ن.نازارباەۆ. «قازاقستان-2030» ستراتەگياسى: «ەگەر ەلىنە قاۋىپ ءتونىپ تۇرسا، جەكە ادام قانشالىقتى ءساتتى ءومىر سۇرگەنىمەن، ول ءبارىبىر قورعانسىزدىڭ كۇنىن كەشەدى. قوعامدىق مۇددەنىڭ جەكەمەنشىك مۇددەدەن باسىم ەكەنىن كورسەتە وتىرىپ، مۇنى اسىرەسە ءبىزدىڭ ۇلتتىق كاپيتالىمىزدىڭ وكىلدەرى تەرەڭ پايىمداۋعا ءتيىس.»

ن.نازارباەۆ. «قازاقستان - 2050» ستراتەگياسى: «وسىلايشا 2030 ستراتەگياسىندا بەلگىلەنگەن نەگىزگى مىندەتتەر ورىندالدى، قالعاندارى ورىندالۋ ۇستىندە»

ن.نازارباەۆ. «قازاقستان-2030» ستراتەگياسى: «ەگەر ەلىنە قاۋىپ ءتونىپ تۇرسا، جەكە ادام قانشالىقتى ءساتتى ءومىر سۇرگەنىمەن، ول ءبارىبىر قورعانسىزدىڭ كۇنىن كەشەدى. قوعامدىق مۇددەنىڭ جەكەمەنشىك مۇددەدەن باسىم ەكەنىن كورسەتە وتىرىپ، مۇنى اسىرەسە ءبىزدىڭ ۇلتتىق كاپيتالىمىزدىڭ وكىلدەرى تەرەڭ پايىمداۋعا ءتيىس.»

ن.نازارباەۆ. «قازاقستان - 2050» ستراتەگياسى: «وسىلايشا 2030 ستراتەگياسىندا بەلگىلەنگەن نەگىزگى مىندەتتەر ورىندالدى، قالعاندارى ورىندالۋ ۇستىندە»

ەلباسىمىز وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىن جاريالاپ، ۇزاق مەرزىمگە قازاق ەلىنىڭ دامۋ باعدارلاماسىن جاساپ بەرگەن بولاتىن. بۇل زاڭدىلىق. ويتكەنى كەز-كەلگەن وركەنيەتتى مەملەكەتتەردىڭ بارلىعىندا دا ۇزاق مەرزىمدى قامتيتىن ستراتەگيالىق جوسپارلارى بار. الايدا ەلباسىمىز ن.نازارباەۆتىڭ «قازاقستان - 2050» ستراتەگياسىندا: «وسىلايشا 2030 ستراتەگياسىندا بەلگىلەنگەن نەگىزگى مىندەتتەر ورىندالدى، قالعاندارى ورىندالۋ ۇستىندە» - دەپ اتاعانداي ەلدىگىمىزدىڭ سيمۆولىنا اينالعان جاڭا ەلوردامىز - استانانىڭ بوي كوتەرۋى، الەۋمەتتىك-ەكونوميكامىزدىڭ كۇننەن-كۇنگە قارىشتاپ ءوسۋى، مەملەكەتتىك ۇدەمەلى يندۋستريالىق باعدارلاماسىنىڭ جۇزەگە اسۋى، يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالارعا قول جەتىپ قوعام يگىلىگىنە اينالۋى، جۇمىسسىزدىق بارىنشا ازايىپ، ەلىمىزدە تۇراقتىلىق ورناپ، ەتنوسارالىق تاتۋلىققا قول جەتكىزۋىمىدىڭ ارقاسىندا ەلىمىز ەقىۇ-عا توراعالىق ەتىپ، ۇيىمنىڭ ءسامميتىنىڭ استانادا ءوتۋى، ەكسپو-2017 حالىقارالىق كورمەنى وتكىزۋگە قول جەتكىزۋدىڭ بارلىعى ارينە «قازاقستان-2030» ستراتەگياسىنىڭ مەرزىمىنەن بۇرىن ورىندالۋى دەپ ۇقساق، «قالعاندارى ورىندالۋ ۇستىندە» دەپ ەلباسىمىز اتاعان، ءالى تولىق ورىندالىپ بولماعان، بىراق ءالى «ورىندالۋ ۇستىندە» تۇرعان   «قازاقستان-2030» ستراتەگياسىنىڭ نەگىزگى باسىم باعىتتارىن ءسوز ەتسەك.  

قازاقستان - 2030 ستراتەگياسى
1-ۇزاق مەرزىمدى باسىمدىق: ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك

1. بوستاندىق پەن تاۋەلسىزدىكتى جەڭىپ الۋ جەتكىلىكسىز، ونى تاباندى تۇردە قورعاپ، نىعايتىپ، ۇرپاقتارعا قالدىرۋ قاجەت.

