ءدال وسى شاقتان 60 جىل بۇرىن، 1949 جىلدىڭ 29 تامىزىندا، سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىندا كەڭەس وداعىنىڭ العاشقى اتوم بومباسىن جەر ۇستىندە جارۋ ارقىلى يادرولىق قارۋلاردى سىناۋ باستالدى; بۇدان 20 جىل بۇرىن اسا كورنەكتى اقىن، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن «نەۆادا-سەمەي» انتيادرولىق قوزعالىسى قۇرىلدى, ال 18 جىل بۇرىن، 1991 جىلدىڭ 29 تامىزىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىن جابۋ تۋرالى» №409 جارلىققا قول قويدى.

سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىنىڭ ساياسي، اسكەري ءمانىن جانە پوليگونداعى جارىلىستاردىڭ زاردابىن ەكونوميكا، ەكولوگيا، مەديتسينا، پسيحولوگيا، مورال تۇرعىسىنان زەردەلەگەن زەرتتەۋشىلەردىڭ ەڭبەكتەرى از ەمەس، بۇل تاقىرىپ ءالى دە جازىلا بەرەدى. «نەۆادا-سەمەي» انتيادرولىق قوزعالىسىنىڭ تاريحي ءرولى جونىندە دە ازدى-كوپتى جاريالانىمدار بار. مەن بەيبىتشىل قوزعالىستىڭ پوليگونمەن ىرگەلەس ورنالاسقان پاۆلودار وبلىسىنداعى بەلسەندى وكىلى رەتىندە ءوزىم جاقسى بىلەتىن ءبىرشاما جايتتاردىڭ كەيبىرىن عانا جازۋدى ۇيعاردىم.

ءدال وسى شاقتان 60 جىل بۇرىن، 1949 جىلدىڭ 29 تامىزىندا، سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىندا كەڭەس وداعىنىڭ العاشقى اتوم بومباسىن جەر ۇستىندە جارۋ ارقىلى يادرولىق قارۋلاردى سىناۋ باستالدى; بۇدان 20 جىل بۇرىن اسا كورنەكتى اقىن، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن «نەۆادا-سەمەي» انتيادرولىق قوزعالىسى قۇرىلدى, ال 18 جىل بۇرىن، 1991 جىلدىڭ 29 تامىزىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىن جابۋ تۋرالى» №409 جارلىققا قول قويدى.

سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىنىڭ ساياسي، اسكەري ءمانىن جانە پوليگونداعى جارىلىستاردىڭ زاردابىن ەكونوميكا، ەكولوگيا، مەديتسينا، پسيحولوگيا، مورال تۇرعىسىنان زەردەلەگەن زەرتتەۋشىلەردىڭ ەڭبەكتەرى از ەمەس، بۇل تاقىرىپ ءالى دە جازىلا بەرەدى. «نەۆادا-سەمەي» انتيادرولىق قوزعالىسىنىڭ تاريحي ءرولى جونىندە دە ازدى-كوپتى جاريالانىمدار بار. مەن بەيبىتشىل قوزعالىستىڭ پوليگونمەن ىرگەلەس ورنالاسقان پاۆلودار وبلىسىنداعى بەلسەندى وكىلى رەتىندە ءوزىم جاقسى بىلەتىن ءبىرشاما جايتتاردىڭ كەيبىرىن عانا جازۋدى ۇيعاردىم.

... ءبارى دە الەمدىك دەڭگەيدەگى اسا كورنەكتى اقىن ءارى قوعام قايراتكەرى، كسرو جوعارى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتتىعىنا كانديدات ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ 1989 جىلدىڭ 25 اقپانىندا، ساعات 17-دەن 45 مينۋت وتكەندە قازاقستان ورتالىق تەلەۆيزياسى ارقىلى سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىندا يادرولىق قارۋلاردى سىناۋدى دەرەۋ توقتاتۋدى تالاپ ەتكەن جانە جۇرتشىلىقتى «نەۆادا» انتيادرولىق قوزعالىسىن قۇرۋعا شاقىرعان اشىق مالىمدەمەسىنەن باستالدى. (ەسكەرتۋ: ولجاس اقىن ول كەزدە دەپۋتاتتىققا كانديدات بولاتىن جانە قوزعالىس العاشقىدا «نەۆادا» دەگەن ءبىر-اق سوزبەن اتالعان ەدى).

