امانتاي قاجى اسىلبەك: "مەنىڭ - ءپىرىم ورىستار! تۇسىمە ورىستار كىرەدى"
امانتاي قاجى اسىلبەكپەن العاش الماتىداعى «دينامو» ستاديونىندا جۇزدەسكەنبىز. اتالعان ستاديوندا ساۋلە اپامىزدى جەتەگىنە الىپ اكادەميك زەينوللا قابدولوۆ جۇرەتىن. وزگەدە قادىرمەندى كىسىلەردىڭ، ول كەزدە اسا كىرلەي قويماعان الماتىنىڭ اقۋىز اۋاسىن جۇتىپ، قان جۇگىرتىپ قايتاتىن ءبىر جەرى وسى «دينامو» ەدى. تاڭعى التى-جەتىدە باس قوسقان «ديناموشىلار» ىركەس-تىركەس، ءبىرىمىزدىڭ سوڭىمىزدان ءبىرىمىز جەلە جونەلەمىز. سول اعىندى توپقا قارسى كەلىپ، كەيدە قاعىسىپ قالا جازدايتىن جالعىز جان – امانتاي قاجى بولاتىن. ءبىز قالىپتاسقان ادەت بويىنشا ساعات تىلىمەن قوزعالساق، ول كىسى كەرى باساتىن. قىسقاسى، قاجەكەڭمەن «دينامو» الاڭىندا 1996-نىڭ كوكەك، مامىر ايىندا تانىسقانبىز. سودان بەرى ءبىراز جىل ءوتىپتى. قاجەكەڭە بارىپ قول بەرىپ تۇرماسام دا سىرتىنان قانىقپىن: ول كىسى باياعىسىنشا ناۋرىزباي باتىر مەن شەۆچەنكو كوشەسىنىڭ قيىلىسىنداعى تال-داراقتاردىڭ باسىن اناۋ-مىناۋ ساياساتكەردى جانىنان بەزدىرەتىن ۇراندى سوزدەر جازىلعان پلاكاتتارمەن كومكەرىپ، امان-ەسەن ءجۇرىپ جاتىر. شۇكىر.
قايسىبىر كۇنى قالتا تەلەفونىم بەلگىسىز نومەردى كورسەتىپ بەزىلدەپ قويا بەرگەنى. تەتىگىن باستىم. «اسسالاۋماعالايكۋم، داۋرەن ءىنىم!» تانىس ءۇن، تانىس كۇركىر. امانتاي قاجى اسىلبەك! تولىقتاي ايتساق، اتتان -قازاقستان امانتاي قاجى اسىلبەك!
امانتاي قاجى اسىلبەكپەن العاش الماتىداعى «دينامو» ستاديونىندا جۇزدەسكەنبىز. اتالعان ستاديوندا ساۋلە اپامىزدى جەتەگىنە الىپ اكادەميك زەينوللا قابدولوۆ جۇرەتىن. وزگەدە قادىرمەندى كىسىلەردىڭ، ول كەزدە اسا كىرلەي قويماعان الماتىنىڭ اقۋىز اۋاسىن جۇتىپ، قان جۇگىرتىپ قايتاتىن ءبىر جەرى وسى «دينامو» ەدى. تاڭعى التى-جەتىدە باس قوسقان «ديناموشىلار» ىركەس-تىركەس، ءبىرىمىزدىڭ سوڭىمىزدان ءبىرىمىز جەلە جونەلەمىز. سول اعىندى توپقا قارسى كەلىپ، كەيدە قاعىسىپ قالا جازدايتىن جالعىز جان – امانتاي قاجى بولاتىن. ءبىز قالىپتاسقان ادەت بويىنشا ساعات تىلىمەن قوزعالساق، ول كىسى كەرى باساتىن. قىسقاسى، قاجەكەڭمەن «دينامو» الاڭىندا 1996-نىڭ كوكەك، مامىر ايىندا تانىسقانبىز. سودان بەرى ءبىراز جىل ءوتىپتى. قاجەكەڭە بارىپ قول بەرىپ تۇرماسام دا سىرتىنان قانىقپىن: ول كىسى باياعىسىنشا ناۋرىزباي باتىر مەن شەۆچەنكو كوشەسىنىڭ قيىلىسىنداعى تال-داراقتاردىڭ باسىن اناۋ-مىناۋ ساياساتكەردى جانىنان بەزدىرەتىن ۇراندى سوزدەر جازىلعان پلاكاتتارمەن كومكەرىپ، امان-ەسەن ءجۇرىپ جاتىر. شۇكىر.
