ىلگەرىدە ءمۇيىزى قاراعايداي ءبىر جازۋشى اعامىزدىڭ: «قىتايدان كەلگەن قانداستىڭ ەكەۋىنىڭ بىرەۋى اقىن», - دەپ جازعىرا سويلەگەنى بار. بۇل پىكىر جاڭا مەملەكەتتىڭ اياقتان نىق تۇرۋىنا ينۆەستوردىڭ ماڭىزدىلىعىن كورسەتۋ ءۇشىن نەمەسە تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ «الدىمەن ەكونوميكا، سونان سوڭ ساياسات» تاكتيكاسىنا قۇلاي سەنگەندىكتەن ايتىلعان بولار.

ءىس جۇزىندە قىتاي رەفورماتورى دىڭ «الدىمەن ءبىر ءبولىم ادامدار بايۋ» ساياساتىن جولعا قويعاندا «نارىق زامانىندا قازاققا اقىن بولۋدىڭ كەرەگى جوق» دەگەن سىڭايداعى كوزقاراستار شىنجاڭدا دا ايتىلا باستادى. شىنجاڭ قوعامدىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ زەرتتەرمەنى، ادەبيەتتانۋشى، اۋدارماشى شارىپقان ءابدۋالي اعامىز: «قازاق پوەزيالىق ۇلتتان فيلوسوفيالىق ۇلتقا اينالۋى كەرەك»، - دەگەن ايگىلى ماقالاسىن جاريالادى. قوعامدا قىزۋ پىكىرتالاسقا مۇرىندىق بولدى. ەرەگەسكەندەي بازار كورگەن قازاقتىڭ جاڭا بۋىنى ولەڭ جازۋدى قويۋ بىلاي تۇرسىن، ءورشىتىپ جىبەردى. مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ ولەڭ جيناقتارى 100 مىڭداعان تارالىممەن تارادى. مۇحتار شاحانوۆتىڭ، تۇمانباي مولداعاليەۆتىڭ، قادىر ءمىرزالىنىڭ، جاڭا بۋىن قازاق اقىندارىنىڭ كىتاپتارى ەڭ ءوتىمدى تاۋارعا اينالدى، كىتاپ ءوندىرىسى دامىدى. بايان ەسەنتاەۆالار «توي بيزنەس» دەپ مۇرىنىن شۇيىرەتىن قازاقى ءيىسى بار اندەر جاستاردىڭ رۋحاني ازىعىنا اينالدى.

قىتايداعى قازاقتىڭ اقىندىق قاسيەتىن جوعالتپاي ساقتاۋىنا دەم بەرگەن، شابىتىن شالقىتقان كۇش – نارىق زامانىنداعى توقتىقتىڭ اسەرى ەمەس، قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ەدى. نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءار رەتكى ساپارىندا قىتاي باسشىلارىمەن ورىس ءتىلدى ءتىلماش ارقىلى سويلەسۋى دە، بۇرىنعى ەنەرگەتيكا ءمينيسترى اسەت يسەكەشەۆتىڭ قىتايلار دايىنداعان ۇلتى قازاق اۋدارماشىنى كەرەك ەتپەي، ورىس ءتىلدى ءتىلماش تالاپ ەتكەنى دە، قىتاي قازاعىنىڭ ولەڭگە، انا تىلىنە دەگەن ماحابباتىن ورشىتپەسە، وشىرە المادى.

وكىنىشكە وراي قارا شاڭىراقتا قازىر بيلىك قانا ەمەس، جالپى قوعامنىڭ، ەلگە اقىل ايتار زيالىنىڭ ومەشەگى اقىننان گورى، ينۆەرتورعا ءۇزىلىپ، بۇيرەگى سولارعا بۇرىلىپ تۇر.

بەردىبەك ساپارباەۆ مىرزا اقتوبەگە اكىم بولىپ تۇرعاندا قازاق مۇنايىنىڭ مايلى جىلىگىن سورىپ وتىرعان قىتاي كومپانيا وكىلدەرىنە: «نەگە قازاق ءتىلدى اۋدارماشى جالدامايسىڭدار؟!» دەپ مىنەز كورسەتكەنى بار. قازىرگى جاعداي بەلگىلى. الپاۋىت شەتەلدىك كومپانيالاردى قويىپ «پينتا» بارلار جەلىسىنىڭ ءوزى قازاقشا ولەڭ قويۋعا تىيىم سالىپ، جۇرت نارازىلىعىن تۋدىردى.

بارىنەندە وكىنىشتىسى – وتكەن 30 جىلدا قازاقستاندا قازاق ءتىلى، ولەڭى، مۇقىم رۋحانياتى تاۋەلسىز ەلدەگى ديوسپورا وكىلدەرىنىڭ مادەني ومىرىنە ءسىڭۋدىڭ ورنىنا ورىس ءتىلى ولاردىڭ رەسمي قارىم-قاتىناس تىلىنە اينالدى. قازاقتىڭ جاڭا وسكىن ۇرپاعى دا سول اعىممەن بىرگە كەتتى.

«جىعىلعان ۇستىنە جۇدىرىق» دەگەندەي، ەندى، مىنە، وعان ينۆەستورلار ءتىلى قوسىلدى. دەموكراتيالى ەلدەردى ايتپاعاندا، قازاقستانعا ەڭ كوپ قارجى قۇيعان ەل سانالاتىن، «ادامزات تاعدىرىنىڭ بىرتۇلعالانۋىن» دارىپتەپ وتىرعان كوممۋنيستىك بيلىگى بار شىعىس كورشىنىڭ ءتىلى كوش باستاپ تۇر.

كەزىندە ۇلكەن قىز (داريعا نازارباەۆا) قازاقستاندىقتارعا ءتورتىنشى ءتىل رەتىندە قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋدى ۇسىنعانى بەلگىلى. قىتايدىڭ ۋحان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «قۇرمەتتى پروفەسسورى» اتاعى بار كارىم ءماسىموۆ سوتتالعانىمەن، ودان باسقا دا قىتاي ءتىلىن بىلەتىن شەنەۋنىكتەر جەتىپ ارتىلادى. الدىدا 1 شىلدەدەن باستاپ قىتايمەن ۆيزاسىز بايلانىس ورنايدى. «جاقسىنىڭ ايتقانى كەلمەيدى، جاماننىڭ ساندىراعى كەلەدى» دەگەندەي، ءبىر ساياساتتانۋشىنىڭ بۇدان 20 جىل بۇرىن ايتقان: «ءتۇبى قازاقستاننان كەتەم دەگەندەر اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنىپ جاتىر، ءتۇبى وسىندا قالام دەگەندەر قىتاي ءتىلىن ۇيرەنىپ جاتىر»، - دەگەن اششى ءازىلىنىڭ شىندىققا اينالار ءتۇرى بار.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz