ءدال قازىر الەۋمەتتىك جەلى بەتىندە "قازاقتا ناۆالنىي بار ما؟" دەگەن ادەمى ءبىر سۇراق قويىلىپ وتىر.

وسى ساۋالعا ءوزىمنىڭ ازاماتتىق كوزقاراسىمدى قىسقاشا عانا بىلدىرە كەتەيىن. ارينە، كۇندەلىكتى ساياسي تسيكلونداردى ءجىتى باقىلاپ وتىراتىن كاسىبي ساياساتكەر ەمەسپىن.

دەسەك تە ازامات رەتىندە جەكەلەي پىكىرىمدى بىلدىرۋگە ءوز قۇقىم بار عوي دەپ ەسەپتەيمىن.

ادامزات تاريحىندا نەبىر ۇلكەن يمپەريالار بولدى عوي. مىسالى، وسمان مەن ريم يمپەرياسى سەكىلدى. سولار كەزەگى كەلگەندە اقىرى كۇيرەپ تىندى. يمپەريالاردىڭ تاريحي ساحنادان جىلىستاۋىنىڭ سەبەبىنە ۇڭىلسەك، ولاردىڭ قۇلاۋى ءار جاڭا ۋاقىت پەن جاڭا تۇسىنىككە بەيىمدەلە الماۋىندا جاتىر. رەسەي سول كەپتى ءدال قازىر باسىنان كەشىرۋ ۇستىندە.

ەلدى XIX عاسىرداعى ەسكى، كونەتوز تاسىلمەن باسقارۋى، جەكەلەي ادامداردىڭ اسىرەسە جاستاردىڭ كوزقاراستارىنىڭ ەسكەرىلمەۋى، ءپليۋراليزمنىڭ بولماۋى، دەموكراتيالىق جاڭا ۇلگىلەرگە بيلىكتىڭ دايىن بولماۋى، ساياسي كورپۋستىڭ ءوز ارمانىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن حالىقتى نادان قىلىپ ۇستاۋ دەگەن سەكىلدى تولىپ جاتقان فاكتورلاردى اتاۋعا بولادى. ال، بۇل تۇپتەپ كەلگەندە ەسكى كۇندى باتىرىپ، جاڭا كۇن شاپاعىن شىعارماي قويمايدى. ەندى نەگىزگى ماسەلەمىزگە قاراي كوشەيىك.

ناۆالنىيدىڭ اتالعان ءفيلمى شىندىعىندا ءوزى جۇيكەسى جۇقارىپ، ابدەن ادىلەتسىزدىكتەن ىعىرى شىعىپ وتىرعان حالىققا نەگىزگى تامىزدىق بولدى. ارينە، ناۆالنىيدىڭ بۇعان دەيىنگى جۇرگەن جولى مەن ول تاتقان كەرمەك ورىس قوعامىنا "ادىلەتتىك وبرازىن" ناقتى قالىپتاستىرىپ بەردى. سوندىقتان دا ونىڭ اۋىزى ءۋالى بولىپ بارشا حالىقتى ورىنىنان ءبىر-اق كۇندە تۇرعىزدى.

ال بىزدەگى قىسقا كۇندە قىرىق قۇبىلۋ، مەملەكەتتەن تەندەر جەۋ، ءسويتىپ ەلگە دە جۇيەگە دە جاقسى كورىنگىسى كەلەتىن قوسمەكەندى "تۇلعالار" بۇل ۇدەدەن ەش شىعا الماي قالدى. مۇنى ەندى ءبىر دەپ قويالىق.

ەكىنشىدەن، رەسەي دەموكراتياسى بىزگە قاراعاندا كوش ىلگەرى دەسەك تە بولادى. باسقاسىن ايتپاعاندا ولاردىڭ ونەر ادامدارى مەن ساتيريكتەرى ءپۋتيندى ءولتىرىپ سىناي الادى. ال، ءبىزدىڭ ازىلكەشتەر وسىلاي نازارباەۆتىڭ "تىرىدەي تەرىسىن سىپىرىپ" ەش سىناي الا ما؟

ۇشىنشىدەن، ەندى "بىزدە ناۆالنىي بار ما؟ دەگەن كانىگى ساۋالعا ورالايىق.

ارينە، بار دەپ باتىل تۇردە ايتار ەدىم. مىسالى، ساياساتتانۋشى شالقار نۇرسەيت دەگەن ازامات قازاقستاننىڭ جارتى بايلىعى 160-قا جۋىق ادامنىڭ قولىندا ەكەندىگىن ۇدايى ايتۋمەن كەلەدى. ماسەلە، بيلىكتىڭ جەمقورلىققا تولىقتاي باتقانىن ەل بىلمەي وتىرعان جوق قوي. سونى قۋاتتاپ قوزعالىس جاسايتىن، ميلليوننىڭ جالعىز ادامعا ءامىرى جۇرمەيتىن السىزدىگىندە بولىپ وتىر عوي. بىزدە بەلگىلى ءبىر تۇلعالاردىڭ اتى ايتىلا باستاسا بولدى سونىڭ توڭىرەگىنە جامان سوزدەر جەلدەي ەسە باستايدى. بۇل ەندى بيلىك تاراپىنان ەلدى ءبىر ورتاعا ۇيىتپاۋدىڭ ارنايى تەحنولوگياسى دا بولۋى بەك مۇمكىن. ءبىزدىڭ كەشەگى بەلارۋس پەن بۇگىنگى ورىس قوعامى سەكىلدى جاپپاي كوتەرىلە الماۋىمىزدىڭ كوپتەگەن سەبەپتەرى بار. سونىڭ ەندى ەڭ نەگىزگىسىنە توقتالا كەتەيىن.

