وتكەن جۇما كۇنى يران مەن ساۋد ارابياسى ديپلوماتيكالىق بايلانىستى قالپىنا كەلتىرەتىندەرىن جاريالادى. ەكى مۇسىلمان ەلىنىڭ قايتا تاتۋلاسۋىنا قىتاي تارابى مۇرىندىق بولعان.

ەكى تاراپ بەيجىڭدە ءتورت كۇن قۇپيا كەلىسسوزدەر جۇرگىزگەن. يران تارابىنىڭ مالىمەتىنشە، ەكى تاراپ جەتى جىلدان بەرى ۇزىلگەن بايلانىستى قايتا ورناتادى. الداعى ەكى ايدا ەكى ەل استاناسىنان ەلشىلىكتەر اشادى. سول ارقىلى ساۋدا، ينۆەستيتسيا، مادەني قارىم-قاتىناستاردى دامىتپاق.

2016 جىلى ساۋد ارابيا بيلىگى شيتتىك باعىتتاعى عۇلامانى دارعا اسقاننان كەيىن، وعان قارسى يران حالقى ورە تۇرەگەلىپ، ساۋد ارابيانىڭ تەگرانداعى ەلشىلىگىن ورتەپ جىبەرگەن ەدى. ونسىز دا شاتقاياقتاپ تۇرعان ەكى ەلدىڭ قاتىناسى سول وقيعادان كەيىن ءبىر جولاتا ۇزىلگەن.

ساۋد ارابياسى مەن يراننىڭ قايشىلىعىنىڭ تامىرى تەرەڭدە جاتقانى جۇرتقا ءمالىم. مادەني جاقتان يران پارسى وركەنيەتىنە ۋاكىلدىك ەتسە، ال ساۋد ارابياسى اراب مادەنيەتىنىڭ وشاعى. الاۋىزدىقتىڭ ءتۇپ نەگىزى مۇسىلمان ەكى ەلدىڭ ەكى باعىتتى: يران – شيتتىك، ساۋد ارابيا – سۋننيتتىك جولدى ۇستانۋىندا جاتسا كەرەك.

ىقپالدى ەكى مۇسىلمان ەل ءوزىن ايماقتا، ورتا شىعىستا عانا ەمەس، 1,9 ميلليارد مۇسىلمان جاماعاتىنىڭ ليدەرى سانايدى. اراب الەمىنىڭ تۇراقسىزدىعىنا ءبىر-ءبىرىن كىنالايدى. يران ساۋد ارابيانى «يسلام مەملەكەتى ۇيىمىن قارجىلاندىرادى» دەپ ايىپتاسا، ساۋد ارابيا يراندى «ايماقتىڭ تىشىشتىعىن بۇزاتىن تەرروريستىك تور قۇردى» دەپ جازعىرادى. ساۋد ارابيا يزرايلمەن رەسمي ديپلوماتيالىق بايلانىس ورناتپاعانىمەن، قۇپيا كەلىسىمدەر ارقىلى اسكەري، ساندىق تەحنولوگيا الىپ كەلگەن. سونداي-اق، اقش-پەن وداقتاسىپ، باتىس ەلدەرىن يراننىڭ اتوم قارۋىن جاساۋىنىڭ الدىن الۋعا بەلسەندى ۇندەپ كەلگەن. وسى جولى دا بەيجىڭگە باراتىندارىن اق ۇيگە الدىن الا ەسكەرتكەن ەكەن.

تاياۋ شىعىستىڭ، جۇيەدەن، الەمنىڭ تىنىشتىعىنا اسەر ەتىپ كەلگەن يران مەن ساۋد ارابيانىڭ راقايلاسۋىن ساراپشىلار كۇتپەگەن وقيعا بولدى دەيدى. ول امەريكانىڭ الەمدىك گەوساياسي ورتاداعى ءرولىنىڭ السىرەپ، قىتايدىڭ كۇش الىپ كەلە جاتقانىنىڭ ناقتى كورىنىسى بولماق.

بىلتىر بايدەننىڭ ساۋد ارابياعا جاساعان ساپارىندا پاتشا مۇراگەرى مۇناي كولەمىن وسىرۋگە كەلىسىپ، ارتىنان قىتاي توراعاسى بارعان سوڭ اينىپ كەتكەن ەدى. سول جولى ەكى ەل مۇناي ايىرباسىن يۋانمەن جۇرگىزۋ جايىندا تالعىلاعان.

قىتايدىڭ بۇنىڭ الدىندا الەمنىڭ بەيبىتشىلىك جارعىسى مەن ۋكراينا رەسەي قاقتىعىسىن بەيبىت شەشۋ قارارىن ۇسىنعانى بەلگىلى. ونى باتىس ەلدەرى ناقتى مازمۇننان تايساقتاعان دەپ سىنعا العانىمەن، ءوزارا اراز ەكى مۇسىلمان ەلدى تاتۋلاستىرۋىن ۇلكەن جەڭىس دەپ باعالاپ وتىر.

پارسى شىعاناعىنداعى ەكى سالدەلى ەل تىنىش بولسا، ۋكرايناعا كومەك بەرىپ، رەسەي، قىتايمەن ايتىسىپ جاتقان امەريكاعا دا پايدالى ەكەن. ال يزرايل ساۋد جاعىندا قالا بەرمەك. قىتايدىڭ ەكى مۇسىلمەن ەلدى راقايلاستىرۋداعى ماقساتى تۇپتەپ كەلگەندە ەكونوميكالىق مۇددەگە بايلانىستى ەكەن. قىتايدىڭ ەكى ەلدەن الاتىن ەنەرگيا شيكىزاتى جالپى يمپورت كولەمىنىڭ 40 پايىزىن قۇرايدى ەكەن. دەمەك قىتاي پارسى شىعاناعىنىڭ تىنىشتىعىنا مۇددەلى دەگەن ءسوز.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz