قۋاندىق شاماحايۇلى. اباي اتاعان «بەس نارسە»
ادام بولامىن دەگەن قازاققا كەزىندە اباي بەس نارسەدەن قاشۋدى، بەس نارسەگە اسىعۋدى وسيەت ەتىپ كەتكەنى ءمالىم. بۇل سوزگە وي جۇگىرتىپ قاراعان جان ونىڭ جەكە ادامعا ەمەس، ىرگەلى ەلدىڭ تاعدىرىنا الاڭداپ ايتقانىن انىق اڭعارادى.
الەم كوشىنە ىلەسىپ، دامۋدىڭ جاڭاشا جولىن تاڭداعان ءاربىر ەل ءۇشىن ادامزاتقا ءتان وزىق تەحنولوگياعا ۇمىلۋدىڭ، دۇنيەدەگى سان الۋان بايلىقتان ءوز ۇلەسىن الۋدىڭ، ورتاق بيلىككە ارالاسۋدا وزگەلەرمەن تەڭ قاقىلى بولۋدىڭ ماڭىزى ايىرىقشا. سول ءۇشىن دە حالىقارالىق نارىقتا ءوز ورنىن ويىپ تۇرىپ الۋعا جانە ونى ساقتاپ قالۋعا، پايداسىن ەسەلەپ، ۇپايىن تۇگەندەۋگە بارىن سالادى. ءوز ەلىنىڭ بيزنەستىك ماقساتىن الەمدىك ارەنادا جۇزەگە اسىرۋ جولىندا جان اياماي كۇش سالۋعا مىندەتتى تۇلعالاردىڭ الدىڭعى قاتارىندا مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى جوعارى لاۋازىمدىلار تۇرۋعا ءتيىس.
ول ءۇشىن وركەنيەتتى الەمدە دامۋشى ەلدەر قاتارىنداعى ءبىز سەكىلدى جۇرت تابيعي بايلىعىمىزدىڭ كوپتىگىن العا تارتىپ، ارزان جۇمىس كۇشىمىزدى ارتىقشىلىققا ساناۋ بەكەرشىلىك بولماق. ەڭ باستىسى، وزگەلەرمەن باسەكەگە تۇسەتىن ءتول ونىمدەرىمىزبەن، ۇزدىك تەحنولوگيامىزبەن ماقتانىپ جۇرسەك، قانەكي!
جۋىقتا ۇلتتىق تەلەارنا ءجۋرناليسى ماسكەۋ قالاسى تۇرعىندارىنان قازاقستاندا جاسالعان قانداي ونىمدەردى بىلەتىندىگىن سۇراپ جاتىر. رەسەيلىكتەر كورشى قىرعىز ەلىندە نە جاسالاتىنىن بىلەتىندىگىن، ال، قازاقتىڭ ەشبىر تاۋارىن كورۋ تۇرماق ەستىمەگەندەرىن جاسىرمادى.
ادام بولامىن دەگەن قازاققا كەزىندە اباي بەس نارسەدەن قاشۋدى، بەس نارسەگە اسىعۋدى وسيەت ەتىپ كەتكەنى ءمالىم. بۇل سوزگە وي جۇگىرتىپ قاراعان جان ونىڭ جەكە ادامعا ەمەس، ىرگەلى ەلدىڭ تاعدىرىنا الاڭداپ ايتقانىن انىق اڭعارادى.
الەم كوشىنە ىلەسىپ، دامۋدىڭ جاڭاشا جولىن تاڭداعان ءاربىر ەل ءۇشىن ادامزاتقا ءتان وزىق تەحنولوگياعا ۇمىلۋدىڭ، دۇنيەدەگى سان الۋان بايلىقتان ءوز ۇلەسىن الۋدىڭ، ورتاق بيلىككە ارالاسۋدا وزگەلەرمەن تەڭ قاقىلى بولۋدىڭ ماڭىزى ايىرىقشا. سول ءۇشىن دە حالىقارالىق نارىقتا ءوز ورنىن ويىپ تۇرىپ الۋعا جانە ونى ساقتاپ قالۋعا، پايداسىن ەسەلەپ، ۇپايىن تۇگەندەۋگە بارىن سالادى. ءوز ەلىنىڭ بيزنەستىك ماقساتىن الەمدىك ارەنادا جۇزەگە اسىرۋ جولىندا جان اياماي كۇش سالۋعا مىندەتتى تۇلعالاردىڭ الدىڭعى قاتارىندا مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى جوعارى لاۋازىمدىلار تۇرۋعا ءتيىس.