ءسىرا، 1961 جىلى، 12 ءساۋىر كۇنى، قازاق جەرى: بايقوڭىردان العاشقى كەڭەستىك عارىشكەر يۋري گاگارين «ۆوستوك» عارىش كەمەسىمەن عالامشاردىڭ تارتىلىس كۇشىن كەيىن سەرپىپ جۇلدىزدى اسپانعا سامعاعان شاقتا قولما-قول جازىلعان «ادامعا تابىن، جەر، ەندى!» پوەماسى دا قوعامدىق سانانى  دال سولاي ءدۇر سىلكىندىرگەن شىعار.  قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى استاناسى الماتىنىڭ تۇرعىندارى جالپى كەڭەس ادەبيەتى تاريحىندا بۇرىن مۇلدە ۇشىراسپاعان توسىن جايت: پوەما باسىلعان پاراقشالار ۇشاقتان قالا ۇستىنە تاستالعاندا، اسپاننان ولەڭ جاۋعانداي  اسقان تاڭىرقاۋلى اسەرگە بولەنگەن بولار.

ودان سوڭ ۇلى دالانىڭ جۇرتىنان ءورىستىلدى قازاق اقىنى «ارعىماعىمەن» رەسەي قالالارىنىڭ قاقپاسىنان: «ۋا، ارۋاق!» - دەپ، ۇرانداتا شاۋىپ كىرگەن شاعىندا ورىس زيالىلارى بايىرعى جاۋگەرشىلىك زامانىنداعى جىراۋلار مەن ماحامبەتتىڭ ايبىندى رۋحى اتويلاپ تۇرعان ولەڭدەردى  تاڭ-تاماشا سەزىممەن تىڭداسا كەرەك. سوسىن، فرانتسۋز اقىندارى، سودان كەيىن الەمنىڭ شىعارماشىل زيالىلارى ولجاستىڭ دالا پوەزياسىنان تامىر تارتقان ولەڭدەرىن ءوز تىلدەرىندە وقىعاندا بۇرقىراعان جۋسان ءيسىن جۇتىنىپ، ول ءيىستىڭ  شىعىس شايىرلارى جىرلاعان يراني باقتارداعى راۋشان گۇلدەردىڭ جۇپار يسىنەن مۇلدە بولەك ەكەنىن سەزىنۋى مۇمكىن-اۋ.

بۇدان سوڭ «از ي يا» كىتابىندا ۇلى دالانىڭ مادەنيەتى، تۇرمىس سالتى، اسكەري الەۋەتى،  ورىس كىنازدىكتەرىمەن ءھام وزگە ەلدەرمەن سان قىرلى قارىم-قاتىناسىنا قاتىستى تاريحتى اقىن كوزىمەن بايىپتاۋى يمپەريالىق يدەولوگياعا نەگىزدەلگەن رەسمي تاريحي تۇجىرىمدارعا كەرەعار كەلدى. سوندىقتان، سۇلەيمەنوۆتى ساياسات ساحناسىندا وڭدىرماي ءسۇرىندىرۋدى كوزدەگەن سۇر كاردينال سۋسلوۆ ۇيىمداستىرعان  كەڭەستىك عىلىمي ورتاداعى پىكىرسايىستا ولجاس ءوزىنىڭ سۇڭعىلا ءبىلىمىنىڭ ارقاسىندا قاپتاعان قارسىلاستارىنان مەرەيى ۇستەم ءتۇستى! ءسويتىپ، ول ءوزىنىڭ بەدەلىن، اتاق-داڭقىن، لاۋازىمىن قورعاپ قانا قويماي، ەلىنىڭ ابىرويىن اسپانداتىپ اتامەكەنىنە ورالدى! سولاي بولا تۇرا، كەڭەستىك يدەولوگتار مەن ولاردىڭ ىڭعايىنا بەيىمدەلگەن عالىمداردىڭ جەڭىلىسى   رەسمي مويىندالعان جوق، ولجاستىڭ جەڭىسى دە رەسمي تانىلعان جوق. بىراق بۇل جەڭىس 300 جىلدىق بوداندىق زاردابىنان  ەڭسەسى ەزىلگەن قازاق ەلى مەن تۇركى حالىقتارىنىڭ ۇلتتىق ساناسىندا ۇلتتىق ماقتانىش سەزىمىن وياتقان تۇركى الەمىندەگى العاشقى جەڭىس ەدى...

ال، اقىن سۇلەيمەنوۆ ودان كوپ ۋاقىت بۇرىن «جابىق» تاقىرىپتارعا پوەزيا ساۋلەسىن ءتۇسىرىپ، زاماناۋي  قاسىرەتتى قالىڭ بوياۋلى وبرازدارمەن بەدەرلەدى. ولجاستىڭ شىڭعىستاۋ تۋرالى ەكى شۋماق ولەڭىندەگى:

«قايعى-شەردەن باستالماعان جوق ءسارى،

قۋارعان ءشوپ، تامباي كوكتىڭ كاۋسارى.

ءزار سەكىلدى، ۋ سەكىلدى كادىمگى

گۇل اتاۋلى ساپ-سارى...

شىڭعىستاۋدا جاتىر مازار سازارىپ» - دەگەن

جولداردا ۇلى ابايدىڭ كىندىك قانى تامىپ، ءمايىتى ماڭگىلىك تىنشۋ تاپقان ولكەنىڭ سۇرقاي كورىنىسى ارقىلى اتوم سىناقتارىنىڭ زاردابى سۋرەتتەلگەنىن تسەنزۋرانىڭ ءجىتى كوزى بايقامادى، تەك زەرەك ويلى وقىرماندار اڭعاردى. نەمەسە «جاپان دالا جابايى» ولەڭىندە قازاق جەرىنىڭ تاراس شەۆچەنكو مەن فەدور دوستاەۆسكيگە، شەشەندەر مەن ينگۋشتارعا  كاتورگا بولعانى ءۇشىن كەشىرىم سۇراپ، «بىزدەر سوندا، كاتورگادا تۋعانبىز» - دەپ جىرلاعان اقىننىڭ قازاقستانعا قاراتا ايتقان:

«ءبارىن دە سەن سىناپ كوردىڭ،

ال ەندى

سىناۋلارعا تيىم سالۋ جاساسىن!» - دەگەن

جولداردىڭ استارلى ماعىناسىنان اقىننىڭ يدەياسىن ءتۇسىنىپ، ۇرەيلەنگەندەر بولدى. ويتكەنى،  كەڭەستىك زاماندا، كوممۋنيستىك قوعامدا وسىنداي قاتپار سىرلى، ءيىرىمدى ويلى ولەڭ جازباق تۇگىل، «ۇلى اقىن دۇنيەگە كەلگەن قاسيەتتى وڭىردەگى يادرولىق سىناۋلارعا تيىم سالۋ كەرەك» - دەگەن ويدىڭ ۇشىعىن ساناعا ۇيالاتۋدىڭ ءوزى ۇرەيلى ەدى! (ولەڭدەردى اۋدارعان قادىر مىرزا ءالى).

مىنە، سويتكەن ولجاس سۇلەيمەنوۆ اينالاسىنا اجال ساۋلەسىن تاراتقان اتوم ورداسى جونىندەگى قاسىرەتتى شىندىقتى قازاقستان حالقىنا اشىق مالىمدەپ، بەيبىتشىل ەلدىڭ مۇرات-مۇددەسىن ءۇزىلدى-كەسىلدى تالاپ تۇرىندە وقىس بىلدىرگەندە، جۇرتشىلىقتىڭ نە ىستەرىن بىلمەي، ابدىراپ قالعانى راس.

