ءداستۇرلى يسلام دىنىندە شاماندىق جانە باقسىلىقپەن اينالىسۋ كۇنا بولىپ سانالادى. قازىرگى قازاقستان اۋماعىندا باقسىلار ەجەلدەن بولدى. حالىق باقسىلار قاراپايىم ادامداردا جوق كۇشتىڭ يەسى دەپ ەسەپتەدى جانە ولاردان كومەك سۇرادى.

العاشقى باقسىلار پالەوليت داۋىرىندە پايدا بولعان ەكەن. تابيعاتىنان تىلسىم دارىنعا يە بولعان بۇل ادامدار ەجەلدەن رۋحتار الەمى مەن ادام الەمىنىڭ اراسىن جالعايدى دەپ ەسەپتەلدى.

«باقسى» ءسوزىنىڭ ماعىناسىن تۇسىندىرەتىن ءارتۇرلى تۇسىندىرمەلەر بار:

- باقسى – تىلسىم كۇش يەسى. باسقاشا ايتقاندا، سيقىرشى.

- باقسى – رۋحتارمەن بايلانىس ورناتا الاتىن، ەكى دۇنيە اراسىندا جۇرە الاتىن ادام. بۇعان ارنايى ءراسىم ارقىلى قول جەتكىزىلەدى.

- باقسى – ەتنيكالىق ادەت-عۇرىپتاردى جاقسى بىلەتىن ادام. سونداي-اق ادام بالاسىن تابيعاتتان تىس دارىنمەن ەمدەيتىن ەمشى.

ەجەلگى زاماندا باقسىلاردىڭ ادام قوعامىنا ىقپالى زور بولدى. ولاردى قازاقتىڭ رۋ-تايپا بيلەۋشىلەرى قۇرمەتتەدى ءارى ءدىني قىزمەتكەر رەتىندە كەڭەسىپ، اقىل-وي سۇراعان. يسلامنىڭ تارالۋىمەن بۇل «سيقىرشىلار» بۇرىنعى بەدەلىنەن ايىرىلىپ، نەگىزىنەن كورىپكەلدىكپەن عانا اينالىسا باستادى.

كەز كەلگەن باقسىنىڭ باستى مىندەتى – ءوز رۋ-تايپاسىنا كومەكتەسۋ، ونىڭ بەرەكەلى ءومىرىن قامتاماسىز ەتۋ بولدى. ولار مىناداي ماسەلەلەرمەن اينالىستى:

بولاشاقتى بولجاۋ، ارمانداردىڭ ورىندالۋى ءۇشىن الەمدەر اراسىندا ءجۇرۋ;

جوعالعان ادامدار مەن زاتتاردى ىزدەۋ;

قايتىس بولعان اتا-بابالارمەن بايلانىس جاساۋ;

تايپالاستارىن زۇلىم رۋحتاردان قورعاۋ;

تابيعاتتان تىس نارسەلەردى ءوز ەركىنە باعىندىرۋ;

ناۋقاستاردى ەمدەۋ;

اۋا رايىن رەتتەۋ، تابيعي اپاتتاردىڭ الدىن الۋ.

باقسىلار ەشقاشان بايلىق جيماعان، ويتكەنى ولاردىڭ باستى ەرەكشەلىگى – رياسىزدىق. ولاردىڭ جامان ويلارعا، جامان ىستەرگە بارۋعا قۇقىعى جوق. باقسىلار بار ۋاقىتىن ادامدارعا كومەكتەسۋگە ارناعان. ولاردىڭ كوپشىلىگى وتىرىقشى ءومىر سالتىن ۇستانعان.

باقسىلاردىڭ ءار ادامعا پايدالى بولار 6 ساباعى بار:

1. ادام تەرىس ويلاردان اۋلاق بولۋ كەرەك، جامان ىستەرگە جول بەرمەۋ كەرەك.

2. ادامنىڭ ءوزىن-ءوزى تانۋىنا تەك جاقسى ويلار مەن يگى ىستەر عانا مۇمكىندىك بەرەدى. ءوزىڭىزدى باسقالاردان جوعارى قويماڭىز.

3. قايىرىمدىلىق جاساساڭىز، ونىمەن ماقتانباڭىز.

4. ءار ادامعا بەرىلەتىن قيىندىق بولادى، ەگەر ءىسىڭىز ونبەسە، تاعى دا تىرىسا ءتۇسىڭىز.

5. بۇگىنگى كۇنمەن ءومىر ءسۇرىڭىز. ۇنەمى وتكەنگە قايتا ورالۋدىڭ نەمەسە بولاشاقتىڭ قۇپياسىن بىلۋگە تىرىسۋدىڭ قاجەتى جوق.

6. ءار ادام قورشاعان الەمگە اسەر ەتەدى. ءوز تۇيسىگىڭىزگە سەنىڭىز. ماڭىزدى شەشىم قابىلداعاندا جۇرەگىڭىزدى تىڭداۋدى ۇمىتپاڭىز.

«باقسى» ءسوزى تۇركى تىلىندەگى «باق» (قاراۋ، كورۋ) تۇبىرىنەن شىققان دەگەن بولجام بار. قازاق باقسىلارى قورقىت (قورقۇت) دەگەن ادامدى وزدەرىنە قامقورشى سانادى. ول وعىز تايپاسىنان شىققان تۇرىك، ونىڭ شەشەسى قىپشاق بولعان دەگەن بولجام بار.

ايتپاقشى، ريم پاپاسىنىڭ كىتاپحاناسىندا شامامەن ءحۇ-ءحۇى عاسىرلاردا جازىلعان «قورقىت اتانىڭ كىتابى» دەگەن ەڭبەك بار. كىتاپتا «شىعىستا تاقۋالىق ءومىر سالتىن ۇستانعان، وتە قۇرمەتتى، دانىشپان قاريا تۇرادى. ول اسكەري جورىقتاردا حاندارعا باتاسىن بەرەدى» دەپ جازىلعان.

باقسىلاردىڭ قاسيەتتى مۋزىكالىق اسپابى –  قوبىز. اڭىز بويىنشا ونى قورقىت اتا ءوزى جاساعان. باقسىلارعا جۇگىنگەن قازاقتار قوبىز تارتۋدى ەرەكشە دارىننان دەپ بىلگەن. قوبىزدىڭ ءۇنى اۋىر ناۋقاستاردان ايىقتىراتىن ەرەكشە قاسيەتكە يە دەپ سەنگەن. قوبىزدا ويناۋ، سونداي-اق ونىمەن ءان ايتۋ، ادەتتە، باقسى مەن ارۋاق اراسىنداعى بايلانىستى بىلدىرگەن.

Abai.kz