راقمەت، ەرلان جاقانۇلى!  

مەنىڭ كەزەكتى سۇراۋىم قر يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ ءمينيسترى

قر ەكولوگيا، گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار ءمينيسترى

الماتى قالاسى اكىمدىگى مەن  الماتى وبلىسىنىڭ اكىمدىگىنە باعىتتالادى.  

قازاقستان قورشاعان ورتاعا كومىرقىشقىل گازىن شىعارۋ بويىنشا 221 ەلدىڭ ىشىندە 20-شى ورىنعا تۇراقتاعان. ال جان باسىنا شاققاندا العاشقى وندىقتا ءجۇر.

الماتىدا كۇنىنە 700 000 استام اۆتوكولىك قاتىنايدى. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ دەرەگىنشە، قالادا 508 000 كولىك رەسمي تىركەلسە، ونىڭ سىرتىندا شامامەن 250 000 اۆتوكولىك جاقىن اۋداندار مەن اۋىلداردان كىرەدى. بۇل سوڭعى 10-15 جىلدان بەرى وزگەرمەي كەلە جاتقان مالىمەت. الماتىدا جۇمىس كۇندەرى اۆتوككولىكتەن اياق الىپ ءجۇرۋ مۇمكىن ەمەس. كوبى جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن كەلگەندىكتەن، كۇنى بويى جولدىڭ بويىن تۇراققا اينالدىرىپ، كولىك قوزعالىسىن قيىنداتادى.

ەرتەڭگى جانە كەشى «چاس-پيك» ۋاقىتىندا قوناەۆ، تالعار، جوعارعى جانە تومەنگى قاسكەلەڭ باعىتى بويىنشا كولىك كەپتەلىسى ءالى كۇنگە دەيىن شەشىمىن تاپپاي وتىر. كولىكتەن شىعاتىن گازدار الماتى اۋاسىنىڭ لاستانۋىنا باستى سەبەپشى. ۋربانيست ماماندار قالا تاۋلىگىنە 700 مىڭ اۆتوكولىكتى قابىلداۋعا قاۋقارسىز دەپ دابىل قاعادى.

ەندى قاراپايىم اريفمەتيكاعا سالساق، شاھارعا كىرەتىن ءار اۆتوكولىك ءتورت ادامنان الىپ كەلگەندە، قالانىڭ ءوز تۇرعىندارىنان باسقا تاۋلىگىنە 1 ميلليونعا جۋىق ادام كىرىپ-شىعادى. بۇل قالانىڭ ينفراقۇرلىمى مەن ەڭبەك نارىعى ءۇشىن ايتارلىقتاي سالماق. الماتى الەمدەگى ەكولوگياسى ناشار 100 قالانىڭ ىشىندە 5-ءشى ورىنعا جايعاسقان. بىلتىر «قازگيدرومەت» الماتىدا لاستاۋشى زاتتاردىڭ شەكتى رۇقسات ەتىلگەن كونتسەنتراتسياسىنان 367 ەسە كوپ ەكەنىن انىقتاعان.

بيىل 16 قاراشادا الماتى قالاسىنا جۇمىس ساپارىمەن بارعان مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ قالاداعى كولىك ينفراقۇرىلىمى مەن ەكولوگيا پروبلەماسىن اشىنا ايتتى. حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان زاماناۋي قوعامدىق كولىكتى، ونىڭ ىشىندە مەترو، LRT, BRT جانە قاسكەلەڭ، قوناەۆ، تالعار باعىتتارىنا ەلەكترلى پويىز جۇرگىزۋ ماسەلەسىن توتەسىنەن قويىپ وتىر.

وسى جەردەن تۋىندايتىن سۇراقتار:

ءبىرىنشى. وسى وتىز جىلدا قر يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگى مەن الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ بۇل ماسەلەنى شەشۋگە نەگە قاۋقارسىز بولدى؟ ەندى پرەزيدەنت بەرگەن تاپسىرمالار بويىنشا ناقتى قانداي جوسپارلار بار؟ الماتىعا جاقىن ورنالاسقان اۋدان ورتالىقتارىنا ۇزاقتىعى 100 شاقىرىم راديۋستا «ەلەكتريچكا» سالۋعا نە كەدەرگى؟

ەكىنشى.  الماتىدا لاستانۋ كونتسەنتراتسياسى تەكشە مەترگە 500 ميكروگراممعا جەتكەن. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى ستاندارتىنان 15 ەسە جوعارى. ول اۆتوكولىكتەگى بەنزول، الكيلبەنزول، فەنولدار جانە بەنزيندە كەزدەسەدى. قالادا قورشاعان ورتاعا تارايتىن لاس قالدىقتار كولەمى جىلىنا 135 مىڭ توننادان تومەندەمەي وتىر. حالىق ەكولوگيا، گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگى بۇل كاتاستروفانىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ناقتى قانداي شارالار قولداناتىنىن بىلگىسى كەلەدى.

ءۇشىنشى. الماتى بيلىگى اۋانىڭ لاستانۋىن قالاداعى باستى پروبلەما دەپ تانۋى كەرەك. ەكولوگيا بەلسەندىلەرى شىنايى ستاتيستيكالار ايتىلمايدى دەپ ءجۇر. قازىرگى ۋاقىتتا لاستانۋدىڭ قاۋىپتى دەڭگەيى تۋرالى حالىقتى حاباردار ەتۋ جۇيەسى جوق. اۋا ساپاسى تۋرالى اقپاراتتار حالىققا كۇنبە-كۇن اۋا رايى تۋرالى مالىمەتتەرىمەن بىرگە بەرىلۋى كەرەك دەپ سەسپتەيمىز.

ءتورتىنشى. بۇگىندە قالا اۋماعىندا 3000 ءۇي گازعا قوسىلماعان. ودان تىس قاسكەلەڭ، تالعار باعىتىندا وت جاعاتىن جەر ۇيلەر وتە كوپ. وسى باعىتتان جەل سوقسا، ءتۇتىن الماتىعا تارايدى. قالا ماڭىنداعى اۋىلدارعا گاز كىرگىزۋ قۇنى قىمبات. تۇتىنۋشى ءۇشىن ورتاشا باعا 350- 500 مىڭ تەڭگە. وسىعان وراي الماتى وبلىسىنىڭ اكىمدىگى تۇتىنۋشىلارعا ناقتى قانداي كومەك كورسەتەلە الادى؟

قۇرمەتتى ەربولات اسقاربەكۇلى، مىرزا، كەشە عانا مەملەكەت باسشىسى توقاەۆ: «الماتى- ەلىمىزدىڭ ىسكەرلىك، رۋحاني، عىلىمي جانە تۋريستىك ورتالىعى. سوندىقتان قالانىڭ دامۋى مەن جايلى بولۋىنا ءمان بەرەمىن»،- دەدى.

الماتى قالاسىنىڭ اۋە باسسەينىنىڭ نەگىزگى لاستاۋشىسى – اۆتوكولىك ەكەنى دالەدەندى. ولار اتموسفەرا قۇرامىنداعى زياندى زاتتاردىڭ 65 پايىزىن تاراتادى. اۆتوكولىكتەن كەلەتىن زياندى قالدىقتار ماسەلەسىن تەز ارادا شەشۋ كەرەك. قازاقستاندا قىرۋار قاراجات ءبولىنىپ جۇرگىزىلەتىن ەكولوگيالىق مونيتورينگ تە، بيۋدجەت ەسەبىنەن سالىناتىن ەكولوگيالىق تەكسەرۋ پوستتارى، ولاردىڭ سانى قازىر الماتىدا 19-عا جەتكەن،  جۇرگىزۋشىلەرگە سالىناتىن ايىپپۇلدار دا ماسەلەنى شەشپەيتىنە كوز جەتكەنىن مويىنداۋ كەرەك. ەندى جاڭا باستامالار مەن جۇيەلى جۇمىس كەرەك دەپ سانايمىز.

بىزگە كورشى وزبەكستان، رەسەي، قىتاي سياقتى ەلدەردەگىدەي جىلدام جۇرەتىن پوەزد جاساۋعا كىم كەدەرگى؟ تاشكەنت پەن ساراقاند اراسىنا ساعاتىنا 250 شاقىرىم جىلدامدىقپەن جۇرەدى. ءتورت ءجۇز شاقىرىمدى 2 ساعاتتا ءجۇرىپ وتەدى. پەكين-شانحاي باعىتىنداعى جۇردەك پوەزد ساعاتىنا 350 شاقىرىم جىلدامدىقپەن قاتىنايدى. موسكۆا-سانكت پەتەربۋرگ ساعاتىنا 240 شاقىرىم جىلدامدىقپەن تەز جەتكىزەدى. ال جاقىندا اشىلعان الماتى-قاپشاعاي باعىتىنداعى ەلەكتريچكانىڭ جىلدامدىعى امالسىز كۇلكىڭدى كەلتىرەدى. بار جوعى 65 شاقىرىمدى 2 ساعاتتا ءجۇرىپ وتەدى. ال اۆتوكولىكپەن 30-40 مينۋتتا جەتۋگە بولادى. وسىدان وزدەرىڭىز قورتىندى شىعارا بەرىڭىز.

كۋزيەۆ زاكىرجان

Abai.kz