ەلدەگى ءدىني احۋال كۇردە­لە­نىپ بارا جاتقان تۇستا ءدىن ىستەرى اگەنتتىگى قۇرىلىپ، ونىڭ باسشىلىعىنا قايرات مىرزا لاما شاريف كەلگەلى ەكى جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. تىزگىندى قولعا الىسىمەن قوعامدا كەڭ تالقىلانعان جاڭا زاڭدى قابىلداتۋمەن باستاعان اگەنتتىك باسشىسى كەشە وسى جىلدار ىشىندە اتقارىلعان قىزمەتىن ءماجىلىس الدىندا قورىتتى. الداعى جۇمىستاردىڭ جاي-جاپسارىن دا تارقاتتى. ايتپاقشى، «سى­پايىلىق ساقتاماعانى» ءۇشىن لاما شاريف مىرزا ماجى­لىس­مەن­دەردەن ءسوز ەستىپ تە قالدى.

ەلدەگى ءدىني احۋال كۇردە­لە­نىپ بارا جاتقان تۇستا ءدىن ىستەرى اگەنتتىگى قۇرىلىپ، ونىڭ باسشىلىعىنا قايرات مىرزا لاما شاريف كەلگەلى ەكى جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. تىزگىندى قولعا الىسىمەن قوعامدا كەڭ تالقىلانعان جاڭا زاڭدى قابىلداتۋمەن باستاعان اگەنتتىك باسشىسى كەشە وسى جىلدار ىشىندە اتقارىلعان قىزمەتىن ءماجىلىس الدىندا قورىتتى. الداعى جۇمىستاردىڭ جاي-جاپسارىن دا تارقاتتى. ايتپاقشى، «سى­پايىلىق ساقتاماعانى» ءۇشىن لاما شاريف مىرزا ماجى­لىس­مەن­دەردەن ءسوز ەستىپ تە قالدى.

سىپايىلىقتى كەيىنگە ىسىرىپ، الدىمەن ءدىن ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ قىزمەتىنە قاتىستى دۇنيەنى قاۋزاساق، 2011 جىل­دىڭ 1 قاڭتارىنداعى جاعداي بويىنشا، ەلىمىزدە 4551 ءدىني بىرلەستىك قىزمەت ەتكەن بولاتىن. كەيىن لاما شا­ريف كومانداسى ازىرلەگەن جاڭا زاڭ قابىلدانىپ، سوعان  سايكەس قايتا تىركەۋدەن ولاردىڭ 3088-ءى وتكەن. سۇزگىدەن وتكەندەر قازىر زاڭ اياسىندا قىزمەتىن جال­عاس­تىرۋدا. بىزدىڭشە، 17 ميلليون حالىق ءۇشىن وسىنىڭ ءوزى كوپ-اق. ونىڭ ۇستىنە حالقىنىڭ باسىم بولىگى مۇسىلمان جۇرت­پىز. قازاقستانداعى عيبادات ۇيلەرىنىڭ سانى 3244 بول­سا، سونىڭ 2320-سى – مەشىتتەر. اگەنتتىك باسشىسى قاي­رات لاما شاريف قازاقستان حالقى، ونىڭ ىشىندە دىنگە سەنۋشى جاماعات ءۇشىن عيبادات ۇيلەرىنىڭ ابدەن جەتكىلىكتى ەكەنىن العا تارتادى. ەندەشە، الداعى ۋاقىتتا بەيبەرەكەت عيباداتحانا سالۋعا ەش جول بەرىلمەيدى دەگەن ءسوز. «بۇدان بى­لاي عيبادات ۇيلەرىن سالۋ تۋرالى شەشىم جان-جاقتى وي­لاس­تىرىلىپ، بارلىق قاجەتتى فاكتورلار ەسكەرىلىپ با­رىپ قابىلداناتىن بولادى. اتاپ ايتقاندا، مۇندا ون­داعى حالىقتىڭ سۇرانىسى، باسقا دا عيبادات ۇيلەرىنىڭ بار-جوقتىعى، ولاردى قامتاماسىز ەتۋ مۇمكىندىگى سەكىلدى ما­سەلەلەر ەسكەرىلەدى»، – دەيدى لاما شاريف. ءبىر سوزبەن ايت­قاندا، مەشىت سالۋ ءۇشىن دە  ارنايى تەكسەرۋلەر جاسا­لا­دى دەگەن ءسوز. سوسىن سوڭعى زاڭداعى نورما اكىمشىلىك عي­ماراتتارىنداعى نامازحانالاردىڭ جاپپاي جا­بىلۋىنا سوقتىرعان ەدى. ۇكىمەت وسى ولقىلىقتى تۇزەتكەن، عي­بادات ۇيلەرىنەن تىس جەرلەردە ءدىني جورالاردى وتكىزۋ ءۇشىن عيمارات ورنىنا ارنايى شەشىم شىعارىپ، ستان­دارت­تى بەكىتكەن. سونىڭ ارقاسىندا بازارلاردا، دۇ­كەن­دەردە، قوناقۇيلەر مەن باسقا دا نىسانداردا ناماز­حا­نالار اشىلا باستاپتى. وسىلايشا، ءدىني قاجەتتىلىكتەردى وتەپ، ءدىني جورالار مەن راسىمدەردى ەركىن اتقارۋعا بولا­تىن ورىنداردى اكىمدىكتەر راسىمدەپ جاتقان كورىنەدى. ازىر­شە، قازاقستاندا 507 ءمىناجاتحانا بار بولسا، ونىڭ 492-ءسى – نامازحانا.

E-islam پورتالى اشىلادى

اگەنتتىك باسشىسىنىڭ سوزىنەن ۇققانى­مىز – بۇگىنگى قوعامدا ءدىني اڭگىمەلەر بو­يىن­شا عالامتورداعى شايقاس قىزىپ تۇر. شەكاراسىز، شەكتەۋسىز ينتەرنەت الەمىن سۇر­قيا ماقساتقا پايدالانۋشىلار دا جە­تىپ-ارتىلادى. مۇنداي مۇمكىندىكتى جات پي­ع­ىل­دىلار قالاي تارك ەتسىن؟ وسىنداي ولقى­لىققا قارسى قارەكەتكە كوشكەن اگەنت­تىك بىلتىر 1900-دەن استام سايتقا تالداۋ جاساپ، زاڭعا قايشى يدەياعا جول بەرگەن 45 عالامتوردى جاۋىپتى. ونىڭ ءبارى دەرلىك شەتەلدە تىركەلگەنگە ۇقسايدى. جىل با­سىنان بەرى 500 سايتتىڭ جۇمىسى تالدانىپ، 20-سىنىڭ ماتەريالدارى پروكۋراتۋراعا جولدانىپتى. دەگەنمەن تالداۋ، باقىلاۋ، قاداعالاۋمەن ءىس بىتپەك ەمەس. اگەنتتىك الەۋمەتتىك جەلىدەن رەسمي پاراقشا اشىپ، ەندى ە-islam پورتالىن قۇرۋعا دا كىرىسكەن. «جاس­تاردىڭ باسىم بولىگى كىتاپ وقۋدى قوي­دى، عالامتور ماعلۇماتتارىنا سۇيەنەدى. ون­داعى دۇنيەلەردىڭ اق پەن قاراسىن اجى­رات­پاستان تەرىس اعىمنىڭ جەتەگىنە كەتىپ جات­قاندارى بارشىلىق. سوعان قارسى ءبىز «ەلەك­تروندى يسلام» پورتالىن اشۋدى ءجون دەپ سانادىق. بۇل – ۇكىمەتتىك پورتالعا جات­پاي­دى، كەرىسىنشە، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار­دىڭ پورتالى»، – دەيدى ق. لاما شاريف.

