جۇماتاي سابىرجانۇلى. ايتايىن دەپ ايتپايسىڭ (باسى)
تالانتتى قالامگەر جۇماتاي سابىرجانۇلىنىڭ كوزى تىرىسىندە جارىق كورگەن «وكپەلەسەڭ، ءوزىڭ ءبىل» اتتى كىتابى وشپەس تۋىندىعا اينالدى. ءوزى ءومىر سۇرگەن قوعامنىڭ قوياسىن اقتارعان بۇل كىتاپتى وقىرمان قاۋىم ءالى ىزدەپ ءجۇرىپ وقيدى. عابباس قابىشۇلى اعامىز جۇماتاي قايتىس بولعاندا: «اق الماستىڭ جانە ءبىرى شارت سىنىپ، قىنى بوس قالدى. قازەكەم ايتقان «وت اۋىز، وراق ءتىلدى» ەرجۇرەك شەشەندەرىمىزدىڭ ءبىرى جۇماتاي سابىرجانۇلى كەتە باردى... ادام بولىپ تۋىپ، ادام بولىپ ءوتتى! اقيقات ءۇشىن ارپالىستا ءتىرى جاننان جاسقانبادى...» دەپ جازدى. وسىدان ءتورت جىل بۇرىن جۇماتايدىڭ جاريالانباعان دۇنيەلەرى «مەن تانىعان شىندىق» دەگەن اتپەن كىتاپ بولىپ شىقتى. كىتاپ «كۇندەلىك كەزگەن كوڭىل»، «جان بىتكەندەي جادتاعى جازبالارعا» جانە «وي جۇرەدى كەلىپ- كەتىپ» اتتى بولىمدەردەن تۇرادى. سونداي-اق، جۇماتايعا ارنالعان ولەڭ، ماقالالار توپتاستىرىلعان. ءبىز وسى كىتاپتىڭ ءار تاراۋىنان ۇزىندىلەر جاريالاپ وتىرمىز.
Abai.kz
ماراتتىڭ ماراپاتى
مارات (قابانباي) ماعان كوپشىك قويىپ جاتىر: «ءسىز قازىرگى جۋرناليستيكانىڭ اقان سەرىسىسىز عوي» - دەپ.
«بوينگ» ءمىندىم
«انا ءتىلىنىڭ اقپاراتتىق ءستيلىن قالىپتاستىرىپ ەدىڭ...» وسىلاي دەپ ەش جەر جولاتپاي قويعان مەن جۇقسىزدى جارىلعاپ بەيسەنبايۇلى جارتى مينۋت ىشىندە قازااگ-قا جۇمىسقا العان.
تالانتتى قالامگەر جۇماتاي سابىرجانۇلىنىڭ كوزى تىرىسىندە جارىق كورگەن «وكپەلەسەڭ، ءوزىڭ ءبىل» اتتى كىتابى وشپەس تۋىندىعا اينالدى. ءوزى ءومىر سۇرگەن قوعامنىڭ قوياسىن اقتارعان بۇل كىتاپتى وقىرمان قاۋىم ءالى ىزدەپ ءجۇرىپ وقيدى. عابباس قابىشۇلى اعامىز جۇماتاي قايتىس بولعاندا: «اق الماستىڭ جانە ءبىرى شارت سىنىپ، قىنى بوس قالدى. قازەكەم ايتقان «وت اۋىز، وراق ءتىلدى» ەرجۇرەك شەشەندەرىمىزدىڭ ءبىرى جۇماتاي سابىرجانۇلى كەتە باردى... ادام بولىپ تۋىپ، ادام بولىپ ءوتتى! اقيقات ءۇشىن ارپالىستا ءتىرى جاننان جاسقانبادى...» دەپ جازدى. وسىدان ءتورت جىل بۇرىن جۇماتايدىڭ جاريالانباعان دۇنيەلەرى «مەن تانىعان شىندىق» دەگەن اتپەن كىتاپ بولىپ شىقتى. كىتاپ «كۇندەلىك كەزگەن كوڭىل»، «جان بىتكەندەي جادتاعى جازبالارعا» جانە «وي جۇرەدى كەلىپ- كەتىپ» اتتى بولىمدەردەن تۇرادى. سونداي-اق، جۇماتايعا ارنالعان ولەڭ، ماقالالار توپتاستىرىلعان. ءبىز وسى كىتاپتىڭ ءار تاراۋىنان ۇزىندىلەر جاريالاپ وتىرمىز.
Abai.kz
ماراتتىڭ ماراپاتى
مارات (قابانباي) ماعان كوپشىك قويىپ جاتىر: «ءسىز قازىرگى جۋرناليستيكانىڭ اقان سەرىسىسىز عوي» - دەپ.
«بوينگ» ءمىندىم
«انا ءتىلىنىڭ اقپاراتتىق ءستيلىن قالىپتاستىرىپ ەدىڭ...» وسىلاي دەپ ەش جەر جولاتپاي قويعان مەن جۇقسىزدى جارىلعاپ بەيسەنبايۇلى جارتى مينۋت ىشىندە قازااگ-قا جۇمىسقا العان.
جۇمىسقا العان جاقسىلىعى قۇدايدان قايتسىن، بارىنەن بۇرىن اناۋ باعاسىن ايتسايشى!
ۇلت تانۋ عىلىمىنىڭ دوكتورى ء(وز كوڭىلىمدەگى) جارىلعاپ قۇرداسىم ماعان ماشينا ەمەس، «بوينگ» مىنگىزدى.
كوزىلدىرىك
ۇلكەندەر ايتقان ءبىر اڭگىمە ەسكە تۇسەدى.
سوعىس ەندى اياقتالعان كەز بولسا كەرەك. كولحوزشىلار تاسىعان وزەندى بوگەپ جاتىپتى. قاپشىقپەن قۇم تاستايتىن جابايى ءتاسىل... بىرەۋدىڭ سۋعا ءتۇسۋى قاجەت... جان ءتاتتى، ەشكىم شىعا قويمايدى. ءتىلى شولجىڭ، اسا مومىن ءبىر جاقسىباي دەگەن بار ەكەن، باسقارما سونى اينالدىرادى، ماقتايدى. ايەلىنە كويلەكتىك ماتا بەرەتىن بولادى. ءىسپىرت ىشكىزەدى. قىزۋى بويىنا تاراعان سوڭ الگى بايعۇس:
-ءىشتالين ءۇشىن (ستالين دەگەنى), كالكىم (حالقىم دەگەنى) ءۇشىن! – دەپ بۇرقىراپ تاسىپ جاتقان وزەنگە قويىپ كەتىپتى! قويىپ كەتىپتى دە جارىق دۇنيەگە قايتىپ شىقپاي قالىپتى...
وبرازبەن ويلاپ كورىڭىزشى، قازىرگى ءبىز كورگەن نارىق – بۋىرقانعان داريا بولعاندا، باسقارما كىم؟ ءىشتالين (ستالين) كىم؟ بوگەسىنگە تاستالىپ جاتقاندار كىم؟ جۇمەكەن ايتپاقشى، «ويلانباساڭ كەتەدى ميىڭ ءشىرىپ..»
17 قازان، 1987 جىل.
اباي ايتقان ەستى ادامداردىڭ قاتارىندا بولعىسى كەلىپ بۇگىن وزىنەن-ءوزى ەسەپ الىپ كورىپ ەدى: ەت جەگەندەرى قالىپتى ەسىندە. ەكى-ءۇش جەرگە قوناققا بارعان. اراققا قاراماي، ىشپەي، جۇرتتى تاڭقالدىرىپتى. ازىرگە ۇلكەن جەتىستىگى دە وسى سوڭعىسى.
ءوزىن بۇرىنعىدان جەڭىل سەزىنەدى. كەلەر كۇندەردەن ءۇمىتتى...