2. ەگەر ءبىز ءوز مەملەكەتتىلىگىمىزدەن ايرىلىپ، ەگەمەندىگىمىزدىڭ ستراتەگيالىق نەگىزدەرىن، ءوز جەرلەرىمىز بەن رەسۋرستارىمىزدى قولىمىزدان شىعارىپ الساق، بىزگە كەشىرىم جوق.

3. قاۋىپسىزدىكتىڭ باسىمدىعى انىق: ەگەر ەلىمىز قاۋىپسىزدىگىن ساقتاماسا، وندا تۇراقتى دامۋ جوسپارلارى تۋرالى ءسوز قوزعاۋدىڭ ءوزى قيسىنسىز.                            

4. بابالارىمىزدىڭ ءوز مەملەكەتىنىڭ ىرگەتاسىن قالاۋى مەن دامىتۋىن شولىپ قاراعاندا، ولاردىڭ ءوز مەملەكەتتىلىگىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن تاريحي اۋىر جانە قاتال كۇرەس جۇرگىزگەنىن ايقىن كورسەتەدى.

5. ەگەر ەلىنە قاۋىپ ءتونىپ تۇرسا، جەكە ادام قانشالىقتى ءساتتى ءومىر سۇرگەنىمەن، ول ءبارىبىر قورعانسىزدىڭ كۇنىن كەشەدى. قوعامدىق مۇددەنىڭ جەكەمەنشىك مۇددەدەن باسىم ەكەنىن كورسەتە وتىرىپ، مۇنى اسىرەسە ءبىزدىڭ ۇلتتىق كاپيتالىمىزدىڭ وكىلدەرى تەرەڭ پايىمداۋعا ءتيىس.

6. بىزگە دەگەن نيەتى تەرىس كۇش يەسى ءوزىنىڭ، ونى قولدانباق ارەكەتىنە نەمەسە قاتەر توندىرۋىنە قارسىلىق كورسەتىلەتىنىن الدىن الا ءبىلۋ ءۇشىن ءبىز الەمگە بىرلىگىمىز بەن تاۋەلسىزدىككە دەگەن ەرىك-جىگەرىمىزدى، ازاماتتىعىمىز بەن وتانسۇيگىشتىگىمىزدى پاش ەتۋگە ءتيىسپىز. ايقىن ازاماتتىق تۇعىرىمىز بولمايىنشا، ستراتەگيانىڭ تاۋەلسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان باسقا ەلەمەنتتەرىن ويداعىداي ىسكە اسىرۋ وتە قيىنعا تۇسەدى.

7. ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك باسىمدىقتارىنىڭ دەڭگەيىنە مىقتى دەموگرافيالىق جانە كوشى-قون ساياساتى شىعارىلۋعا ءتيىس. ەگەر ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارىمىز بۇعان بۇرىنعىسىنشا نەمقۇرايدىلىقپەن قارايتىن بولسا، وندا ءبىز ءححى عاسىردىڭ قارساڭىندا رەسەيدىڭ ارتىنان ادام سانى سىرتقى كوشى-قون پروتسەستەرىنەن عانا ەمەس، تابيعي جولمەن كەمي بەرەتىن «دەموگرافيالىق وپپا» جاعدايىنا تاپ بولامىز. بۇل تەندەنتسيا دەرەۋ توقتاتىلۋعا ءتيىس.»

قازاقستان - 2030 ستراتەگياسى
7-ۇزاق مەرزىمدى باسىمدىق:

نەگىزگى مىندەتتەرمەن عانا
شەكتەلەتىن كاسىپقوي مەملەكەت

1. بەت-جۇزىنە، لاۋازىمىنا قاراماي، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ىمىراسىز كۇرەس جۇرگىزۋ قاجەت. باسقارۋ كورپۋسى باتىل تازارۋعا جانە جاڭارۋعا ءتيىس.

2. جاڭا تۇرپاتتى شەنەۋنىك - ءوز ۇلتىنىڭ وتانشىل ءارى ءادىل، ىسىنە ادال جانە كاسىپقوي بىلىكتى قىزمەتشىسى بولۋعا ءتيىس. مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ بەدەلىن بيىك كوتەرۋ جانە قولداپ وتىرۋ - ءبىزدىڭ تاياۋ جىلداردا شەشۋگە ءتيىس ستراتەگيالىق مىندەتىمىز.

3. كاسىپقويلىق، وتانشىلدىق، ۇزاق مەرزىمدى مىندەتتەر قويۋعا قابىلەتتىلىك، ولاردى جاڭا جاعدايدا شەشە الاتىن بىلىمدىلىك پەن جىگەرلىلىك - كادرلاردى ىرىكتەۋ مەن جوعارىلاتۋدىڭ باستى ولشەمدەرى.