ءدىندى بيزنەسكە اينالدىرعان دۇمشەلەر دە بارشىلىق

اگەنتتىك حالىقتىڭ يمامدارعا دەگەن سەنىمىن ارتتىرۋ جۇمىسىنا دا ارالاسا باستاعانعا ۇقسايدى. بۇل ءۇشىن قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنا مەشىتتەردىڭ قارجىلىق-شارۋاشىلىق قىزمەتىنىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتۋدى دە ۇسىنىپتى. دەگەنمەن اگەنتتىك باسشىسى رەسپۋبليكا يمامدارىنىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ جۇمىسىنا كوڭىلى تولمايتىنىن دا اڭعارتتى. «ەلىمىزدەگى 2,5 مىڭ مەشىتتەگى يمامداردىڭ جات اعىمدارعا قارسى تۇرىپ، ولاردىڭ دۇرىس سويلەپ، دۇرىس ۋاعىز ايتۋىنا باسا نازار اۋدارساق-ەتتى. جۇما كۇنى ايتىلاتىن ۋاعىزدارى، وي-پىكىرلەرى، نەگىزىنەن، جات اعىمداردىڭ جەتەگىنە قارسى باعىتتا بولۋى كەرەك. شىندىعىن ايتالىق، قازاقستاندا 2320 مەشىت بولسا، سولاردىڭ كوپشىلىگىندە يمامداردىڭ ءدىني ساۋاتتى­لى­عى وتە تومەن. باسىم بولىگى 90-جىلدارى ءۇش ايلىق كۋرستاردى ءبىتىرىپ-اق يمام بو­لىپ ءجۇر. بۇل ءۇش ايدىڭ ىشىندە يمام بولا­تىن­داي قانداي ءدىندى ناسيحاتتاۋعا بولادى؟ يسلامدى ءومىر بويى وقۋ كەرەك. سوندىقتان دا وڭىرلەردەگى يمامداردىڭ بىلىكتىلىگىنىڭ تومەندىگى جاستارىمىزدىڭ ينتەرنەت، باسقا دا كوزدەر ارقىلى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ كەتۋىنە اكەپ سوعىپ جاتىر»، – دەپ تۇيىندەي­دى توراعا. لاما شاريف مىرزانىڭ مۇنىسى شىندىققا جاناسادى. ويتكەنى «تەرروريزم مەن ەكسترەميزم ۋىتىنا شالدىققاندار بىلمەگەنىن نەگە ينتەرنەتتەگى كۇماندى يدەيا­لاردان الدى» دەگەن ورىندى سۇراق تۋارى حاق.  مەشىتتەگى يمام ءجوندى جول سىلتەسە، كۇماندى سەيىلتە السا، ولاي بولار ما ەدى؟ سوندىقتان دا اگەنتتىك باسشىسى كوپ­شىلىك يمامداردىڭ جۇمىسى دۇرىس دەڭگەي­دە بولماي تۇرعانىنا قىنجىلادى. «الدىنا كەلگەن جاستاردىڭ كوتەرگەن، كولدەنەڭ تاستاعان ماسەلەسىنە ناقتى، بۇلتارتپاي جاۋاپ قاتۋ يگى. مەشىتتە بەس ۋاقىت نامازدى وتكىزىپ وتىرا بەرۋگە بولمايدى. جالپى، ءدىندى بيزنەسكە اينالدىرعان دۇمشەلەر دە جوق ەمەس»، – دەپ قايىردى قايرات لاما شا­ريف. ايتقانداي، لاڭكەستىككە ۇرىنعان جاستارعا قاتىستى پىكىرىن بىلدىرگەن ول مۇندا، ەڭ الدىمەن، اتا-انا تاربيەسىنىڭ جاۋاپتىلىعىن مەڭزەگەن بولاتىن. «جاستا­رى­مىزدىڭ تەرروريزم مەن ەكسترەميزمگە ۇرى­نىپ جاتقانى – اتا-انالاردىڭ تاربيە­سىنىڭ جوقتىعىنان. ۇكىمەتتى بۇعان قاتىستى جاز­عى­را بەرۋدىڭ قاجەتى شامالى. شىندى­عىن­دا، قازىرگى جاعدايدا كەيبىر اتا-انا بالا تاربيەسىنە كوڭىل ءبولۋدى مۇلدەم قويدى. مەشىتكە بارىپ جۇرگەنىنە قۋانىپ وتىرا بەرمەي، نە ءۇشىن بارىپ جۇرگەنىن، كىمنەن ءبىلىم الىپ جۇرگەنىن، ۇستازى كىم ەكەنىن سۇراپ، قىزىعۋشىلىق ءبىلدىرىپ وتىرسا، ماسەلە باسقاشا بولاتىن ەدى عوي»، – دەپ كەيىدى لاما شاريف.

ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ رۇقساتىنسىز بىردە-ءبىر ستۋدەنت ساۋد ارابياسىنىڭ ۋنيۆەرسيتەتىنە تۇسە المايدى