بىراق، سوعان دايىندىعى جوعىنان قورقادى. جەمسىز قۇر قارماقتى كولگە سالىپ قويىپ، ءوزى اسىق ويناپ جۇرگەن بالانىڭ ارەكەتى. قاراعىم-اۋ، وعان شىلاۋ بولماسا بالىق قاپپايدى عوي دەيتىن ادام جوق. جۇتپا ويناتۋ كەرەك! جانە ونى ءوزىڭ ءتىپتى باقىلاپ، بۇكىل وي-ساناڭدى سوعان تاس-ءتۇيىن جۇمىلدىرماساڭ ، كوزىڭدى قۇر تەسىرەيتكەننەن نە پايدا؟
***
نيەت بار، ايتەۋىر. سوعان دا شۇكىرشىلىك. جوق، شۇكىرشىلىك – تىرشىلىك ەمەس، ءدال وسى ارادا. ءدال وسى ارادا قوماعايلىق كەرەك، كادىمگى قاسقىردىڭ قوماعايلىعىنداي. ءتىس كەرەك قارشىلداعان، كادىمگى قاسقىردىڭ تىسىندەي.
قۇر جازسام-اۋ - بەدەۋ قاتىننىڭ بالا تاپسام جاقسى بولار ەدى-اۋ دەگەنى سياقتى بىردەڭە.
سەن ءوزى ادەبيەتتىڭ پرەدمەتى ادامداردى زەرتتەدىڭ بە؟.. ول ايدان الىپ كەلەتىن توپىراق ەمەس، كورابلدى قايدان تابام دەمەيسىڭ، قاسىندا ءجۇر عوي شۇبىرىپ! نە ويلايدى ەكەن سولار، نەمەن تىنىستايدى ەكەن؟ ولاردىڭ اراسىندا جاقسىلىق پەن جاماندىق قالاي ارباسىپ جاتىر؟.. سيىر ساۋدىڭ تەحنولوگياسىنىڭ ساعان تۇككە دە كەرەگى جوق. ول ساۋىنشىنىڭ، عالىمداردىڭ جۇمىسى.
***
وۋ، جولداس، سەنىڭ ءبىر ۇلكەن رۋحاني بايلىعىڭ بار ەدى عوي. ساعىم ورانعان ءبىر بەينە كوز الدىڭدا كادىمگىدەي قوزعالىسقا ءتۇسىپ، ءوزىڭ دە سوعان تالپىنا ۇمتىلىپ جۇرگەن جوقسىڭ با؟ مەنىڭشە، قاعازعا ۇيىپ-سۇيىپ تۇسە قالاتىن سياقتى سول سۋرەت...
18.10.1987 جىل.
مەنىڭ ميىم شىلىمنىڭ، اراقتىڭ ۋىنان، ۋىتىنان ارشىسام دا ميمىرت. قايداعى ءبىر قۇدايلار بولماسا، ادام مۇمكىندىگى كەلمەيتىن قيالداردى مۇجىگىش. تۋلاق تا بولسا تىرلىگىڭە تۇراقتىنى تارتقىلامايمىسىڭ؟! دىم بولماسا اۋزىڭنىڭ ايىزى قانار...
وي جالقاۋلىعى باسىپ بارادى.
7.11.1988 جىل.
ەپتەگەن وزگەرىس بار: اراقتىڭ اكەسى ولگەنىنە 20 كۇن. (ەندى ءتىرىلىپ كەتە قويماس). اشۋلانعان جوقپىن. وعان ۇلكەن سەبەپ بولماي ءجۇر-اۋ دەيمىن. ەكى-ءۇش رەت بولماشى نارسەگە جاڭا قاتقان مۇز سياقتى تىسىرلاي بەرىپ، تيىلا قويدىم، كۇتىرلەي بەرىپ، كىلت توقتادىم. سۇيتە-سۇيتە سوزىلىمدىلىققا دا ۇيرەنەرمىز، اللا اماندىعىن بەرسە.
27.12.1992 جىل.
وسىنىم مەنىڭ نە ءجۇرىس؟!
وسىنىم مەنىڭ نە تىرلىك؟!
ءالى ءجۇز جىل عۇمىرىم بار سياقتى بۇلعاقتايمىن عوي ءتىپتى. كۇنى كەشەگىدەي قانىم ءبىر تاسىعاندا ءولىپ كەتسەم، ارتىمدا قالادى نە؟ قۇداي-اۋ، نەگە ۋايىمسىز، قامسىز قىلىپ جاراتتىڭ؟؟...
