ورىس كومپوزيتورلارى ا.احماتوۆا، م.تسۆەتاەۆا، ە.ەۆتۋشەنكو سياقتى ۇلى اقىندارىنىڭ ولەڭدەرىنە ءان جازىپ، ولاردىڭ ونسىز دا بيىك تۇعىرلارىن ودان سايىن اسقاقتاتقانى ءمالىم. مۇنداي قۇرمەتتەن قازاق اقىندارى دا قۇرالاقان ەمەس. قازاق پوەزياسىنداعى تۇمانباي مولداعاليەۆ، قادىر مىرزاليەۆ، مۇحتار شاحانوۆتاردىڭ انمەن ورنەكتەلگەن ولەڭدەرىن توپتاستىرسا، ارقايسىسى ءبىر-ءبىر كىتاپقا جۇك بولارى انىق. اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ اۋدارمانىڭ البارىنا سىيمايتىن اساۋ جىرلارىنا ءان جازىپ، تالعامپاز تىڭدارمانداردىڭ تالاپ ۇدەسىنەن شىققاندار دا از ەمەس.

ورىس كومپوزيتورلارى ا.احماتوۆا، م.تسۆەتاەۆا، ە.ەۆتۋشەنكو سياقتى ۇلى اقىندارىنىڭ ولەڭدەرىنە ءان جازىپ، ولاردىڭ ونسىز دا بيىك تۇعىرلارىن ودان سايىن اسقاقتاتقانى ءمالىم. مۇنداي قۇرمەتتەن قازاق اقىندارى دا قۇرالاقان ەمەس. قازاق پوەزياسىنداعى تۇمانباي مولداعاليەۆ، قادىر مىرزاليەۆ، مۇحتار شاحانوۆتاردىڭ انمەن ورنەكتەلگەن ولەڭدەرىن توپتاستىرسا، ارقايسىسى ءبىر-ءبىر كىتاپقا جۇك بولارى انىق. اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ اۋدارمانىڭ البارىنا سىيمايتىن اساۋ جىرلارىنا ءان جازىپ، تالعامپاز تىڭدارمانداردىڭ تالاپ ۇدەسىنەن شىققاندار دا از ەمەس.

بۇل ورايدا، «سارىجايلاۋ»، «داريعا، دومبىرامدى بەرشى ماعان»، «سونبەيدى، اجە، شىراعىڭ» سياقتى تاماشا اندەردىڭ اۆتورى نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ ەڭبەگى ءبىر توبە. فاريزا وڭعارسىنوۆاعا ارنالعان ولەڭدى وقشاۋ كورسەتكەن ابيىربەك تىناليەۆكە دە، «ءسابي بولعىم كەلەدىنى» دومبىرانىڭ شاناعىندا وكسىتكەن تۇرسىنعازى راحيموۆقا دا ءان سۇيەر قاۋىمنىڭ العىسى شەكسىز. سول سياقتى، «ەسىڭە مەنى العايسىڭ» مۇقاعاليدىڭ ءتورت تومدىعىنداعى مىقتى ولەڭدەردىڭ ءبىرى عانا بولىپ قالار ما ەدى، ەگەر ەلەنا ابدىحالىقوۆا وعان عاجاپ ءان جازباعاندا؟! «توقتا، بوتام، اتاڭ كەلەدى ارتىڭدانى» بوزداتقان ءسابيت ورازباەۆتىڭ داۋىسى دا بارشانىڭ كوكىرەگىندە جاتتالىپ قالدى. باسقا بىردە-ءبىر ءانشى وسى ءاندى ءدال ءسابيت ورازباەۆتاي اسەرلى ايتا المايتىن سياقتى. كلاسسيك اقىنداردىڭ شىعارمالارىن ءتىرىلتىپ جۇرگەن كومپوزيتور قالدىبەك قۇرمانالى دە «قاريالار ازايىپ بارا جاتىردى» جاڭا بەلەسكە كوتەرگەنى انىق.
بۇرىندارى مۇقاعاليدىڭ جىرلارىنا ءمۇيىزى قاراعايداي مىقتى كومپوزيتورلار عانا اۋىز سالاتىن. سوڭعى جىلدارى اقيىق اقىن ەسىمى ەلگە ەلەۋسىز جاس انشىلەر مەن اۋەسقوي كومپوزيتورلاردىڭ دا «كادەسىنە» جاراپ ءجۇر. الايدا، كەيبىرەۋىن تىڭداپ وتىرعاندا كوكەيىڭدى «مۇقاعاليعا ۇرىنباي-اق قويعانى دۇرىس ەدى!» دەگەن ناز تۇرتكىلەيدى. ءتىپتى، «كوتەرە المايتىن شوقپاردى بەلىنە بايلاعاندارعا» كۇيىنەتىن ساتتەرىڭ دە كوپ.