قايسىبىر كۇنى قالتا تەلەفونىم بەلگىسىز نومەردى كورسەتىپ بەزىلدەپ قويا بەرگەنى. تەتىگىن باستىم. «اسسالاۋماعالايكۋم، داۋرەن ءىنىم!» تانىس ءۇن، تانىس كۇركىر. امانتاي قاجى اسىلبەك! تولىقتاي ايتساق، اتتان -قازاقستان امانتاي قاجى اسىلبەك!
... ءسويتىپ مىنە، «اتتان» قوزعالىسىنىڭ شتاب-پاتەرىندە – امانتاي قاجى اسىلبەكتىڭ ۇيىندە، سۇحباتتاسىپ وتىرمىز. تۇتاس ءبىر بولمەنىڭ ءىشى تولعان الەم-جالەم پلاكاتتار، سۋرەتتەر. الماتىنىڭ حالقى «ورمەكشى ادام» اتاپ كەتكەن بەيمااز جاننىڭ ساياسي ءام قوعامدىق ويلار تولعايتىن وڭاشا الەمى – وسى ءبىر شاعىن بولمە بولسا كەرەك. «اتتان» قوزعالىسىنىڭ شتاب-پاتەرىندە وتىرمىز دەپ جاز» دەگەندى ەسكەرتتى قوزعالىس ليدەرى.
- قاجەكە، قوزعالىسىڭىزدىڭ بۇرىنعى اتى ۇمىتپاسام «اتتان -قازاقستان انتيادرولىق قوزعالىسى» ەمەس پە ەدى؟
- دۇرىس سۇراق. سولاي بولعان، بىراق قوزعالىسىمىزدىڭ قازىرگى اتى «اتتان - قازاقستان، يماندى مەملەكەت قۇرۋعا!» دەپ اتالادى.
بۇدان ءارى قاراي قاجەكەمىز ءوزىنىڭ تاسقىنداپ شىعاتىن زور داۋىسىمەن بۇرقىراي سويلەپ، ايقايلاپ كەتتى.
- شىرعام، بىزگە الدىمەن يمان كەرەك، يمان، ءبىلدىڭ بە؟! يمانسىز قوعام قۇرماساق قۇريمىز. بۇگىنگى كوررۋپتسيا، بۇگىنگى ۇرلىقتىڭ تۇبىندە يمانسىزدىق جاتىر. ۇقتىڭ با؟! بۇل قوعام – ساياساتكەرلەردىڭ قوعامى. ساياساتتى بىزگە باتىس تاڭىپ وتىر. دەموكراتيا دەيدى. اتاسىنىڭ باسى! ءبىزدى وسى ساياساتپەن، دەموكراتيامەن قۇرتپاق. ءما، قۇرتادى! («اتتانشىل» اعامىز وسى اراعا ورىستىڭ ءبىر بوقاۋىز ءسوزىن دە قوسىپ جىبەردى). سەن كۇلمە، شىراعىم. بىراق مەنىڭ سوزدەرىمدى ادەبي رەداكتسيالاپ جازاسىڭ عوي، جازعاندا!
- ارينە. دەگەنمەندە، قاجەكە، ساياساتسىز قوعام بولا ما؟
- ساياساتشىلدىق ءبىزدىڭ ەمەس، باتىستىڭ – سورى. سورلايدى ولار تۇبىندە. دەموكراتيا، ەركىندىك دەپ باتىستىڭ جۇرتى بەتىمەن كەتىپ بارادى. نە، ەركەكپەن ەركەكتىڭ، ايەلمەن ايەلدىڭ جۇپ قۇرۋى، ۇيلەنۋى ۇلگى مە؟ بۇل قانداي ۇلتتىڭ بولسا دا تۇبىنە جەتەتىن سۇمدىق! ەركەككە قاتىن بولعان ەركەك بالا تۋا ما؟ تۋمايدى. قاتىنعا ۇيلەنگەن قاتىن قۇرساق كوتەرە مە؟ جوق! ادام تابيعاتىنا، اللانىڭ جاراتقان دۇنيەسىنە قارسىلىق دەگەن وسى بولادى. وسىنى ۇعىپ السىن دەموكراتياشىل باتىسىڭ.
