بۇگىنگى جۋرناليستيكانىڭ اۋ-جايى بىزگە بەلگىلى. تەلە­ارنا، گازەت-جۋرنالداردا، سايتتاردا تىلگە جاسالىپ جاتقان «قاستاندىق» ەكى باستان. بۇل تەك ءبىزدىڭ عانا ايتاتىن شارۋامىز ەمەس. ءبىزدىڭ ايتقان سوزىمىزگە دە قۇلاق اسار دەگەن نيەتپەن «جاس قازاقتىڭ» كونفەرەنتسياسىنا پروفەسسور كاكەن قامزين، اقىن، جۋرناليستەر مىرزان كەنجەباي مەن توقتارالى تاڭجارىقتى شاقىرىپ، وسى ماسەلەنىڭ توڭىرەگىندە وي تالقىلاپ كورگەن ەدىك.

بۇگىنگى جۋرناليستيكانىڭ اۋ-جايى بىزگە بەلگىلى. تەلە­ارنا، گازەت-جۋرنالداردا، سايتتاردا تىلگە جاسالىپ جاتقان «قاستاندىق» ەكى باستان. بۇل تەك ءبىزدىڭ عانا ايتاتىن شارۋامىز ەمەس. ءبىزدىڭ ايتقان سوزىمىزگە دە قۇلاق اسار دەگەن نيەتپەن «جاس قازاقتىڭ» كونفەرەنتسياسىنا پروفەسسور كاكەن قامزين، اقىن، جۋرناليستەر مىرزان كەنجەباي مەن توقتارالى تاڭجارىقتى شاقىرىپ، وسى ماسەلەنىڭ توڭىرەگىندە وي تالقىلاپ كورگەن ەدىك.

جاس قازاق: ءتىلدىڭ جاناشىرلارى جۋرناليستەر بولعانىمەن، ءتىلدى شۇبارلاپ، لاستاپ جۇرگەندەر دە سولار. وسى ءبىر ولقىلىقتىڭ باستى سەبەبى نە ەكەن؟ بۇدان شىعۋدىڭ قانداي دا ءبىر جولى بولۋ كەرەك قوي.
مىرزان كەنجەباي: مۇنىڭ ءبارىن تەك جۋرناليستەرگە جابا بەرۋگە بولمايدى. بيلىكتەگى ازاماتتاردىڭ دا تىلگە دەگەن نەمقۇرايدىلىعىنان وسىنداي جاعدايعا دۋشار بولىپ وتىرمىز. ءبىز كوبىنەسە سەبەپپەن ەمەس، سالدارىمەن كۇرەسەمىز. وسى وتىرعاندا دا سالدارىمەن كۇرەسىپ وتىرمىز. دەۆيد كريستالدىڭ «ءتىل اجالى» دەگەن ەڭبەگىن وقىپ وتىرسام، «ءبىر حالىقتى جويىپ جىبەرۋ تۇك ەمەس، وعان قوس تىلدىلىكتى ەنگىزۋ كەرەك. ويتكەنى ۇستەم مەملەكەتتىڭ ءتىلى حالىق سانى از ۇلتتىڭ ءتىلىن جويىپ جىبەرەدى» دەيدى. ءتىپتى ونى كەزىندە ەسكەندىر زۇلقارنايىنعا ۇستازى اريستوتەل دە ايتقان ەكەن. كۇنى كەشە كەڭەس ۇكىمەتى ورناردا ءومىر سۇرگەن اۋباكىر كەردەرىڭىز «ءتىلى ەكەۋدىڭ - ءدىنى ەكەۋ» دەدى. ورىس تىلىندە سويلەيتىندەردىڭ سانالارىنىڭ تۇپكىرىندە قالايدا «ورىس كۇشتىرەك، ورىس مىقتىراق، مادەنيەتىلەۋ» دەگەن ءوزىن قورسىنۋ، وزگەنى زورسىنۋ جاتادى. بۇل وزگە ۇلتتى جامانداۋ ەمەس. ءبىز بارلىق ۇلت تەڭ دارەجەدە دەگەن ءسوزدى ايتقىمىز كەلەدى. وسى ءسوزدى قازاقستاننىڭ كەز كەلگەن جەرىنە ۇران ەتىپ ءىلىپ قويۋعا بولار ەدى. ول از دەگەندەي، قازىر ءۇشىنشى ءتىل ەنگەنىن بىلەسىزدەر. تاعى «تەرمينگە تيىسپەڭىزدەر» دەگەن ۇران بار، سونىمەن جارتىلاي قازاق، جارتىلاي ورىس، جارتىلاي اعىلشىن بولىپ، تاعى تەرميندەرگە تيىسپەي قازاق تىلىمەن «كۇرەسىپ جاتىرمىز».  بۇل ءبىزدىڭ ەلدە ادەيى جاسالىپ وتىر ما؟ بىلمەيمىن، ءبىر تۇسىنىكسىز نارسە بولدى. بۇل - ءبىر.
