جاقىندا «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسىندا «اشىق اڭگىمە» اتتى جاڭا جوبانىڭ تۇساۋى كەسىلگەن بولاتىن. وسى ايتۋلى وقيعاعا وراي تومەندە تەلەجۇرگىزۋشى، بەلگىلى ساياساتتانۋشى ايدوس سارىممەن بولعان ءتىلشى سۇحباتى جاريالانىپ وتىر.

- بەلگىلى ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم وتكەن اپتادا «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنان تەلەجۇرگىزۋشى رەتىندە تانىلدى. ساياسات پەن رۋحانياتتى قاتار الىپ ءجۇرۋ ءۇشىن ادامعا بىلىكتىلىك، ەڭبەكقورلىق، تابان­دىلىق... تاعى دا قانداي قا­سيەت­تەر كەرەك دەپ ويلايسىز؟

- مەنىڭ ويىمشا، كەز كەلگەن ادامعا ومىرگە دەگەن قىزىعۋشىلىق، كۇندەلىكتى ىزدەنىس پەن زەرەكتىك قاجەت سياقتى. ادام بولدىم، تولدىم دەگەن كۇنى ولەدى. ساياساتقا كەلەتىن بولساق، مەنىڭ ويىمشا، ونىڭ ءۇش قاعيداسى بار: وقۋ، ويلانۋ جانە وي ءبولىسۋ. ۇشەۋى دە، قاراپ وتىرساق، رۋحانياتپەن، ادامنىڭ ويلاۋ جانە پايىمداۋ قابىلەتىمەن تىعىز بايلانىستى. ءوز رۋحانياتىنان اجىراعان ادام - ماڭگۇرت، ال ءوز رۋحانياتىنان اجىراعان ساياساتكەر ءتىرى ولىكپەن تەڭ.

- «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارنا­سىندا تۇساۋى كەسىلگەن «اشىق اڭگىمە» جوباسىنىڭ العاشقى قو­نا­عى - «نۇر وتان» حدپ-نىڭ حاتشىسى ەرلان قارينمەن بولعان اڭگىمەدە قويىپ ۇلگەرمەي قالعان سۇراقتارىڭىز بار ما؟

جاقىندا «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسىندا «اشىق اڭگىمە» اتتى جاڭا جوبانىڭ تۇساۋى كەسىلگەن بولاتىن. وسى ايتۋلى وقيعاعا وراي تومەندە تەلەجۇرگىزۋشى، بەلگىلى ساياساتتانۋشى ايدوس سارىممەن بولعان ءتىلشى سۇحباتى جاريالانىپ وتىر.

- بەلگىلى ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم وتكەن اپتادا «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنان تەلەجۇرگىزۋشى رەتىندە تانىلدى. ساياسات پەن رۋحانياتتى قاتار الىپ ءجۇرۋ ءۇشىن ادامعا بىلىكتىلىك، ەڭبەكقورلىق، تابان­دىلىق... تاعى دا قانداي قا­سيەت­تەر كەرەك دەپ ويلايسىز؟

- مەنىڭ ويىمشا، كەز كەلگەن ادامعا ومىرگە دەگەن قىزىعۋشىلىق، كۇندەلىكتى ىزدەنىس پەن زەرەكتىك قاجەت سياقتى. ادام بولدىم، تولدىم دەگەن كۇنى ولەدى. ساياساتقا كەلەتىن بولساق، مەنىڭ ويىمشا، ونىڭ ءۇش قاعيداسى بار: وقۋ، ويلانۋ جانە وي ءبولىسۋ. ۇشەۋى دە، قاراپ وتىرساق، رۋحانياتپەن، ادامنىڭ ويلاۋ جانە پايىمداۋ قابىلەتىمەن تىعىز بايلانىستى. ءوز رۋحانياتىنان اجىراعان ادام - ماڭگۇرت، ال ءوز رۋحانياتىنان اجىراعان ساياساتكەر ءتىرى ولىكپەن تەڭ.