...سىن ساعاتى باستالدى! ازامات اقىن رۋحى جانىشتالعان ەلدىڭ مۇرات-مۇددەسىن جاريا ەتىپ تۇرىپ، سول ەلدىڭ وزىنەن قولداۋ كۇتكەنى بەسەنەدەن بەلگىلى جايت ەدى. ونى، ەڭ الدىمەن، قازاقستان جازۋشىلارى وداعىنىڭ ۇيىندە قازاقستان جازۋشىلارى قولدادى! بىراق كوكپ وك باس حاتشىسى م.س. گورباچەۆتىڭ دەموكراتيا مەن جاريالىق جونىندەگى سوزدەرىن جالاۋلاتا، جارىسا جازعان قازاقستان ءباسپاسوزى قازاقستان حالقىنىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن بىلدىرەتىن مالىمدەمەگە كەلگەندە، ىقتيارسىز «ءالىپتىڭ ارتىن باعۋدى» ءجون كوردى.

شارتتى تۇردە «سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونى» اتالعان پوليگوننىڭ توڭىرەگىندەگى سەمەي، پاۆلودار، قاراعاندى وبلىستارىنىڭ قىرىق جىلعى جارىلىستاردان زارداپ شەككەن تۇرعىندارى ۇندەۋگە ىلە ءۇن قوسۋى كەرەك ەدى. وكىنىشكە قاراي، جۇرتشىلىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى اقپارات تاپشىلىعى سالدارىنان بەيبىتشىل الماتى مالىمدەمەسىنەن حابارسىز قالدى. ال، ولجاس ومارۇلىن الەمدىك دەڭگەيدەگى داڭقتى تۇلعا دەسەك تە، لاۋازىمدىق قۇزىرەتى جاعىنان «جوعارىدان تومەنگە» نۇسقاۋ بەرە الاتىن پارتشەنەۋنىكتەردەي ارتىقشىلىققا يە ەمەس ەدى.  رەسپۋبليكا باسشىلىعىنىڭ كەلىسىمىنسىز ۇيىمداستىرىلعان، وداق باسشىلىعىنىڭ اسكەري ۇستانىمىنا كەرەعار كەلەتىن باستاماعا ونىڭ جانىنداعى جانكەشتى قالامگەرلەر قول قويعانىمەن، ايماقتارداعى شىعارماشىل زيالىلاردى وسى ىسكە تارتۋعا جۇرەكتەرى داۋالامادى. ويتكەنى، جۇرتشىلىقتىڭ ءبىراز بولىگى العاشقى بەتتە «وتپەن ويناۋ!» دەپ قابىلداعان   نار تاۋەكەل ءىستىڭ سوڭى نەمەن اياقتالاتىنىن  ولجاس تا، نە ونىڭ ارىپتەستەرى دە بىلگەن جوق دەسەم، قاتەلەسە قويماسپىن.

...پاۆلودار وبلىسىندا ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ مالىمدەمەسى جايىندا اقپارات تاراتۋ جانە «نەۆادا» قوزعالىسىن قولداۋشىلاردىڭ قولىن جيناۋ ماسەلەسى وزدىگىنەن تۋىندادى. بۇل ورايداعى ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىرۋعا ەرتىستىڭ كەرەۋ ءوڭىرى جۇرتشىلىعىنا بەلگىلى اقىن، وسى جولداردىڭ اۆتورى بەل بۋدى. سول كۇندەرى پاۆلودار قالاسىنىڭ ورتالىق الاڭىنا تاياۋ ورنالاسقان «تسۋم» امبەباپ دۇكەنىنىڭ الدىندا قولىما پلاكات ۇستاپ تۇرعان ماعان مىڭداعان بەيبىتسۇيگىش ادامدار ريزاشىلىق سەزىمىن ءبىلدىردى، مۇسىركەي قاراعاندار دا، مىسقىلداپ كەلەكە قىلعاندار دا بوي كورسەتتى! قالاي دەسەك تە، كەڭەستىك كەزەڭدەگى كومسومولداردىڭ، كەيىنگى جاستار ۇيىمدارىنىڭ كەرنەيلەتىپ، سىرنايلاتىپ وتكىزەتىن قانداي دا ءبىر اكتسياسىمەن سالىستىرۋعا  مۇلدە كەلمەيتىن الگى ءىس-شارا بارىسىندا جۇرتشىلىقتىڭ «نەۆادا-سەمەي» قوزعالىسىن شىنايى حالىقتىق، دەموكراتيالىق، ينتەرناتسيوناليستىك،  ەڭ بەيبىتشىل ءارى پاتريوتتىق قوزعالىس رەتىندە بىردەن تاني باستاعانى ءبىلىندى.