- سوندىقتان ساياساتتان بۇرىن يمان بولۋى كەرەك دەيسىز عوي؟
- ۆوت، ەندى ءتۇسىندىڭ سەن مەنى.
- يمانسىز ادامنان، يمانسىز قوعامنان قۇداي ساقتاسىن. كوممۋنيستەردىڭ ارقاسىندا ءدىنسىز، كاپىر قوعام قۇرىپ كوردىك قوي. بىراق وسى بۇگىنگى يماندى جولدى نۇسقاۋشىلاردىڭ «يمانىنا» ءسىز سەنەسىز بە؟
- بۇلاردىڭ اراسىندا يسلامنىڭ شاپانىن كيىپ كەلىپ لاڭ سالۋدى كوزدەيتىندەر وتە كوپ. تەرروريزم، ەكستەرميزم دەگەندى سولار شىعارىپ ءجۇر، وڭباعاندار.
ءبىزدىڭ ءدىنىمىز – بەيبىت ءدىن. تۋىمىز دا بەيبىتشىلىكتىڭ تۋى. مەن – امانتاي قاجى اسىلبەك ەشكىمگە زيانى جوق اداممىن. جايىما تىنىش جۇرگەن اداممىن. مىنا اۋلادا مەنى ادام تۇگىلى يتتەر دە سىيلايدى. يت ەكەش يتتەر دە بىلەدى مەنى.
مەن تالاي قاجىلىققا باردىم. سوندا كوردىم، اراب ەلدەرى قانداي باقىتتى عۇمىر كەشىپ جاتىر. نەنىڭ ارقاسى، بىلەسىڭ بە؟ يماننىڭ ارقاسى. سەندەر سونى بىلمەيسىڭدەر. بىلمەگەندىكتەن لاعىپ نە بولسا سونى جازىپ جۇرە بەرەسىڭدەر.
- ءسىز ايتىپ وتىرعان يماندى اراب قوعامىندا يسلام ءدىنىنىڭ ىشكى اعىمدارى كوپ قوي. بىزدە ەكستەرميستىك اعىم رەتىندە تانىلىپ ۇلگەرگەن جاماعاتتاردىڭ وتانى دا سول اراب ەلدەرىندە. مىسالى، حيزبۋت-تاحرير مىسىر ەلىندە تامىر جايعان، ۋاحاببيزم ساۋد اراب ەلىنىڭ رەسمي ءدىنى. يران ەلى بولسا – شيت مۇسىلماندار...
- ءاي، شىراعىم، سەن مەنى قيسىق سۇراقتارىڭمەن شاتاستىرما. مىنە، مەن اسا قامقور، ەرەكشە مەيىرىمدى اللانىڭ اتىمەن باستايمىن. اللاحۋاكبار! ءبىز شيت بولمايمىز. ءبىزدىڭ ءمازحابىمىز ء ابۋ...كىم ەدى؟..(قاجەكەڭ قاتتى سويلەپ وتىرىپ قانا وسى سۇراققا توسىلىپ قالدى، ايتپەسە ءوز ءمازحابىن جاقسى بىلەدى عوي)
- ءابۋ حانيفا.
- ا، ءيا، ءابۋ حانيفا ءمازحابىندامىز. ءبىزدىڭ ءمازحابىمىز اتا-بابامىزدىڭ جولىنا قايشى كەلمەيدى. ءبىز اراب ەمەس، قازاقپىز. ءبىز يران ەمەس، قازاقپىز. ءمازحابىمىز ءارتۇرلى، ءداستۇر سالتىمىز ءار باسقا بولعانىمىن – تۇتاس مۇسىلمان الەمىن قۇرايمىز. قازاقتىڭ تاريحى دەگەن، شىراعىم، سەن بىلمەسەڭ ايتايىن، ارىدە جاتىر. سەندەر ونى بىلمەيسىڭدەر. ويتكەنى كونتورششيكتەرسىڭدەر (كەڭسە ادامىسىڭدار دەگەنى بولسا كەرەك. –د.ق.)