جۇرت قاتارلى مەنىڭ دە جاستىعىم وتپەپ پە ەدى. بار عوي سول توڭىرەكتە بىردەڭەلەر: جازىپ كەتەرلىك موماقان، قوڭىر كۇي. جاتىر. تەك ول قالپىندا جارامايدى – ءولى. دەم سالىپ، جان ءبىتىرۋ – كوركەمدىك دامىتۋ قولىمنان كەلەدى-اق. قۇنت جوق. مويىن جار بەرمەيدى، مىڭ سىلتاۋ.
14.05.1994 جىل.
قۇدانىڭ قۇدىرەتى، باياعىدان بەرگى ءبىر ادەتىم جازىپ وتىرعان ماتەريالىم ءۇش، ءارى كەتسە ءتورت بەتتەن اسسا، قامىتتان شىققىسى كەلگەن وگىز سياقتى قيقاڭداي باستايمىن. كوبىنە شورت تۇيە سالامىن. ايتايىن دەگەندەرىمدى سول كولەمگە سىيعىزسام - سىيعىزدىم، سىيعىزباسام – قالعانى. بۇل داعدىنىڭ ءبىر جاقسى جەرى – سىعىپ جازۋعا ۇيرەتتى.
مىنە، 50 جاسقا كەلگەن جوكەڭ (جومارت ابدىحالىقوۆ) تۋرالى ماقالانى دا «توقتات!» دەپ ميىم سيگنال بەرىپ جاتىر. جارايدى، توقتاتايىن.
20.09. 1996 جىل.
وبلىستىق راديودا ىستەگەن اسقار ارناۋىتۇى دەگەن ىنىشەگىم ەلىنە، تالدىقورعان جاعىنا بارىپ كەلىپتى. مەنى ادەيى ىزدەپ كەلىپ جەتكىزگەن حابارى: و جاقتا جۇماتاي سابىرجانۇلىن جاقسى بىلەتىن، جوعارى باعالايتىن كورىنەدى. بىزدەگىلەر ەستىر مە ەدى... تۇزدى ۋىستاپ شاينايتىن.
«ءتىلى كەرەمەت!» دەپ ماقتايدى ەكەن. شىن سولاي باعالاسا جاقسى، جانىما جاعاتىن ءسوز. بىراق، ماسەلەنىڭ ەكىنشىسى جاعى دا بار، الىسقا كوز سالساڭ. شىركىن-اي، قازاق ءتىلىن ەڭ ناشار بىلەتىن ادام مەن بولسام عوي..! عاجاپ بولار ەدى. ورىس ءتىلىن اياعىنا دا وتىرعىزباس ەدى! سونى كورىپ ولگەن عوي، بۇ دۇنيەنىڭ قىزىعى!
17.01.1997 جىل.
ءسوتسياليزمنىڭ كەزىندە ءبىر قوي الىپ كەلۋگە كەتىپ بارا جاتقان «ك-700» تراكتورى مۇز ويىلىپ وزەنگە ءتۇسىپ كەتىپ، قىس بويى جاتقان. جاز ورتاسىنا قاراي شىعارىپ الىپ، بولشەكتەپ پايدالاندى-اۋ دەيمىن.
ايتايىن دەگەنىم، بۇگىن تۇرىكتەر سالىپ جاتقان مينيسترلىك قورشاۋىنىڭ تۇبىنەن ءبىر شەگە تاۋىپ الىپ قالتاسىنا سالىپ جاتقان كىسىنى كوردىم. «ك-700» جانە ءبىر شەگە. سوتسياليزم مەن كاپيتاليزمنىڭ ايىرماسى.
13.4.1997 جىل.
وزىمە ءوزىم ساۋال قويدىم: «قازاق جۋرناليستيكاسى قاشان جاقسارادى؟» جاۋابىم اۋىرلاۋ شىقتى: «مىنا ءبىزدىڭ جازعاندارىمىز جاراماي قالعان كەزدە!» سولاي. قيىن. وڭاي نە بار؟
1.5.1997 جىل.