- «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارنا­سىندا تۇساۋى كەسىلگەن «اشىق اڭگىمە» جوباسىنىڭ العاشقى قو­نا­عى - «نۇر وتان» حدپ-نىڭ حاتشىسى ەرلان قارينمەن بولعان اڭگىمەدە قويىپ ۇلگەرمەي قالعان سۇراقتارىڭىز بار ما؟

- ارينە! بولعاندا قانداي. شى­نىن ايتسام، ومىردەگى ۋاقىت پەن ەفيردەگى ۋاقىتتىڭ اعىسى ەكى بولەك دۇنيە ەكەن. اڭگىمە قىزعان سايىن سۇراقتاردى قويا بەرگىڭ كەلەدى، سۇراقتان سۇراق تۋىن­دايدى. ال ەفيردىڭ ۋاقىتى مەن­ حاباردى جازۋ ۋاقىتى تۇسىنىكتى سە­بەپ­­تەرگە بايلانىستى شەكتەلگەن. حا­بارعا قوناق بولىپ قاتىناسۋ مەن حاباردى جۇرگىزىپ وتىرۋ، تەلەديدار دەپ اتالاتىن وتە-موتە كۇردەلى شى­عارماشىلىق، تەحنولوگيالىق ۇدەرىستىڭ، مەحانيزمنىڭ ءبىر بولىگى بولۋ - مۇلدەم وزگەشە قۇبىلىس ەكەن! وسى تۇرعىدان كەلسەك مەن ءوزىم ءۇشىن ءبىر كەرەمەت الەمدى اشىپ جاتقان سياقتىمىن. بۇل، ءسوزسىز، كەرەمەت سىن.

- كورەرمەننىڭ كوكەيىندەگى وزەك­جاردى جايتتار قوزعالادى دەپ­ كۇتىلگەن جوبانى دايىنداردا كىمدەردىڭ اقىل-كەڭەسىنە قۇلاق ءتۇ­رىپ، تانىمال مامانداردان كىمدەر تارتىلدى؟

- اكەم ءامىروللا سارىموۆ كوپ جىلدار بويى وسى «قازاقستان» ارناسىندا جاڭالىقتار سالاسىندا قىزمەت ەتتى. سوندىقتان مەن ءوزىمدى بۇل سالاعا ءبىرشاما جاقىن اداممىن دەپ سانايمىن. بىراق وسى جۇمىسقا كىرىسكەلى ءوزىمدى تەلەۆيدەنيەدە قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ءاربىر قىزمەتكەردىڭ شاكىرتىمىن دەپ قابىلدايمىن. ارينە، مەنىڭ دە ءوز تۇسىنىگىم، پايىمىم بار. دەگەنمەن، كوپ نارسەنى ءتۇسىنىپ، تالاي دۇنيەگە ۇيرەنۋىم كەرەك ەكەن. بۇعان تولىق كوزىم جەتىپ وتىر.

- «اشىق اڭگىمە» جۇرگىزۋشىسىنىڭ باسقا باعدارلامانىڭ اۆتورلارىنان ەرەكشەلىگى مەن وزگەشەلىگى نەدە؟

