«ەلگە ەل قوسىلسا قۇت، ەلدەن ەل ايرىلسا جۇت» دەمەي مە اتام قازاق. بۇل ءسوز عاسىرلار بويى ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا كەلەدى. «وسى قانداستار ءبىزدىڭ ەلگە نە ءۇشىن كەرەك بولدى؟»، «وسىلار بىزگە ماسىل بولىپ، مەملەكەتىمىزدىڭ قالتاسىنا سالماق سالىپ جاتقان جوق پا؟» دەگەن سياقتى سان-سالالى پىكىرلەر ءباسپاسوز بەتتەرىندە، الەۋمەتتىك جەلىلەردە وتقا-تەك تە بولسا دا بوي كورسەتىپ قالادى. تومەندە ەلگە ورالعان قانداستاردىڭ ەلگە نەمەن ورالعانىنا ءبىر-بىرلەپ توقتالاتىن بولامىز:

قانداستار وزدەرىمەن دەموگرافيالىق وزگەرىس اكەلدى. 90-جىلداردىڭ باسىندا ەلىمىزدىڭ جان سانى 16 ميلليون بولاتىن. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى بىزدەن 1.5 ميلليون ورىس، 1 ميلليون نەمىس جانە جارتى ميلليونعا تاياۋ پولياك، شەشەن، ۋكراين ت.ب. ۇلتتار تاريحي وتاندارىنا كوشتى.

سونىمەن 90-جىلداردىڭ سوڭىندا قازاقستان 13 ميلليوننان ءسال استامى قالدى. وسى تاۋەلسىزدىك جىلدارى 1 ميلليوننان استام قانداس ەلگە ورالدى. ولار تەپسە تەمىر ۇزەتىن جاستار ەدى. 5 قىز، 1 ۇل، جيىنى 6 بالامەن ەلگە ورالعان وتاربەك دەگەن اعامدى مىسالعا السام، قازىر 18 جيەن، 3 نەمەرەنىڭ، جيىنى 24 جيەن مەن نەمەرەنىڭ اتاسى بولدى. مۇنداي مىسالدى كوپتەپ كەلتىرۋگە بولادى. جالپى العاندا ەلگە ورالعان قانداستار 2.5-3 ميلليون ءوسىم اكەلدى.

قانداستار زاردىحان قيناياتۇلى، ءنابيجان مۇقامەتحانۇلى، يسلام جەمەنەيۇلى سياقتى تاريحشىلارىمەن، ۋاتقان سەيپىلۇلى سياقتى دارىگەرلەرىمەن، «كوكتۋدىڭ جەلبىرەگەنى» ءانىنىڭ ءسوزىن جازعان الماس احمەتبەكۇلى سىندى اقىنىمەن، «كوكتۋدىڭ جەلبىرەگەنى» ءانىن جازعان جانە تامىلجىتا ورىنداعان ەرمۇرات زەيىپحانۇلىمەن، مايرا مۇقامەتقىزى سياقتى انشىلەرىمەن، شۇعىلا ساپارعاليقىزى سياقتى بيشىلەرىمەن ەلگە ورالدى.

قانداستار قازاقتىڭ جالپاق دالاسىندا ۇمىتىلا باستاعان «قارا جورعا» بيىمەن، «قوزىڭنىڭ ءمولدىرىن-اي» سياقتى حالىق اندەرىمەن، كۇمبىرلەگەن كۇيلەرىمەن ەلگە ورالدى.

قانداستار قازاقى سالت-سانامەن، عۇرىپ-ادەتپەن، ادەبيەتىمەن، مادەنيەتىمەن ياعني، «بابالار ءسوزىنىڭ» 18 تومىمەن بىرگە ەلگە ورالدى.

قانداستار اسقار جاكۋلين، سابىرجان مۇقامەتحانۇلى سياقتى كاسىپكەرلەرىمەن ەلگە ورالدى.

قانداستار قىل اياعى اسحانالاردا تاماق دايىندايتىن اسپازدارىمەن، ءشاش قياتىن جانە ساندەيتىن شاشتارازدارمەن، ەتىگىڭدى ەكى ەتپەي تىگىپ بەرەتىن ءارى جامايتىن ەتىكشىلەرىمەن، قازاقى كيىمدەردى جوبالايتىن ءارى تىگەتىن ىسمەرلەرمەن ەلگە ورالدى. مىنە، سولاي!

*دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ قۇرىلعانىنا 30 جىل تولۋىنا وراي «ۇلتتىق بىرەگەيلىك - تاۋەلسىزدىكتىڭ كەپىلى» اتتى رەسپۋبليكالىق عىلىمي-پراكتيكالىق دوڭگەلەك ۇستەلدە جاساعان بايانداماسى. 

رايىس ءارىپجانۇلى

Abai.kz