كەزدەيسوق كوزىم ءتۇستى. «اكمولينسكايا پراۆدا» گازەتىنىڭ شەكەسىندە «سسسر» دەگەن جازۋى بار، وراق-بالعالى ءبىر وردەننىڭ سۋرەتى تۇر. نوستالگيا... مەيلى عوي. مەنى ويلاندىرىپ وتىرعان باسقا ماسەلە. سول وكىمەت نەگە جۇرتقا تەمىر-تەرسەك ۇلەستىرۋگە اۋەس بولدى؟ ادامدار نەگە سول ءۇشىن تاناۋى تاڭقيىپ، تانكىنى دە تاپاپ كەتەتىندەي بوپ ءجۇردى؟ وسىنىڭ سىرى نەدە؟ قازەكەڭدىكى جالاڭتوستىك، دالالىق مىنەز، دالاڭبايلىق بولسىن، باسقا جۇرتتار شە؟ ..تەگىندە ادام نىسپىسى سارىەزۋلىكتەن تىم جوعارى كوتەرىلە الماي جاتقان جوق پا؟!....
10.5.1997 جىل.
وسى مەن نەگە جازعاندارىمنىڭ رەداكتسيا الىپ تاستاعان جەرلەرىن قۇراستىرىپ (لايىق فورما تاۋىپ), ءبىر دۇنيە جازبايمىن؟ ايتالىق، «كوش، قازاق، ارقاعا، استاناعا!»، «تاڭقى تۇسىنىك تاڭقالدىرادى» ت.ب. – دان قىرشىلىپ تاستالعان جولدار گازەتتەردىڭ ۇرەيدەن ءالى ايىعىپ بىتپەگەنىن كورسەتەدى ەمەس پە؟..
4.7.1997 جىل.
«الپامىس باتىردى» قايتا وقىدىم. 37-38, بالكىم 39 جىلدان كەيىن. مەنىڭ سانامدا قارشادايىمنان سۇيكىمدى كەيىپتە قالعان كەيقۋات تازشا...
سول باياعى قالپى. قاراگوزايىم موينىنا مىنگىزبەسە، زىندانداعى الپامىسقا اپارمايتىنىن ايتىپ قيعىلىقتى سالاتىن ەركە. تازشا قىلدى كەسىردى،
ەكى اياقتى كوسىلدى...
...ەكى ەمشەككە تەپكىلەپ،
كەلە جاتقان سەكىلدى.
...جەكە گازەتىم بولسا ، اتىن «كەيقۋات» قويار ەدىم.
10.7.1997 جىل.
مەن راحىمجان ءىنىمنىڭ (وتارباەۆ) جازعاندارىن كورسەم باس سالىپ، قوماعايلانىپ وقىپ تاستايمىن.
بۇل سوڭعى ءۇش-ءتورت جىلدان بەرگى داعدى. ونىڭ جاي، قارا ماقالالارىنىڭ وزىندە جانىما جاعاتىن ءۇش-ءتورت سويلەم قالايدا جۇرەدى. مىنە، «ە.ق» - داعى «ءجاي اڭگىمەسىنەن» تالىستاي كىتاپقا تاتيتىن ءسوز تاپتىم. «ارعى اتاسىنىڭ ءبارى سوزدەن ولگەن حالىقتىڭ ءناسىلى ەمەسپىن بە... ». انە، بابالار پورترەتى! قانداي تاماشا، ارعى اتالارىمىز سوزدەن ولگەن! قازىرگىلەردىڭ اجالى – بوزدەن»...
10.5.1998 جىل.
كەشەگى، نە بولسا سونى جاسىرىپ ۇستاپ كەلگەن قوعامنان قالعان اۋرۋ ما، نەمەنە ءبىزدىڭ جۋرناليستەر ءالى كۇنگە «جاسىرىن ەمەس» دەگەن سوزگە جابىسقاق.