- تاريح دەمەكشى، قاجەكە، ءسىزدى وسى تاشكەنتتى بيلەگەن تۇرسىنحاننىڭ تۇقىمى دەيدى عوي؟
- ءيا، دۇرىس ايتاسىڭ. ۆوششە، سلۋشاي، سەن ونى قايدان بىلەسىڭ؟
- قايدان بىلگەنى نەسى، تاريحتان بىلەمىن. ەسىمحان زامانىندا تاشكەنتتى تۇرسىنحانعا بيلەتىپ ءوزى دەشتى قىپشاقتىڭ تەرىستىگى مەن شىعىسىنا كوپ قارايلاعان عوي. تۇرسىنحان سوندا ەسىمحانعا تۋىس بولىپ كەلە مە، قالاي؟
- قايداعى تۋىس؟! تۋىس ەمەس. مىنە، ايتتىم عوي سەندەر كونتورششيكتەرسىڭدەر دەپ! نازارباي ەكەۋلەرىڭ تاريحتى ەمەس، بۇگىنگى زاماندى عانا بىلەسىڭدەر. ەسىمحان مەنىڭ بابام تۇرسىنحاندى ولتىرگەن. تۇرسىنحان قارادان شىعىپ حان بولعان. مەنىڭ ەسىمحاندا كەگىم بار. سول كەگىمدى الا الماي ءجۇرمىن، ءبىلدىڭ بە؟
- «قاتاعاندا حان تۇرسىن، حان تۇرسىندى انت ۇرسىن» دەگەن كونە سوزگە قاراعاندا تۇرسىن حاننىڭ ەڭسەگەي بويلى ەر ەسىم بيلەگەن قازاق حاندىعىنا بەرگەن انتى بولعان عوي دەيمىن...
- تۋۋ، نە دەگەن ادامسىڭ، ەي، سەن، ا؟! وتتاعان ءسوز ول! بەرىدە بىرەۋلەردىڭ شىعارىپ العان ءسوزى. بىلشىل. جوققا سەنەسىڭدەر وسى.
مەن امانتاي قاجى اسىلبەك – اسىلدىڭ تۇقىمىمىن. بابام تۇرسىنحان قارادان شىعىپ حان بولعان. ەسىمحان ونى «قارادان شىققانسىڭ» دەپ ولتىرگەن. ءبىلدىڭ بە؟ بىلمەسەڭ ەندى ءبىلىپ ءجۇر. مەن ءوزىم شىمكەنتتە تۋىپ وسكەنمىن. شىمكەنت – ءۇش ءجۇزدىڭ باسى قوسىلعان جەر. شىمكەنتتە قازىر مەشىت كوپ. سول مەشىتتەردىڭ ءبىرىن كورىپ مۇحتار شاحانوۆ «مىناۋ قاي ءجۇزدىڭ مەشىتى؟» دەپ سۇراپتى.
- قويىڭىزشى، باسقا-باسقا مۇحاڭ ولاي دەمەيدى.
- راس، سولاي دەپ سۇراعان. ونى ماعان ەلدىڭ اقساقالدارى ايتتى.
- جاڭساق ءسوز، قاجەكە. مۇحتار شاحانوۆتى تولعاندىراتىن ماسەلە كوپ قوي مىنا قوعامدا.
- ءاي، سەن ءوزىڭ شاحانوۆقا تابىناسىڭ عوي دەيمىن؟
- تابىنبايمىن، قۇرمەتتەيمىن. كۇرەسكەرلىگىن، قايتپاس-قايسارلىعىن تۇلعالارعا بىتكەن مىنەز دەپ باعالايمىن. شاحانوۆ تۋرالى وتىرىپ الىپ ايتا بەرۋگە بولادى، ونى سىناي بەرۋگە بولادى. الايدا سول شاحانوۆ ەلدىك، ۇلتتىق ماسەلە تالقىعا تۇسكەندە ءبىر ءوزى ءبىر پارتيانىڭ جۇگىن ارقالاپ شىعا كەلسە ءۇنسىز قالامىز.
- ءاي، شىراعىم، شاحانوۆ تۋرالى سەن مەنەن سۇرا. ناعىز نازاربايشىل سول شاحانوۆ بولاتىن. 1992 جىلى الماتىداعى ەسكى الاڭدا مىڭ-سان ادامنىڭ باسىن قوسىپ، اس بەرىپ مەن جاتقاندا پارلامەنتتىڭ وكىلى بولىپ كەلىپ شاحانوۆ ەلگە باسۋ ايتقان.
- سىزدەر نە، سول كەزدە قاندايدا ءبىر نارازىلىق اكتسياسىن وتكىزىپ جاتىر ما ەدىڭىزدەر؟
- ءيا، ءسويتىپ جاتقان بولاتىنبىز.