ماسەلەن، قازاق ەستراداسىندا جاڭادان پايدا بولعان ءبىر توپ «جالاڭاياق قىز» اتتى ءاندى ورىنداپ ءجۇر. ءاندى تىڭداپ وتىرىپ، مۇقاعاليدى ايايسىڭ. ورىنداۋشىلاردىڭ كاسىبي ورەلەرىنىڭ تايازدىعىنا، جاۋاپسىزدىعىنا قاپالاناسىڭ. ءانشى جىگىتتەر «جالاڭاياق، جالاڭاياق» دەگەن ءبىر ءسوزدى ءجۇز رەت قايتالاعان كەزدە، ولەڭ بارلىق قۋاتىنان ايىرىلىپ، بۇگىن بار، ەرتەڭ جوق قارادۇرسىن اندەردىڭ بىرىنە اينالاتىندىعىنا امالسىز يلاناسىز. «جالاڭاياق قىزدى» اقىننىڭ كىتابىنان وقىپ وتىرىپ، جاڭبىر استىندا قالعان قۇلىن ءمۇسىندى ارۋدىڭ سۋرەتىن ەلەستەتۋشى ەدىك. «كوكتەن تامشىلاپ تۇرعان ليريكا وسىنداي-اق بولار!» دەپ تامسانۋشى ەدىك. ال اندە وسى سيقىرلى اسەردى ۇشتى-كۇيلى جوعالتىپ العاندا جۇرەگىمىز اۋىردى. قۇر داڭعىرلاعان مۋزىكا، سەكەكتەگەن جىگىتتەر. ۇلى اقىندى قورلاۋدىڭ ءبىر مىسالى وسى دەۋگە بولادى.
مۇقاعاليدىڭ «اڭسا، جانىم» اتتى ولەڭىنە جازىلعان ءاندى وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن باقىت شاداەۆا ۇلكەن ساحناعا الىپ شىعىپ ەدى، قازىر تىڭدارماندار ونى ۇمىتىپ تا قالدى. سەبەبى، سازىنىڭ دەڭگەيى ءسوزىنىڭ ورەسىنەن الدەقايدا تومەن جاتىر.
مۇقاعاليدىڭ ەڭ العاش قازاق وقىرماندارىنا جارق ەتكىزىپ تانىتقان ولەڭى - «ءومىر سۇرەيىك الماسىپ». ينديرا راسىلحان ونى «اققايىڭ» دەگەن اتپەن شىرقايدى. شىنىن ايتۋ كەرەك، «اققايىڭدى» ءان رەتىندە قابىلداۋ قيىن. مۇڭلى مۋزىكا مەن ءانشىنىڭ زارلى داۋىسى ءماتىننىڭ قىرىق قاتپارىن اشا الماعان. مۇقاعاليدىڭ سوزىنە جازىلعان وزگە اندەردى ىڭىلداپ ايتىپ جۇرگەن ادامداردى كەزدەستىرىپ جاتامىز. بىراق، ينديرا راسىلحاننىڭ ورىنداۋىنداعى شىعارما تۋرالى ولاي دەي المايمىز. سەبەبى، «اققايىڭدا» ءان جوق، تەك باياۋ، مۇڭلى ريتم عانا بار.
جاڭا اندەردىڭ ءبارىن بىردەي كۇرەسىنگە تاستاۋدان اۋلاقپىز. مەيرامبەك بەسباەۆ «كوزىمە كورىنبەسەڭ، كورىنبە سەن» دەگەن مۇقاعاليدىڭ سوزىنە جازىلعان ءاندى ورىندايدى.
كوزىمە كورىنبەسەڭ، كورىنبە سەن،
كۇنىم بوپ تۇرا بەرگىن كوگىمدە سەن.
بۇلت بولىپ شۋاعىڭدا تۇتىلا قاپ،
نوسەر بوپ سەلدەتىپ مەن توگىلمەسەم» دەگەن قايىرماسىنا كەلگەندە، ەركىڭنەن تىس قوسىلىپ كەتكەنىڭدى بايقاماي قالاسىڭ. كومپوزيتور تۋرالى اڭگىمە باسقا. ءاننىڭ ارلەنۋى دە، مەيرامبەكتىڭ داۋىسى دا ماتىنمەن شەبەر ۇيلەسكەنى كوڭىل قۋانتادى.
