(1894-1898 جىلدار ارالىعىنا زەرتتەمە)

ابايدىڭ شىعىسى جايلى ءسوزىمدى جالعاستىرىپ، بۇل جولى شىعىستان العان ءنارى قايسى؟ 1894-1898 جىلدار نەسىمەنەن ەرەكشە؟ ونى حاكىمدىك بيىكتىڭ قارساڭى دەۋىمىزگە دالەلدەر قايسى؟ دەگەن ساۋالداردىڭ جاۋابىن ىزدەپ كورمەكپىن. سول ءۇشىن اباي ءومىرىنىڭ ىشكى-سىرتقى وزگەرىستەرىنە ءجىتى ءۇڭىلىپ، سول زاماننىڭ اۋانىمەن تىنىستاۋعا تۋرا كەلەدى.

اباي العان اسۋ-بيىكتەر كوپ. سونىڭ ەڭ سوڭعىسى – «تاسديق» (قازىرگىشە 38-ءسوز) اتتى تراكتاتىنا قالام تەربەگەن 1899-1902 جىلدار. بۇل تازا حاكىمدىك ەڭبەك. ءبىزدى قىزىقتىرىپ وتىرعان بۇل كەزەڭ ەمەس، وعان دەيىنگى بەس جىل، ياعني حاكىم دەڭگەيىنىڭ قارساڭى. العاش رەت اباي  سۋفيستىك يدەيامەن شىعىستىڭ سوپى-اقىندارى ارقىلى تانىستى. شاكىرت اباي ساناسى احمەت ريزا يمامنىڭ مەدرەسەسىنەن وسىناۋ رۋحاني ءناردى ءسىڭىردى دەيمىز. بۇل جايىندا «اباي اقىندىعىنىڭ اينالاسى» اتتى ماقالاسىندا مۇحتار اۋەزوۆ: «جاقسى جايلاۋ، وزگەشە ءبىر قونىستىڭ شەتى تارتادى. ناۆوي، ءشامسي، سەيحالي اتتارىن اتاپ كەپ: «مادەت بەر، يا شاعيري ءفارياد» دەپ قىستىعىپ، «ءمادات» تىلەيدى»، – دەيدى. بىراق العاش تانىسقان شاعى مەن ونى تەرەڭ تۇسىنگەن ۋاقىت اراسى الشاق – وتىز جىلدان اسادى. ونىڭ شىعارماشىلىققا، الىس-جۇلىسقا دا تولى جىلدار بولعانىن ەسكەرىڭىز!

دەمەك، اباي قۇدايدى تانۋ، مۇسىلمانشا ايتساق، ماعريفاتۋللا جولىنا رۋحاني تولىسقان تۇستا قادام باستى. دالدىسىندە، بۇل 1894-1898 جىلدار. وسى جىلدارى ءتۇپ يەنى جانە ادامنىڭ بولمىسىن تانۋعا ىنتالى جۇرەك، شىن كوڭىلمەن كىرىسەدى، ونىڭ دالەلىنە ايگىلى ولەڭدەرى («اسەمپاز بولما ارنەگە»، «لاي سۋعا ماي بىتپەس...»، «مالعا دوستىڭ مۇڭى جوق...»، «كوك تۇمان – الدىڭداعى كەلەر زامان»، «اللا دەگەن ءسوز جەڭىل»، ت.ب.) مەن قارا سوزدەرىنە (10, 12, 13, 16, 17, 28, 34, 36) سۇيەنسەك تە جەتكىلىكتى.

ءتاڭىرىنى ىزدەگەن كوڭىل-كۇيى مەن ماقسات-مۇراتى 1895 جىلعى «لاي سۋعا ماي بىتپەس قوي وتكەنگە» ولەڭىندە بىلايشا ورىلگەن:

كۇنى-ءتۇنى ويىمدا ءبىر-اق ءتاڭىرى،

وزىنە قۇمار قىلعان ونىڭ ءامىرى.

...مەكەن بەرگەن، حالىق قىلعان ول لاماكان،

ءتۇپ يەسىن كوكسەمەي بولا ما ەكەن؟

قۇدايدى تانۋ جولىندا دەگەنگە ويشىلدىڭ وسى سوزىنەن ارتىق دالەل بولماسا كەرەك. ەندى ايتىلمىش جولعا قالاي تۇسكەنىن رەت-رەتىمەن باياندايىق.