4. كادرلاردى باسقارۋدىڭ جالپىمەملەكەتتىك جۇيەسىن قۇرۋ قاجەت، وندا ولاردى ەلىمىزدە جانە سىرت جەرلەردە نىسانالى ءارى ءتيىمدى دايارلاۋدىڭ، ولاردى قىزمەت بابىندا جوعارىلاتۋدىڭ ادىلەتتى ءتارتىبى، بىرىڭعاي اقپارات تەتىگى، الەۋمەتتىك قورعاۋ كەپىلدىگى ءارى باسقارۋدىڭ ەڭ ىرگەلى رەسۋرسى - ادامعا دەگەن سەرگەك كوزقاراس قامتىلۋعا ءتيىس.

5. سونىمەن بىرگە بۇل مەملەكەتتىك جۇيەنىڭ ءبىلىمسىز، بىلىكتىلىگى تومەن قىزمەتكەرلەردى ىعىستىرا الاتىن قابىلەتى دە بولۋى كەرەك. ءار قىزمەتكەر ءىس جۇزىندە وزىنگىڭ پايدالى ەكەنىن جانە كەرەكتىگىن ۇدايى دالەلدەپ وتىرۋعا ءتيىس.» - دەلىنگەن ۇلتتىڭ ۇلى مۇراتتارى ايتىلعان بولاتىن.
ەندى وسى جوعارىدا ايتىلعان «قازاقستان-2030» ستراتەگياسىنىڭ باستى باعىتتارى قاي دەڭگەيدە ورىندالدى؟! ستراتەگيادا ەلباسى قويعان تالاپتاردىڭ تولىق ورىندالماۋى نەلىكتەن؟! قازاق قوعامى «2030-ستراتەگياسىنان» نە ۇتتى، نەدەن ۇتىلدى سونى الىمىزشە تالداپ كورەيىك.
جۋىردا مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ رەسپۋبليكاداعى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ باسشىلارىمەن كەڭەيتىلگەن ءماجىلىس وتكىزگەن بولاتىن. سول جيىندا ەلىمىزدىڭ باس پروكۋرورى اسحات داۋىلباەۆ بايانداما جاساپ، سوڭعى كەزدەگى قۇقىق قورعاۋ سالاسىنداعى باستى كەمشىلىكتەردى جىپكە تىزگەندەي اتاپ: «- سوتتار قىلمىسكەرلەردى نەگىزسىز تۇردە اقتاپ شىعۋىن توقتاتار ەمەس،»، «-سوڭعى ءۇش جىلدا پروكۋراتۋرا نارازىلىعىنا قاراماستان 71 تۇلعاعا قاتىستى وسىنداي جاعداي بولدى. 2011 جىلى استانا سوتى كىسى ولىمىنە قاتىسى بار بوتاباەۆ دەگەن ازاماتتى اقتادى. ال پروكۋراتۋرانىڭ بارلىق نارازىلىعى الىنىپ تاستالدى. ءبىر جىل وتپەي جاتىپ الگى بوتاباەۆ ىلە الاتاۋى ۇلتتىق پاركىندە بولعان قايعىلى وقيعاعا قاتىسى بار ەكسترەميستىك توپتىڭ قۇرامىنان تابىلدى. قازىر ول ىزدەۋدە. الايدا سۋديالاردىڭ ءالى ەشبىرى بۇعان قاتىستى ءوز موينىنا جاۋاپكەرشىلىك العان جوق.» - دەدى باس پروكۋرور. ەلباسىنىڭ: «ونىڭ كىسى ولتىرگەنى دالەلدەنسە دە سوتتالماعان با؟» - دەگەن سۇراعىنا ا.داۋىلباەۆ: «ءيا، ونىڭ قىلمىسى دالەلدەنسە دە، ول جازاسىن تارتقان جوق» - دەپ جاۋاپ بەردى. اتالعان جاعدايلاردان حاباردار بولعان ەلباسى جوعارعى سوت توراعاسىنا: «بۇل جاعدايعا بەكتاس، نەگە جايباراقات قاراپ وتىرسىڭدار؟ جاڭاعى كىسى ولتىرگەن ادامدى سوت بەكەر بوساتقان جوق. ولار پارا، ياعني اقشا الۋ جولىمەن بوساتىپ وتىر. نەگە ونى جۇمىستان قۋىپ شىقپادىڭدار، حالىققا نەگە ايتپادىڭدار؟» - دەپ سىنعا الدى.
- ەلدەگى تۇراقتىلىق پەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىندا تولىق قامتىلعان، - دەدى پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ. سول سەكىلدى ەلباسى ىشكى ىستەر ءمينيسترى ق.قاسىموۆتى ورنىنان تۇرعىزىپ: «ولار كىمنىڭ ەسەبىنەن جالاقى الىپ وتىرعاندارىن ۇمىتىپ كەتەتىن سەكىلدى. بۇل قىزمەتكەرلەرگە ايلىعى ۋاقىتىندا سالىق ەسەبىنەن تولەنىپ وتىر. نەگە ءتيىستى تاربيەلىك جۇمىستار جوق، نەگە سىزدەر وسىنداي ادامداردى كوپشىلىك الدىندا جازالامايسىزدار؟» -دەپ مانسابىن تەرىس ماقساتقا پايدالانعانداردى اشكەرە ەتتى.