ەكىنشى سەبەپ، تەگى باستى سەبەپتەردىڭ ءبىرى - قوعامىمىزداعى كىتاپ وقىمايتىن جاستار، كىتاپ وقىماعان جۋرناليستەر. ولار نە ىستەيدى؟ ولار كەلەدى دە، ورىس تىلىنەن اۋدارادى. وسى سەبەپتەن ءبىزدىڭ ءتىلىمىزدىڭ كوركەمدىگى، شۇرايلىلىعى، كەستەلىلىگى، سۇلۋلىعى، كەڭ ماعىنالىلىعى جايىنا قالدى. جۋرناليستيكاداعى ءتىلىمىز تەك اۋدارما تىلگە اينالىپ بارا جاتىر. وسىنداي تىكەلەي اۋدارما جاساعاندىقتان، گرامماتيكالىق نورمالار دا بۇزىلىپ، ءتىپتى ۇلكەن «جاڭالىقتارعا» دەيىن اشىپ جاتىر جۋرناليستەر.مىسالى، ماقسات مالىك دەگەن جۋرناليست «28-پانفيلوۆشىلار» دەيدى ءبىر حابارىندا. جيىرما سەگىز دەگەن ولاردىڭ رەتى ەمەس، سانى عوي. ونىڭ ىشىندە جيىرما ەكىسى قازاق اۋەلى. سول تەلەارناداعى ماقسات تولىقباي دەگەن جىگىت: «بالىقتار كيسلورود جەتىسپەگەندىكتەن قىرىلىپ جاتىر» - دەدى. سوندا ول ون ءبىر جىل مەكتەپ قابىرعاسىندا وقىپ، ءتورت جىل ۋنيسەرسيتەت تابالدىرىعىن توزدىرعاندا، كيسلوردىڭىز وتتەگى ەكەنىن بىلمەگەنى مە؟
بۇل ەندى تەلەۆيزيا. مۇندا جۇمىس كوبىنە جەدەل جۇرگىزىلەتىن بولعاندىقتان، قاتەلەر كەتكەن شىعار دەپ ءوزىمىزدى اقتاعىمىز كەلەدى. ال گازەت شە؟ «حالىق ءسوزى» گازەتىنىڭ سوڭعى بەتىندە (№23) مىنانداي سويلەم ءجۇر:
«قورشاعاندارعا ەرەكشە قابىلەتىمىزدى تانىتۋ ءۇشىن وتە قيىن شارۋالاردى موينىمىزعا الۋعا كەلىسەسىز بە؟». بۇل - بىرىنشىدەن، نە ايتىپ تۇرعانى بەلگىسىز سويلەم. ەكىنشىدەن، «قورشاعان­دارىمىزعا» دەگەن ءسوز ورىستىڭ «وكرۋجايۋششيە» دەگەن ءسوزى. وسىنداي نەمقۇرايدىلىقتار ءتىلدىڭ شۇبارلانۋىنا ابدەن اسەرىن تيگىزىپ كەلەدى.