1890 جىلداردىڭ تاپ باسىندا ءبىر اباي ەمەس، ەكى ابايدى كورەمىز. بىرەۋى كلاسسيك اقىن-اعارتۋشى ءھام ءومىر قازانىندا قايناعان قايراتكەر اباي، ەكىنشىسى، كوڭىلى رۋح ءورىسىن ىزدەپ شارق ۇرعان، گەني بولۋعا اينالعان اباي. ەكىنشى اباي قوعامنىڭ كەم-كەتىگىن عانا ەمەس، ءوز ءمىنىن دە كورگەن، قاتەلىكتەرىن موينىنا العان حالىمەن وزگەرەك. ماسەلەن، «ويعا ءتۇستىم، تولعاندىم» ولەڭىندە: «اقىل مەنەن بىلىمنەن ابدەن ءۇمىت ءۇزىپپىن» دەيدى. دەسە دەگەندەي، عىلىمنان اۋلاق قالعانى شىندىق-تىن. سوندىقتان كەمەڭگەر 1894 جىلدان وسى ولقىنى تولتىرماققا بار كۇش-جىگەرىن سالادى. بۇدان ون بەس جىلداي بۇرىن باتىس قاينارىنا قالاي بارسا، ەندى شىعىس بۇلاعىنا باس قويىپ، ونان مەيىرى قانعانشا سۋسىنداعانى اقيقات.

ومىردەرەگىنە جۇگىنەيىك. قولدا بار ەستەلىكتەر 1894 جىلدان اباي ءبىر بولىس ەلدىڭ جۇمىسى، مەيلى، ساۋدا-ساتتىقپەن دەيسىز بە، سەمەي قالاسىنا ءجيى قاتىناعانىنا سەندىرەدى. شىندىعىندا، قالاعا كوبىنە كىتاپتاردى جانە تىڭداۋشى ورتانى ىزدەپ تارتىپ وتىرعان. 1893 جىلدىڭ سوڭىندا بالالارىمەن كەڭەسە وتىرىپ، قاجەتتى قارجىنى جيناپ ءانيار مولداباەۆ دەگەن ءوزى وقىتقان ازاماتقا سەمەيدىڭ ورتالىعىنان مايقاراعايدان سالىنعان ەكىقاباتتى ەڭسەلى ءۇيدى ساتىپ اپەرگەن ەدى (بۇل ءۇي قازىر «م.اۋەزوۆ جانە الاش ارىستارى» مۋزەيى). بانك قىزمەتكەرى بولعان ءانيار وسى ءۇيدىڭ ۇلكەن دە جارىق بولمەسىن اعاسى ابايعا ارناپ، سوندا ەشتەڭەگە الاڭداماي، جازۋىن جازۋىنا قولايلى جاعدايدى جاساپ قويادى.

ابايدىڭ قالالىق ءومىرى، مىنە، وسى وقيعادان باستالعان. شاھارداعى ءومىرى مەيلىنشە ماعىنالى وتكەنى تاعى انىق. بۇل اباي دەسە، ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن، اقىندى ءبىر كورۋگە قۇمار قازاقتار كوبەيگەن شاق، مۇحاڭ ايتقانداي، «سىرت ەلدەردىڭ بارلىق باستى دەگەن كىسىلەرى ابايدىڭ اڭگىمە ماجىلىسىنە قۇمار بولىپ، اقىل وسيەتىن دە تىڭداعىسى كەلەتىن» كەز ەدى. سەمەيدە ايلاپ ايالداعان سوڭ، شاكىرت كەزىنەن بىلەتىن ۇلتى تاتار قۇربى-قۇرداستارىمەن سىرلاس، تامىر دوس بولىپ، قايتا تابىسادى. اتالعان اۋماققا اباي كادىمگى ءوز اۋىلىنىڭ ادامىنداي سىڭىسەدى (مىنە، وسى سەبەپتى ابايدىڭ قىرىق كۇندىك اسى سەمەيدە، جاڭاعى ءانياردىڭ ۇيىندە بەرىلگەن بولاتىن). ارينە، سول جاعالاۋدا قازىرگى جاڭاسەمەي بولىگىن مەكەندەگەن قاجى، حالفە، كوپەس دەيتىن قازاقتىڭ يگى جاقسىلارىمەن دە تىعىز ارالاسقان.