- قانداي؟
- قانداي بولۋشى ەدى؟ ءبىز، اتتان امانتاي قاجى اسىلبەك، رەسپۋبليكامىزدىڭ اتىن «قازاق» دەپ اتايمىز دەدىك. بيلىك «قازاقستان» دەگەندى تىقپالادى. ونىڭ ار جاعىندا اسسامبلەيا قۇرۋ يدەياسى بولعان ەكەن. سول يدەيا ءۇشىن جۇمىس ىستەگەننىڭ ءبىرى سەنىڭ شاحانوۆىڭ بولدى. سەنبەسەڭ، قازىر زۆوندايىن (راسىندا قاجەكەڭ مۇحتار شاحانوۆقا قوڭىراۋ شالىپ بىلاي دەدى: مۇحا، امانسىڭ با، باۋىرىم؟ ا، نە دەيسىڭ؟ اۋرۋحانادا جاتىرمىن دەيسىڭ بە؟ ااا... مىندا ماعان ءبىر تىلشىلەر كەلىپ سۇراقتار بەرىپ وتىر، مەن سەنىڭ الگى 1992 جىلى ەسكى الاڭعا كەلىپ نەتكەنىڭدى، نەنى ايتىپ وتىرمىن. – قاجەكەڭنىڭ نەنى ايتىپ وتىرعانىن شاحانوۆ تۇسىنبەسە كەرەك، اڭگىمە كوپكە سوزىلماي ءۇزىلىپ قالدى).
اۋىرىپ جاتىر ەكەن، قاتتى سوزدەر ايتپاي-اق قويالىق، - دەپ اڭگىمەسىن جالعاستىرا بەرگەن قاجىنى ارەڭ توقتاتىپ، ءسوزدى باسقا جاققا بۇرۋدى ءجون كوردىم. ويتكەنى باعانادان بەرى كوزىم قاجىنىڭ اسا تاياقتارىنا ءتۇسىپ وتىر ەدى.
- وسى ءسىزدىڭ اسا تاياقتارىڭىز كەرەمەت. قايدان الاسىز؟
- بۇلاردى ماعان ورىس جىگىتتەرى جاساپ اكەلىپ بەرەدى. مەن بۇل تاياقتاردى ۇستاپ باتىس ەۋروپا ەلدەرىن، اراب مەملەكەتتەرىن شارلايمىن. مەنىڭ تۇسىمە ىلعي ورىستار كىرەدى. مەنىڭ اۋليەلەرىم – ورىستار. مىنە، قاراپ كور، مەنىڭ اسا تاياقتارىم قانداي ادەمى. ۇستاماستان بۇرىن «ءبىسسىمىللا» دە (قاجەكەڭ ورنىنان جىلدام كوتەرىلىپ اساتاياعىنىڭ ءبىرىن مەنىڭ قولىما ۇستاتتى. وسى كەزدە قاجىنىڭ اياعى جاينامىزىنا ءتيىپ كەتە جازدادى).
- قاجەكە، اياعىڭىز جاينامازىڭىزعا ءتيىپ كەتە جازدادى عوي؟
- ماعان بۇل جاينامازدىڭ ۇستىنە وتىرۋعا دا بولادى. تەك ساعان بولمايدى ء(سويتتى دە قاجەكەڭ جاينامازىنىڭ ءبىرىن الىپ جامىلا قويدى).
- سلۋشاي، - دەدى سودان سوڭ، - سەن ءوزى قايداعى-جايداعىنى كورىپ وتىراتىن پالە ەكەنسىڭ. سودان كەيىن سونىڭ ءبارىن سۇراي بەرەدى ەكەنسىڭ؟
- ءسىزدىڭ اڭگىمەلەرىڭىزدىڭ اعىنى عانا ەمەس، ارەكەتتەرىڭىز دە سۇحباتقا سۇرانىپ تۇرادى عوي، شىركىن. سودان كەيىن سۇرايمىن دا. جاسىڭىز نەشەگە كەلدى؟
- 72-دەن 73-كە قارادىم.
- پوۋ، دەگەن-اي، سەكىرىپ تۇرسىز!
- ءيا، مىقتىمىن. دۇنيەگە سيماي جۇرەمىن. ەكەۋمىز ءبىر جەرگە بارساق بار عوي، قىزدار ساعان قارامايدى، ماعان قارايدى.
- ارينە، سىزگە قارايدى. ويتكەنى ءسىز توقال العالى جۇرگەن ادامسىز. نە بولدى ول ماسەلە؟
- بولماي ءجۇر.