ول ءۇشىن وركەنيەتتى الەمدە دامۋشى ەلدەر قاتارىنداعى ءبىز سەكىلدى جۇرت تابيعي بايلىعىمىزدىڭ كوپتىگىن العا تارتىپ، ارزان جۇمىس كۇشىمىزدى ارتىقشىلىققا ساناۋ بەكەرشىلىك بولماق. ەڭ باستىسى، وزگەلەرمەن باسەكەگە تۇسەتىن ءتول ونىمدەرىمىزبەن، ۇزدىك تەحنولوگيامىزبەن ماقتانىپ جۇرسەك، قانەكي!
جۋىقتا ۇلتتىق تەلەارنا ءجۋرناليسى ماسكەۋ قالاسى تۇرعىندارىنان قازاقستاندا جاسالعان قانداي ونىمدەردى بىلەتىندىگىن سۇراپ جاتىر. رەسەيلىكتەر كورشى قىرعىز ەلىندە نە جاسالاتىنىن بىلەتىندىگىن، ال، قازاقتىڭ ەشبىر تاۋارىن كورۋ تۇرماق ەستىمەگەندەرىن جاسىرمادى.
سوعان قاراماستان، بۇرىن جاساپ كەلگەن بىردەمەلەرىمىزدى جەتىلدىرۋدىڭ، الدىمەن ىشكى نارىعىمىزدا سۇرانىستى ءوسىرىپ الىپ، كەيىن ەكسپورتقا شىعارۋدىڭ قامىن بۇگىننەن باستاپ ويلاستىرماساق، وسى كۇيى الەم ەلدەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ارتتا قالعاندارىنىڭ وزىنە قۇلدىق ۇرىپ، ءوتىمسىز تاۋارلارىنىڭ تۇتىنۋشىسى بولىپ قالا بەرەتىن ءتۇرىمىز بار. دۇنيەجۇزىنە ۇلتتىق برەندىمىزبەن، ءوز تەحنولوگيامىزبەن عانا تانىلماساق، بولعانىنان بولادىسى قىزىق «ەكسپومەن» دە الىسقا شابا المايمىز. بۇدان بۇرىن الاۋلاتىپ وتكىزگەن ءتۇرلى سامميت، فورۋمداردان، «توراعالىعىمىزدان» بۇگىن نە قالدى؟ الەم ءبىزدى تانىعانى بار بولسىن، اقش-تىڭ جاڭا مەملەكەتتىك حاتشىسىنىڭ ءوزى ەلىمىزدىڭ اتاۋىن ەسىنە تۇسىرە الماي قىرعىزبەن شاتاستىرىپ جاتسا. اۋەلى، اتىشۋلى اۋعانستان ەكەن دەپ ويلاپ قالماعانىنا شۇكىر دەمەسكە لاجى جوق.
جەڭىل ونەركاسىپ، تۋريزم، تاۋ-كەن سالاسى مەن اقپاراتتىق تەحنولوگيادا باسەكەگە قابىلەتتى برەند جاساۋعا كىرىسپەي كەجەگەمىز كەرى تارتا بەرسە، حح عاسىردىڭ باسىندا الاش كوسەمدەرى ايتىپ كەتكەندەي تاعى دا «اي، قاپ!» دەپ سان سوعارىمىز ايدان انىق.
ارينە، شەشىمىن كۇتكەن ماسەلە شاشەتەكتەن. مامانداردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، قۋات كوزدەرى، جول قاتىناس سەكىلدى ينفراقۇرىلىمداردان تۋىندايتىن پروبلەمالاردى شەشۋ ءۇشىن جۇمسالاتىن قىرۋار قارجىدان بۇرىن جەكە تۇلعادان باستاپ، ۇلتتىق كومپانيالاردى، ءتىپتى بۇكىل قوعامدى تولىعىمەن قامتيتىن جاعىمدى وزگەرىستەر قالىپتاستىراتىن تەتىك قاجەت ەكەن. ول ءۇشىن ون ويلانىپ، ءجۇز تولعانساڭ دا اينالىپ كەلىپ، قوعامدىق-ساياسي ومىرىمىزدە سول باياعى قۇنانبايدىڭ بالاسى ابايدىڭ ايتىپ كەتكەن «بەس نارسەگە اسىق بولۋ» تۋرالى وسيەتىنە كەلىپ تىرەلەسىڭ.