- مەنىڭ ويىمشا، بۇگىنگى كۇنى ەل تەلەديدارى كوپشىلىكتى اقپاراتپەن قامتاماسىز ەتۋ، قىزىقتىرۋ، كوڭىلىن اۋلاۋ فۋنكتسيالارىن ورىنداپ كەلەدى. بىراق، بۇگىنگى كۇننىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى - تەلەديدار ءبىر كەزدەگى ءوزىنىڭ كورەر­مەن­دى قامتۋداعى مونوپوليالىق ءمۇم­كىندىكتەرىنەن ايىرىلىپ بارادى. عالامتور، الەۋمەتتىك جەلىلەر جاعىنان قىسىم كۇن سايىن ارتىپ جاتىر. ءاربىر تەلەارنانىڭ جاڭالىقتار قىزمەتى بار. مەملەكەتتىك حاتشى مارات ءتاجيننىڭ جاقىنداعى تاپسىرماسىنان كەيىن ءاربىر تەلەارنا ىزدەنىپ، جاڭا، تىڭ حابارلاردى كورەرمەنگە ۇسىنىپ باعۋدا. تەلەحابارلاردىڭ، قويىلىمداردىڭ رەيتينگى ماسەلەسى دە وتكىر قويىلىپ وتىر. وسىنداي ارتىپ جاتقان باسەكەلەستىك جاعدايىندا ءار تەلەارنانىڭ ءوز ەرەكشەلىگى، ۇتىمدى تۇسى بولۋى كەرەك. تەك وسىنداي جاع­دايدا ءبىز وتاندىق تەلەديداردى­ باسقا ەلدەردىڭ تەلەارنالارىمەن ءبا­سەكەلەسەتىن دەڭگەيگە، دارەجەگە شى­عارا الامىز. قازاق كورەرمەنى وزىنە قاجەتتى جاڭالىقتى ەستىپ-كورۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن، ءوز نارىعىنا، ءوز تەلەارنالارى مەن بۇقارالىق اقپارات كوزدەرىنە جۇگىنۋى كەرەك. بۇل ءۇشىن قىرۋار ەڭبەك ەتىپ، ىزدەنىپ، تەر توككەنىمىز ابزال.

ال ەگەر ناقتى «اشىق اڭگىمەگە» كەلسەك، مەنىڭ پايىمداۋىمشا، ونىڭ تۇراقتى كورەرمەنى - ەلىمىزدىڭ زيالى قاۋىمى. بۇگىنگى كۇنى تەلەديداردا كوپتەگەن تالقى-شوۋلار ءجۇرىپ جاتىر. وندا بارعان ادامدار ءبىر-بىرىمەن ءسوز جارىستىرىپ، كەيدە ءوز ويىنداعىسىن تولىق اشا المايدى. بەتپە-بەت وتىرىپ، سۇحباتتاساتىن حابارلار دا جوق ەمەس. وسىنىڭ اراسىنان ءوز ورنىڭدى ويىپ الۋ قيىننىڭ قيىنى. قولدان كەلسە رەيتينگ، مارتەبە، ال كەلمەسە «قارابەت» بولۋعا دا بولادى. حاباردى باستاعان كەزدە جارق ەتىپ شىعۋعا، قات­تى-قاتتى سوزدەردى، ويلاردى ايتۋعا دا بولار ەدى. بىراق، مەنىڭ تابيعاتىم، ۇستانىمىم بۇنى قابىلدامايدى. جالپى، پاراساتتى، تەرەڭ وي ايتۋ ءۇشىن ۋ-شۋ تەك زيانىن تيگىزەتىن سياقتى. سوندىقتان، باستى وي سۇراقتار مەن ساۋالداردىڭ توسىندىعى، ولاردى جاڭا تۇرعىدان قويۋعا، ستۋدياعا كەلگەن قوناقتىڭ ادامي، كاسىبي، ءتىپتى، في­لوسوفيالىق تۇرعىدان اشىلۋىنا نەگىزدەلەدى. ءوز باسىم ەشكىمدى سوزبەن تۇقىرتايىن، مۇقاتايىن دەگەن ويىم جوق. حاباردىڭ ءاربىر قوناعى - تانىمال ادام، ءوز ءىسىنىڭ مايىن ىشكەن مامانى. ولاردىڭ بارلىعىن دەرلىك بىلەمىز، تانيمىز، سۇحباتتارىن وقيمىز، كورەمىز. باستى ماسەلە سول تۇلعالاردىڭ اۋزىنان بۇرىن-سوڭدى ايتىلماعان وي، ءسوز ەستۋ، جۇرتتىڭ الدىندا وتىرىپ ويلانۋ، وي ءبولىسۋ. مىسالى، كومپوزيتور، قوعام قايراتكەرى تولەگەن مۇحامەدجانوۆپەن بولعان ەكىنشى حاباردى بىزدەر 1 ساعات 35 مينۋت جازعان ەكەنبىز. اڭگىمەنىڭ قىزىق بولعانى سونشا!