- ممم، نەگە؟
- تازا، پاك قىز جوق.
- ويباي، قۇرىسىن، نە دەيدى؟
- نە دەيدى بولعاندا سول: تازا، پاك قىز جوق. تاز، پاك قىزداردىڭ بولماۋى تاعى سول يماننان كەلىپ شىعادى. يمان جوق ءبىزدىڭ قوعامدا. ادامدار بۇزىلىپ كەتكەن. مەن تۇبىندە توقال السام شىمكەنتتەن الامىن. شىمكەنتتە عانا بار، ءبىلدىڭ بە؟ تەك شىمكەنتتە بار!
- نە بار؟
- يماندى، تاربيەلى قىزدار! (تىم جاقىن وتىرعاننان با، قاجەكەمنىڭ داۋىسى قۇلاعىمنىڭ ءىشىن اششى ايقايىمەن اشىتىپ جىبەردى)!!!
- قاجەكە، وسى ءسىز نەگە ايقايلاپ سويلەيسىز؟ ەلدىڭ ءبارى كەرەڭ ەمەس قوي، كىشكەنە باسەڭدەسەڭىزشى.
- كەشىر، اينالايىن، جالپى مەنىڭ داۋىسىم وسىنداي. مەنىڭ داۋىسىما الىبەك دىنىشەۆ تاڭ قالعان. «بوجە موي!» دەپ ەرمەك سەركەباەۆ تاڭ قالعان. مەن ءوزى وسىلاي سويلەيمىن. مەن وسى داۋىسىممەن قازاقتىڭ ءۇنىن ەستىرتىپ قايدا بارمادىم؟ مىنە، كوردىڭ بە، مىنا سۋرەتتە (قاجەكەڭ قولىما ءبىر فوتوسۋرەتتى ۇستاتا قويدى) مەن امانتاي قاجى اسىلبەك «اتتان، قازاقستان!» دەپ رەيحستاگتىڭ الدىندا تۇرمىن.
- قاسىڭىزعا الماننىڭ فرويلەندەرى جينالىپ قالىپتى عوي.
- ول نە، فرويلەن دەگەندەر؟
- نەمىستىڭ، دۇرىسى، الماننىڭ بويجەتكەندەرى، بيكەشتەرى دەگەنىم عوي.
- ااا، ولار مەنى كورگەندە «امانتاي قاجى، «اااح!» دەپ ىرشىپ كەتەدى. جاز، وسىلاي دەپ، جاز! سۇحباتتىڭ ىشىندە ءازىل دە، ويناقى ءسوز دە بولسىن دا!
- ءيا، اڭگىمەنىڭ ىشىنە وسىلاي ءازىل ارالاسىپ اشىق بولعانى جاقسى عوي. قاجەكە، وسى ءسىز تال-داراقتاردىڭ باسىنا قالاي شىعىپ كەتەسىز؟ مىسالى، مىنا ءۇيىڭىزدىڭ قاسىندا تۇرعان كوكتەرەكتىڭ ءدىڭى كىسى بويىنان جوعارى جالاڭاش، بۇتاقتارى تىم بيىكتە، وعان قالاي شىعىپ ءجۇرسىز؟
- مەن اعاشقا ورمەلەگەندە قولتىعىما قانات بىتكەندەي شابىتتانىپ كەتەمىن.
- ارنايى دايىندالعانسىز با؟
- جوق، ەي، قايداعى دايىندىق؟ مەن ساعان ايتىپ وتىرمىن عوي، شابىتتانىپ، قالقىپ كەتەمىن دەپ. مەنىڭ اعاشقا ورمەلەگەنىمدى قاي كانال ەدى، ءا، ءيا، 31 كانالدىڭ جۋرناليستەرى كەلىپ تۇسىرگەن بولاتىن. سوڭعى جىلدارى عانا ەپتەپ تارتىنىپ ءجۇرمىن.
- ەپتەپ تارتىنىپ ءجۇرمىن دەيسىز بە؟ سوندا انا تۇرعان پلاكاتتاردى كرانمەن كەلىپ بىرەۋلەر ءىلىپ بەرىپ ءجۇر مە؟
- بىرەۋلەر دەپ كىمدى ايتاسىڭ؟
- ماسەلەنكي، قالالىق اكىمشىلىكتىڭ قۋلارى سىزگە جاردەمدەسۋى مۇمكىن دەپ ويلايمىن.
- ءاي، ولاردىڭ پلاكاتتارداعى جازۋلارعا ويلارى جەتپەيدى.
