بيلiك لاتىن ارپiنە ءوتۋ ماسەلەسiن كوتەرمەس بۇرىن، قوعامداعى تانىمال بەل­سەندi ازاماتتارمەن بiر-ەكi رەت كەزدەسۋ جاساپ، الدىمەن حالىقتىڭ تامىرىن باسىپ بايقاۋى كەرەك ەدi. ولار جۇرتتىڭ بارلىعى بiردەي بۇل ماسەلەنi قولداي سالادى دەپ ساناعان شىعار. نە بولماسا، ادەيi جاسادى ما، بەلگiسiز. بۇل، ارينە، بيلiكتiڭ ۇلكەن قاتەلiگi. ال بiزدەر سول قاتەلiكتi قايتالادىق. تاعى دا قوعام بەل­سەندiلەرi ەكiگە ءبولiنiپ پiكiر­تالاسقا شىعۋدامىز. بۇل دۇرىس تا سياقتى. لاتىن ارپiنە كوشۋ ماسەلەسi ءجو­نiندە "ۇلت بiرلiگi" قوزعالىسىنىڭ توعىز وبلىستاعى فيليالدارى ايماقتارداعى ازاماتتاردىڭ پiكiرلەرiن بiلۋ ماقساتىندا ارنايى دوڭگەلەك ۇستەلدەر وتكiزۋ­دە.

بيلiك لاتىن ارپiنە ءوتۋ ماسەلەسiن كوتەرمەس بۇرىن، قوعامداعى تانىمال بەل­سەندi ازاماتتارمەن بiر-ەكi رەت كەزدەسۋ جاساپ، الدىمەن حالىقتىڭ تامىرىن باسىپ بايقاۋى كەرەك ەدi. ولار جۇرتتىڭ بارلىعى بiردەي بۇل ماسەلەنi قولداي سالادى دەپ ساناعان شىعار. نە بولماسا، ادەيi جاسادى ما، بەلگiسiز. بۇل، ارينە، بيلiكتiڭ ۇلكەن قاتەلiگi. ال بiزدەر سول قاتەلiكتi قايتالادىق. تاعى دا قوعام بەل­سەندiلەرi ەكiگە ءبولiنiپ پiكiر­تالاسقا شىعۋدامىز. بۇل دۇرىس تا سياقتى. لاتىن ارپiنە كوشۋ ماسەلەسi ءجو­نiندە "ۇلت بiرلiگi" قوزعالىسىنىڭ توعىز وبلىستاعى فيليالدارى ايماقتارداعى ازاماتتاردىڭ پiكiرلەرiن بiلۋ ماقساتىندا ارنايى دوڭگەلەك ۇستەلدەر وتكiزۋ­دە.

جالپى، لاتىن ارپiنە كوشۋدە بولاتىن كەلەڭسiز­دiكتەر - وسىعان دەيiنگi ادەبي-تاريحي شىعارمالاردى اۋدارۋ، كiتاپتاردىڭ وقىلماي قالۋى، ءاربiر رەفورما قوعامدى كەرi شە­گiندiرەدi دەگەن سياقتى قارسىلىق ۋاجدەر ايتىلۋدا. بايقاپ قاراساق، 1904 جىلى ا.بايتۇرسىنوۆتىڭ ءالiپبيi شىققاندا، قازاق كەرi شەگiنگەن جوق، كەرiسiن­شە، سول كەزەڭدەردە ۇلكەن بiر سەرپiلiس بولىپ، رۋحاني-مادەني اعارتۋشىلىق جۇ­مىس­تارى جاندانا ءجۇردi دەۋ­گە نەگiز بار. سول جىلدارى قازاق وسى بiر جاڭالىقتى تەز قابىلداپ، تەز ۇيرەندi. 1928 جىلى لاتىن ارپiنە كوشكەن كەزدە دە سول تۇستاعى قوعام بۇل جاڭالىقتى تەز قابىلداپ، تەز مەڭگەرە بiلدi. ول كەزدە دە، كيريلليتساعا كوشكەندە دە تۇركi الەمiندەگi بەس ەلدiڭ iشiندە قازاق حالقىنىڭ ساۋات­سىزدانىپ، قۇردىمعا كەتكەنiن بايقامايسىز. كە­رiسiنشە، الدىڭعى قاتارلى، كوزi اشىق زيالى قاۋىم وكiلدەرi سول جىلدارى قا­زاقتان كوپتەپ شىققانى ءمالiم. قىسقاسى، ءالiپبيدi وزگەرتكەننەن رۋحاني بiلiم مەن وقۋ-بiلiمi توقتاپ قالمايتىنىنا وسىلاي كوز جەتكiزۋ قيىن ەمەس. مۇنى بiزگە تاريح دالەلدەپ وتىر. دەمەك، رەفورمانىڭ بارلىعى كەرi قادام جاساۋعا تۇرتكi بولا بەرمەيدi.

ەكiنشiدەن، وسىعان دەيiنگi جازعان-سىزعان دۇنيەلەردiڭ بارلىعى وقىلماي قالادى دەگەن پiكiر بار. وسىعان دەيiنگi جارىق كورگەن شىعارمالاردىڭ بارلىعىن التىن قورعا كiرەدi دەپ ايتا المايمىن. ول شىعارمالاردىڭ 90 پايىزدايى سوتسرەاليزم باعىتىندا جازىلعان، يدەولوگياعا بايلانىستى جازىلعان. بiزدiڭ ءوزiمiز "ميلليونەرلەردi" وقىپ ءوس­سەك تە، ءالi كۇنگە دەيiن سول ميلليونەرلەردiڭ كiم ەكەنiن بiلمەيتiندەر بار ارامىزدا. ەگەر لاتىن ارپiنە كوش­سەك، وسىنداي ولقىلىقتاردىڭ بارلىعى ەلەكتەن ءوتiپ، سۇزگiدەن شىعار ەدi. بۇكiل شىعارمالارىمىزدىڭ 10-15 پايىزى عانا لاتىن گرافيكاسىنا اۋدارىلىپ، كەلەشەككە مۇرا رەتiندە جول كورسەتiپ، رۋحاني قازىنامىزعا اينالادى. ال قالعاندارى، ياعني   10-100 مىڭداي تيراجبەن شىققان 90 پايىزداي شىعارمالار سىلدىر سۋداي اعىپ كەتەرi ءسوزسiز.

وزدەرiڭiز دە بiلەسiزدەر عوي، سول كەزەڭدە جازىلعان دۇنيەلەردiڭ باسىم بولiگiن­دە سوۆحوزدىڭ ديرەكتورىنىڭ قىزى بولادى، سول اۋىلعا اگرونوم بولىپ بiر جiگiت كەلەدi دە، ەكەۋi بiر-بiرiنە عاشىق بولادى دەگەن سياقتى قالىپتاسىپ قالعان تاقىرىپتاردى قامتىدى. لاتىن ارپiنە كوشۋ ارقىلى وسىنداي تاقىرىپتاعى شىعارمالاردان بiرشاما تازارامىز. ۇشiنشiدەن، كيريلليتسادان لاتىن گرافيكاسىنا اۋدارۋ ماسەلەسiنە كەلسەك، كومپيۋتەر ماماندارىنىڭ سوزiنە قاراعاندا، ەشقانداي قيىندىق جوق. مەنiڭشە، لاتىن ارپiنە كوشكەن ساتتەن باستاپ، ورىس تiلiنە دەگەن تاۋەلدiلiكتەن قۇتىلىپ، اجىراماستاي كورiنگەن كiندiك­تەرiمiز دە ۇزiلەدi. ورىس تiلiمەن قوساقتاسىپ ءجۇرiپ، كەرەك دەسەڭiز، مەملەكەتتiك تiلiمiزدi دە ءوز تۇعىرىنا شىعارا المادىق. لاتىن ارپiنە كوشۋ - وسى ماسەلەنiڭ شەشiلۋiنە ىقپال ەتۋi مۇمكiن جانە تۇركi الەمiنiڭ تiلiنە جاقىندايمىز.

سونىمەن قاتار لاتىن گرافيكاسىنا ەرتەڭ نەمەسە ون جىلدان كەيiن كوشەيiك دەگەن ۇسىنىسقا تولىقتاي قارسىمىن. قازاقستاندا قازاق تiلiنە بارلىعى تولىقتاي كوشiپ، قوعامداعى بارلىق سالا مەملەكەتتiك تiلدە قىزمەت جاسامايىنشا، لاتىن الiپبيiنە كوشۋدiڭ قاجەتi جوق. ويتكەنi جاڭا گرافيكاعا بۇلاي كوشۋ - الدىمىزعا كەدەرگi بولىپ، اياعىمىزعا تۇساۋ سالۋى ابدەن مۇمكiن. وسى كوشۋدiڭ اياسىندا ەندi كوپتەگەن سەبەپ-سىلتاۋلاردىڭ كوكەسi­مەن كەزدەسەمiز. مىسالى، كيريلليتسامەن قازاق تiلiن مەڭگەرۋ وڭايىراق بولار، سوندىقتان لاتىن ءار­پiندە تiل ۇيرەتۋ جانە ۇيرەنۋ پروبلەماسى تۋىنداۋى مۇمكiن. سول سەبەپتi, "وتكەلدە اتىن اۋىس­تىرماۋ" قاعي­داسىن ۇس­تانعانىمىز دۇرىس. باسپا جۇمىستارىنىڭ تiلiن، تاعى باسقا دا لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋدەگi پروبلەمالاردى سىلتاۋ ەتiپ، بيلiك تاعى دا ون-ون بەس جىلعا قازاق تiلiن مەڭگەرۋدi كەيiنگە شەگەرە­دi.