قارا سوزدەردىڭ ەدەۋىر بولىگى قالادا جازىلعانى شىندىق دەپ مويىندالۋى كەرەك. ءانياردىڭ بالاسى ساپارعالي اقساقال ءوزىنىڭ «اكەم ءانيار ابايدىڭ تاربيەلەپ وسىرگەن ادامى» دەگەن ەستەلىگىندە ءبىزدىڭ ۇيگە «اباي ءجيى كەلىپ ايلاپ، اپتالاپ، ءتىپتى جىلداپ جاتاتىن» دەپ كۋالىك بەرەدى («اباي» جۋرنالى، №3, 2016 جىل).  «ەسىمدى ءبىلىپ قالعان كەزدەردەن ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ەكىنشى قاباتىنداعى بولمەدە كىتاپ وقىپ يا بولماسا جازۋ جازىپ وتىرعان اباي اتانى كورەتىنمىن» دەپ ەسىنە الادى. دەمەك...، «مەن بالا كۇنىمدە ەستۋشى ەدىم» دەپ باستالىپ، قالىڭ ەلى قازاعىن وزگە ۇلتتارمەن سالىستىراتىن  ەكىنشى قارا ءسوز (مۇرسەيىت كوشىرمەسىندە 27-ءسوز), ءسىرا دا، ءانياردىڭ ۇيىندە جازىلعان. ويتكەنى، ونداعى نوعاي، سارت، ورىس – ۇشەۋى دە اباي مىنەزى مەن تۇرمىسىنا قانىق، كورشىلەرى رەتىندە كۇندەلىكتى ەتەنە ارالاسقان ۇلتتىڭ وكىلدەرى. ەكىنشى مىسال، 43-ءشى ءسوزى، وندا ويشىل جان قۋاتىنىڭ ءۇش ەلەمەنتىن اتاعان: «پودۆيجنىي ەلەمەنت» – بۇل تەز ۇعىنۋ دەگەن ءسوز; «سيلا پريتياگاتەلنايا ودنورودنوگو» – ۇقساس نارسەلەردىڭ ءبىر-بىرىنە تارتىلۋى; «ۆپەچاتليتەلنوست سەردتسا» – مۇندا ءتورت نارسەگە مۇقيات بولۋ كەرەك...» دەپ. كەلتىرىلگەن ابزاتس تا قالالىق بەلگى سياقتانادى ماعان. قىسقاسى، قالانىڭ تىنىسى بار قارا سوزدەر بارشىلىق.

ءبارىن ايت تا، ءبىرىن ايت، كەشەگى كەڭەستىك زاماندا اباي قالالىق كىتاپحانادان شىقپاي، كەرەگىن سونان تاۋىپ وتىردى دەگەن كوزقاراس باسىم بولدى. 1879-1884 جىلدارى جەر اۋدارىلعان ورىس دوستارىمەن اعارتۋشىلىق ارنادا تابىسقانى، جاقىن تارتقانى تالاسسىز اكسيوما. بىراق ون جىلدا ەرتىستەن كوپ سۋ اقتى، احۋال وزگەردى. اقىننىڭ قورشاعان ورتاسى عانا ەمەس، جان سارايى، ويلاۋ جۇيەسى دە تۇرلەندى، جاڭالاندى. ەندىگى ىزدەگەن كىتاپتارى دا ويشىلدىق ورىستەن ەكەنىن ەسكەرۋىمىز كەرەك.