ولاي بولسا، بارشا قازاقتىڭ جەكە ومىرىندە، ساياسي، قوعامدىق، الەۋمەتتىك ومىرىندە ابايدىڭ سوزدەرىمەن تاقىرىپتالعان بەس قابىلەتتىلىكتى قالىپتاستىرساق، مۇرتىمىزدى بالتا شاپپاس دەگەن ويعا كەلدىم.
ءبىر. «وڭكەي جالعان ماقتانمەن، شىننىڭ بەتىن بوياما»
ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك ءومىردىڭ وزەكتىلىگىن ءارى جاعدايدى دالمە ءدال ايقىندايتىن دايەكتى دە شىنايى زەرتتەۋگە نەگىزدەلگەن اقپارات پەن تەرەڭ تۇجىرىمنىڭ ماڭىزدىلىعى بۇگىنگى تاڭدا ايتارلىقتاي. جالپى الەمدىك تاجىريبەدەن بەلگىلى بولعانداي، بەلگىلى ءبىر ەلدىڭ تۇرعىندارى ساپالى ءارى ناقتى اقپاراتپەن قامتىلماسا جانە حالقى ونىڭ جاقسى-جامانىن ايىرۋعا قابىلەتتى بولماسا ونداي جۇرتتى ارتتا قالعان كەرىتارتپالار قاتارىنا جاتقىزادى ەكەن. مۇنداي ەلدىڭ اقپاراتتىق اعىنىن تۇيىقتالعان، ەركىندىكتەرى شەكتەلگەن توپتارعا قوسىپ، دامۋ كورسەتكىشتەرىن مەشەۋلىككە بالايدى.
ولاي بولسا، الەمدەگى «جوعارى دامىعان، باسەكەگە بارىنشا قابىلەتتى وتىز ەلدىڭ» قاتارىنا ەنۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن مىناعان قول جەتكىزۋىمىز كەرەك: بىرىنشىدەن، اقپارات الۋ، ونى ەركىن تاراتۋ مۇمكىندىگىن قامتاماسىز ەتۋمەن قاتار ەلدە بارلىق مەملەكەتتىك قىزمەت اشىق جاريالى بولۋعا ءتيىس. ەكىنشىدەن, جۋرناليستەر قانداي ءبىر ساياسي كۇشتەردىڭ ىقپالىنان اۋلاق بەيتاراپ تۇرۋعا ءتيىس. جۇيەلى، ءادىل اقپارات قوعامداعى ءار سۋبەكتىنىڭ جەكە قادامىنا جاعىمدى ىقپال ەتۋمەن بىرگە ونىڭ الەۋەتىن ارتتىرادى، وي ءورىسىن كەڭەيتەدى، ءبىلىمىن بايىتادى. ساپالى ءارى پايدالى اقپارات جالپىعا ورتاق سيپاتتا دەر كەزىندە جەتىپ تۇرۋى ەركىن ەكونوميكالىق نارىقتىڭ نەگىزىن قالىپتاستىراتىن شەشۋشى فاكتور.
باتىستا قارجى نارىعىنداعى قۇندى قاعازداردىڭ باعاسىنا اسەر ەتۋى ىقتيمال اقپاراتتى رەسمي تۇردە كوپكە جاريالاماي تۇرىپ، الدىن الا زۇلىمدىق جولدارمەن ءبىلىپ السا جانە ونى جەكە مۇددەسىنە پايدالانسا، ونداي تۇلعالارعا مىندەتتى تۇردە قىلمىستىق ءىس قوزعايدى.
مىسالى، امەريكا بيزنەس الەمىنىڭ جۇلدىزى سانالاتىن، تۇرمىستىق زاتتارىن برەندكە اينالدىرعان ماريا ستيۋار دەگەن ايەلگە بىر كومپانيانىڭ اتقارۋشى ديرەكتورىنىڭ كومەكشىسى ماڭىزدى شەشىمنىڭ قابىلدانعالى جاتقانىن تەلەفون ارقىلى حابارلاپ ۇلگەرەدى. ول ءوزىنىڭ قۇندى قاعازدارىن جەدەل تۇردە ساتىپ «ىشكى ساۋدانى» (insider trading) قىزدىرعانى ءۇشىن التى اي اباقتىعا قامالعان ەكەن. ونىڭ ءمانى مىنادا، قۇندى قاعازدىڭ باعاسى ءۇش ەسەگە قۇلدىراۋىنان بۇرىن ۇلگەرىپ، ساتقانى وزگەلەردەن ارتىقشىلىق يەلەنۋ بولىپ تانىلعان. ونداي جاعدايدا كىم بولسا دا زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرەدى. قوعامدا ەشكىمگە ارتىقشىلىق بەرىلمەيدى.