- كوررۋپتسيامەن كۇرەسەتىن ورگاننىڭ قىزمەتكەرلەرى وزدەرى پارا السا، وعان كىم سەنەدى. وندا دا جەمقورلىقپەن ءبىز «ۇساقتارىن» عانا قۇرىقتايمىز، ال جوعارىدا وتىرىپ بۇيرىق بەرگەندەردى ۇستامايمىز، - دەپ اتاي وتىرىپ: - مىسالى، بىلتىر عانا قارجى پوليتسياسىنىڭ 21 قىزمەتكەرى وسى ءىس بويىنشا قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلىپتى. مەن ايتقان بولاتىنمىن، ەگەر قىزمەتكەر قولعا تۇسسە، ونىڭ باسشىسى جاۋاپ بەرۋى كەرەك. قانشاسىن ۇستادىڭىزدار؟ دەگەن ن.نازارباەۆتىڭ سۇراعىنا باس قارجى پوليتسەيى راشيد تۇسىپبەكوۆ: «ءبىز اتتەستاتسيا وتكىزگەنىمىزگە قاراماستان، ءتىپتى اتتەستاتسيادان كەيىن دە ءبىز پارا العان التى قىزمەتكەرىمىزدى انىقتادىق»، - دەدى.
«جالپى قارجى پوليتسياسى سياقتى ورگان بىزگە كەرەك پە؟ الدە سينگاپۋرداعىداي ارنايى بيۋرو جاسايمىز با؟ نە سەبەپتى قارجى پوليتسياسى جەمقورلىقپەن كۇرەسە المايدى؟» - دەگەن ورىندى سۇراق تاستادى ن.نازارباەۆ.  
«قازاقستان - 2030 ستراتەگياسىنىڭ «ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك» اتتى 1-ۇزاق مەرزىمدى باسىمدىعىنداعى: « ەگەر ءبىز ءوز مەملەكەتتىلىگىمىزدەن ايرىلىپ، ەگەمەندىگىمىزدىڭ ستراتەگيالىق نەگىزدەرىن، ءوز جەرلەرىمىز بەن رەسۋرستارىمىزدى قولىمىزدان شىعارىپ الساق، بىزگە كەشىرىم جوق.» - دەگەن ۇلتتىڭ ۇلى مۇراتىن كوكسەگەن «ستراتەگيالىق نەگىزدەردى» قالاي ورىندالدى دەپ ايتا الامىز ەگەردە قاۋىپسىزدىك قىزمەتكەرلەرىنىڭ وزدەرى «ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە»  «قاۋىپ توندىرسە»      
«ەگەر ەلىنە قاۋىپ ءتونىپ تۇرسا، جەكە ادام قانشالىقتى ءساتتى ءومىر سۇرگەنىمەن، ول ءبارىبىر قورعانسىزدىڭ كۇنىن كەشەدى. قوعامدىق مۇددەنىڭ جەكەمەنشىك مۇددەدەن باسىم ەكەنىن كورسەتە وتىرىپ، مۇنى اسىرەسە ءبىزدىڭ ۇلتتىق كاپيتالىمىزدىڭ وكىلدەرى تەرەڭ پايىمداۋعا ءتيىس.» - دەلىنگەن «2030-ستراتەگياسىندا» ايتىلعان باسىم باعىتتى ورىندادىق دەپ تە قالاي ماقتانامىز؟! ەگەر دە ەلباسى ن.نازارباەۆ ايتقانداي: «كوررۋپتسيامەن كۇرەسەتىن ورگاننىڭ قىزمەتكەرلەرى وزدەرى پارا الىپ جاتسا؟»
سول سەكىلدى «2030-ستراتەگياداعى»: «قاۋىپسىزدىكتىڭ باسىمدىعى انىق: ەگەر ەلىمىز قاۋىپسىزدىگىن ساقتاماسا، وندا تۇراقتى دامۋ جوسپارلارى تۋرالى ءسوز قوزعاۋدىڭ ءوزى قيسىنسىز» - دەلىنگەن «ستراتەگيالىق جوسپاردى» دا تولىق ورىندادىق دەپ قالاي ايتا الامىز؟! ەگەر دە  «2030-ستراتەگيادا» اتالعان «تۇراقتى دامۋ جوسپارلارىن» جۇزەگە اسىرۋشى نەگىزگى ورگان مەملەكەتتىك بيلىكتەگى جەمقورلىق دەرتى مەملەكەتىمىز دامىعان سايىن كۇننەن-كۇنگە ءوسىپ، ەلىمىز وركەندەگەن سايىن تىيىلماسا؟!