ءبىر گۋبەرنيا ەلدىڭ جۇرەگى بولعان سەمەيدەگى اباي ءومىرى «اباي جولى» ەپوپەياسىنىڭ كەيىنگى تاراۋلارىندا ءجيى كەزدەسىپ وتىرادى. بۇل جايدان جاي ەمەس. ءانياردىڭ ءۇيى تۇرعان جەر، تاتار سلوبودكاسى دەلىنەتىن ءسان-سالتاناتى جاراسقان اۋماق، بۇكىل قالانىڭ جۇرەگى ەسەپتى ەدى. اينالا دۇكەندەر، كەڭسە مەن مادەني وشاقتار، ەركە ەرتىس جاعاسىندا پاروحود توقتايتىن الاڭى بار ءۇش قاباتتى اسەم عيمارات (بۇل عيمارات قازىر دە بار، وندا ايگىلى بۋ ديىرمەنى ورنالاستى). بۇدان بولەك، مەشىت-مەدرەسەلەر بوي كوتەردى جاڭادان (جيىنى جەتى مەشىت). ءاربىرىنىڭ سورەلەرىندە كىتاپتار ءيىن تىرەسىپ تۇراتىن-دى. سەنىڭىز، سول سورەلەردەن قازان قالاسىندا باسىلعان كىتاپتىڭ ءبارى دەرلىك تابىلاتىن-دى. قۇران، وزگە دە كيەلى جازبالاردىڭ  ءتاپسىرى، ەڭ باستىسى، ءجاديتشىل مۇسىلمان ويشىلدارىنىڭ، ءال-فارابي اۋدارعان ەجەلگى گرەك فيلوسوفتارىنىڭ ەڭبەكتەرى، سونداي-اق، ورتاعاسىرلىق «كامىل ادام» تانىمىنا قاتىستى قۇندى ادەبيەتتەر بارشىلىق ەدى. ىلكىدە اتالعان ماقالاسىندا مۇحاڭ: «سونىمەن، ءوز تۇسىندا، ءحىح عاسىردىڭ ەكىنشى جارىمىندا، شىعىس ىلىمىندە مايدانعا شىعا باستاعان جاڭاشىل، راتسيونالشىل ءدىن رەفورماشىلارىنىڭ شەنىنە ارالاسادى. اباي تاتاردان شىققان حايىم ناسيري الدىنداعى شيھابيدين ءمارجانيدى قوستايدى»، – دەيدى. جاديتشىلدىك قوزعالىستى مەڭزەگەنى. «ءتارجىمان» گازەتىنىڭ ەگەسى سماعۇل عاسپيرينسكي باستاتقان ءجاديتشىل زيالىلار سحولوستيك ءدىندى دە، ەسكىرگەن وقۋ جۇيەسىن دە قاتتى سىنعا العان-دى. ولاردىڭ مۇراتى – قاراڭعىلىققا ورانعان مۇسىلمان قاۋىمىن وياتۋ، ەۋروپا حالقى سياقتى، جارىققا، عىلىم-ءبىلىم جولىنا سالۋ بولدى. ارينە، ءدىن يسلام نەگىزىندە. «جاڭاشىل رەفورماشىلار شەنىنە اباي دا ارالاستى» دەۋىمەن مۇحاڭ قازاق دالاسىندا جاديتشىلدىك بۇلاعى – اباي مۇراسى ەكەنىنە مەڭزەپ وتىر.

ءسوز سوزدەن تۋادى، سەمەي ءسيتيدىڭ سول جاعالاۋى – زارەچنايا سلوبودكاعا 1897 جىلدىڭ كۇزىندە وتەتس سەرگي دەگەن ميسسيونەر ۋاكىل-پوپ كەلگەن عوي. قازاق بالالارىن شوقىندىرۋعا ارنالعان ميسسيونەرلىك شىركەۋدىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا. ول مۇسىلمان قاۋىمىنان ءبىر ادام مەنىمەن پىكىرتالاسقا (ول كۇندە «باقاس» دەيدى) شىقسىن دەپتى. حريستيان جانە يسلام دىندەرى بويىنشا جەكپە-جەككە شاقىرعان عوي ساباز. سوندا ساسقالاقتاعان تاتار، قازاق حالفە، يمامدارى ابايعا جۇگىنىپتى ء(ۇش ساعاتقا سوزىلعان باقاس سوڭىندا ەكى عۇلاما دارۆينيزم قاۋىپتى ءىلىم دەسىپ ءوزارا ۇعىسادى، ايتسە دە اباي جەڭدى، ويتكەنى، قارسىلاسىنا «يسلام – حاق ءدىن» ەكەنىن  مويىنداتتى دەيدى كوزى كورگەندەر).

قۇداي جولى – كامالات جولى. اباي كامالاتقا جەتكەنىنە باستى دالەل – 1899-1902 جىلدارى جازىلعان «تاسديقات» (قازىرگىشە 38-ءسوز) تراكتاتى. ونىڭ باستاپقى بولىگى –  «اللا تاعالانى تانىماقتىق» ءىلىمى، تەڭىزدەي تەرەڭ ىزدەنىسسىز كونبەيدى. ءتۇپ يەنىڭ ءسۇبۋتيا سيپاتتارىن تاعريفلاپ تانۋ – اباي جاڭالىعى: «ەگەر دە ول سيپاتتارىمەن تاعريفلاماساق، بىزگە ماعريفاتۋللا قيىن بولادى» دەپ تۇيەدى.

