سەمەي ءوڭىرى تۋما تالانتتاردان كەم ەمەس. سول سەبەپتى قازىرگى ادەبيەتكە كەلگەن جاڭا تولقىننىڭ ءىرى وكىلى اۋدارماشى، ايتىس اقىنى جانە ادەبيەت تاريحىنىڭ زەرتتەۋشىسى اتانىپ، ءوزىنىڭ سان قيلى تالانتىمەن ادەبي ورتانى تامساندىرىپ جۇرگەن جاس دارىن ەرىك ومارعاليدان «جاستار جانە ادەبيەت» توڭىرىندەگى ءوز ويىن ورتاعا سالۋدى وتىنگەن ەدى. ەرىك باۋىرىمىز سوزگە كەلمەي اباي كز وقىرماندارىنا ارناپ تومەندەگى مارجانداي ويلارىن اق قاعاز بەتىندە توگىلدىرىپ ۇسىنا ءبىلدى. سونىمەن پىكىر - بىزدەن، تۇششىنۋ - سىزدەن. جاس تالاپ ادەبيەتشىنىڭ وزىندىك وي تولعامىن قابىل الىڭىزدار!

بالالار ادەبيەتى - ءتول ادەبيەتىمىزدىڭ وسكەلەڭ دە بالاۋسا-بالعىن سالاسى دەپ ەسكەرەمىن. باستاۋ-قاينار بۇلاقتارىن سالعان سارالار بولدى. ونىڭ ءوزى ءبىر ابىروي. ول سالا — اۋىز ادەبيەت ۇلگىسىندە وزىق دەگەنىمىزبەنەن دە...

قالاي دەگەنمەن دە، ونىڭ  وزىندىك ورنەگىمەن ءوسۋ، ورگە ۇمسىنىپ وركەندەۋ جولدارى بار. ايتالىق: مەكتەپكە دەيىنگى ارالىق; باستاۋىشتىق; ورتا بۋىندىق; جوعارى بۋىندىق; - بولىپ جالعاسىپ كەتەدى. ادەبيەت جانرى دا سوعان ساي ەرەكشەلەنەدى.

بالالار ادەبيەتى دەگەنىمىز تانىم-تاعىلىم مەن ءارى ءمولدىر ءبىلىم بەرەتىن سانا ساڭلاۋىنداعى «شەكسىز قيالي الەمدەگى» ءومىر وقۋلىعى ەكەنى داۋسىز.

ءبىزدىڭ ەلدەگى قارقىنى، قارىشتاۋ ساتىسى بيىكتەۋدە مە؟ بەلگىلى  مەجەسىنە جەتتى مە، قالاي؟

كادۋىلگى، الگى.. زىرىلداۋىق كوميكسى بىلاي تۇرسىن. انيمەلىك تە جاڭاشىلدىق بەلەڭ العالى قاشا-ا-ا-ن... بۇل، بىراق، ءبىزدىڭ ولكەدە ەمەس...

زەرە... زامزاگۇل اجەلەردىڭ زامانى، كينودان بولماسا، كوزدەن بۇل-بۇل ۇشقانى دا  اقيقات. كوكجاشىگىڭدى پىسقىرمايتىن سلىشكىم «ايتي-روب» عالامىنا دەندەپ كەتتىك قوي، تۇگە.

ەندىگى بۇ ماسەلەنىڭ ءتۇپ-توركىنىنە ويىسساق.