ەلىمىزدىڭ باس ساناقشىسى، قاتىن باستىق «تۇگەنشە» تۇيەنى تۇگىمەن جۇتىپ قاشىپ كەتىپتى، حراپۋنوۆ اناۋ قازىنا مۇلكىن قارماپ قاشىپ ول كەتتى» دەگەن سوزدەرگە قازاق قوعامىنىڭ قۇلاعى ۇيرەنگەنى سونشا ول قازىر «قالىپتى» جاعداي رەتىندە قالىپتاستى.  ماسەلەن سوڭعى كەزدەگى وتاندىق باق-تاردىڭ بەتىنەن تۇسپەي كەلە جاتقان اتى شۋلى «حراپۋنوۆ ءىسىنىڭ» ءوزى مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىگىمىزگە قانشالىقتى سىنا قاقتى؟! 2009 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا فرانتسۋزدىق «بيلان» جۋرنالى ونى شۆەيتسارياداعى ەڭ داۋلەتتى 300 ادامنىڭ ساناتىنا قوسقان. باق-تاعى مالىمەتتەردە 2009 جىلى ونىڭ جەكە قارجىسى 300-400 ميلليون شۆەيتسار فرانكىنە، دوللارمەن ەسەپتەسەك 360-480 ميلليون اقش دوللارىنا جەتىپتى. ءاربىر قازاقتىڭ ماڭداي تەرىنەن جيىلىپ، قۇرالعان قارجىنى جىمقىرىپ، اقىرى شەتەلگە قاشقان الماتى قالاسىنىڭ ەكس-اكىمى بولعان، باسىنان باقايشىعىنا دەيىن حارامنان مال جيعان، 20 قىلمىستىق ءىستى موينىنا جۇكتەگەن حراپۋنوۆ 2004 جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى، ودان سوڭ 2007 توتەنشە جاعدايلار ءمينيسترى دە بولىپ ۇلگەرىپ ەدى.  
ينتەرپولدىڭ ىزدەۋىندە جۇرگەن «قازاتومپروم» اق-نىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى رۇستەم تۇرسىنباەۆ «مەملەكەتتىك مەنشىكتەگى مۇلىكتى تالان-تاراجعا سالىپ» 20 ملن. دوللاردى الىپ شەت اسقان.
وسىلايشا شەتەل اسقان، شەتەل قاشقانداردى تىزبەكتەي بەرسەڭ كەتە بەرەسىڭ، كەتە بەرەسىڭ. باسىنان ءبۇلىنىپ، بيلىكتە وتىرىپ، قازاقتىڭ قارجىسىن قىمقىرىپ قاشىپ كەتكەندەردىڭ سوڭعى ون ءۇش جىلدا قازاقستاننان زاڭسىز شەكارا اسىرىلعان قاراجات كولەمى 300 ملرد. دوللارعا جۋىقتاعاندىعىن باسقا ەمەس، سول وتاندىق بيلىكشىل باق-تىڭ ءوزى جارىسا جازاعان بولاتىن.
وسىدان سوڭ «قازاقستان - 2030» ستراتەگياسىنىڭ: «بەت-جۇزىنە، لاۋازىمىنا قاراماي، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ىمىراسىز كۇرەس جۇرگىزۋ قاجەت. باسقارۋ كورپۋسى باتىل تازارۋعا جانە جاڭارۋعا ءتيىس»، «جاڭا تۇرپاتتى شەنەۋنىك - ءوز ۇلتىنىڭ وتانشىل ءارى ءادىل، ىسىنە ادال جانە كاسىپقوي بىلىكتى قىزمەتشىسى بولۋعا ءتيىس. مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ بەدەلىن بيىك كوتەرۋ جانە قولداپ وتىرۋ - ءبىزدىڭ تاياۋ جىلداردا شەشۋگە ءتيىس ستراتەگيالىق مىندەتىمىز» - دەلىنگەن «7-ۇزاق مەرزىمدى باسىمدىعىن» جۇزەگە اسىردىق، ورىندالدى دەپ قالاي ايتا الامىز؟!  «باسقارۋ كورپۋسى باتىل تازاردى جانە جاڭاردى» دەپ قايتىپ ماقتانامىز، ەگەردە دەنى وسىنداي باسقارۋ كورپۋسىنداعىلار 300 ملرد. دوللار قازاق قاراجاتىن الىپ قاشىپ، ەلىن ساتىپ كەتسە؟!  
بۇل ءبىز بىلەتىن اشكەرە بولعاندارى دەسەك، ەل بىلمەيتىن، بىراق سول ەل ەسەبىنەن ەسىرىپ، ەلدى ەلەڭ ەتكىزبەي ەڭىرەتىپ وتىرعاندارى قانشا؟! قازىر ەڭ قاۋىپتىسى، قورقىنىشتىسى وسى بولىپ تۇر.     
«ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك باسىمدىقتارىنىڭ دەڭگەيىنە مىقتى دەموگرافيالىق جانە كوشى-قون ساياساتى شىعارىلۋعا ءتيىس. ەگەر ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارىمىز بۇعان بۇرىنعىسىنشا نەمقۇرايدىلىقپەن قارايتىن بولسا، وندا ءبىز ءححى عاسىردىڭ قارساڭىندا رەسەيدىڭ ارتىنان ادام سانى سىرتقى كوشى-قون پروتسەستەرىنەن عانا ەمەس، تابيعي جولمەن كەمي بەرەتىن «دەموگرافيالىق وپپا» جاعدايىنا تاپ بولامىز. بۇل تەندەنتسيا دەرەۋ توقتاتىلۋعا ءتيىس.» - دەلىنگەن  «2030-ستراتەگياداعى» «دەموگرافيالىق» ماسەلەمىزدى قانشالىقتى شەشە الدىق، وعان  ەلباسىمىز ايتقان «مەملەكەتتىك ورگاندارىمىز بۇعان بۇرىنعىسىنشا نەمقۇرايدىلىقپەن قاراماي»، كەرىسىنشە «ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك باسىمدىقتارىنىڭ دەڭگەيىنە مىقتى دەموگرافيالىق جانە كوشى-قون ساياساتى شىعارىلدى» ما؟! دەسەك تە بۇل ماسەلەنىڭ دە «كەنجەلەپ» ارتتا قالىپ وتىرعاندىعىن اڭعارۋ تاعى دا قيىن ەمەس.
دەموگراف ماقاش ءتاتىموۆتىڭ ستاتيستيكالىق مالىمەتى تاستاندى بالالاردى 80 مىڭ دەپ كورسەتكەن. ال، 120 مىڭ كارى قىزداردىڭ وتباسىن قۇرۋدان جەكە ءومىردىڭ ءلاززاتىن ارتىق ساناۋى وسىنىڭ دالەلى.     
امەريكالىق تانىمال ساياسي ساراپشى پاتريك دج بيۋكەنەننىڭ ورتالىق ازياداعى ۇلتتار ءوسىمى تۋرالى ساراپتاماسى بويىنشا 2000 جىلى ءبىزدىڭ ەلدە جىلىنا 200 مىڭ ايەل جاساندى تۇسىك جاساتسا، سونىڭ 14 مىڭعا جۋىعى ءالى كامەلەتكە تولماعان قىزدار ەكەن. ال، قازاقستاندا جاساندى جولمەن تۇسىك تاستاۋ ەۋروپا وداعى ەلدەرىمەن سالىستىرعاندا ءۇش ەسە كوپ دەگەن قورقىنىشتى دەرەكتەر دە بار. اياعى اۋىر 100 ايەلدىڭ ورتاشا ەسەپپەن 62-ءسى ابورت جاساتادى ەكەن. (قالباي ءادىل. «قازاق قايتىپ كوبەيەر...» زاڭ گازەتى، №19, 2009)
وسىلايشا ەلىمىزدەگى اياعى اۋىر 100 ايەلدىڭ 62-ءسى ىشىندەگى قانداي جولمەن بىتكەندىگى بەلگىسىز بولعان «ارام سىدىك» بالاسىن ءوزى قولشا ءولتىرىپ جاتسا وعان نە امال، نە شارا؟! جاتىرىنداعى تەكسىز «ارامىن» بويىنا شايتاني جولمەن «بىتىرگەندە» ءبىر، ونى «ءولتىرىپ» ابورت جاساتىپ الدىرتقاندا ەكى كۇنالى بولعان قازاق قىزىنىڭ انانداي اۋىر حالىنە قاراپ قان جىلاعاننان باسقا امالىمىز بار ما؟! ال وسىنداي جاعدايدى كوزىمىزبەن كورىپ، قۇلاعىمىزبەن ەستىپ وسكەن قوعامدا ءجۇرىپ: «دەموگرافيالىق وپپا» جاعدايىنا تاپ بولمادىق» دەپ ايتۋعا اۋىز قالاي بارادى؟! ءتىپتى الاڭداتارلىعى سول - ءىرىپ، ءشىرىپ باراجاتقان ەۋروپا ەلدەرىنەن اسىپ تۇسكەندىگىمىز بولىپ تۇر. سوندا ءبىزدىڭ كىم بولىپ، قايدا بەت الىپ، كوش تۇزەپ بارامىز؟! جادىراعان جارقىن بولاشاعىمىز قايدا؟! وتكەن تاريحتاعى اتام قازاق ايتقان: «ۇلت بولۋدىڭ باسى - اۋەلى بەسىگىن تۇزەگەن»، «ءبىر قولىمەن بەسىكتى، ەكىنشى قولىمەن الەم» تەربەتەتىن ايەلدەرىمىز، اسىرەسە، ورىمدەي جاس قازاق قىزىنىڭ انانداي قاسىرەتكە دۋشار بولۋى - «دەموگرافيالىق وپپانىڭ»  ناق ءوزى بولىپ تۇرعانداي.   