تىزە بەرسەك، تراكتات تاڭعاجايىپ جاڭالىققا تولى. قۇدايدى تانۋ – بارشا عىلىمنىڭ شىڭى. ونىڭ زەرتتەۋ مەتوديكاسىن انىقتاۋ، سول ىزدەنىس ارقىلى بۇرىن-سوڭدى بولماعان جاڭالىقتار اشۋ – ەشبىر عالىمعا قول ەمەس، تەك سيرەك حاكىمنىڭ عانا سىباعاسى ەكەنى حاق.

قورىتا ايتقاندا، 1894-1898 جىلدار اباي الەم ويىنىڭ الىبى بيىگىنە  باسقىشتاعانى انىقتالىپ وتىر. شىعىس قاينارىنان ىزدەگەنىن مەشىتتەر كىتاپحاناسىنان تاپتى، كەيبىر ادەبيەتتەردى تاتار دوستارى ارقىلى قازان قالاسىنان العىزدى دەۋگە بەيىلمىز. بىراق اباي قۇدايدى رۋحاني كىتاپتار ارقىلى تانىعان ەكەن دەگەندىك قاتە تۇجىرىم. بىردەن ايتايىق، جۇرەك كوزىمەن تانىپ، بىلگەن. قۇداي دەگەن – جان (رۋح). رۋحتى رۋح قانا تاني الماق. وزگەسى حاققا جول ەمەس. باسقاشا ايتقاندا، تىلسىمدى كىم تانىسا، سول حاكىم، سول «جۇمباق ادام». عالىم اتاۋلى تەك جارىق دۇنيەنى تانۋدىڭ جۇيرىگى.

ەندى ابايدىڭ 1897 جىلعى «اللا دەگەن ءسوز جەڭىل» ولەڭىنە زەيىن قويىپ، ونىڭ «ىشتەگى سىرىن اڭعارۋعا» تالپىنىپ كورەيىك.

باستاپقى شۋماعى:

اللا دەگەن ءسوز جەڭىل،

اللاعا اۋىز قول ەمەس.

ىنتالى جۇرەك، شىن كوڭىل،

وزگەسى حاققا جول ەمەس.

سوڭعى ەكى جول قۇدايدى تانۋ تەك جۇرەك كوزىمەن دەيدى.   ءبىلىم (سوعان سايكەس سەنىم دە) باستاعى جانە جۇرەكتەگى بولىپ ەكىگە بولىنەدى. شىن يمان ەگەسى بولۋ شارتى – جۇرەكتەگى ءبىلىم. اباي: «عالىمداردىڭ ناقلياسىمەنەن مۇسىلمان يمان تاقليدي (ەرىپ يمان كەلتىرۋ) قىلادى. حاكىمدەردىڭ عاقلياتىمەنەن جەتسە، يمان ياكيني (شىنايى سەنىم) بولادى» (38-ءسوز) دەپ وسىنى ناقتىلاپ، ءتۇسىندىرىپ بەرەدى.

ەكىنشى شۋماقتا اباي:

دەنەنىڭ بارشا قۋاتى

ونەرگە سالار بار كۇشىن.

جۇرەكتىڭ اقىل – سۋاتى،

ماحاببات قىلسا ءتاڭىرى ءۇشىن، –

دەيدى. بۇل ءوزىن تانىعان كىسىنىڭ ءسوزى، ويشىلدىڭ ءوز ءومىر تاجىريبەسىنەن العانى. ءوزىنىڭ پوەزياسى مەن قارا سوزدەرى – ءتاڭىرىنى سەزىپ، وعان ماحاببات قىلۋىنىڭ جەمىسى ءارى قايتارىمى ەكەنىن بىلگەن اباي. ونەردىڭ شىڭىنا جەتسەم، اقىلىم –  جۇرەكتىڭ سۋاتىنا اينالسىن دەسەڭ وسىنى قىل دەيدى.

ولەڭنىڭ ءۇشىنشى شۋماعىنا كەلەيىك.

اقىلعا سىيماس ول اللا،

تاعريپقا ءتىلىم قىسقا اھ!

بارلىعىنا ءشۇباسىز،

نەگە ءماۋجۇت ول كۋا.