توقتارالى تاڭجارىق: جۋرناليستيكاداعى ءتىل - كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. ارعى سەبەبىن انىقتاماي، بەرگى بەتىن قالقىپ الۋ - ءتيىمسىز شارۋا. قازىر ءبىز مىلقاۋ ۇلتقا اينالىپ بارامىز. ەڭ تۇپكى وزەگى وتباسىلىق تاربيەدە جاتىر. ءتىلىمىز مەيلىنشە شۇبارلانعاننان بولەك، بىرىمىزبەن ءبىرىمىز اڭگىمەلەسپەيتىن، سۇحباتتاسپايتىن بولدىق. اكەسى مەن ۇلى، شەشەسى مەن قىزى سىر بولىسپەيتىن، قاتىناسى ەڭبەكتىك بولىنىستەن ارىعا ۇزامايتىن قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. اسىرەسە، قالالى جەرلەردە ازاندا كەتكەن اكە-شەشەسىن بالا-شاعاسى قاس قارايعاندا عانا كورەدى. شاي ۇستىندەگى ءاتۇستى اڭگىمەنىڭ وزەگى ءجۇردىم-باردىم شارۋادان ارىعا ارتىلمايدى. ال بالاباقشا، مەكتەپ، ۋنيۆەرسيتەت قابىرعالارىنداعى قارىم-قاتىناس ءتىلى شەكتەۋلى. سەبەبى بۇرىنعىداي ۇستاز بەن بالانىڭ ەمەن-جارقىن اڭگىمەسى وربىمەيدى، تەستتىك ءتىل جۇيەسىنىڭ اۋانىنان ارىعا ۇزامايدى. ەكى قايىرىم اڭگىمەدەن ارىعا بارا بەرمەيتىن، ناقتى ءارى قىسقا جاۋاپتىلىق تىلدىك قوردى مەيلىنشە ازايتىپ وتىر. قازىر جۋرفاكتا وقيتىندار تۇگىل، فيلولوگيا فاكۋلتەتتەرىنىڭ وزىندە كىتاپ وقىمايتىن ستۋدەنتتەر وتە كوپ. ولار نە ءۇشىن فيلولوگ بولۋعا ۇمتىلادى دەيسىز عوي؟ ونداعى ماقساتتارى بىرەۋ: «ادەبيەت ەڭ وڭاي ءپان». سونىڭ سالدارىنان ادەبيەتتى ءتورت جىل وقىعانىمەن، ىشىنە ءتۇيىر تۇسپەگەن اش وزەكتى ۇستازدار قالىپتاسۋدا. نەگىزى، مەكتەپتە بالانىڭ ءتىلىن جەتىلدىرەتىن ادەبيەت ءپانىنىڭ مۇعالىمدەرى بولسا كەرەك-ءتى. قازىرگى مۇعالىمدەر بۇگىنگى ادەبيەتتەن ماقۇرىم، قازاقستاندىق ادەبي اينالىمنان بەيحابار. مۇحتار، عابيت، سابيتتەردىڭ شىعارمالارىن اتاعاننان ارىعا ۇزامايدى. قازاقستاندا «قازاق ادەبيەتى» دەگەن گازەتتىڭ بارىنان بەيحابار. بىراق سول كلاسسيكتەردىڭ ءوزىن وقىماعانىن جاسىرىپ قايتەمىز؟ ءبىز ءبارىن ءبىر شىبىقپەن ايداعالى وتىرعان جوقپىز. كەيىنگى جاس ۇستازدارعا قاتىستى وي ءوربىتىپ وتىرمىز. ولاردىڭ الدىن كورگەن بالالاردان قانداي ءتىل ۇستارتقان ستۋدەنت كەلەدى ۋنيۆەرسيتەتكە؟ سول جاعىن ءجىتى ويلانۋ كەرەك. فيلولوگياعا، جۋرناليستيكاعا مەكتەپتەگى نەگىزى جاقسى ستۋدەنتتەردى قابىلداعان ءجون. بۇل - ۇلتتىڭ بولاشاعى، ءتىلدىڭ ەرتەڭى ءۇشىن قاجەتتى قادام ەكەنىن ۇمىتپاۋ كەرەك.