قورىتىندى ءسوز

ەلباسىمىز ن.نازارباەۆتىڭ «قازاقستان - 2050» ستراتەگياسىندا: «وسىلايشا 2030 ستراتەگياسىندا بەلگىلەنگەن نەگىزگى مىندەتتەر ورىندالدى، قالعاندارى ورىندالۋ ۇستىندە» - دەپ اتاعانداي «قازاقستان - 2030» دىڭ ءالى دە ورىندالۋ ۇستىندە تۇرعان نەگىزگى باسىمدىعى ول - «ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك» ماسەلەسى ەكەندىگىندە داۋ جوق. ونى جوعارىدا بارىنشا ايقىن دالەلدەرمەن كورسەتە بىلدىك. سوندىقتان دا «ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك» ماسەلەسىمەن اينالىساتىن قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرلەرى ەلباسى ايتقانداي: «جەمقورلىقپەن كۇرەسە الماي، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى ساقتاي الماسا، ونداي ورگاننىڭ قانشالىقتى قوعامعا كەرەگى بار؟»
دەگەنمەن، ەلباسى ايتقانداي: «ۇساقتارى» عانا قۇرىقتالىپ، ال جوعارىدا وتىرىپ بۇيرىق بەرگەندەرى ۇستالماي» وتىرعان قازىرگى ءبىزدىڭ قوعامدا قانشا جازىقسىزدار جاپا شەگىپ وتىر، قانشاسى «ورگان قىزمەتىنەن» ءۇمىت ءۇزىپ وتىر ول جاعى ءبىر اللاعا عانا ايان! باس پروكۋروردىڭ مالىمەتىنە سەنسەك وسىلاي دەمەسكە امال بار ما؟! دەگەنمەن ەلىمىزدەگى زاڭنىڭ ورىندالۋىن قاداعالاۋشى ورگان - پروكۋراتۋرا دا بۇل دەرتتەن قۇلان تازا ايىققان «امان» دەسەم حاقيقاتقا حارام بولار. بارىنە بىردەي كۇيە جاعۋ ءبىزدىڭ مىندەت ەمەس، بىراق ءىشىنارا كەزدەسەتىندىگى ايان.  
«قازاقستان-2030» ستراتەگياسىنىڭ ەلباسى اتاعانداي: «ءالى ورىندالىپ بولماعان، بىراق ورىندالۋ ۇستىندە» بولۋىنىڭ انىعى - ۇلتىق قاسىرەتىمىزگە اينالعان رۋحاني دەرت، رۋحاني كەسەلدىڭ قوعامدىق سيپات الىپ، ەل ومىرىنە دەندەپ ەنۋى بولىپ تۇر. تىپتەن قازىر قوعامدا «جانى تازا» ادامنىڭ كۇن كورۋى ەكىتالاي بولىپ، سوندىقتان ءماجبۇرلى تۇردە «حالالىن» «حارامعا» جۇمساۋى - بۇل جازىلماعان زاڭ، بىراق، كۇشىنە ەنگەن زاڭىڭنان دا  بەتەرلىگى ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ كوكەيىندە سايراپ تۇر.
«ادامدىق بورىشىڭ حالقىڭا قىزمەت ەت» دەپ بار عۇمىرىن سارپ ەتىپ رۋحاني دەرتتىڭ ەمىن تاپقان رۋحاني ۇستاز شاكارىم اۋليەنىڭ «بوقتى بوقپەن جۋعان مەن ەل تۇزەلمەس» دەگەنى ەسىمىزگە ورالادى  ەرىكسىز.
ش.قۇدايبەردىۇلى:
مەن ادامنان تازا اقىل تابا المادىم،
ويلانىپ، وزەلەنىپ، قارماعاندا.
كورسەقىزار، جالماۋىز، ءبارى الداعىش،
كوپ ادامنىڭ قىلىعىن بارلاعاندا.
ونەرپاز ، ءبىلىمدى ەلدىڭ مىنەزى وسى -
اياۋ، جاردەم، ماحاببات قالماعان با؟
* * * *