- مۇنى الامان ويدىڭ الاڭىنا اينالدىرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟

- تازا تەحنولوگيالىق، جارنامالىق ادىستەردەن بۇرىن حاباردىڭ زيالى، ويلى كورەرمەن ءۇشىن قىزىق بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك دەپ سانايمىن. بۇل ءۇشىن ىزدەنە ءتۇسۋ قاجەت. باسقا وڭتايلى نە وڭاي جولىن كورىپ وتىرعان جوقپىن. مەنىڭ ويىمشا، بۇل جەردە مىناداي ءبىر گاپ بار. بۇگىنگى كۇنى تەلەارنالاردىڭ ءبارى كورەرمەننىڭ سوڭىنان جۇرەدى. كوپشىلىككە ۇنايتىن سەريالداردى، ويىن-كۇلكى حابارلاردى كوپتەپ قويۋعا تىرىسادى. ول دا دۇرىس شىعار. بىراق، تەلەديداردىڭ ساناتكەرلىك فۋنكتسياسىن ەستەن شى­عار­ماعانىمىز ابزال. تەلەديدار قو­عام­دى تىڭ تاقىرىپتاردى ايتىپ-تال­قىلاۋعا يتەرمەلەۋى، قاجەت بول­سا، بايقاتپاي كۇشتەۋى كەرەك. ءبىز­دىڭ قوعامدا كوپشىلىككە تۇسىنىكتى، جا­عىمدى 5-10 تاقىرىپ اياسىنان شى­عىپ، مۇمكىندىگىنشە قوعامدىق تال­قىلاردىڭ ساپاسىن جاڭا دەڭگەيگە شىعارۋ قاجەت-اق. بۇگىنگى كۇنى باسپا­سوز بەتىندە تالقىلانا بەرمەيتىن كوپ­تەگەن تاقىرىپتار بار. سولاردى ايتۋىمىز كەرەك.

- ستۋديا قوناقتارى ىشىنەن ال­داعى ۋاقىتتا تانىمال تۇلعالاردان تاعى كىمدەردى كورۋىمىز مۇمكىن؟

- نەگىزىنەن ءاربىر حاباردىڭ ولمەيتىن تاقىرىپتارعا ارنالعانىن قالايمىن. بىراق، اعىمداعى وقيعالارعا دا باعا بەرىپ، سارالاۋ كەرەك. قازاق قاۋىمىنا وسى تۇلعالار قىزىق بولادى-اۋ، وسى كىسىلەردىڭ ويى قىزىق ەكەن دەگەن تالاي ازاماتتاردىڭ تىزىمدەرىن جاساقتادىق. ماسەلە ستۋدياعا كەلەتىن ادامداردىڭ تانىمالدىعىندا ەمەس، ولاردىڭ تەرەڭ وي، توسىن پىكىر ايتا بىلۋىندە بولۋى كەرەك. ءتىپتى وسى حابار ارقىلى قايمانا قازاققا جاڭا ەسىمدەردى، عالىمداردى، كاسىپكەرلەردى، ساراپشىلاردى تانىتۋ، اشۋ بار جوسپاردا. رەتى كەلىپ جاتسا، قازاقستانعا كەلىپ جاتقان شەتەلدىك قوناقتاردى، ەلشىلەردى شاقىرىپ سويلەتۋ دە ويدا بار.