جاس قازاق: قازىر ءتىپتى بىزدە تىلدىك سانا جوق سياقتى. جاڭاعى وزدەرىڭىز ايتىپ وتىرعان قاتەلىكتەردىڭ قالىپتاسقانى سونشالىقتى، ەشبىر جۋرناليست ونى قاتە دەپ ويلامايتىن دەڭگەيگە ءتۇستى. ولار ءۇشىن بۇل قالىپتى نارسە. مەنىڭشە، وسىنداي ءبىر تىلدىك ەرەجەلەر جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە جۋرگەندە بولاشاق ماماننىڭ ساناسىنا قۇيىلۋى كەرەك ەمەس پە؟
توقتارالى تاڭجارىق: ءتىلدى تازارتۋ اكتسياسى بولسا دەيمىن. مىسالى، ءبىزدىڭ ءباسپاسوزدىڭ بەتىندە نەمەسە تەلەجۋرنا­ليستيكا سالاسىندا قانداي اعاتتىقتار، كەمشىلىكتەر بار، سونى ساراپتاپ، بەلگىلى ءبىر ءسوز تىركەستەرىن، تىلدىك ەرەكشەلىكتەرىمىزگە ساي كەلمەيتىن ورامداردى قولدانىستان شىعارۋعا كۇش سالعان ءجون. ونىڭ جولى - قاراپايىم. ءاربىر باسىلىم مەن تەلەارنادا ءتىلدى بىلەتىن مىقتى اقساقالدارعا ورىن ءبولىپ، ماقالالار مەن شىعارىلىمداردى سول كىسىلەردىڭ قاداعالاۋىنان وتكىزۋ كەرەك. بۇعان سونشالىقتى كوپ قارجى كەتپەيدى. كوررەكتورلاردىڭ قاسىنان ارنايى شتات اشۋعا دا بولادى. جانە قاتە قولدانىستاعى سوزدەر مەن تىركەستەردى بەلگىلەپ، رەداكتورلار جۋرناليستەرگە ۇنەمى ەسكەرتىپ وتىرۋ كەرەك. ءبىر رەت، ەكى رەت قايتالانار، سوسىن جۋرناليستە ويلانادى. قازىر ءبىز حح عاسىردىڭ باسىنداعى قازاقتاردى تۇسىنبەيتىن كۇيگە جەتتىك. ءتىپتى تاۋەلسىزدىككە دەيىنگى ماقالالاردى وقىپ وتىرىپ، كەيبىر ورالىمداردى جاتسىناتىن دەڭگەيگە تۇستىك. سەبەبى، ينتەرنەتتىك رەسۋرستار، رەسمي اقپاراتتاردىڭ تاسقىنى، شەكتەۋلى تىلدىك ورتا سوعان يتەرمەلەپ وتىر. سول ءۇشىن ءتىلدى تازارتۋ مەن بايىتۋدى قولعا الۋ ابزال. «قازاق ءتىلىنىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگى» ءاربىر ءجۋرناليستىڭ ەڭ كوپ قولداناتىن كىتابىنا اينالسا، سودان بىلەرى مەن بىلمەيتىنىن ىزدەپ، ءار ءسوزدىڭ تۇپكى مانىنە ۇڭىلە وتىرىپ، قولدانۋدى داعدىعا اينالدىرسا، بۇگىنگى اڭگىمە دە بولماۋشى ەدى.