اسىرەسە، تەلەديداردا «ۇرىلاردىڭ كوبەيگەنى جاسىرىن ەمەس»، «مەكتەپكە بارمايتىن بالالاردىڭ بار ەكەنى جاسىرىن ەمەس»، ت.ت.ت.ب.
اپىرىم-اي، ءسال عانا ويلانباي ما ەكەن، وسى ايتىپ وتىرعانىم نەگە جاسىرىن بولۋا ءتيىس دەپ. وسى، ءسال عانا ويلانۋ جاعىنان گازەتشىلەر دە سىلتىپ باسادى. «استانا تۇرعىندارىنىڭ الاڭسىز ءومىر كەشۋىن قامتاماسىز ەتۋ بۇگىنگى قالالىق ىشكى ىستەر باسقارماسىنىڭ باستى نازارىندا تۇرعانى جاسىرىن ەمەس» دەلىنىپتى «اقمولا اقشامىندا» (98 جىلعى مامىردىڭ 8-ءى كۇنگى سانىن قاراڭىز.)
«الاڭسىز ءومىر كەشۋدى قامتاماسىز ەتۋ» - ارينە، تىم اسپانداتىپ ايتىلعان ءسوز. ول دەگەنىمىز، بۇكىل مەملەكەتتىك مەحانيزمدەر ىسكە قوسىلعاندا جۇزەگە اساتىن شارۋا عوي، ونىڭ وزىندە ءساتى تۇسسە. بەپ-بەلگىلى جايدىڭ جاسىرىن ەمەستىگىن مالىمدەۋ نە قاجەت؟
9.10.1998 جىل.
جانىم جاڭعىرۋدى تىلەيدى. بىراق قالايشا؟ بىلمەيمىن.
مىنە، جۇمىستان بوساتۋعا ءوتىنىش جازىپ وتىرمىن. ونداعى بار ءسوز مىناۋ عانا:
«جاقسى جازا اماي ءجۇرمىن. ناشار جازۋعا نامىستانامىن.سونداي داعدارىسقا دۋشار بولۋىما بايلانىستى مەنى جۇمىستان بوساتۋىڭىزدى سۇرايمىن.»
شىندىعىندا، ماسەلە بىلاي عوي: مەنى ولار ەركىمە جىبەرمەيدى، ولاردىڭ ىرقىنا مەنىڭ كونگىم جوق.
مەندەگى تانىم، تالعام تاكاببار تۇرپاتتا!
وسىندايدا ەسكە تۇسەدى، مۇحتار اعامنىڭ (ماعاۋين) دا ءومىرى ەرەگىسكە، كۇرەسكە تولى بولىپتى. كەشەگى مامىراجاي دەگەن زاماندا مايدان ءجۇرىپ جاتىپتى. «مەن» اتتى عۇمىرباياندىق حامساسى-كەرەمەت!
مەنىڭ دە تىرلىگىم باس جارماعانمەن مۇرىن قاناتۋدان تۇراتىنداي... جازىپ كورسەم قايتەر؟
22.12.1999 جىل.
باياعى «قۇرمەت گراموتاسى»، «ماقتاۋ قاعاز» دەگەندەر كومپارتيامەن بىرگە قۇرىعان شىعار دەپ جۇرگەنمىن.
بۇگىن، پارلامەنتتە وتىرعانىمىزدا سەيفوللا ءىنىم العان قۇرمەت گراموتاسىن كورسەتتى. «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ 80 جىلدىعىنا وراي بەرىپتى. «اۋرۋ قالسا دا ادەت قالمايدى» ەكەن-اۋ...
سەيفوللا تەلەفون اقىسىن تولەمەك بولدى دا، سويلەسۋ پۋنكىتىنە باردىق. جاڭا جىلدىڭ الدى بولعاسىن با، كەزەكتە كىسى مۇنداي كوپ بولار ما! قالجىڭداپ جاتىرمىن، قۇرمەت گراموتاڭدى كورسەتسەڭ، كەزەكسىز جىبەرەدى دەپ.
وسىندايدا ەسكە تۇسەدى، مەن عۇمىرىمدا ءبىر-اق رەت، 80-ءشى جىلداردىڭ باسىندا ماقتاۋ گراموتاسىن العانمىن. 5-مامىر-ءباسپاسوز كۇنىنە وراي. وبلىستىق جورناليستەر وداعىنىكى.