كىتاپتار (بالالار ادەبي شىعارماشىلىعى) جازىلادى، ەگەر، اۆتورلار كوكتەي دۇركىرەسە. ال وعان قىزىعۋشىلىق تانىتۋ كەرەك پە دەپ ويلايمىن ءوز باسىم. ءبىرسىن-ءبىرسىن  ەكشەلە كەلە، كەسەك شىعارمالار — دراماتۋرگيا سينتەزىمەن ەكرانعا شىقپاق. مىنە، بالالار ادەبيەتىنىڭ ءبىر جارىق تۇسى وسىندا جاتسا كەرەك-ءتى. جوق، مۇلدەم جوق دەپ ايتۋدان ادا-اۋلاقپىن. قۇدايعا شۇكىر، بار. بارشىلىق. بار كىنارات، دۇمبىلەز قوعام نازارىن اۋدارتۋدا بولىپ وتىرعان سەكىلدى. ولاي دەيتىن سەبەبىم، ازداعان شوعىر شىعارماشىلىق وكىلدەرى ۇكىمەتتەن جەكە دارا، وسىعان وراي ءبىر پارمەن- قۋات قاجەتسىنەتىندەي...

قولداۋ بولسا، شەشىمدەر شىعارىپ، باعدارلامالار بەكىتسە... بالالار ادەبيەتىنىڭ كەلەشەك ساپارى داميتىنىنا يمانداي سەنەمىن، سەنگىم كەلەدى!

ادەبيەت - حالىقتىق ءاپسانادان قۇرالادى دەسەك، ودان ەش قاتەلەسپەسپىز. تۇجىرىم بۇل. دەگەنمەن دە، ءار حالىقتىڭ ءوز اۋىز يا جازبا ادەبيەتى بولادى. ونسىز، ونىڭ وتكەن فولكلورى مەن بۇگىنگى، ەرتەڭگى ءۇنى - مۇنار.

ءاربىر ءداۋىردىڭ جارشىسىنداي، ادەبيەتتىڭ ءوز وكىلدەرى تولقىن - تولقىن، لەك -لەگىمەن تولاسسىز كەلىپ وتىرادى. قۇددى ءبىر اسقار تاۋدان تاسىپ اققان تاسقىن سۋداي...

زامانا جەلىنە قارسى جەلقايىقتاي تەڭىزدە ەركىن جۇزگەن ۇلت جاناشىرلارىنىڭ لەپەس تە كوپەس تۋىندىلارى سونىڭ مىسالى ىسپەتتى. احاڭ ايتپاقشى: «ەل - بۇگىنشىل، مەنىكى - ەرتەڭ ءۇشىن». وسىناۋ ءتامسىل ءسوزدىڭ كۇش -قۇدىرەتى تەرەڭگە بويلاتىپ، جۇمىر قۇيقاڭدى شىمىر ەتكىزەتىنى راس تا.

شىعىس ويشىلدارى دا كوپ تولعاعان، تولعانعان دا وسى - «اسىل ءسوز»، - اردىڭ ءىسى - ول ادەبيەت. ەشبىر ۇلت، مۇنسىز، ۇلتتىعىن، ەركىندىك ويىن ساقتاي الماس، ءسىرا دا.

عاسىرلاردىڭ قاتپار داراق - پاراقتارىندا قاشالعان ادەبي مازمۇندار - وزىندىك قۋاتىن جوعالتقان ەمەس. قايتا اسىرە جاڭعىرىپ، جاڭارۋ ۇستىندە. قاي ۇلتتىڭ بولماسىن، وندا - بولمىسى، ارمان - مۇراتى اسقاق جىرلانىپ، التىن تاستاي جازىلعان...

باتىس حالىقتار ادەبيەتى - وزىنشە ورنەك سالىنا اۋەن - ۇيلەسىمدى كەلگەنىمەنەن، ول دا «ۇلى جۇرەكتەر» ءدۇرسىلى، حالىق - جادى، سانا ساۋلەسى.  كونەسى بار، ورتاڭعىسى، كەيىنگىسى، جاڭا پوسمودەرندىك ءتۇر - ناقىشتىسى... ءبار - ءبارى تۇپتەپ قازساڭ، ءبىر تامىر، ءبىر ۇندە... تەك ايىرماشىلىعى: ۋاقىت پەن الىپبيىندە سونىلانادى.

ال ءبىزدىڭ بۇگىنگى ادەبيەت ايدىنى قانداي؟ تەرەڭىندە مە، جوق الدە، قايىزىندا  ما؟

ونىڭ بەلدى - بەلگىلى وكىلدەرى كىمدەر؟ مىنە، سۇراقتىڭ ءمورلىسى، ويدىڭ زەرلىسى سوندا تۇر.