كاكەن قامزين: ءتىل دەگەنىمىز - قورشاعان ورتانى تانۋدىڭ قۇرالى. بۇگىنگى كۇنى گازەتتىڭ ءتىلى، تەلەۆيزيانىڭ ءتىلى، ينتەرنەتتىڭ ءتىلى، بلوگەرلەردىڭ ءتىلى بوپ تارامدالىپ كەتتى. بىراق بۇلاردىڭ ءبارى نەگىزى ادەبي كانوندارعا، تىلدىك نورمالارعا باعىنادى. ءبارىنىڭ باستاۋ بۇلاعى ءبىر. جۋرناليست بولامىن دەگەن ءاربىر جاس ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىنا دايىن بولىپ كەلۋ كەرەك. ولارعا سەپتىك جالعاۋدىڭ نە ەكەنىن، كوسەمشە مەن ەسىمشەڭىزدىڭ ايىرماشىلىعىن ايتۋ، ديكتانت جازدىرۋ - جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ۇلەسىندە ەمەس. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز - جۋرناليستيكانىڭ شەبەرلىگىن، وسى سياقتى باسقا پاندەردى وقىتۋ. جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى ساۋات اشۋ مەكتەبى ەمەس، ول - جوعارى وقۋ ورنى. وسىعان جوعارى سانامەن كەلۋلەرى كەرەك. قازىر قاراپ وتىرساڭىز، وسىنداي قارابايىر نارسەلەردى وقىتۋمەن ءوتىپ جاتىر. ءستيلدىڭ قالىپتاسۋى، تۇزەلۋى ادامنىڭ وقۋىنا، ىزدەنىسىنە، دارىنىنا بايلانىستى. سىرتتان بىرەۋ: «بىلاي جاز، ولاي جاز» دەگەننەن ەشكىمنىڭ ءستيلى قالىپتاسپايدى. باياعىدا ءبىز وقۋعا تۇسەردە تالاپكەرلەردىڭ ماڭدايىنان شەرتىپ ءجۇرىپ، تەك قابىلەتى بارلاردى عانا الاتىن. ال قازىر ولاي ەمەس قوي. اقشاڭ بولسا، وقي بەرەسىڭ. ال وسىنداي العىشارتتاردىڭ دۇرىس ورىندالماۋى نەگە اكەلىپ سوققانىن وزدەرىڭىز كورىپ وتىرسىزدار.
قازىر جۋرناليستيكا «گلامۋرنىي ماماندىققا» اينالىپ كەتتى مە، جۇرتتىڭ ءبارى ءبىزدىڭ فاكۋلتەتكە تۇسكىش بولدى. ولاردىڭ ىشىندە قىزدار دەپ ادەيى بولە-جارا اتاعىم كەلىپ وتىر. باياعىدا ەلۋ ۇلدىڭ اراسىندا ەكى ءۇش قىز بولاتىن. قازىر ەلىمىزدەگى دەموگرافيالىق جاعداي سولاي ما، بارلىق جەردە قىزدار كوپ..
رەسەيدە مىناداي ءبىر ءۇردىس بار. ءبىر كۇندە مەملەكەت قىزمەتكەر­لەردەن جاپپاي ديكتانت الادى. وسى ارقىلى كىمنىڭ قاي دەڭگەيدە ورىس ءتىلىن بىلەتىنىن تەكسەرەدى. بىزگە دە وسى كەرەك سياقتى. دەپۋتاتتار بار، پرەزيدەنت اپپاراتى، ۇكىمەت مۇشەلەرى بار، وسىلاردىڭ قازاق ءتىلىن قاي دەڭگەيدە بىلەتىنىن انىقتاۋعا بولار ەدى.  سول ديكتانتتىڭ نەگىزىندە قاراسا، لومونوسوۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە تۇسكەندەردىڭ جەتپىس پايىزى ورىس تىلىنەن «ەكى» العان ەكەن. ەگەر وسى ءۇردىس بىزگە كەلسە، ءبىز دە ءبىراز دۇنيەنىڭ باسىن اشار ەدىك.
ەندى جوعارىدا ايتقان العىشارت­تاردىڭ بىرىنە مەكتەپ كىرەدى. قازىر بىزدە مەكتەپتەر ءالسىز. كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ جامان جاعى شاش ەتەكتەن، بىراق جاقسى تۇستارىن دا ايتۋىمىز كەرەك. ول كەزدە مۇعالىمدەردىڭ ءبارى ينتەللەكتۋال ەدى. مەن ءوز باسىم ماتەماتيكادان وليمپيادالارعا قاتىسىپ، ورىن الىپ ءجۇردىم. كەيىن قازاق ادەبيەتى پانىنەن ءبىر مۇعالىم كەلدى. «شىعىسىم باتىس بولىپ كەتتى» دەگەندەي، ەندى ادەبيەتكە بار اڭسارىم اۋدى.  وسىنداي ءوز ماماندىعىن سۇيەتىن ادامدار از قازىر.
