گرەكتەردە ستيكس دەگەن وزەن بار. نەگىزى ستيكس گرەكتەردىڭ ميفولوگياسىندا ولىلەر مەن تىرىلەر الەمىنىڭ اراسىنداعى وزەن بولىپ سانالادى. كونە گرەكتەردىڭ سەنىمى بويىنشا، ولگەندەر وزەن ارقىلى قايىقپەن ءوتىپ، و دۇنيەلىك بولسا، تىرىلەر وزەننىڭ جاعاسىنا كەلىپ، ءبىر-بىرىنە سەرتتەسىپ، انت-سۋ ىشەدى.

ەسكەندىر زۇلقارنايىننىڭ ءولىمىن مۇقيات زەرتتەگەن ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وكىلدەرى ونىڭ ءدال وسى وزەننىڭ سۋىن ءىشىپ، ۋلانىپ ولگەنىن دالەلدەپ باعۋدا. الىگە دەيىن وزەننىڭ ىشىندە وتە ۋلى باكتەريا بار كورىنەدى. بۇل باكتەريا ادام اعزاسىنا تۇسكەن كەزدە كاليحەاميتسين اتتى توكسيكالىق زاتتى وندىرەتىن ەكەن.

ستەنفوردتىق عالىم انتۋانەتتا حەيستىڭ پىكىرىنشە، گرەكتەردىڭ ۇعىمىندا زەۆس قۇداي انت بەرگەندەرگە سىن رەتىندە ستيكس سۋىنان ۇرتتاتقىزادى ەكەن. شىنىن ايتقاندارعا بۇل سۋ ەش زيانىن تيگىزبەيدى. ال وتىرىك ايتقانداردىڭ جاعى قارىسىپ، ءبىر جىل بويى قيمىلسىزدىققا دۋشار بولاتىن كورىنەدى. ءدال سول گرەكتەر ەسكەندىردى زەۆس قۇدايدىڭ بالاسى ساناعان. سوندىقتان وعان جاڭاعى ستيكس وزەنىنىڭ سۋىن ىشكىزۋى بارلىق تۇرعىدان قيسىندى-مىس. زامانداستارىنىڭ جازبالارىنا سەنسەك، ەسكەندىر 14 كۇن بويى جاعى قارىسىپ، پاراليچ بولىپتى. كاليحەاميتسين تۋدىراتىن ۋدىڭ اسەرى ءدال وسىنداي.

گرەكتەردە ستيكس دەگەن وزەن بار. نەگىزى ستيكس گرەكتەردىڭ ميفولوگياسىندا ولىلەر مەن تىرىلەر الەمىنىڭ اراسىنداعى وزەن بولىپ سانالادى. كونە گرەكتەردىڭ سەنىمى بويىنشا، ولگەندەر وزەن ارقىلى قايىقپەن ءوتىپ، و دۇنيەلىك بولسا، تىرىلەر وزەننىڭ جاعاسىنا كەلىپ، ءبىر-بىرىنە سەرتتەسىپ، انت-سۋ ىشەدى.

ەسكەندىر زۇلقارنايىننىڭ ءولىمىن مۇقيات زەرتتەگەن ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وكىلدەرى ونىڭ ءدال وسى وزەننىڭ سۋىن ءىشىپ، ۋلانىپ ولگەنىن دالەلدەپ باعۋدا. الىگە دەيىن وزەننىڭ ىشىندە وتە ۋلى باكتەريا بار كورىنەدى. بۇل باكتەريا ادام اعزاسىنا تۇسكەن كەزدە كاليحەاميتسين اتتى توكسيكالىق زاتتى وندىرەتىن ەكەن.

ستەنفوردتىق عالىم انتۋانەتتا حەيستىڭ پىكىرىنشە، گرەكتەردىڭ ۇعىمىندا زەۆس قۇداي انت بەرگەندەرگە سىن رەتىندە ستيكس سۋىنان ۇرتتاتقىزادى ەكەن. شىنىن ايتقاندارعا بۇل سۋ ەش زيانىن تيگىزبەيدى. ال وتىرىك ايتقانداردىڭ جاعى قارىسىپ، ءبىر جىل بويى قيمىلسىزدىققا دۋشار بولاتىن كورىنەدى. ءدال سول گرەكتەر ەسكەندىردى زەۆس قۇدايدىڭ بالاسى ساناعان. سوندىقتان وعان جاڭاعى ستيكس وزەنىنىڭ سۋىن ىشكىزۋى بارلىق تۇرعىدان قيسىندى-مىس. زامانداستارىنىڭ جازبالارىنا سەنسەك، ەسكەندىر 14 كۇن بويى جاعى قارىسىپ، پاراليچ بولىپتى. كاليحەاميتسين تۋدىراتىن ۋدىڭ اسەرى ءدال وسىنداي.