ول بىزدەگى بىرتەكتى تۇسىنىك پەن ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ جوقتىعى دەر ەدىم. مىسالى، وسى حالىقتار سەكىلدى ءبىر ءتىل مەن ءبىر ءدىننىڭ عانا توڭىرەگىنە ۇيىپ وتىرعان جوقپىز عوي. ايتالىق، بىزدەگى تىلدىك، دىندىك، رۋلىق، ورالماندىق سانا ىندەتتەرى ءبىر مۇددەنىڭ توڭىرەگىنە توپتاسۋعا ەش مۇمكىندىك بەرمەي وتىر. ال ورىس قوعامىندا مۇنداي ماسەلەنىڭ ءبىرى دە جوق قوي. بۇل جەردە "بىزدە ناۆالنىي سەكىلدى تۇلعا بار ما" دەگەننەن گورى، ءدال قازىرگى ورىس قوعامى سەكىلدى تۇلعانىڭ قادىرىنە جەتىپ باعاسىن بىلەتىن، مەملەكەتتىك مازمۇنعا كوتەرىلگەن ءبىرتۇتاس حالىق بار ما دەپ سۇرعان الدەقايدا دۇرىس سەكىلدى.

ورىس قوعامىندا بولىپ جاتقان وسى ساياسي بۇلعاقتاردىڭ بىزگە دە تيگىزەتىن تىكەلەي اسەرى بار ەكەندىگى انىق. سەبەبى، كىندىگىمىز الىكۇنگە دەيىن كرەمل كوزقاراسىنا بايلانىپ تۇر ەمەس پە. سوندىقتان، رەسەيدەگى سەڭ ءبىز ءۇشىن دە ءتيىمدى دۇنيە دەپ ەسەپتەيمىن. ءبىز ءدال قازىر تاريحي تاڭداۋ الدىندا تۇرعان سەكىلدىمىز.

ەندى ءبىز وسى تاريحي ساتكە قانشالىقتى دايىنبىز، ونى ءوز مۇددەمىزگە قالاي ءتيىمدى پايدالانا الامىز مىنە، وسى سۇراقتار توڭىرەگىندە ويلانۋىمىز كەرەك سەكىلدى.

ءبىز كوبىنە ەلىمىزگە كەلەر جاقسى كۇندى نازارباەۆتىڭ ولگەن كۇنىمەن تىكەلەي بايلانىستىرىپ جاتامىز. نەگىزىندە ەش ولاي ەمەس قوي. حالىقتىڭ ازاماتتىق قوعامدى بار بولمىسىمەن اڭساۋى، ساياسي ساۋاتتى بولۋى، ءوز قۇقىقتارىمىزدى تالاپ ەتۋىمىز سىندى دۇنيەلەر عانا ءبىزدى ءوزىمىز ارمانداعان كۇنگە جەتكىزە الادى عوي.

وسى ورايدا ايتا كەتەرلىك تاعى ءبىر جايت، ازاماتتىق قوعام دەگەنىمىز مىنا سورلى جۇيەنى جان-دۇنيەڭمەن قابىلداماۋىڭ، ءارى سوعان تاباندى تۇردە كۇرەسۋىڭمەن انىقتالادى ەمەس پە. ءدال قازىر مەملەكەتتەن تەندەر الىپ كۇن كورۋ دەگەنىمىز وسى جۇيەنىڭ عۇمىرىن سوزۋ مەن ونىڭ ومىرشەڭ بولۋىنا ۇلەس قوسۋ دەگەن ءسوز. وسى ادامداردىڭ ەلگە اقىل ايتىپ، جول كورسەتۋىنە ەشقانداي دا قاقىسى جوق دەپ ەسەپتەيمىن. بىزدەگى "تۇلعالاردىڭ" دەنى جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمدەي قوسمەكەندى. مىسالعا وتكەندەگى سايلاۋ مەن وعان ۇمىتكەر بولعان دەپۋتاتتار ءتىزىمىن الايىقشى. مەن «اۋىل» مەن «ادالدىڭ» وتپەي قالعانىنا ءتىپتى دە پۇشايمان بولعان جوقپىن. سەبەبى، پارتيا دەگەننىڭ ءوزى دەموكرات ادامدار يدەيالارىنىڭ نەگىزىندە تۇراتىن جيىنتىق ۇعىم ەمەس پە. سونداعى سايلاۋعا تۇسكەن ادامداردىڭ بەلگىلى مولشەردە وسى جۇيەگە قارسى تۇرعانىن، سول ءۇشىن قۋدالانعانىن، سول ءۇشىن شەتقاقپاي بولعانىن ءبىر جەردەن كوردىڭىز بە؟

ولار ەڭ اۋەلى وسى ازاماتتىق قوعام مەن ازاتتىق يدەياسىنىڭ ءتول اۆتورلارى بولۋى كەرەك ەمەس پە. مەن بۇل جاعىنان كەلگەندە پىكىرلەرىن ۇدايى اشىق ايتاتىن، ازاماتتىق قوعام پرينتسيپتەرىن جاندۇنيەسىمەن اڭسايتىن دارحان ابدىك پەن قاسىم امانجول، بولات ءمۇرسالىم مەن جانبولات ماماي سىندى ازاماتتار قاتىسىپ جاتسا سول جانداردى قوس قولداپ تۇرىپ قولدايتىن ەدىم. بىراق، ءاي قايدام...

ەندى ايتا بەرسەك اڭگىمە تىم سوزىلىپ كەتەدى عوي...

ىقىلاس وجايۇلى

2021 جىل 21 قاڭتار

Abai.kz