- جالپى، حابارعا قاتىسۋشىنى الدىن الا تىكەلەي ءوزىڭىز تاڭدايسىز با، الدە بۇل ۇجىمدىق ماسەلە مە؟

- ەكەۋى دە بار. مەن بەلگىلى ءبىر­ تۇلعانى ۇسىنسام حاباردىڭ شى­عارماشىلىق توبىنا ونىڭ كورەرمەنگە نەمەن قىزىقتى بولاتىنىن ايتىپ دالەلدەۋگە تىرىسامىن. ءدال سول سياقتى پروديۋسەرلەر: «وسى ادام قالاي، نەگىزى كەرەمەت پىكىر ايتىپ ءجۇر» دەسە، مەن دە ونداي ۇسىنىستى قابىلداۋعا دايىنمىن. ورتاق شارۋا بولعاندىقتان ءبىر ادامنىڭ وكتەمدىگى بولماعانى دۇرىس.

- شاقىرىلعان ستۋديا قوناق­تارىنىڭ اراسىندا مۇنداي ۇسى­نىستان باس تارتۋشىلار كەزدەسە مە؟

- بولىپ جاتادى. وكىنىشكە وراي، زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ باسىم بولىگى الماتىدا، ال حابار استاناداعى «قازمەدياورتالىعىندا» جازىلادى. حاباردىڭ ءتۇسىرىلۋ ۋاقىتى مەن جاڭاعى كىسىلەردىڭ استاناعا كەلۋى كەيدە سايكەس كەلمەيتىن كەزى بولادى. كەيبىر شەنەۋنىكتەرىمىز دە سان الۋان سەبەپ ايتىپ، تايقىپ جاتادى. جالپى، ءبىزدىڭ شەن-شەكپەندىلەردىڭ ءوز جۇمىسىن حالىققا ءتۇسىندىرۋ، ءتۇيسىندىرۋ تۇرعىسىندا شورقاقتىق تانىتاتىنى، اشىق اڭگىمەدەن قاشاتىنى وكىنىشتى.

- وتكەن حابارعا بايلانىستى عالامتوردا وزىڭىزگە ءتۇرلى سىن-ەسكەرتپەلەر جازىلعان ەكەن. سىندى قالاي قابىلدايسىز؟

- ايدوس سارىمنىڭ ەڭ قاتال سىنشىسى - ايدوس سارىمنىڭ ءوزى. ينتەرنەتتە، الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى سىندار مەنىڭ ىشكى سىنىما ىلەسە الماي ما دەپ قورقامىن. ستۋدياداعى وتىرىس، جۇمىس ءبىر بولەك تە، ونىڭ جارىق كورۋى ەكىنشى بولەك دۇنيە عوي. جارىق كورگەن ەكى حاباردى ەفيردەن دە، ينتەرنەتتەن دە 2-3 قايتارا قاراپ، ءوزىمدى-ءوزىم ءبىراز اياۋسىز قاجادىم، وي ءتۇيدىم. قاراپايىم كورەرمەندەردىڭ، وسى سالا ماماندارىنىڭ ءبىراز پىكىرلەرىن قويىنداپتەرىمە ءتۇرتىپ الدىم. نەگىزى، قاراپ وتىرساق، بىزگە وسى تەلەۆيدەنيە سالاسىنا ارنايى دايىندىعى بار، كاسىبي سىنشىلاردىڭ سانىن ارتتىرۋ قاجەت سياقتى. بۇل دا تەلەيندۋستريانىڭ ءبىر قۇرامداس بولىگى.

- ساياسي ساحنادا كىمدەردىڭ وي-پىكىرىمەن ساناساسىز؟

- شىنىن ايتسام، بۇگىنگى ساياسي ساحنادا جۇرگەندەردىڭ ىشىنەن ونداي ادامداردىڭ سانى اسا كوپ ەمەس.