ال، بىزدە بولسا شە؟ مينيستر، اكىم، باسشى اتاۋلىنىڭ كوبىسىنىڭ ايەل، بالا-شاعالارىنىڭ اتىنا تىركەتىپ قويعان جەكە بيزنەستەرى بارى بۇگىندە ەشكىمگە قۇپيا ەمەس. مۇنداي جاعدايدا اقپارات الۋ مەن تاراتۋداعى تەڭدىكتى، كاسىپكەرلىك سالاسىنداعى مولدىرلىك پەن ادىلەتتىكتى ءسوز ەتۋدىڭ ءوزى كۇلكىلى بولىپ كورىنەتىن شىعار. دەگەنمەن، الەمدىك ستاندارتقا جەتۋدى ماقسات ەتكەنىمىزبەن ماقتاناتىن جۇرتپىز عوي، نەگە وعان ءوزىمىز ساي بولماسقا.
ەكى. «مال كەتەر، مازاڭ كەتەر، ار بۇيىرماس»
جەكە تۇلعالار مەن جالپى قوعام مادەنيەتىنىڭ ادامزاتقا ورتاق ءبىر ولشەمى بار. ول - ءبىلىپ نەمەسە بىلمەي جاساعان قاتەلىكتەرىن اشىق جاريالى تۇردە قوعام الدىندا مويىنداۋ جانە جۇكتەلگەن جاۋاپكەرشىلىك پەن ايىپتاۋلاردى قابىلداۋ! ەگەر بۇلاي بولماعان جاعدايدا ولقىلىق اتاۋلىدان قوعام ەشقاشان كوز اشپايدى، بىلىق-شىلىقتىڭ ءبارى قايتا اينالىپ سوعا بەرەدى.
بىزدە تولىق زەرتتەلىپ لايىقتى تۇجىرىمدالماۋدىڭ سالدارىنان قابىلدانعان شەشىمدەردىڭ قاتەلىكتەرى جۇزەگە اسىرا باستاعان ساتتە-اق اشكەرە بولىپ، قوعامدا سىنعا ۇشىراپ جاتادى. ءتىپتى كەيبىر زاڭداردىڭ شيكىلىكتەرى ءاردايىم سىر بەرىپ، قايتا قاراۋعا، قوسىمشا تولىقتىرۋلار ەنگىزۋگە ۇسىنىلادى. ونى ايتاسىز، جىل سايىنعى بيۋدجەتتەن بولىنگەن قىرۋار قاراجاتتىڭ يگەرىلمەي قالاتىن تۇستارى دا جەتكىلىكتى. بىراق، ول ءۇشىن الدە ءبىر شەنەۋنىكتىڭ جاۋاپ بەرگەنىن، قاتەلىگىن مويىنداپ اعىنان جارىلعانىن كورمەيمىز.
شەتەلدىك كومپانيالارمەن، ينۆەستورلەرمەن جاسالعان ءتۇرلى دەڭگەيدەگى كەلىسىم شارتتاردىڭ قاتەلىكتەرى مەن شيكىلىكتەرى، جەرگىلىكتى جۇمىسكەرلەر مۇددەسىنىڭ اياققا تاپتالۋى، ەڭبەكاقى تولەۋدەگى الالاۋشىلىقتار ۇنەمى ايتىلىپ، جازىلىپ جاتادى. سوناۋ جىلدارى پرەزيدەنت ءوزى وتكىزگەن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ وتىرىستارىندا دا تالاي بىلىقتاردىڭ بەتى اشىلدى. «قازتەلەكوم» باسشىسىنىڭ ايلىق جالاقىسى الەمدىك رەكوردقا جەتكەندىگى، ۇلتتىق كومپانيالاردا تۇك بىتىرمەي وتىرىپ اقشانى كۇرەپ الاتىندار تۋرالى قوعامدى دۇرلىكتىرەر اڭگىمەلەر ورتشە قاۋلاپ ءوتتى.