«عىلىم دەگەن بۇل بولسا، ادىرا قالسىن»، -
دەمەسكە بارا جاتىر ءىشىم تولىپ.
قانەكي، اق جۇرەككە قايسىڭ جەتتىڭ؟
جەتتىم دەپ تامام جاندى تەنتىرەتتىڭ.
جيىرماسىنشى عاسىردىڭ ادامىنان
انىق تازا ءبىر ەلدى كورمەي ءوتتىم.
نەمەسە،
تامام ادام پەرىشتە بولماي تۇرىپ،
«ال تۇزەلشى دەگەنگە» ەشكىم كونبەس.
ايلا، كۇش - ايۋاندىقتىڭ ەڭ جامانى،
بوقتى بوقپەن جۋعانمەن ەل تۇزەلمەس.
ار تۇزەيتىن ءبىر عىلىم تابىلماسا،
زۇلىمدىقتى جالعاندا ءادىل جەڭبەس.
قۇر ايتقانمەن قولىنان تۇك كەلمەيدى،
اق جۇرەكتى تازا ادام بولسا كەم-كەس.
قاس تۇزەيمىن دەپ ءجۇرىپ كوز شىعارىپ،
«قالماق ويىن» ويناۋمەن ەشتەمە ونبەس.
جاس بالانى ۇرعانمەن شىرىلداتىپ،
ويى تولماي تۇرعاندا اقىلى ونبەس.
ارانى اشىق جالماۋىز، ارسىز توبەت.
اۋلاقتا جەمتىك جەۋدەن جيىركەنبەس.
ادامنىڭ سىرتقى دەنە جارالىسى،
ءناپسىسى ايۋانمەن انىق تەڭدەس.
بولەكتىگى - جالعىز-اق تازا اقىلدا،
ءالىڭ كەلسە، جول تاپ تا، وسىنى ەمدەس!» - دەپ،  «قاس تۇزەيمىن دەپ ءجۇرىپ كوز شىعاراتىن»، «ارانى اشىق جالماۋىز، ارسىز توبەتتەردىڭ»، «ال تۇزەلشى دەگەنىنە» ەشكىم كونبەيتىندىگىنىڭ»  باستى سەبەبى - «بوقتى بوقپەن جۋعاننىڭ» مىسالىنداي دەپ كورسەتەدى اۋليە اتام.
شاكارىم قاجىنىڭ سوزىمەن ايتساق: «ونەرپاز، ءبىلىمدى ەل بولا تۇرا» «جيىرماسىنشى عاسىردىڭ ادامىندا بولعان» بۇل قوعامدىق كەسەل قانشا ونەرلى، عىلىمدى، وركەنيەتتى بولساق تا جيىرما ءبىرىنشى عاسىردىڭ ادامىنا جۇعىپ، دەندەپ، ءتىپتى تىيىلماي وتىرعاندىعىن قازىر كوز كورىپ، قۇلاق ەستىپ، ەت ۇيرەنىپ كەتتى.   
سوندىقتان دا «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىندا ايتىلعان: «ماڭگىلىك ەل بولۋىمىز» ءۇشىن، «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىنىڭ باسىم باعىتى: «ءبىز ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىمىز بەن داستۇرلەرىمىزدى وسى ارالۋاندىعىمەن جانە ۇلىلىعىمەن قوسىپ قورعاۋىمىز كەرەك، مادەني يگىلىگىمىزدى بولشەكتەپ بولسا دا جيناستىرۋىمىز كەرەك.
بىرلىگى بار ەل وزادى، بىرلىگى جوق ەل توزادى.
بۇل - تاريح زاڭى...
«قازاقستاننىڭ ەلدىگى اسقان، ەرلىگى تاسقان، كەمەل دە كەلىستى ەلگە اينالۋىنا بىزدەن - قازاقتاردان ارتىق مۇددەلى كىم بار؟!» - دەپ ەلباسىمىز ايتقانداي تەك «ۇلتىمىزدىڭ گەنەتيكالىق كودى - ۇلى داستۇرلەرىمىز بەن سالت-سانا، ءتول مادەنيەتىمىزدى» جاڭعىرتۋمەن عانا «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىنىڭ باسىم باعىتتارىنا قول جەتكىزىپ، قازاق ماڭگىلىك ەل بولماق!
Abai.kz