ال ەكى الەمدى جاۋلاپ، ۇزاق جىلدار بويى گرەكيادان ۇزاپ كەتكەن، ءۇش وركەنيەتتىڭ ءتىرى قۇدايى، الىپ يمپەريانىڭ پاتشاسى سانالعان ەسكەندىردىڭ ءوز ەركىمەن ستيكس سۋىن ءىشۋى ەكىتالاي. ياعني، مەنىڭ پايىمداۋىمشا، الداپ ىشكىزگەن. ونىڭ سەبەبى مىناۋ: گرەكيانىڭ بارلىق پوليس-مەملەكەتتەرىن بىرىكتىرىپ، انت-سۋ ىشكىزىپ، پارسى يمپەرياسىنا قارسى شىققاندا ەسكەندىر مەن ونىڭ سەرىكتەستەرى ءبىر دارەجەدە بولاتىن. دوستىق، جولداستىقتارى كەرەمەت دامىعان، ءبىر-بىرىنە ۇلكەن قۇرمەتپەن قاراعان.

ازيانى جاۋلاپ العان سوڭ ەسكەندىر ءوزىنىڭ استاناسى رەتىندە بابىلدى تاڭداپ، پارسى ەلىنىڭ ساياسي جانە ديپلوماتيالىق پروتوكولىن، داستۇرلەرىن قابىلداعان. سونىڭ ءبىرى بارشانىڭ پاتشا الدىنا كەلگەندە تىزەرلەپ تۇرۋى، تىزەرلەپ ىزەت كورسەتۋى. بۇنى گرەكتەر پروسكينەزا دەپ اتايدى. ازات گرەكتەر ءۇشىن بۇل كەرەمەت ءبىر قورلىق سانالعان. ەسكەندىردىڭ سەرىكتەستەرى ىشىنەن "پاتشامىز الجىدى، وزگە دىنگە، مادەنيەتكە ءوتىپ كەتتى، ءبىزدى، ءبىزدىڭ وركەنيەتىمىزدى، تاريحىمىز بەن ءداستۇرىمىزدى ساتتى" دەگەن كۇڭكىلمەن جۇرگەن.  ونىڭ ۇستىنە بارلىعى دا شەتىنەن بايىپ، ءبىر-ءبىر ۇلكەن ايماقتىڭ ساترابى، ياعني اكىمى بولدى. پاتشا بولسا ءوز سەرىكتەستەرىن كەمسىتىپ، ولاردىڭ ورنىنا يمپەريانىڭ باسقا حالىقتارىنىڭ وكىلدەرىن تاققا جاقىنداتا باستادى، قىزمەتكە تاعايىندادى. بۇل وعان دەگەن جەككورىنىشتىڭ تاعى ءبىر سەبەبىنە اينالدى.
ال پاتشانىڭ ءوزى ونىڭ "كومانداسىنا" قاۋىپ توندىرە باستادى. ودان قالاي قۇتىلۋعا بولادى؟ پىشاقتاۋعا، تۇنشىقتىرۋعا كەلمەيدى. سەبەبى قۇدايدىڭ "سۇيىكتى تۇڭعىشى". ونى "ارام" جولمەن ولتىرسەڭ ءوزىڭ بالەگە قالاسىڭ. قۇدايى جولى بىرەۋ - ستيكس سۋىن ىشكىزۋ. قۇداي السا الادى، الماسا - ەسكەندىردىكى دۇرىس، ونى "جوعارى جاق" قولدايدى. وسىنداي قيسىنمەن ستيكستىڭ سۋىن اناۋ گرەكيادان الدىرادى. ونىڭ ۇستىنە جولدا سۋعا باسقا دا تىڭايتقىشتار قوسىلۋى ىقتيمال. سەبەبى قۇدايلارعا "كومەكتەسۋ" دە مىندەت.
قىسقاسى، ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى 323 جىلدىڭ 10 ماۋسىم كۇنى جارتى اي بويى جان مەن ءتان ازابىن كورگەن الەمدى تۇڭعىش جاۋلاعان يمپەراتور ەسكەندىر زۇلقارنايىن دۇنيەدەن وتەدى. ءوزى قۇرعان يمپەريانىڭ ءبىر اپتادا توز-توزى شىعادى. ونىڭ ورىنتاعىنا تالاسقان سەرىكتەرى ونى بىرازعا دەيىن جەرلەمەي، تاعى ءبىر وراسان زور اقتىق ابىگەرگە سالادى. اراسى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ونىڭ ءۇرىم-بۇتاعى دا ستيكس وزەنىنىڭ ار جاعىنا ءوتىپ كەتەدى.
ونى ۋلاعاندار ماكەدينيانىڭ قىزمەتىنەن بوساعان اكىمى انتيپاتر مەن ونىڭ ۇلدارى، دوسى كاسساندر مەن شاراپ قۇيۋشىسى يول دەگەن دالەلدى بولجام بار.

ەسكەندىر زۇلقارنايىن شىعىس حالىقتارىنىڭ، ونىڭ ىشىندە قازاقتىڭ تاريحىنا، مادەنيەتىنە كەرەمەت اسەرىن تيگىزگەن تۇلعا. ءبىزدىڭ جازبا دا، اۋىزشا دا ادەبيەتىمىزدە، اڭىز-ەرتەگىلەرىمىزدە ورىن العان كەيىپكەر. ولاي بولسا، ونىڭ عۇمىرى مەن ءولىمى بۇگىنگىنىڭ ساياساتكەرلەرى ءۇشىن ساباق بولۋى ءتيىس. كورشى ەلدەردە ەسكەندىردىڭ كەبىن كيگەن ساپارمۇراد تۇرىكمەنباشى ەمەس پە؟

Abai.kz