قانشا جەردەن پارمەنسىز دەسەك تە پارلامەنت قابىرعاسىندا دا نەشە ءتۇرلى قارجى قۇيتىرقىلارى تۋرالى دەرەكتەر كەلتىرىلىپ، دەپۋتاتتىق ساۋالدار جولدانىپ، مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ ورىندالماي جاتقاندىعىنا الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىلىپ جاتادى. جۋىقتا كيپر بانكىنە اپارىپ اقشاسىن تىققان الدەبىر وليگارحتىڭ تاعى ءشيى شىعىپ جاتىر. داعدارىسقا ۇشىراعان جات جۇرتتىقتار ونىڭ ەلەۋلى بولىگىن سىپىرىپ الماقشى.
جۋىقتا «31 ارنا» ارقىلى كورسەتىلگەن تەلەحاباردا كاسىپكەرلەر قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى ساتىپ الۋلار بويىنشا تەندەر وتكىزەتىن شەنەۋنىكتەر بۇرىن «وتكات» ءۇشىن ون پايىزدى الاتىن بولسا، ەندى ەلۋ پايىزعا اۋىز سالاتىن بولعانىن مالىمدەدى. بۇل نەتكەن تويىمسىزدىق؟ قىلمىستىڭ وسىنشاما اۋىر ءتۇرىن، جەمقورلىقتىڭ اسقىنىپ كەتكەن قاۋىپتى ارەكەتىن تەلەارنا ارقىلى ءبىرىمىز ادەتتەگى جاعدايدى تانىستىرعانداي ايتىپ، قالعانىمىز شىمىرىكپەستەن تىڭداپ وتىراتىن بولىپپىز. ناعىز دابىل قاعاتىن، بۇكىل قوعام بولىپ ويبايعا باساتىنداي-aق ادام توزبەس بىلىق قوي، بۇل دەگەنىڭ بارىپ تۇرعان... ال، مۇندايعا كەلگەندە بەينە ءبىر ءبارىمىز ىمىرالاسىپ، ءبولىسىپ جەپ وتىرعانداي «تولەرانتتىلىعىمىز» ۇستاپ، ءۇنسىز قالا سالامىز.
نەشە ءتۇرلى سۇمدىق پەن ارسىزدىققا ەتىمىز ۇيرەنىپ العانى سونشالىق، ساپاسىز قىزمەتتىڭ سالدارىنان تۋىنداپ جاتاتىن كوپ كەلەڭسىزدىكتى ادەتتەگى كورىنىس رەتىندە قابىلداي سالاتىن بويكۇيەزدىككە ۇرىنىپ بارامىز. ءتىپتى، «بەسوبا» تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ قۇلاپ تۇسكەنىنە دە كوز ۇيرەنىپ كەتەر ءتۇرىمىز بار. ەندىگى جەردە ونىڭ ءار وڭىردە قايتالانا بەرۋىنە دە «تۇسىنىستىكپەن» قاراپ ماسقارا بولماساق يگى. ەگەر مۇندايعا بۇكىل ەل بولىپ توزبەيتىن، لايىقتى تۇردە تويتارىس بەرەتىن احۋالدى قالىپتاستىرساق قانا قوعامدى تازارتۋعا قوماقتى ۇلەس قوسامىز. «كوپ قورقىتادى، تەرەڭ باتىرادى» دەمەيتىن بە ەدى.
ءۇش. «باقپەن اسقان پاتشادان، ميمەن اسقان قارا ارتىق»
تۋىستىق نەمەسە كلاندىق توپتار ۇستەمدىك قۇرعان قوعامدا شىن دارىندىلار مەن ءوز ءىسىنىڭ حاس شەبەرلەرىنىڭ دە «ەكى قولىنا ءبىر كۇرەك» تابىلماي جاتۋى اسا تاڭدانارلىق جايت ەمەس. بيلىك ورگاندارىنىڭ وزىنە ەلدەگى ايتۋلى ازاماتتاردىڭ تاڭدالىپ سايلانۋى، لايىقتى ورىنتاققا تاعايىندالۋى ەكىتالاي. قابىلدانعان زاڭدار مەن مويىندالعان كەلىسىمدەردىڭ ورىندالماۋى، جاپپاي الداپ-ارباۋ مەن كوزبوياۋشىلىق ادەتتەگى كورىنىسكە اينالۋى ىقتيمال.