بۇعان قازىرگى ەلىمىزدەگى تەستىلەۋ جۇيەسى دە كەرى اسەرىن تيگىزۋدە. تەست اناليز جاساۋعا ۇيرەتپەيدى. ول تەك كوزبەن عانا جاتتاپ الىپ، ويلانباۋعا داعدىلاندىرادى. ءبىز بالون پروتسەسى دەپ جاتىرمىز. وزگە ەلدەر وعان ۇلتىمىزعا پايدالى ما دەپ قارايدى. پايدالى بولسا عانا الادى. ال ءبىز باتىس بولۋعا قاتتى اسىعامىز.
مىرزان كەنجەباي: «بيىلعى جىلى، بىلتىرعى جىلى» دەيدى. بيىل دەگەنىڭىز - بىرىككەن ءسوز، ونىڭ ىشىندە كىرىككەن ءسوز، بۇل+جىل دەگەن. ەندى وسى جەردە جىل دەپ تاعى قوسۋدىڭ قانداي قاجەتتىلىگى بار؟ مۇنىڭ ءوزى قازاقتىڭ ءسوزىن بىلمەگەندىكتەن بولعان قاتە.
كاكەن قامزين: «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ وتكەن سانىندا «اۆگەيدىڭ ات قوراسىنا» قايتا ورالايىق دەگەن تاماشا ماقالا شىقتى. بۇل باياعىدا «سوتسياليستىك قازاقستاننىڭ» بەتىنە شىققان عابەڭنىڭ «اۆگەيدىڭ ات قوراسىنان باستايىق» دەگەن ماقالاسىنىڭ جالعاسى سياقتى. وسىنداي ءتىل تۋرالى جاقسى ماقالا جازىپ وتىرىپ اۆتوردىڭ ءوزى ءبىر قاتەلىك جىبەرەدى. قازاقتا ناتيجە، سالدار دەگەن سوزدەر بار. جاقسىلىق بولسا ناتيجەسىندە، جامان جاعداي بولسا سالدارى دەپ ايتادى. بۇگىنگى كۇنى ءبىز وسى ەكى ارانى ايىرمايتىن بولدىق. «ارينە، باق ەلىمىز ەگەمەندىك العان ال­­عاش­قى جىلدارى قارجى، كادر جەتىس­پەۋ­شى­لىك­تەن تۋىنداعان ءبىراز قيىنشىلىقتارعا ۇشى­راپ، سونىڭ ناتيجەسىندە كوپشىلىگى جا­بىلىپ، ءتۇرلى وزگەرىستەرگە ءتۇسىپ، تاجىريبەلى ما­مانداردان ايىرىلىپ، باسىلىم­دار­داعى ءتىل قولدانىسى ساپاسىزدىققا ۇشى­را­عانى بەلگىلى جايت» دەگەن سويلەمدەگى «ناتيجەسىندە» دەگەن ءسوزدىڭ ورنىنا «سالدارىنان» دەگەن ءسوزدى قولدانۋى كەرەك ەدى. بۇل دا ورىستىڭ «ۆ رەزۋلتاتە» دەگەن ءسوزىنىڭ كالكاسى. كەرەك بولسا، ءاربىر ءجۋرناليستىڭ ستولىندا سينونيمدەر سوزدىگى دە بولۋى كەرەك.
توقتارالى تاڭجارىق: سول سياقتى «وزگەرىسكە ۇشىرادى» دەگەن تىركەستى تەك جامان ماعىناسىندا قولدانۋ كەرەك قوي. قازىر سونى كەرىسىنشە، جاقسى ماعىناعا دا قولدانىپ ءجۇر.
جاس قازاق: قازىر وسىنداي قاتەلىكتەر ايتۋدان كەندە ەمەس. بىراق ءبىزدىڭ بايقاعانىمىز، سول قاتەلىكتەردىڭ قالىپتاسقانى سونشالىقتى، ونى ەشكىم قاتە دەپ ويلامايتىن بولدى. اسىرەسە جاستار. ال ەسكەرتۋدى ايتىپ جۇرگەندەردىڭ ەڭ جاسى مىرزان اعا بولۋى مۇمكىن.