اللانىڭ زاتى تۇگىل، سيپاتىنا دا (تاعريپقا) ءتىل قىسقا، ويتكەنى، اللا ولشەۋسىز. اتتەڭ-اي دەسەك تە، اللانىڭ بار، ءبىر ەكەندىگى ءشۇباسىز («بارلىعىنا ءشۇباسىز»). نەگە؟ سەبەبى، دۇنيەدە نە نارسە بار ء(ماۋجۇت) بولسا، سول اللا بارلىعىنىڭ كۋاسى دەيدى اباي. وسىناۋ اپ-انىق تانىمدى «نەگە ءماۋجۇت» تىركەسى اقساتىپ-اق تۇر. ساۋال سوزگە اينالىپ كەتىپ.  ابايدىڭ تۇپنۇسقادا: «نە – ءماۋجۇت، سول – كۋا»، – دەگەنىنە كامىلمىز. سەبەبى، يسلام فيلوسوفياسىندا «ءال-احاد ء(بىر) ءۋا ءال-ۋجۋد (بار)» دەگەن ىرگەلى تەوريانىڭ ءبىرى. بۇرمالانعان ولەڭ جولى، ەرتە-كەشى جوق، تۇزەتىلۋى كەرەك دەگەن ويدامىن.

قۇدايدى تانۋ جايلى ولەڭىن حاكىم اباي بىلايشا قورىتادى:

اقىل مەن حاۋاس بارلىعىن (اللانىڭ)

بىلمەيدۇر، جۇرەك سەزەدۇر.

مۇتاكالليمين، مانتيكين،

بەكەر، بوسقا ەزەدۇر.

حاقتى تانۋ جانە ءتۇسىندىرۋ تەك حاكىمنىڭ ءىسى ەكەنىن ايتتىق. ويتكەنى، اقىل مەن حاۋاس (باستاعى اقىل مەن سىرتقى بەس سەزىم) جاراتۋشىنى تانۋعا شاراسىز – «بىلمەيدۇر». اللانىڭ بارلىعىن، ياكي ماحابباتى مەن حيكمەتىن تەك «جۇرەك سەزەدۇر» (يسلامدا ونى «ءحال ءىلىمى» دەيدى).

بىراق كاللامشى (فيلوسوف) جانە مانتيكين (لوگيك) عالىمدار قۇدايدى باستاعى اقىلمەن تانۋعا بولادى دەپ سانادى. ءسويتىپ، وزدەرى دە، جاماعات تا قاتتى اداستى. نانىمدى تانىمنان جوعارى قويۋ، حاكىمنىڭ ءىلىمىن ء(پىردىڭ ءرولىن) جوققا شىعارۋ وسىنىڭ سالدارى. يمان دەگەن – جۇرەك تازالىعى. ءدىننىڭ مىندەتى دە، حاق ماعريفاتى دا – وي مەن جۇرەكتى تازالاۋ، اباي سوزىنشە، «ىشتەگى كىردى قاشىرۋ». ايتپەسە دۇنيە ويران بولماق. ءسويتىپ، ابايدىڭ «بەكەر، بوسقا ەزەدۇر» دەپ قاتتى سىناعانى دۇنيە ويران بولارىن كورە بىلگەندىگى دەيمىز.

كوزى اشىق، كوڭىلى وياۋ وقىرمان بىلە ءجۇرسىن دەگەن نيەتپەن جاساعان وي-شولۋىم وسىمەن ءتامام. ونان شىعار قورىتىندى: ۇلى ءومىردىڭ بەس جىلىن (1894-1898) حاكىم اباي ەۆوليۋتسياسىنىڭ قۇدايدى تانۋ بەلەسى دەسەك دۇرىستىق. ماسەلەگە ءار قىرىنان كەلىپ، دالەلدىڭ ءبىرى رەتىندە «اللا دەگەن ءسوز جەڭىل» ولەڭىن تالداپ وتتىك. حاكىمنىڭ ورنىن عالىم باسقان جاعدايدا دۇنيەنىڭ ويران بولاتىنىن جەتكىزۋگە تالپىندىق. سىرتقى قالىپتىڭ ىشكى مازمۇننان باسىم ءتۇسۋىنىڭ سىرى نەدە؟ سالافيستىك، ۋاحاببيستىك اعىمداردىڭ سوپىلىققا قارسى مايدان اشقانى نەسى؟ ءداستۇرلى يسلامنان پايدا الۋ جايىندا اباي ءىلىمى نە دەيدى؟ دەگەن سياقتى ماسەلەلەردى كەلەسى جولى ىزدەستىرىپ كورمەكپىن.

اسان وماروۆ

Abai.kz