- ويلارى جەتپەگەنىمەن بويلارى جەتەتىن شىعار، قاجەكە؟ وسى پلاكات دەمەكشى، مەن مىسالى «اۋامىزدى لاستامايىق!» دەگەن جالىنىشتى ءسوز جازىلعان ءبىر بەيكۇنا پلاكات ءىلىپ قويايىنشى، ءتيىستى ورىندار دەر كەزىندە جىنىگىپ جەتىپ كەلىپ جۇلىپ تاستايتىن ەدى. سىزدىكى تۇرا بەرەدى عوي. نەگە؟
- مەنىكىندە جۇلىپ تاستايدى. مەن قايتادان ءىلىپ قويامىن. مەنى ءتىپتى وسى پلاكاتتارىم ءۇشىن تالاي جەرگە سۇيرەلەگەن. ءسويتىپ ءبىر رەت ۇلكەن ءبىر گەنەرالدىڭ الدىن كورگەنمىن. الگى گەنەرال كوزىنە جاس الىپ تۇرىپ، قاراماعىنداعىلارعا «بۇل امانتاي قاجى اسىلبەك، بۇل ادال ادام، وعان تيمەڭدەر» دەپ مەنى ۇيىمە جەتكىزدىرىپ سالعان.
- ول گەنەرالدىڭ ادامدارى ءسىزدىڭ قۇزىرلى ورىندارمەن بايلانىسىڭىزدىڭ بارىن بىلمەگەن-اۋ، ءسىرا؟ سودان جازىپ قالىپ جۇرگەن بولار؟
- جوق، ەي، قايداعىنى ايتپا! قۇرىعان، وتتاعان ءسوز ول. ول ءسوزدى مەنىڭ دۇشپاندارىم شىعارىپ ءجۇر. كورە الماعان سوڭ كوكي بەرەدى. مەن امانتاي قاجى اسىلبەك – زاعيپتەردىڭ قامقورشىسىمىن. ولارعا وسى ۋاقىتقا دەيىن 20 ميلليون اقشا جۇمساپ، جاردەم جاساعانمىن.
- قايىر ساداقاڭىز اللادان قايتسىن. بىراق مۇسىلماندار جاساعان جاقسىلىعىن جاريا ەتە بەرمەيتىن ەدى عوي؟
- مەن دە جارياعا جار سالىپ جۇرگەن جوقپىن. بىراق ءسوزدىڭ رەتى كەلگەن سوڭ ايتىلىپ كەتتى. بىلمەيمىن، وسى زاعيپتەرگە اقشا سۇراسام تابىلا كەتەدى. قاجىلىققا ادام اپارامىن دەسەم تابىلا كەتەدى.
- قايدان، قالاي تابىلا كەتەدى؟
(قاجەكەڭ ورىنىنان سىلكىنىپ تۇرىپ كەتتى)
- قۇداي بەرەدى ماعان! قۇداي! ءبىلدىڭ بە؟! ماعان قۇداي ءوزى الداعىنى ءبىلدىرىپ تۇرادى. مەن كەزىندە نازاربايعا ايتقانمىن، مىنا حراپۋنوۆىڭ الاياق دەپ. نە بولدى، انە! قازاقستاننىڭ بايلىعىن توناپ الدى دا تايىپ تۇردى. ماشكەۆيچتى دە ايتقانمىن. مەن ونى اتامىن. اتىپ ولتىرەمىن. مەن اتپاسام ونى ەۆرەيدىڭ راۆيندەرى اتادى. نۇرەكەڭ ءبىر وتىرىستا «قازاقستانداعى ەڭ ادال ادام امانتاي قاجى اسىلبەك» دەپتى. مەن پرەزيدەنتتەن ءبىر تيىن العان ادام ەمەسپىن، بىراق وعان كومەكتەسكىم كەلەدى. قازاقتى قۇداي اسا مەيىرىممەن جاراتقان. قازاقتى قۇدايدىڭ ءوزى جاقسى كورەدى. قازاقتى قۇدايدىڭ ءسۇيىپ جاراتقانىن مىناۋ كەڭ-بايتاق دالامىزدان كورۋگە بولادى ەمەس پە؟
