عىلىمعا بولىنگەن قارجىنىڭ جۇمسالۋىندا باسقا سالاداعى مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلارمەن ماسەلەن، تىلگە بولىنگەن قارجىنىڭ جۇمسالۋىمەن سالىستىرعاندا ازداعان جۇيە بار.

مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا بيۋجەتتەن ءتىل كوميتەتى ارقىلى جانە وڭىرلەردەگى ءتىل باسقارمالارى ارقىلى قارجى بولىنەدى، بىراق جۇيەسىز. قارجى كوبىنە كەرەگى جوق، ءتيىمسىز جوبالارعا كتىل كوميتەتى نەمەسە باسقارما باسشىلارىنىڭ ءتىلدى دامىتۋعا وسى قاجەت-اۋ دەگەن تۇسىنىگى  دەڭگەيىندە جۇمسالىپ كەلەدى. ونداعى ءتىلدى دامىتۋعا قاتىستى شارالاردا ەش ستراتەگيا جوق. كوبىسى ەسكىرگەن، بۇگىندە ءوز وزەكتىلىگىن مۇلدەم جوعالتقان. ال عىلىمدا ءبارى باسقاشا. وندا نەنى زەرتتەۋ كەرەكتىگىن، ياعني ۇكىمەتتىڭ قارجىسىن قايدا جۇمساۋ كەرەكتىگىن كوميتەتتىڭ توراعاسى شەشپەيدى. عىلىمنىڭ ءار سالاسىنا (گۋمانيتارلىق، جاراتىلىستانۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە ت.ب.) ارنالعان ءبىر، ەكى، ءۇش جىلدىق گرانتتىق قارجىلاندىرۋعا عىلىم مينيسترلىگىنەن بايقاۋ جاريالانعاننان كەيىن عىلىمي كوپشىلىك بايقاۋ قۇجاتتارىندا كورسەتىلگەن ۇلگى بويىنشا بەلگىلى ءبىر عىلىم سالاسىن بەلگىلەپ جوبالارىنىڭ اتاۋىن، ماقسات مىندەتىن، وزەكتىلىگىن، زەرتتەۋ توبىن، سۇيەنەتىن ءادىسناماسىن، ماتەريالدىق بازاسىن كورسەتىپ ءوتىنىم ۇسىنادى.

بايقاۋعا ۇسىنىلعان جوبانىڭ ءماتىنى قازىر قازاقشا – اعىلشىنشا بولسا جەتكىلىكتى. بۇنداي جەڭىلدىك اسحات ايماعامبەتوۆتىڭ كەزىنەن باستالدى. عىلىمعا بولىنەتىن قارجىنىڭ تولىق كولەمدە تەك عىلىمعا جۇمسالۋى دا وسى ءمينيستردىڭ كەزىنەن باستالعانى بەلگىلى.  ۇسىنىلعان جوبا الدىمەن تەحنيكالىق تەكسەرۋدەن وتەدى. ەگەر تەحنيكالىق قاتە شىقسا ونى قايتا جوندەۋگە مۇمكىندىك بەرىلەدى. سودان امان شىققان جوبالار ءۇش تاۋەلسىز جاسىرىن ساراپشىلارعا بەرىلەدى، ءبىرى مىندەتتى تۇردە اعىلشىن ءتىلدى مامان بولادى. ءۇش ساراپشىنىڭ قاراۋىنان كەيىن ءتيىستى مەجەدەن ارتىق ۇپاي جيناعان جوبالار ۇلتتىق عىلىمي كەڭەستىڭ قاراۋىنا جىبەرىلەدى. بىزدىڭشە، عىلىمي جوبالاردى ىرىكتەۋدىڭ ءدال وسى تۇسى جەتىلمەي قالعان. ماقالامىز سونداعى ولقىلىقتاردى تالداۋعا ارنالماق.

ۇلتتىق عىلىمي كەڭەستىڭ مۇشەلەرىنە ارنالعان ەرەجەدە ولار ەڭ الدىمەن ادەپ كودەكىسىن ساقتاۋ كەرەك دەلىنگەن: وبەكتيۆتى بولۋى كەرەك ەكەن، ءارى تاۋەلسىز جانە بەيتاراپ بولۋى كەرەك ەكەن. ۇلتتىق عىلىمي كەڭەستىڭ مۇشەلەرى ا. بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ يا بولماسا م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ شتاتتاعى قىزمەتكەرلەرى بولسا، قالاي بەيتاراپ بولماق؟ فيلولوگيا ء(تىل-ادەبيەت) سالاسىنان ۇسىنىلاتىن ىرگەلى جانە قولدانبالى زەرتتەۋلەردىڭ دەنى وسى عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىنان كەلەتىندىكتەن ۇلتتىق عىلىمي كەڭەسكە بۇل ۇجىمداردان مۇشە الىنباۋى كەرەك. سول كەزدە بەيتاراپ بولادى. عىلىمي كەڭەستى ءار وڭىردەن ءبىر – ەكىدەن ۋاكىل سايلاناتىن باياعى پاتشا ۇكىمەتىندەگى دۋماعا اينالدىرۋىمىز كەرەك.

ەكىنشىدەن, ۇلتتىق عىلىمي كەڭەستىڭ عىلىمي جوبالاردى ساراپتاۋ، تالداۋ جانە قولداۋ بارىسىنعى شەشىمى تازا ادام فاكتورىنا بايلاۋلى. وسىنى بارىنشا ازايتۋ كەرەك. ماسەلەن، دوكتورانتۋراعا تالاپكەر قابىلداۋ بۇرىن (اعىلشىننان وزگەسى) ءجۇز پايىز ادامداردىڭ قولىندا بولاتىن. قازىر ۋنيۆەرسيتەت وقىتۋشىلارىنا اڭگىمەلەسۋ كەزىندە 100 باللدىڭ 20-سىن عانا قويۋعا رۇقسات بەرىلگەن. بۇل دوكتورانتۋراعا قابىلداۋ شارتتارىنىڭ بۇرىنعىعا قاراعاندا ءبىرشاما جەتىلگەندىگىن كورسەتەدى. ال ۇلتتىق عىلىمي كەڭەستىڭ مۇشەلەرى شەشىم شىعارار كەزدە ەسىكتەرىن تارس جاۋىپ الادى دا ساراپتامالاردان 32 بالل العان جوباعا 02-اق بالل عانا قوسىپ قۇلاتىپ، وزدەرىنىڭ اينالاسىنداعى ادامداردىڭ، كەيدە ءتىپتى 25 باللمەن ءتيىستى مەجەگە زورعا ىلىگىپ تۇرعان وزدەرىنىڭ جوبالارىنا ون بەس بالل قوسىپ قۇلاعىنان سۇيرەپ شىعارادى (قولىمىزدا دالەل-دەرەك بار). سوندا ۇلتتىق كەڭەستەگىلەر تاۋەلسىز جاسىرىن ءۇش ساراپشىنىڭ ءبىر اۋىزدان جوبانىڭ جاڭالىعى مەن وزەكتىلىگىن جوعارى دەپ تانىعانىن، كۇتىلەتىن ناتيجەنىڭ ماڭىزدىلىعىن ارقايسىسى جەكە-جەكە قاراپ، ورتاق باللدىڭ جوعارى بولىپ تۇرعانىن بەلدەن باسىپ، ءبارىن وزدەرى قايتا شەشىپ وتىر. بۇل قالاي؟ ساراپشىلاردىڭ شەشىمى ەسكەرىلمەيتىن بولسا، ءبارىن ۇلتتىق كەڭەس مۇشەلەرى وزدەرى شەشەتىن بولسا، وندا عىلىمي جۇمىستارعا تالداۋ مەن ساراپتاۋدىڭ يننوۆاتسيالىق كەشەنى قايدا قالادى؟ ۇلتتىق عىلىمي كەڭەستەگى «توبە بيلەردىڭ» ىقپالىن شەكتەمەي عىلىم دامىمايدى.