ۇنەمى سوگىس الىپ جۇرەتىن ادامعا ول دا ءبىر قۋانىش ەكەن ەرەكشە. دىمىم قالماي جۋعانىم ەسىمدە. سوگىسسىز ءسانى كىرمەيتىن قاراعىم ەدى-اۋ، قازىر سول سوگىستەر – ساعىنىش.
سوگىس، سوگىسجان، مەن سەنى ساعىنىپ ءجۇرمىن!
30.11.200 جىل.
مەنەن: «نەگە جۇمىس ىستەمەيسىڭ...؟» ، - دەپ سۇرايتىندار كوبەيدى.
ولارعا مىنا ءبىر اڭگىمەنى ايتىپ ءجۇرمىن.
سوۆەت وكىمەتى كەزىندە ءبىر انەكدوت بولاتىن. ەكى ءشىبي بازاردا جۇمىرتقالارىن ساتىپ تۇرادى. بىرەۋىنىڭ جۇمىرتقاسى ۇلكەن 1 سوم 20 تيىن ەكەن دە، ەكىنشىسىنىكى كىشىلەۋ، 90 تيىن كورىنەدى.
- نەگە مەنىكىندەي عىپ تاپپادىڭ، سوندا پايداڭ كوبىرەك بولاتىن ەدى عوي، - دەيدى 1 سوم 20 تيىندىق جۇمىرتقانىڭ يەسى.
سوندا اناۋ:
قۇرىسىن، ارعى جاعىنداعى وتىز تيىن ءۇشىن كوتىمدى جىرتار جايىم جوق!- دەپتى.
سول ايتقانداي، مەنىڭ دە ءبىر ون مىڭ تەڭگە تابام دەپ تىرتىڭداپ تابانىمنان تاۋسىلار جايىم جوق، قۇدايعا شۇكىر، ءتاۋبا، بالالارىم اسىراپ جاتىر. مەنىڭ جاعدايىمدا اقشا قۋالاۋ دۇنيەقوڭىزدىق بولار ەدى.
ۇلى مۇقاعاليدىڭ دا ايتاتىنى بارتىن: «وگىز بوپ ەندى وتكەرەر مەنىڭ جايىم جوق، ءومىردىڭ قالعان تامتىعىن.»
18.03.2002 جىل.
كەشە ۇيدە قوناقتا بولعان قاينار ولجاي ءبىر تاماشا تىلەك ايتتى:
«جۇكە، وقىرماندارىڭىزدىڭ ەڭ ناشارى مەن بولايىن».
و،و! وندا مەنەن باقىتتى جان بولماس!
اپىر-اۋ، نە دەگەن زەردە! قاينار مەنىڭ كىتابىمنىڭ كەز-كەلگەن جەرىنەن ويىپ الىپ، جاتقا سوعىپ وتىردى. ولەڭدى جاتتاۋعا بولار، ال قارا ءسوزدىڭ قالپىن بۇزباي بۇلايشا توگىلدىرىپ ايتۋ...!
تاڭقالعانىم عوي. ءتىپتى، مىنا كىتاپتا جوق، وسىدان جەتى جىل بۇرىن «انا تىلىنە» شىققان «جۇرگەندەرگە سۋ ءىشىپ، سۋان ءىشىپ، جۋاندىعىن تانىتتى قۋانىشەۆ» دەگەن ماقالامدى دا زىرىلداتىپ جاتقا سوعىپ وتىردى!
وقىرماننىڭ ەڭ ناشارى ەمەس-اۋ، ەڭ مىقتىسى قاينار بولسا – مۇرتىمدى بالتا شاپپاس! باقىت دەگەن وسى!
كەبىمىزدى كيەدى بىلەم
ءوزىم كورگەن ءومىردىڭ وتىرىگىن بولاشاققا وتكىزبەسەم دەپ ورەكپىدىم تالاي-تالاي. قاي-دا-ا! شاماسى، بۇل الگى، يمانقۇل اتامىز ايتقانداي «جەتە المايسىڭ تۇبىنە!» ءبىز كوپ الداندىق. كەيىنگى ۇرپاق تا كەبىمىزدى كيەدى بىلەم .