ۇكىمەت ساعاتى بارىسىندا دەپۋتات ەلەنا تاراسەنكو شەتەلدىك ءدىني وقۋ ورىن­دا­رىنان ءتالىم الىپ جاتقان قازاقستاندىق جاستارعا الاڭداۋشىلىق تانىتىپ ەدى. ولاردىڭ بۇگىنگى ءھام كەلەشەكتەگى قىزمەتى مەن تاعدىرى تۋرالى ماسەلە كوتەرىپ، ساۋال قويعان بولاتىن. بۇعان جاۋاپ بەرە كەلە، اگەنتتىك باسشىسى قايرات لاما شاريف قىزمەتكە كىرىسكەن ساتتەن باستاپ، وسى ماسەلەنى ەڭ الدىمەن قولعا العانىن ايتىپ اقتالدى. ونىڭ ايتۋىنشا، 2011 جىلى شەتەلدىك ءدىني وقۋ ورىندارىندا وقىپ جاتقان قازاقستاندىق ازاماتتار سانى 500 شاماسىندا بولسا، قازىر بەلسەندى جۇمىس­تىڭ ناتيجەسىندە ولاردىڭ 130-ى ەلگە ورالعان. كەيبىرى شەتەلدى تاستاپ، «نۇر» قازاق-ەگيپەت يسلام ۋنيۆەرسيتەتىندە، باسقا مەدرەسەلەردە وقۋىن جالعاستىرۋدا. قالعان قازاقستاندىق 392 ستۋدەنت اراب ەلدەرىندە ءبىلىم الىپ جاتقانعا ۇقسايدى. ونىڭ 200-دەن استامى – ەگيپەتتە، 59-ى – ساۋد ارابياسىندا، 60-تان استامى پاكىستان مەن باسقا ەلدەردە ءجۇر. بۇل رەتتە ق.لاما شاريف شەتەلدىك ءدىني وقۋ ورىن­دا­رىندا ءبىلىم العان ستۋدەنتتەردىڭ قىزمەتىنە توقتالا كەلە، ولارعا تەولوگيالىق بىلىممەن قوسا، قازاقستانداعى ءدىني جاعدايدى ۇققان ماڭىزدى ەكەنىنە توقتالدى. «سوندىقتان دا ولاردى اۋداندىق مەشىتتەردىڭ نايب-يمامى دارەجەسىنەن باستاپ جۇمىسقا قابىل­داۋ ورىندى دەپ وتىرمىز. بۇل شىن مانىندە ماڭىزدى. ويتكەنى يمام 40-تان اسقان، اقىل توقتاتقان، ەلدىڭ ءداستۇرىن تەرەڭ بىلەتىن ازامات بولۋى شارت. بۇل رەتتە شەتەلدە ءبىلىم العاندار ەلگە ورالعاندا قازاقستان ءۇشىن قولايسىز بىلىمدەرىن تارات­پاعانى ءلازىم»، – دەدى ق.لاما شا­ريف. ونىڭ ايتۋىنشا، جالپى، شەتەل ۋنيۆەر­سيتەتتەرىندە ءدىني وقۋ ماسەلەسىنە قاتىستى جۇمىس جان-جاقتى جۇرگىزىلۋدە. ماسەلەن، ەندىگارى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ ارنايى رۇقساتىنسىز بىردە-ءبىر ستۋدەنت ساۋد ارابياسىنىڭ ۋنيۆەر­سيتەت­تەرىنە تۇسە المايدى. مۇنداي جۇمىس تۇر­كيامەن دە، باسقا ەلدەرمەن دە جۇرگى­زىلەدى.

لاما شاريف مىرزاحمەتوۆتەن نە ءۇشىن كەشىرىم سۇرادى؟

«قۇرمەتتى قايرات باۋىرىم! اگەنتتىكتىڭ جۇمىسىن توكپەي-شاشپاي تانىستىرعانى­ڭىز­عا ريزاشىلىعىمدى بىلدىرە وتىرىپ، ءبىر اعالىق نازىمدى ايتسام»، – دەپ باس­تادى ءسوزىن دەپۋتات شالاتاي مىرزاحمەتوۆ. سوسىن دەپۋتات كەز كەلگەن ءدىن ادامدى پا­را­ساتتىلىققا، قاراپايىمدىلىققا، سى­پا­يى­لىققا، كىشىپەيىلدىلىككە تاربيەلەي­تى­نىن ايتا كەلە، قايرات لاما ءشاريفتىڭ بويى­نان وسىنىڭ بارلىعىن كورگىسى كەلە­تىنىن جەتكىزدى. ارى قاراي شالاتاي مىر­زاح­­مەت­وۆ: «جاڭا ءسىز بايانداماڭىزدى «قۇر­مەت­تى دەپۋتاتتار!» دەپ باستادىڭىز. ءسىزدىڭ ور­نىڭىزدا ناعىز ءدىندار ادام بول­عان­دا، «قۇر­مەتتى دەپۋتاتتار! دەپۋتات مىر­زا­لار مەن حانىمدار» دەپ باستاۋشى ەدى! ال­داعى ۋا­قىتتا وسىنداي كىشىپەيىل­دىلىكتى ۇمىت­پا­ڭىز»، – دەپ قويىپ قالدى. شىن­­­دى­عىن اي­تا­لىق، جۋرناليستەر قاۋىمى مۇنداي «دە­­پۋ­تاتتىق ءھام اعالىق نازدان» ەشتەڭە ۇعا المادىق. الايدا اگەنتتىك باس­شى­سى بىر­­دەن ۇققان ءتارىزدى: «سوزدەن ءمۇلت كەت­ك­ەنىم ءۇشىن كەشىرىم سۇراي­مىن، بۇل – مە­نىڭ كەم­شىلىگىم، ەندى قاي­­تا­لانبايدى»، – دەپ قۇ­تىل­دى. 