- قۇداي سۇيگەن حالىقتى سۇيمەۋ، ونىڭ قادىرىنە جەتپەۋ كۇنا دەيسىز عوي. قاجەكە، وسى سوزگە وراي سۇرايىنشى. بۇرىنعى قازاق بولىنبەگەن ەكەن، بىرلىگى مىقتى ەل بولعان ەكەن. ال قازىرگى قازاق بولىنبەسە دە جىكتەلىپ جاتىر: باي قازاق، كەدەي قازاق، ورالمان قازاق، ءدىندار قازاق، ءدىنسىز قازاق، ءورىستىلدى قازاق، قازاق ءتىلدى قازاق دەپ. سوعان قاراماستان وتكەندى مانسۇقتاپ سويلەۋ ابدەن موداعا اينالىپ ءبىتتى. بۇرىن بىزدە مەملەكەت بولماپتى، شەكارا بولماپتى. شىنىندا سولاي ما؟
- سەن بەرى قارا. نە، وسى ۋاقىتقا دەيىن وزبەكتە، قىرعىزدا، تۇركىمەندە، ورىستا، قىتايدا، موڭعولدا شەكارا بولماپ پا؟ ولار «بىزدە شەكارا بولماعان» دەپ ءجۇر مە؟ جوق. ەندەشە، وسى اتالعان ەلدەرمەن شەكارالاسقان قازاقتا قالايشا شەكارا بولمايدى، قازاقتا قالايشا مەملەكەت بولمايدى، ا؟! ايتشى ماعان؟
- جۋرناليستەر ءبىز وسىنداي اقىماق حالىقپىز. كەيبىر ماسەلەنىڭ ارعى-بەرگىسىن ءبىلىپ تۇرىپ سۇراي بەرەمىز.
- اقىماق بولعاندا سەندەر، قازاقتىلىندەگى جۋرناليستەر (قاجەكەڭ ءبىزدى «قازاقتىلدى جۋرناليستەر» دەگەن جوق. –د.ق.), ناعىز اقىماق، نادان، كەششە، سورلىسىڭدار! جاعىمپازسىڭدار! قازاقتىلىندەگى جۋرنالسيتەر، سەندەر قۇريسىڭدار! مەن ايتىپ وتىرمىن عوي، قۇداي ماعان بىلدىرەدى دەپ. مەن سونى ءبىلىپ ءجۇرمىن.
- قۇرىماساقتا سول قۇرۋدىڭ الدىندا دىڭكەلەپ، تيتىقتاپ ءجۇرمىز. بيلىك بيشىگىن ءۇيىرىپ سويلەتپەيدى، قازىنادان قارجى بەرسە، ساراڭ قاتىنشا قىسىپ، سىعىپ بەرەدى. ەندى وعان ءسىزدىڭ قۇدايىڭىز قوسىلىپ قۇرتۋعا كىرىسسە، تىنعان ەكەنبىز. تىم بولماسا ءسىزدىڭ قۇدايىڭىز جاردەمدەسپەي مە؟ قۇدايىڭىز ادىلەتسىز ەكەن، قاجەكە؟!
- مەن ءبارىڭدى سونداي دەپ ايتپايمىن، بىراق، جاعىمپازدارىڭ كوپ. ونى مويىندا. بىراق سەن بار عوي، مەنى ابدەن قيناپ جىبەردىڭ. تالدىڭ باسىنا شىققاندا تەرلەمەگەن امانتاي قاجى سەنىڭ سۇراقتارىڭا ابدەن تەرلەدىم. قاراشى، مىنە: (قاجەكەڭ ماعان ويۋلى قالپاعىن شەشىپ شىلقىعان ماڭدايىن، بۋسانعان باسىن سيپاتتى. سودان سوڭ كەۋدەسىن اشىپ تاستادى. راسىندا، قارا تەرگە مالىنىپتى).
- جاقسى، قاجەكە، - دەدىم مەن، - وسىمەن تامامدايىق. مەنىڭ سوزىمە قۋانا كەلىسكەن قاجەكەڭ «اتتان-قازاقستاننىڭ» ءانۇرانىن شىرقاي جونەلدى:
- اتامەكەن داڭقى ءۇشىن،
اتامۇرا سالتى ءۇشىن.
بار الەمدى جاڭعىرتار،
جەر شارىنىڭ حالقى ءۇشىن.
اققۋ جۇزگەن كول ءۇشىن،
وتان ءۇشىن، ەل ءۇشىن.
اتقا ءمىندى قازاعىم،
جاڭا عاسىر – سەن ءۇشىن.
سۇحباتتاسقان داۋرەن قۋات
Abai.kz