قازىرگى تاڭدا باسقارۋشى توپتاردىڭ اراسىندا كوماندالىق ءتاسىل كەڭ ەتەك العان. سىرتتاي قاراعاندا، ورىندى سەكىلدى كورىنۋى مۇمكىن. ءوزارا ءتىل تابىساتىن، ورتاق ىسكە ءبىر كىسىدەي اتسالىساتىن، ۇتىمدى ۇيىمداسا بىلەتىن ۇجىم سەكىلدى. الايدا، ءىس جۇزىندە كوبىسىنىڭ ىسكەر كوماندادان گورى سىبايلاسقان ۇرى-قارىلارعا، جەمتىكتەس جىرتقىشتارعا ۇقساستىقتارى قىلاڭ بەرىپ جاتادى. ونى جوعارى بيلىكتەگىلەردىڭ وزدەرى دە سىنعا الىپ جۇرگەندىكتەن مەن بۇل جەردە الدە ءبىر عىلىمي جاڭالىق اشىپ وتىرعان جوقپىن.
مەملەكەتتىك قىزمەت جونىندەگى قۇزىرلى ورگاننىڭ دا بۇل ماسەلەگە نازار اۋدارا باستاعانى كەزدەيسوقتىق بولماسا كەرەك. الايدا، ءدال قازىرگىدەي قوعامدا ادال ەڭبەك ادىلدىكپەن باعالانباي، الەۋەتى بيىك قابىلەتى زور جانداردىڭ مۇمكىندىكتەرى تولىعىمەن ەل مۇددەسىنە دەر كەزىندە جاراتىلماسا، پاراقورلىقتىڭ، جاعىمپازدىقتىڭ، جەمقورلىقتىڭ تامىرىنا بالتا شابىلمايدى.
جەمقورلىقپەن كۇرەسىمىزدىڭ ءتۇرىن دە، مازمۇنىن دا تۇبىرىمەن وزگەرتۋ قاجەت بولىپ تۇر. ءدال قازىرگىدەي لاۋازىمدى تۇلعا تويعانىنشا ءىشىپ-جەپ، جيعان-تەرگەنىن شەت ەل اسىرىپ تاسىپ بولعانىنشا، سوسىن، بارعان جەرىنەن قىمبات ۆيللا ساتىپ الىپ ورنىققانىنشا، ءتىپتى بارعان ەلىنىڭ ازاماتتىعىن العانشا كۇتىپ وتىرىپ ەڭ سوڭعى ساتتە وعان ىزدەۋ جاريالاۋدىڭ، سىرتتاي سوتتاۋدىڭ قانداي ءمانى بار؟!
ءتورت. «تۇبىندە باياندىسى - وقۋ وقىپ، ءبىلىم العان»
الەمدىك ۇردىستە جوعارى ءبىلىم بەرۋدىڭ قۇندىلىعى - قوعام تاراپىنان بىلىكتىلىككە، يماندىلىققا، تانىمدىلىققا جانە جەكە تۇلعانىڭ الەۋمەتتىك ورنىنا، پوزيتسياسىنا ساي انىقتالادى.
ال، ءبىز تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا بالالارىمىزدىڭ بىلىمنەن گورى ديپلوم الۋىنا كوبىرەك نازار اۋداراتىن ەسكى كوزقاراستان ارىلا الماي-اق قويدىق. سونىڭ سالدارىنان نارىقتىق ەكونوميكانىڭ قاتال زاڭدىلىقتارىنا توتەپ بەرە الاتىن ماماندارعا ءالى ءزارۋمىز. ءار وتباسى ورتا مەكتەپ بىتىرگەن بالالارىنىڭ ءبارىنىڭ جوعارى ءبىلىم ديپلومىن الىپ شىعۋىنا مۇددەلى. ال، قولىنان نە كەلەدى، بولاشاقتا ول نەمەن اينالىسادى دەگەنگە باس قاتىرىپ جاتپايمىز. ديپلوم السا، ءبىر ءجونى بولار دەگەن دەپ قانا ويلايمىز.
العان بىلىمدەرىنىڭ ساپاسىزدىعى مەن پايىمدارىنىڭ تايازدىعى سالدارىنان جەكە تۇلعالاردىڭ قوعام الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگى بوساڭسىپ، جات پيعىلداعى ءدىني اعىمداردىڭ ىقپالىنا تۇسەتىندەر، ەسكىرتكىگە اۋەستەنەتىندەر ءتىپتى لاڭكەستەر قاتارىنا ەنىپ كەتەتىندەر دە بوي كورسەتۋدە.