ويحوي، ارمان!...
قازاقتىڭ تەڭگەسى تۋعالى التى جىل. ءالى ءتىلى شىققان جوق. ساقاۋ بولسا ەشتەڭە ەمەس-اۋ، ءتىپتى تاسكەرەڭ، مىلقاۋ. ونىڭ ءسوزىن رۋبل مەن دوللار سويلەيدى. (بارماعىن شىعارادى: «ءما، مىناۋىمدى سويلەرسىڭ!»..)
ۇلتتىق بانكتىڭ ءتىلى شىقپاي، باتپاقتان شىعا المايتىنىمىزدى ەلباسى بىلۋگە ءتيىس.
ءايتىپ-ءبۇيتىپ اقشانى قازاقشا سويلەتسەك، ارعى جاعى راحات، دالانىڭ جولى. ايدارىڭنان جەل ايمالاپ، اڭقىلدايسىڭ دا وتىراسىڭ! ويحوي، ارمان!...
ءسوز قادىرىن بىلسەك دەيمىن
قازاق ءباسپاسوزى قىزىق: ۇرىككەن قويداي ءدۇر-ر ەتكىش! جانە نە بولسا، سوعان. سوۆەتتىك سانانىڭ سالقىنى...
***
«.. ءبۇلدىرشىن» دەپ جازىپ كەلە جاتتىم دا قالت توقتاپ، ونى «بالدىرعانمەن» اۋىستىردىم. سەبەبى، تۋ سىرتىمنان بالعابەك قىدىربەكۇلى اعام «وسىلارىڭ نە، كەيىنگىلەر قاتەلەسپەسىن دەپ جازىپ ەدىك قوي...» دەپ مۇڭايىپ تۇرعانداي بولدى.
ءيا، باكەڭ ايتقان: ءۇش جاستاعى تۇيەنىڭ ەركەك بولسا – بۋىرشىن، ۇرعاشى بولسا - ءبۇدىرشىن اتالاتىنىن. سوندىقتان جاس، سۇلۋ قىزدى بۇلدىرشىندەي دەپ تەڭەۋگە بولاتىنىن، بىراق، ءبۇلدىرشىن دەۋگە بولمايتىنىن. بار كىنا وزىمىزدە: ءسوزدى تۇسىنبەي ايتامىز، تۇسىنبەي جازامىز.
***
ءبىر وي كەلىپ تۇرعانى: «سپورت دەسە، ىشكەن اسىن جەرگە قويادى»، «ونەر دەسە، ىشكەن اسىن جەرگە قويادى» دەپ جاتامىز. ءتىپتى ءتىلشى عالىم رابيعا سىزدىقوۆا اپامىز دا «...ايتىس دەسە، ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن» دەپ جازدى «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە.
وسىنىڭ دۇرىسى-«ىشەر اسىن جەرگە قويادى»، «ىشەتىن اسىن جەرگە قويادى» ەمەس پە. دالەل: ىشكەن استى، ياعني اسقازانعا ءتۇسىپ كەتكەن استى قايتىپ جەرگە قويادى؟ ونىڭ «قويىلاتىن» ورنى باسقا بولار. ەندى –ەندى ىشكەلى وتىرعان تاماعىن ىسىرىپ تاستاسا، ءبىر ءجون.
ايتايىن دەپ ايتپايسىڭ
«كەلىمسەك» ءسوزىن ايتايىن دەپ ايتپايسىڭ... «كۋريتسا – نە پتيتسا، اكمولا - ستوليتسا» دەپ شاپكەسىن باسا كيدى «تسەنتر» دەگەن گازەت. (97.11.27.)
كەكەتكەن.... كىجىنگەن...ءتۇرى!
وسىنداي-وسىندايدان كوڭىل قالعان!..
كىسى بوقتامپاز بولايىن دەپ بولمايدى ەكەن.
(جالعاسى بار)
Abai.kz