مىرزان كەنجەباي: قاينار ولجاي بۇرىن ءبىزدى تەلەارناعا رەداكتور-ستيليست رەتىندە شاقىرىپ ەدى. ءار دۇيسەنبى سايىن جۋرناليستەردىڭ جازعاندارىن قاراپ، تۇزەتەتىنىن تۇزەتىپ وتىراتىنبىز. قازىر ونداي جوق. ونىڭ ۇستىنە، كىم كورىنگەن جۇرگىزۋشى بولىپ كەتكەندە، ءتىل بۇزىلماي قايتەدى؟
توقتارالى تاڭجارىق: ءانشى ءمولدىر اۋەلبەكوۆا ءبىر باعدارلامادا «اقيىق» دەگەن ءسوزدى فونەتيكالىق زاڭدىلىعىنا سۇيەنبەي ايتىپ وتىر. قاتاڭ دىبىستىڭ الدىندا داۋىستى دىبىس كەلگەندە قاتاڭ ۇياڭداناتىن ەدى. ال قازىر سول زاڭدىلىقتىڭ ەشقايسىسىن ساقتامايتىن بولدىق. جوعارىدا ايتقانىمىزداي، مۇنىڭ ەڭ باستى تەتىگى وتباسىلىق تاربيەنىڭ ساقتالماۋىندا جاتقان سەكىلدى. بۇل - كاكەن اعا ايتقان العىشارتتاردىڭ اۋەلگىسى. ۇيدە ۇيرەنبەگەن ءتىلدى ول كوشەدەن، ينتەرنەتتەن ۇيرەنەدى. «بارا جاتىرى ق، وتىرىق، نەىستەۆاتسىن» دەگەن سوزدەردى بالا كۇنىنەن ەستىگەندەر سولاي قالىپتاسادى. سول ءتىل قازىر جۋرناليستيكاعا كەلىپ جاتىر.
بلوگەرلەر نە جازىپ جاتقاندارىن وزدەرى بىلمەيدى. ارينە، جازۋعا قۇقىلارى بار. بىراق ەسكەرتۋ جاساساڭ، جاتا كەپ رەنجيدى.
ناقتى اقپارات، ناقتى وقيعا، ناقتى ۋاقىت، ناقتى مەكەنجاي. قازاق اقپاراتى بۇرىن-سوڭدى مۇنداي «ناقتىلىققا» جۇگىنبەگەن شىعار. ءيا، اقپاراتتىڭ ناقتى بولعانى ءجون-اق، بىراق ءبىر سارىندى، بىرىنەن-ءبىرى اۋمايتىن اقپاراتتار لەگى تىلدىك بايلىقتى قاجەت ەتپەيدى. ال سونىڭ ءوزىن مىڭ قۇبىلتامىن دەپ، ءبۇلدىرىپ، بۇزىپ جاتقاندار كوپ. قازىر نە كوپ؟ اقپارات كوزى كوپ. تەلەارنانى ساناماعاننىڭ وزىندە، گازەت-جۋرنال، ينتەرنەت باسىلىمدار جەتەرلىك. ونىڭ بارىنە زەر سالىپ، نە جازىپ، نە قويعانىن ەلەكتەن وتكىزىپ وتىرعان ەشكىم جوق. ويىنا كەلگەنىن جازىپ، ورەسى جەتكەن جەرگە دەيىن ءار سالانى قامتىپ جاتىر. ەفيردەگى «دانىشپانداردىڭ» داڭقى اسپانداپ تۇر. ءتىلىن بۇراپ سويلەي مە، قازاق ءسوزىنىڭ دىبىستالۋ ەرەكشەلىكتەرىن قولىنان كەلگەنشە وزگەرتە مە - ەرىك وزدەرىندە. ايتەۋىر، ەكرانعا شىقسا بولدى، ەلگە تانىلسا بولدى، جۇرتتىڭ پىكىرىمەن ساناسۋ ويلارىنا كىرىپ تە شىقپايدى. قازاق تەلەارنالارىنىڭ سورى - ءانشى مەن ءبيشىنىڭ جىلتىر ءجۇزىن جارنامالاۋعا اۋەستىگى. تانىمالدىعىن بۇلداعانى بىلاي تۇرسىن، دۇرىس جازىلعان ءماتىننىڭ ءوزىن قيۋىن قاشىرىپ وقيدى. ايتكەنمەن، بۇرىنعى «مەزگىلدى» قايتا قاۋىشتىرعانداي اسەر ەتكەن ەربولات ايدابوسىن، «31» ارنانىڭ جاڭالىقتارىن جانداندىرعان بولات ءمۇرسالىم، دەرەكتى فيلمدەرگە سۇبەلى سوزىمەن قان جۇگىرتكەن نۇرلان قابداي «حاباردىڭ» ماڭىنا توپتاسقان وركەن كەنجەبەك، مۇرات ەسجان سەكىلدى جىگىتتەر بارشىلىق. قازىرشە سولاردىڭ ءوزى اينالاسىنا ۇلگى بولارلىقتاي. بىراق ولاردىڭ ءسوز قولدانىسى مەن ءۋاج-پىكىرىنە قاراپ، وي تۇزەيتىندەر از سياقتى...