مۇنىڭ ءبارى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ بىرەر جەكەمەنشىك ۋنيۆەرسيتەتتەردى جابۋىمەن نەمەسە بىرىكتىرىپ وڭتايلاندىرۋىمەن، ءاتۇستى جۇرگىزىلگەن اتتەستاتتاۋمەن شەشىلە قالاتىن ماسەلە ەمەس. كەرىسىنشە، بۇكىل قوعامنىڭ الاڭداۋشىلىعىن تۋدىراتىن كۇردەلى پروبلەما. سوندىقتان دا، كەشەندى ءارى شىنايى رەفورما تالاپ ەتىلىپ وتىر.
بەس. «ساقالىن ساتقان كارىدەن، ەڭبەگىن ساتقان بالا ارتىق»
ەڭبەكتى قاستەرلەيتىن مورالدىق قۇندىلىق دۇرىس قالىپتاسپاي جاتىر. تەز بايۋدىڭ، وعان وڭاي جولمەن، ءتىپتى زۇلىمدىقپەن جەتۋدىڭ قامىن كۇيتتەۋشىلەر جەمقورلىقتىڭ كورىگىن قىزدىرۋلارىنىڭ سالدارىنان ادال ەڭبەككە دەگەن ىقىلاس پەن بەلسەندىلىك بوساڭسىدى. جۇمىسقا تۇرۋ ءۇشىن تامىر-تانىس ىزدەۋدىڭ تۇپكى ءمانى بەرەتىن پارانى جالعاستىراتىن دەلدال تابۋ ەكەندىگى بۇگىندە قۇپيا بولۋدان قالدى. بوس قىزمەتتىك ورىنعا جاريالاناتىن كونكۋرستاردىڭ ءادىل ەتىپ جاتقاندارى نەكەن ساياق. سايلاۋدا داۋىس ۇرلاناتىنىن، ونىڭ ءادىل وتپەيتىندىگىن بارشا جۇرت سەزەتىن، بىلەتىن بولعان.
سوڭعى كەزدەرى شىعارماشىلىق بايقاۋلاردىڭ دا ءادىل وتپەيتىندىگىن، وعان تورەشى بولعان، ءتۇرلى قوعامدىق كوميسسياعا ەنگەندەردىڭ ءوزى پاراعا ساتىلاتىندىعىن، بايقاۋ جەڭىمپازدارىنا تاعايىندالعان سىياقىلاردى استىرتىن بولىسەتىندىگى ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. ادال ەڭبەككە دەگەن قۇرمەتتىڭ وسىلايشا اياق استى بولۋى، مادەني دەڭگەيىمىزدىڭ تىم تومەنگە قۇلدىراۋى ءبىزدىڭ قوعامدىق ورتانىڭ مورالدىق جاعىنان قاتتى ازعىنداپ كەتكەندىگىن كورسەتسە كەرەك.
ەلدىڭ قامىن ويلايدى، ۇلتتىڭ ءسوزىن سويلەيدى دەگەن زيالى قاۋىم وكىلى سانالاتىن كەيبىر اقساقالدارىمىزدىڭ ءوزى پرەزيدەنتتىڭ قابىلداۋىنا بارعاندا وعان ورىندى-ورىنسىز ماداق ايتىپ، كوپە-كورىنەۋ جاعىمپازدانۋلارى، رەتىن تاۋىپ بالا-شاعالارىنا قىزمەت، پاتەر، وزىنە اتاق-داڭق سۇراپ قايىرشىلانۋعا دەيىن بارىپ ۇساقتالۋلارى قوعامنىڭ جيىركەنىشىن تۋدىرىپ وتىر.
ەل سەنگەن، سىيلاعان تۇلعالارىمىز ەكىجۇزدىلىكپەن جوعارىعا جارامساقتانىپ، قاراقان باسىنىڭ قامىن كۇيتتەسە، ابىرويلارىن ايرانداي توگىپ «ساقالىن ساتىپ» جۇرسە، ەڭبەگىن ساتىپ كۇن كورۋگە ءتيىس كەيىنگى بۋىنعا ولاردىڭ كولگىرسىگەن كۇلدىبادام اڭگىمەسىنەن نە ءۇمىت، نە قايىر؟!
قۋاندىق شاماحايۇلى،
حالىقارالىق جۋرناليست
Abai.kz