ولجاس سۇلەيمەنوۆ پەن قازاقستاندىق شىعارماشىل زيالىلار، قازاقستان ادەبيەتىندەگى تانىمال تۇلعالاردىڭ بەيبىت باستاماسىنا جانە سەمەي پوليگونىنىڭ زاردابىنا جەرگىلىكتى شىعارماشىلىق ادامدارى بەيجاي قاراعان جوق! پوليگوندى جابۋ جانە قوزعالىستى قولداۋ تۋرالى تالاپحاتقا وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ورگانى بولىپ تابىلاتىن «سارىارقا سامالى» مەن «زۆەزدا پريرتىشيا» گازەتتەرى، وبلىستىق تەلەۆيزيا مەن راديو جۋرناليستەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى بىردەن قول قويدى! قوزعالىستىڭ پاۆلودار وبلىسىندا قانات جايۋىنا جەر-جەردەگى شىعارماشىلىق ادامدارى: عابيت ساپاروۆ، قايىر جۇنىسقاليەۆ (ەندى مارقۇم), سەرىك مۇحتاروۆ، قانات شايعازين، ومىربەك قۇشمانوۆ (ەندى مارقۇم),  ريزوللا بۇلانباەۆ (ماي اۋدانى), جۇماعالي قوعاباەۆ (ەكىباستۇز قالاسى), سۇلەيمەن بايازيتوۆ (باياناۋىل اۋدانى) ءىس-ارەكەتىمەن دە، شىعارمالارىمەن دە زور ۇلەس قوستى. سولاردان ۇلگى العان ون مىڭداعان سوعىس جانە ەڭبەك ارداگەرلەرى، ءتۇرلى سالادا ەڭبەك ەتۋشىلەر، ستۋدەنتتەر، ءتىپتى وقۋشىلار دا بەيبىتشىل ءىستى قولداۋعا جۇمىلا كىرىستى!

وسىنداي سىندارلى كەزەڭدە قازاقستان كومپارتياسى پاۆلودار وبلىستىق كوميتەتىنىڭ ءى حاتشىسى،  كسرو جوعارى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى يۋري الەكسەەۆيچ مەششەرياكوۆتىڭ  سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىنىڭ باسشىسى،  گەنەرال-لەيتەنانت ا. د. يلەنكومەن جەڭ ۇشىنان جالعاساتىنى جانە انتيادرولىق «نەۆادا-سەمەي» قوزعالىسىن قولدامايتىنى اڭعارىلدى. ءاۋ باستا، ونىڭ اتىنا جازعان حاتىما وراي مەنى قابىلداۋىنا شاقىرتىپ، قوزعالىسقا دەگەن كوزقاراسى دۇرىس ەكەنىن ايتقانى شىندىقپەن سايكەسپەدى.

پاۆلودار قالاسى يليچ اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى (قازىر قازاقستان كومپارتياسى وبلىستىق ۇيىمىنىڭ ءى حاتشىسى) زويا نيكولاەۆنا كوجانوۆا «نەۆادا-سەمەي» قوزعالىسىنىڭ وبلىستىق بولىمشەسىن  قۇرۋ ىسىنە تىكەلەي ارالاسىپ، ونىڭ قۇرامىنا ءتىپتى قوزعالىسقا قارسى ادامداردى: بۇرىن پارتشەنەۋنىك بولعان زەينەتكەرلەردى، ءوز ىقپالىنداعى دارىگەرلەردى، راديولوگتاردى ەنگىزىپ جىبەردى. ولار وبلىسقا بەلگىلى ەكولوگ توقبولات ىسقاقوۆ پەن مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى ەركىن بەيسەنباەۆتىڭ سەمەي پوليگونىنىڭ پاۆلودار وبلىسىنا تيگىزەر تەرىس اسەرى جونىندەگى ناقتى مالىمەتتەرگە نەگىزدەلگەن توپشىلاۋىن جوققا شىعارۋعا تىرىستى.