- سوڭعى ۋاقىتتا تەلەارنالاردا ساياساتتانۋشى، اكتەر، ءانشى-تەلەجۇرگىزۋشىلەر كوبەيدى. بۇل رەسەي تەلەارنالارىنىڭ اسەرى مە؟

- مەنىڭ ويىمشا، وسى كەزگە دەيىن بىزدە دە، رەسەيدە دە جۋرناليستيكا­ داعدارىپ كەلدى. وسىدان 15 جىل بۇ­رىن، 10 جىل بۇرىن جارىق جۇلدىز دەڭ­گەيىنە جەتكەن جۋرناليستەردى بار­لىعىمىز اتاي الامىز. ال بۇگىنگى كۇنى گازەت سالاسىندا، تەلەۆيدەنيەدە ىستەپ جۇرگەندەردىڭ ىشىندە اسا تانىمال جۋرناليستەر بار ما؟ وتىرىپ ءتىزىپ بەرە الامىز با؟ مەنىڭ ويىمشا، جوق. ونىڭ كوپتەگەن سەبەپتەرى بار. ءباسپاسوزدىڭ قوعامداعى ورنى مەن ءرولى قاتتى السىرەدى. ءباسپاسوز قۇرالدارى رۋحاني كۇشتەن گورى اقپاراتتىق، سايا­سي توقپاققا اينالىپ كەتتى. ال توق­پاقپەن توقپاقتاسىپ جاتقاندا ونىڭ ويۋ-ورنەگىنە كىم نازار اۋدارادى؟ ىشكى تسەنزۋرا مەن جابىق تاقىرىپتاردىڭ سانى ارتتى. بۇنىڭ بارلىعى جۋرناليستيكاعا تەرىس اسەرىن تيگىزىپ، تۇلعالىق جۋرناليستيكانى جوق قىلدى. ال جۋرناليستيكاداعى تۇلعا دەگەن نە؟ ول ءسوز بەن ىسكە، جا­زى­لىپ جاتقان ماقالا مەن ءتۇسى­رى­لىپ جاتقان سيۋجەتكە دەگەن اسقان جاۋاپكەرشىلىك، بەلگىلەنگەن مەجەدەن تومەن تۇسپەۋ. بۇگىنگى الەم، قوعام مادەنيەتى، ونىڭ ىشىندە تەلەديدارى «جارىق جۇلدىزداردى» قاجەت ەتەدى. سوندىقتان دا بولار ءباسپاسوز نارىعىنداعى رەفورمانى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن قازاق تەلەۆيدەنيەسى وزىمەن ەنشىلەس سالالاردان تانىمال تۇلعالاردى يمپورتتاپ جاتىر. بۇل ۋاقىتشا ءۇردىس بولار. بۇنىڭ ءوزى كاسىبي جۋرناليستەرگە ۇناماۋى دا مۇمكىن. بىراق ىشكى باسەكەلەستىكتى كۇشەيتۋ ءۇشىن بۇنىڭ دا پايداسى بولادى. ءسىز ايتىپ وتىرعان تۇلعالاردىڭ ءبىرازى ءتۇبى وسى سالاعا يكەمدەلىپ، شىن مانىندەگى مايتالمان جۋرنا­ليستكە اينالۋى دا عاجاپ ەمەس. شىن­داپ كەلسەك، بۇگىنگى جۋرناليستيكا فاكۋلتەتتەرىنىڭ تۇلەكتەرىنە عانا نەگىزدەلگەن تەلەۆيدەنيە مەن ءباسپاسوز اسا قىزىقتى بولا المايتىن سياقتى بولىپ كورىنەدى. زامان وزگەرىپ جاتىر، كوپتەگەن تىڭ تاقىرىپتار، باعىتتار اشىلىپ كەلەدى. ولاردىڭ بارلىعىنا جۋرناليستىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ۋاقتىلى جاۋاپ بەرە المايدى دا. سوندىقتان ءدال بۇگىنگى تەلەۆيدەنيەگە باسقا سالالاردان كوپتەگەن ازاماتتاردىڭ كەلۋىن «قان جاڭارتۋ» دەپ تۇسىنگەنىمىز دۇرىس شىعار. بۇل دا ءبىر عالامات ەكسپەريمەنت. ءتۇبى باعاسىن بەرەتىن قازاق كورەرمەندەرى بولۋى كەرەك، باعا بەرۋ سولاردىڭ قولىندا.

اڭگىمەلەسكەن

قاراشاش توقسانباي،

«ەگەمەن قازاقستان»