇشتاۋعا ارنالعان ايگiلi شە­شەن­دiك مەك­تەپ­تە­رiن اش­تى.

سول كەزەڭدەگi افيندەگi تالاپقا ساي سوت بارىسىندا سوت iسiنە قاتىسۋشى ءار­­بiر ادام ءوز مۇددەسiن ءوزi قورعاۋعا تيەسiلi بولدى. ياعني، ءاربiر قۇن داۋلايتىن قۇ­­نىكەر ءوزi ايىپتاۋشى رەتiندە سويلەپ، ال كۇناكار جاعى ءوزiن اقتاۋشى، قور­عاۋ­­شى رەتiندە شىعىپ سويلەۋگە ءماجبۇر بولدى. ال ولاردىڭ iسiن تىڭداپ، سا­راپ­­قا سا­لىپ، ءادiل قازىلىق جاساپ، شەشiم شىعارار سوت القاسىنىڭ (گەليەيا) قۇ­­رامى كوپ. (ماسەلەن، قىلمىستىق iستەردi قاراستىراتىن افيندەگi وكiلەتتi سوت­­ القاسى 501 ادامنان تۇراتىن). سوندىقتان ايىپتالۋشى كۇناكار سوتتا ءوز­iن­­ اقتاپ، ءوزiنiڭ كۇناسiزدىعىنا جۇرتتى مويىنداتۋعا، ولاردىڭ نازار-ىقى­لا­سىن­­ وزiنە اۋدارۋ ءۇشiن ءحال-قادiرiنشە بارىنشا كۇش سالىپ باققان. اقتالار ەش قيسىن، دالەلi جوق بولسا دا، قولدان كەلەر بار امالىن قولدانعان. مىسالى، كۇناكەر ءوز بالا­لارىن سوتقا اكەلiپ، ولارعا سوت القاسىنا اياۋشىلىق جا­­ساڭىز دەپ ايتقىزعان. ال سوعىسقا قاتىسقان، سوعىس ارداگەرi بولسا، ەل قور­عا­­عانداعى ەڭبەگiن ەلەتۋگە دەنە­سiندەگi العان جاراقاتتارىن كورسەتكەن. ەگەر اق­­ىن بولسا، اقىندىق ونەرiن كور­سە­تiپ، ولەڭ وقىپ، راقىمشىلىق جاساتۋعا تى­رىس­قان. وسىنداي ورايدا پلاتوننىڭ: «ماسەلە اقيقاتقا جەتۋ ەمەس، ەڭ قا­جە­تi - دالەلدەي بiلۋ، يلاندىرۋ» دەيتiنi وسىعان بايلانىستى ايتىلسا كەرەك.

پلۋتارح بۇل جايدى ادەمi اسپەتتەپ جازادى: «سولون... قوعام قايراتكەرi بو­­لىپ، زاڭ شىعارۋمەن اينالىسىپ جۇرگەن كەزiندە ۇدايى اناقارىسپەن بiرگە بول­ىپتى. اناقارىس بولسا، ونىڭ تiرلiگiنە قاراپ، مۇنىڭ ارمانى قىلمىس پەن قي­يا­ناتتى جازۋلى زاڭ ارقىلى قورعاماق. ونىسى ورمەكشiنiڭ تورىنا ۇقساس سە­بەبi, زاڭعا تاپ بولعان السiزدەر مەن كەدەيلەر تۇتىلادى دا، الدiلەر مەن باي­لار توردى ءۇزiپ، قۇتىلىپ كەتەدi, - دەپ كۇلەدi ەكەن. مۇنداي پiكiرگە سولون قار­سىلىق بiل­دi­رiپ، ادامداردىڭ كەلiسiمگە توقتايتىنىن، ونى بۇزۋدىڭ ەكi جاق­قا دا تيiمسiز ەكە­نiن ايتادى، ول زاڭدى بۇزۋدان گورi ادال ءومiر ءسۇرۋدiڭ تي­iمدi ەكەنiنە اركiمنiڭ كوزi جەتەتiنiن تۇسiندiرەدi. الايدا، iستiڭ ناتيجەسi سو­لون ۇمiتتەنگەندەي بول­ما­دى، كەرiسiنشە، اناقارىستىڭ ايتقانى ايداي كەل­دi» دەيدى پلۋتارح.

اناقارىس سوڭىنا زامانداستارى اۋ­ىزدارىنان تاستاماي ايتىپ جۇرەتiن تiلiپ تۇسەر وتتى سوزدەرiن قالدىرعان. ءما­سەلەن، افيندiك بiرەۋ ونىڭ سكيف ەكەنiن بەتiنە سالىق قىلىپتى. سوندا ول «مەن­ ءۇشiن ەلiم قايعى، ال سەن بولساڭ ەلiڭە قايعىسىڭ» دەپ جاۋاپ بەرiپتi. «تاتىمسىز كوپ دوستان، تاباندى بiر دوس ارتىق» دەگەن ءسوزدi دە سول كiسi اي­ت­قان.

اناقارىس كوپتەگەن ەلدi ارالاپ، ولاردىڭ تاريحىن، سالت-ءداستۇرiن بiلۋگە قۇش­تارلىق تانىتقان. ماسەلەن، ليديا حانىنا جازعان حاتىندا: «مەن ەل­لا­دا­لىق­تار جەرiنە التىن ءۇشiن ەمەس، جەرگiلiكتi حالىقتىڭ سالت-سانا، ادەت-عۇر­پىن­ ۇيرەنۋ ءۇشiن كەلدiم. مەنiڭ سكيفياعا بۇرىنعىمنان دا جاقسىراق بولىپ ور­ا­لۋىمنىڭ ءوزi جەتكiلiكتi» - دەپ جازادى. «ادام بويىندا جاقسى ءارi جا­مان­ نارسە دەگەن نە؟» - دەگەن سۇراققا ءوزi «تiل» - دەپ جاۋاپ بەرۋi دە ودان كوپ كەي­iن­ ءومiر سۇرگەن ايگiلi تۇركi اقىندارى بالاساعۇننىڭ (حII ع.) «ءسوزدi تىي­ماساڭ باس­ كەتەر، تiلiڭدi تىيماساڭ، تiس سىنار»، يۇگiنەكيدiڭ (حII-حIII عع. ارا­لى­عى)­ «ادامعا نە كەلسە دە تiلiنەن كەلەدi» دەيتiن سوزدەرiمەن تون­نىڭ iشكi باۋ­ىن­داي ۇندەسە، ۇيلەسە بايلانىسادى. مۇنداي قاناتتى سوزدەر اناقارىستا اس­ىپ­ جىعىلادى.

559-جىلى ءوزiنiڭ ۇستازى، ءارi ادال دوسى سولون قايتىس بولعاننان كەيiن، ان­اقارىس ءوز وتانىنا قايتادى. سكيفياعا ورالعاننان كەيiن، ءوز حالقىنىڭ سالت­-داستۇرiنەن جورتا باس تارتتى دەگەن كۇدiككە iلiگەدi. ول ءوز وتانداستارىن ەل­لا­دا­لىقتاردىڭ جاقسى قاسيەتتەرiنەن ۇلگi الۋعا شاقىرادى. ول اعاسىنىڭ وع­ى­نان اڭ اۋلاپ جۇرگەن كەزiندە قازا بولادى. دانگوي ولەر الدىندا: «اقىل مە­نi ەللادادا ساقتاپ ەدi, كورە الماۋشىلىق مەنi وتانىمدا ءولتiردi» - دە­گەن­ ەكەن.

ءاسiلi, قايسى بiر ءداۋiردى ءسوز ەتكەندە سول كەزەڭ بيiگiنەن زەر سالامىز. بۇل بۇگiنگiنiڭ سى­ر­ىن­­ تەرەڭiرەك تانىپ-بiلۋ ءۇشiن قاجەت. مۇنى سوناۋ باعزى زامان ادامدارى دا ءتۇسiن­گەن.­ تسيتسەروننىڭ: «ءوزiڭ تۋعانعا دەي­iنگi دۇنيەدە نە بولعانىن بiلمەسەڭ عۇمىر بويى نارەستە قالپىڭدا قالدىم دەي­ بەر» - دەپ وي ءتۇيۋi تەگiن ەمەس. ەندەشە كەيiنگi ۇرپاقتىڭ رۋحاني دا­مۋ­­ىنا قاجەتتiلiگi ەش كۇمان تۋعىزباسا دا قازاق تiلiندەگi ەشقانداي وقۋ باع­دار­لاما­لا­رىندا ورىن بەرiلمەگەن اناقارىستان دا ماعلۇ­مات­ بەرە كەتۋ­دiڭ ەش ارتىقتىعى جوق دەپ بىلدىك.

ABAI.KZ