جاستارعا ءسالافيزمنىڭ بىزگە جات اعىم ەكەنىن تايعا تاڭبا باسقانداي ۇعىندىرىپ بەرۋگە ءتيىسپىز

اگەنتتىك باسشىسىنان سوڭ ءماجىلىستىڭ حا­لىق­ارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپ­سىز­دىك كوميتەتىنىڭ توراعاسى ماۋلەن اشىم­با­ەۆ تا قوسىمشا بايانداما جاساعان ەدى. ەكى جىل­داعى اگەنتتىك قىزمەتىن جوعارى باعا­لا­عان ماۋلەن ساعاتحانۇلى الداعى جۇمىس­تا نازار اۋدارۋعا تۇرارلىق ماسەلەلەردى كول­دەنەڭ تارتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدە بەلەڭ العان ءدىني راديكاليزمنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن جۇيەلى تۇردەگى ۇگىت-ناسيحات جۇ­مىس­تارى بەلسەندى بولۋى قاجەت. بۇل رەتتە دە­پۋتات ەكسترەميستەرمەن كۇرەستى ەڭ الدى­مەن يدەيالى تۇردە جۇرگىزۋدى ۇسىنادى. ويت­كەنى، ونىڭ پايىمىنشا، يدەولوگيالىق جۇ­مىس ءتيىستى دەڭگەيدە اتقارىلماسا، وندا كۇش قولدانۋ شارالارى دا وڭ ناتيجە بە­ر­مەيتىنى انىق.

ماۋلەن اشىمباەۆ، قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى:

– ەلباسى ن. نازارباەۆ: «ءبىزدىڭ ءتۇبىمىز – تۇرىك، ءدىنىمىز – يسلام، قاسيەتتى كىتابىمىز – قۇران» دەپ ايتقان ەدى. اتا-بابالارىمىز حانافي ءمازھابىن ۇستانعان. ەندەشە، مۇنىڭ باسقا ءمازھابتاردان ەرەكشەلىكتەرىن كوبىرەك ايتىپ، حالىققا ءتۇسىندىرۋدى كەڭىنەن جۇرگىزگەن ابزال. ءسالافيزمنىڭ بىزگە جات اعىم ەكەنىن تايعا تاڭبا باسقانداي ۇعىندىرىپ بەرۋگە ءتيىسپىز. سونداي-اق كەز كەلگەن ءداستۇرلى ءدىننىڭ بەيبىت ماقساتقا، رۋحاني دامۋعا باعىتتالعانىن ۇعىندىرۋ قاجەت. ءبىز ءوز پوزيتسيامىزدى جۇرتشىلىققا ناقتى تۇسىندىرۋگە ءتيىسپىز

قايرات لاما شاريف، قر ءدىن ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى:

– ءبىز الداعى ۋاقىتتا ۇگىت-ناسيحات جۇ­مىس­تارىن جان-جاقتى جۇرگىزەتىن بولامىز. كون­فەرەنتسيالار، جيىندار تەك سويلەپ قالۋ، ايتىپ كەتۋ ءۇشىن عانا جاسالمايدى. ون­داي باسقوسۋلاردا وتاندىق جانە شەتەل­د­ىك مىقتى عالىمداردى تارتا وتىرىپ، تەرىس اعىم­عا ءتۇسىپ كەتكەن ساقالدى، بالاعى شو­لاق جاستارمەن سويلەسە وتىرىپ، ولاردى را­يى­نان قايتارۋ جۇمىستارىنا باسا كوڭىل بولەمىز.

اۆتور: قانات قازى

"الاش ايناسى" گازەتى