پرەزيدەنت كيريلليتسادان لاتىنعا كوشۋ تۋرالى ءۇش رەت ايتتى. ەستەرiڭiزدە بولسا، 1990 جىلى العاش رەت كو­تەرiپ، 1996 جىلى دايىندالۋدى تاپسىرعان-دى. ال جاقىندا لاتىن الiپبيiنە كو­شۋدi تۇبەگەيلi شەشiم رە­تiندە مالiمدەدi. بۇل جەردە پرەزيدەنتتiڭ ساياسي قۋلىعى جاتىر. الدەبiر ساياسي ويىن باستالعانداي كورiنەدi ماعان. ەۋرووداققا، كەدەندiك وداققا قارسى شىعىپ جات­قان قازاقتارمەن ۇلتتىق باعىتتاعى ازاماتتار نەگiزiندە بiر ويىندى باستاعان سياقتى بيلiك. ەكiنشiدەن، لاتىن الiپبيiنە كوشۋ - رەسەيگە كورسەتiلگەن ساياسي قىرى دا بولۋى مۇمكiن. "سەندەر بiزگە مىناداي ەتپەسەڭدەر، بiز­دەر تۇركi الەمiنە جاقىندايمىز. كيريلليتسانى سىرتقا لاقتىرىپ تاستايمىز" دەگەن سەس جاتقانداي. بۇل جەردە وسىنداي بىلىققا ۇيىققان ويىن جاتىر دەپ سانايمىن. كۇنi ەرتەڭ پرەزيدەنت: "حالىق جانە م.شاحانوۆ باستاعان 66 ازامات لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋگە قارسى ەكەن",- دەپ جاتسا، مەن تاڭعالمايمىن. سەبەبi ساياساتتا ءار ۋاقىتتا الدە­بiر قادام جاساماس بۇرىن، ەكiنشi رەت جاسالاتىن قا­دامنىڭ جولدارى دا قاراستىرىلىپ، دايىندىق جاسالىپ قويادى. ول دايىندىق - قازاق قوعامىن ەكiگە بولۋدەن باستالىپ وتىر. فيلولوگ رەتiندە لاتىن ارپiنە كوشپەس بۇرىن بiرنەشە ماسەلەنi ەستەن شىعارماۋدى ايتقىم كەلەدi. كەزiندە تۇركيادا تۇركi الەمiندەگi لاتىن گرافيكاسىن جاساۋدا اعاتتىق كەت­كەنi بار. تۇرiك الiپبيiنە كەيبiر دىبىستاردىڭ ءارiپ­تەرiن ءتۇسiرۋ ءۇشiن قوسىمشا باسقا ارiپتەر ەنگiزiلدi سول تۇستا. الايدا ول ارiپتەردi ءازiربايجان، تۇرiكمەن ەلدەرi قابىلدامادى. سوندىقتان وسىنداي ولقىلىقتاردى بولدىرماۋ ءۇشiن بiزدەر جالپى تۇركi الەمiن­دەگi قولدانىسقا يە، ورتاق تۇركi الiپبيiنە ساي لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋiمiز كەرەك.

لاتىن گرافيكاسىنا كوش­كەننەن كەيiنگi 20 جىلدا نەمەرە-شوبەرەلەرiم ورىس باسىلىمىن مۇلدە وقىمايتىن، قازاقستانعا ورىسشا ەشقانداي گازەت-جۋرنال كەلمەيتiن (سەبەبi, ول كەزدە ونى وقيتىن ەشكiم دە بولمايدى) كەزەڭگە جەتكەنiن قالايمىن. ءۇش ءجۇز جىل بويى ورىستىڭ بودانىنان شىعا الماعان قازاقتىڭ شىنايى تاۋەلسiز كەزiن، ەڭ بولماسا، ۇرپاعىم كورسە ەكەن دەگەن ارمانىم بار.

دوس كوشIم،

ساياساتتانۋشى.

«جاس الاش» گازەتى