«كاسپي» توبىنىڭ ورىنداۋىنداعى «جارىعىم-اي»، ەربولات قۇدايبەرگەنوۆ رەپ جانرىندا وڭدەگەن «سۇيگىسى كەلە بەرەر سۇيگەن ەرىن»، «ءسات تريوسىنىڭ» رەپەرتۋارىنداعى «قايتەمىز كونبەگەندە...» ءبىرشاما اسەرلى شىققان دۇنيەلەر. «نۇر-مۇقاسان» مەن «مۋزارت» توپتارى «باقىتىڭدى جىرلايدى»، «سەنىڭ كوزىڭ...» سياقتى شىعارمالاردى دا ءوز دەڭگەيىندە الىپ شىقتى. اتالعان اندەر ءتۇرلى حيت شەرۋلەردە توپ باستاعانى - جاقسىلىقتىڭ نىشانى.
ال «عاشىقپىن، شىن عاشىقپىن سول ادامعا» دەپ شىرقايتىن ءانشى قىزدىڭ ەسىمى ەستە قالماپتى. بالكىم، ءاپ-ادەمى ولەڭدى تۇعىرىنان تايدىرعان ءانشىنىڭ ءوزى دە، ءانى دە تىڭدارمانداردىڭ ساناسىنان تەز ءوشىپ قالعانى دۇرىس تا شىعار؟!
اۋلاداعى جاستار دا، ۇلكەن ساحناداعى انشىلەر دە ءجيى شىرقايتىن ءبىر ءان بار. «ۇناتامىن» دەپ اتالادى. ءسوزى مۇقاعاليدىكى، ءانىن جازعان بەلگىلى كومپوزيتور، بارد ءانشىسى تابىلدى دوسىموۆ.
«ۇناتامىن مەن سەنى، دەگەنمەنەن،
كورمەگەندى وزگەدەن سەنەن كورەم.
ءوز وبالىڭ وزىڭە، وزىڭنەن كور،
عايىپ بولسام ءبىر كۇنى ەگەر دە مەن»،
- دەپ كەلەتىن ءاننىڭ جارىق كورگەنىنە جيىرما جىلدان اسسا دا، ءالى كۇنگە ەسكىرگەن جوق. ءان اۆتورى تابىلدى دوسىموۆ ولەڭنىڭ ەكىنشى شۋماعىنداعى «سەنىڭ عانا ىرقىڭا باس الدىرىپ» دەگەن جولعا ازداعان وزگەرىس ەنگىزىپ، «ىرقىڭا» دەگەن ءسوزدى «ەركىڭە» دەپ الماستىرىپتى.
«ۇناتامىن مەن سەنى،
ارمانىمداي ەڭسەلى،
جۇرەگىمنىڭ بولشەگى،
ۇناتامىن...
- دەگەن قايىرماسىن دا ءوز جانىنان قوسقان. ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، ۇلى اقىندى «تۇزەتكەنىنە» كوڭىلى كۇپتى بولعان تابىلدى دوسىموۆ جاڭا ءانىن جۇرتقا جايماس بۇرىن، ەڭ الدىمەن اقىن جۇماتاي جاقىپباەۆقا الىپ بارىپتى. جۇماتايعا گيتارامەن ورىنداپ بەرىپ، «اعا، مۇقاڭ ءتىرى بولسا، نە ايتار ەدى؟» دەپ سۇراعان عوي. جىردىڭ دا، ءاننىڭ دە پارقىن تۇسىنەتىن اقىن:
- «ءاي، بالا، مۇقاڭ ءتىرى بولسا «كەرەمەت ءان» دەگەن بولار ەدى. ايتا بەر»، - دەپ كومپوزيتوردىڭ كوڭىلىن دەمدەگەن ەكەن.
بۇل وقيعانى نەلىكتەن تىلگە تيەك ەتىپ وتىرمىز؟ بۇگىندە مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ شىعارمالارىنا اۋىز سالعىش اۋەسقوي كومپوزيتورلار مەن انشىلەر كوپ. ساف ونەردىڭ باعاسىن ءتۇسىرىپ جۇرگەندەردىڭ ءبىر پاراسىن جوعارىدا تىزبەلەپ وتتىك. سولار مۇقاعاليدىڭ مۇراسىنا قول سۇعار ساتتە تابىلدى دوسىموۆ سياقتى ءوز-وزدەرىنە «مۇقاڭ ءتىرى بولسا، نە دەر ەدى؟» دەگەن ساۋال قويا ما ەكەن؟!

«نۇر استانا» گازەتى، 27.08.2009