«جالىنمەن وتتان جارالعان» - كيەلى ءسوزدى، سوم بولاتتاي سوققان - الىپتارىنا مىڭ تاعزىم.

قوش. ەندى، جاستار، ياعني بۇگىنگى ادەبيەتكە ورالايىق. بۋىندى ادەبيەتكە، تۋىندى ءتۇر سالعان، جالىندى دا دارىندى جاستار قاتارى كوبەيمەسە، سەيىلمەس. قۋانتارلىق، قۋانارلىق. قۇپ. ولار نە جازىپ ءجۇر؟ ولاردى قانداي ماسەلە ويلاندىرادى؟ كۇردەلى سوقپاق جولدىڭ دارا تۇرعاندارى قايدا باعىت الىپ بارادى؟  سوڭعى ايالداماسىندا نە، نەلەر كۇتپەك؟ ايتەۋ، ۇزىن - ىرعا بىتپەس، تۇيىقسىز قاعاجۋ «سۇراقتار» تولاستاماي تۇرارى حاق.

تۇركىلىك سارىن - تولعاۋلارعا تاتيدى ما - سولار؟

ءتاڭىردىڭ كولەڭكەسىندە ەكەنىن سەزدى مە - بۇلار؟  بىرتابان شولۋ جاساۋدىڭ ءوزى دە، قاندايلىق بولسىن، تەرەڭدەۋ پايىم - ءپالسافاسىنا وي - جۇيەنى شىرماپ اكەتەدى... ەلگە ءمالىم، تەلەساندىقتىڭ «ۇلتتىق ارناسىنداعى» ادەبي اپتالىق باعدارلاما اتالاتىن «ۇركەر» سوعان ساف دالەل. پوەزيا...پروزا... قوس الىپ كەمەدەي تۆورچەستۆو دۇنيەسى - ادەبيەت ساۋمالىن ساپىراتىن داڭعىل جول سىندى. ...ءجا، جاقسى دەلىك. ەندىگىنىڭ ءسوزى ءتۇزۋ. وتكەننىڭ تەزى نەدە، نەمەن ولشەنەدى؟ ولشەندى؟

شەكسپير نەسىمەن ايگىلى ەدى؟!

پۋشكين شە؟! ودان... ونان ارعىسىن دا...

«كەزەگىمەن تىزسەڭ، ءتىپتى تاۋسىلماس...».

...ابايدى كەمىرىپ جۇرگەنىمىز اقيقات. ءفارابيسىز ءبىز – شىعىس ەمەسپىز! كۇلتەگىندەر ارىدا...

ادامدىقتىڭ اسىل ءناسىلى - ادەبيەتتە!

وركەنيەت - جاھاندانۋ پروتسەسىن ونى اتتاپ، باستان وتكەرمەس تە.

وسى ورايدا، كورنەكتى جازۋشىمىز، سايىن مۇراتبەكوۆتىڭ مىنا ءبىر سوزىنە ۇڭىلسەك پە دەيمىن: «جاستار تۋرالى ءسوز – بولاشاق تۋرالى ءسوز. جاستارعا قامقورلىق – بولاشاققا قامقورلىق. ادەبيەت الەمىنە جاڭا قادام باسقان جاس جايىندا ءجيى ءسوز قوزعاپ وتىرۋ – ونىڭ جاڭا ءبۇر جارا باستاعان بالاڭ تۆورچەستۆوسىنىڭ جاپىراق جايۋىنا، بۋىنىنىڭ تەزىرەك بەكۋىنە جاردەمى تيەرى ءسوزسىز.» - دەپتى، شىركىن! بۇدان اسىپ مەن دە ەشتەڭە الىپ - قوسپاعانىم ءجون شىعار؟! ءسوز ءتامام.

ەرىك ومارعالي

Abai.kz