مىرزان كەنجەباي: تەلەۆيزيانىڭ ءتىل قالىپتاستىرۋداعى اسەرى وتە كۇشتى. جارنامانىڭ قاتە سوزدەرىن ەستىپ الىپ، سولاردى قازىر قولدانىسقا ەنگىزىپ جىبەردىك. «جانۇيا» دەگەن ءسوزدى كىم شىعارعانىن بىلمەيمىن. ءتىپتى شال-كەمپىرلەر «جانۇيا» دەپ ايتاتىن بولدى. 
بۇدان دا باسقا سوراقىلىقتار جەتەدى. سوندىقتان تەلەۆيزيانىڭ جۋرناليستەرىنە قاتاڭ تالاپ قويۋ كەرەك. ءتىلدى بۇزدىڭ با، جۇمىستان شىق.
كاكەن قامزين: كەز كەلگەن مامان ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىنان ءتورت اياعىن تەڭ باسىپ شىقپايدى. جاس مامان وندىرىستە ىسىلۋى كەرەك. باس رەداكتورلاردىڭ مەكتەبىن كورۋى كەرەك. قازىر ءتىپتى باس رەداكتورلار ءجۋرناليسىنىڭ ماقالاسىن وقىمايتىن سياقتى. ونىڭ ۇستىنە، ينتەرنەت پايدا بولعالى بەرى كەڭسە جۋرناليستەرى پايدا بولدى. وتىرىپ الىپ جازا بەرەدى. وندا ءتىل قايدان داميدى؟ جۋرناليستەردى ءىس ساپارعا كوپ شىعارۋ كەرەك.
توقتارالى تاڭجارىق: تاعى ايتپاۋعا بولمايتىن جايت. گازەتتىڭ اينالاسىندا جۇرگەندىكتەن، ءباسپاسوز بايانى كوپ كەلەدى. ءبارى ورىس تىلىندە. قازاقشاسىن سۇراساڭىز، بىزدە جوق دەيدى. ال ولاردىڭ ەسەبىنە قاراساڭ، مەملەكەتتىك تىلگە باياعىدا ءوتىپ قويدىق دەيدى. سوندا ولار مەملەكەتتىك تىلگە قاشان وتكەن؟ ءبارى وتىرىك.

P.S. كەز كەلگەن نارسەگە ءبىر جاقتى قاراۋعا بولمايدى ەكەن. بۇگىنگى تالقىلاۋدان  تۇيگەنىمىز - تاياقتىڭ باسى بارىمىزگە تيەدى. وتباسى، مەكتەپ، ۋنيۆەرسيتەت، قوعام، بيلىك بولىپ، «ءبىر جەڭنەن قول، ءبىر جاعادان باس شىعارۋ» وسىندايدا كەرەك سياقتى...

دايىنداعان
باعاشار تۇرسىنبايۇلى

"جاس قازاق" گازەتى