ۇشىنشىدەن, فيلولوگيا سالاسىنان ۇلتتىق عىلىمي كەڭەسكە كىرگەن ءتورت-بەس ادام شەتىنەن بەساسپاپ، امبەباپ. ادەبيەتتىڭ سىنىن دا، تاريحىن دا، تەورياسىن دا، اۋىز ادەبيەتتىڭ سان سالاسىن دا ءبىلىپ تۇر... لينگۆيستيكانىڭ بار دەڭگەيىنە (فونەتيكا، ءسوزجاسام، مورفولوگيا، سينتاكسيس) تورەلىك ايتا الادى. كوممۋنيكاتيۆتىك سينتاكسيسكە، جۇمسالىمدى گرامماتيكاعا، كوگنيتيۆتى لينگۆيستيكاعا قاتىستى جازىلعان جۇمىستى تالداپ، ەتنولينگۆيستيكا، پسيحولينگۆيستيكا، پارالينگۆيستيكاعا ارنالعان زەرتتەۋلەردىڭ كەز كەلگەنىنە الدىنا كەلسە بولدى ادەبيەتشىسى دە ءتىلشىسى دە كەسىپ شەشىم شىعارىپ بەرەدى. جانە دە نەگىزىنەن سول كەسىم سوڭعى بولىپ سانالادى. بۇل نە بولدى سوندا؟ نە سويسا دا قاساپشى سويسىن دەگەن سوناۋ ديسسەرتاتسيالىق قورعاۋدان كەلە جاتقان پرينتسيپ عىلىمنىڭ ۇشار بيىگىندە نەگە بۇزىلىپ وتىر. ۇلتتىق كەڭەس مۇشەلەرىنە ءوزىنىڭ زەرتتەپ جۇرگەن سالاسىنا جاتپايتىن جوبالارعا شەشىم ايتۋ قۇقىعى نە ءۇشىن بەرىلگەن؟ تاۋەلسىز ءارى جاسىرىن ءۇش ساراپشىنىڭ كاسىبي تالداپ بارىپ قويعان باعاسىن ىسكە العىسىز ەتۋ ءۇشىن بە؟ ۇعك مۇشەلەرىدە قاتارداعى ارىستەستەر ەمەس پە، ولاردىڭ وزدەرىنىڭ دە زەرتتەپ جۇرگەن بەلگىلى ءبىر سالاسى بار. سونى تەرەڭ بىلەر ال فيلولوگيانىڭ سان سالاسىنان كەلىپ تۇسكەن عىلىمي جوبالاردىڭ ءمان-ماقساتىن، وزەكتىلىگىن باعامداۋعا، الىناتىن ناتيجەسىنىڭ تيىمدىلىگىن انىقتاۋعا الەۋەتى جەتە بەرە مە؟

ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ۇلتتىق عىلىمي كەڭەستىڭ مۇشەلەرى وبەكتيۆتىلىكتى، بەيتاراپتىلىقتى ساقتاۋ ءۇشىن ولارعا قاتىستى ەرەجەلەر قايتا قارالۋى كەرەك. وزدەرى تەرەڭ زەرتتەمەگەن عىلىم سالاسىنا قاتىستى ماسەلەنى جەكە شەشپەۋى كەرەك. تاۋەلسىز، قۇپيا ءارى كاسىبي قۇزىرەتتىلىگى ساي ءۇش ساراپشىنىڭ   جوبانىڭ مازمۇنىنا بەرگەن باعالارى شەشۋشى بولۋى كەرەك. سونداي-اق ۇلتتىق عىلىمي كەڭەستىڭ قاتە شەشىمدەرىن اپەللياتسياعا بەرۋگە، شەشىمدەر داۋلى بولىپ تۇرعان جوباعا قاتىسى بار، سول سالانى زەرتتەپ جۇرگەن مامانداردان القا توپ قۇرىپ، سونىڭ تالقىسىنا جۇگىنۋگە مۇمكىندىك بەرىلۋى كەرەك. ءتىپتى مۇنداي ماڭىزدى ىسكە ەندى عانا پرەزيدەنت جارلىعىمەن قۇرىلعان عىلىم جانە تەحنولوگيا تۋرالى ۇلتتىق كەڭەستىڭ دە ارالاسۋى قازاقستاندا عىلىم جولىنىڭ تازارۋىنا، باسەكەلەستىكتىڭ ارتۋىنا سەپتىگى تيەر ەدى. ماسەلەنى عىلىمي كوپشىلىكتىڭ تالقىسىنا سالۋ كەرەك.

بيجومارت قاپالبەك

Abai.kz