زويا نيكولاۆنانىڭ ءوزى: «قوزعالىستىڭ پوليگوندى جابۋ جونىندەگى تالابى ورىندى ەمەس»  دەگەن سىڭايداعى پىكىر ءبىلدىرىپ، باستاماشىل توپ اراسىندا تەرىس ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزە باستادى جانە الگىندەي كوممۋنيست دارىگەرلەردىڭ ءبىرىن بولىمشە توراعالىعىنا سايلاۋعا قامداندى. ز.ن. كوجانوۆانىڭ قوزعالىستىڭ وبلىستىق قۇرىلىمىن وسىلايشا، جەرگىلىكتى بيلىككە تولىق تاۋەلدى ءارى جاساندى تۇردە قۇرۋ پيعىلىن اڭعارعاندىقتان،  اتالعان سايلاۋ قارساڭىندا ناعىز بەلسەندىلەردى جانىما توپتاستىردىم. سونىڭ ناتيجەسىندە، قوعامدىق جاۋاپتى قىزمەتكە بىزبەن قارىم-قاتىناسى تىعىز، پاۆلودار پەدينستيتۋتىنىڭ «عىلىمي كوممۋنيزم» پانىنەن ءدارىس وقيتىن وقىتۋشىسى امانتاي قاليەۆتىڭ ءوتۋىن ءساتتى ۇيىمداستىردىم. وكىنىشكە قاراي، امانتاي تولەۋحانۇلى كوپ ۇزاماي الگىلەردىڭ ءسوزىن سويلەپ كەتتى، ونىمەن تىنباي ءوزىن توراعالىققا وتكىزگەن شىنايى بەلسەندىلەردى بولىمشەدەن بىرتىندەپ شەتتەتىپ، قوزعالىسقا ەش قاتىسى جوق بوگدە ادامداردى جانىنا جينادى، ءارى ءبىزدىڭ قارسىلىعىمىزعا قاراماستان، بولىمشەنىڭ جەكە ەسەپ شوتىن اشىپ الدى. اسىرەسە، وسى سوڭعى ءىسى وعان وپا بەرمەدى... ەندى بۇل دۇنيەدە جوق ادامنىڭ كەيىنگى ءىس-ارەكەتتەرى جونىندە جازۋعا مەنىڭ ءداتىم جەتپەيدى.

وسىنداي قۇرساۋدا قالعان قوزعالىس بەلسەندىلەرى ءبىرشاما ۋاقىت بويى قاجىر-قايراتىن وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنە قارسى جۇمساۋعا ءماجبۇر بولدى جانە وزدەرىنىڭ جانكەشتىلىگى ارقاسىندا عانا بەيبىت ميتينگىلەر وتكىزۋ قۇقىنا قول جەتكىزدى.  دەگەنمەن، وبلىستىق پارتيا كوميتەتى باسشىلىعىنىڭ «نەۆادا-سەمەي» قوزعالىسىنا دەگەن تەرىس ۇستانىمىن جەر-جەردەگى پارتيا ۇيىمدارىنىڭ كوپشىلىگى قۋاتتاعان جوق، ءبىرتالايى قوزعالىسقا اشىق قولداۋ كورسەتۋگە كىرىستى. مىسالى،  ماي اۋدانى چاپاەۆ كەڭشارى (قازىرگى ساتى اۋىلى) پارتيا ۇيىمىنىڭ حاتشىسى مەرەكە ابىلقاسىموۆ اۋداندىق دەڭگەيدە العاشقى انتيادرولىق ميتينگىنىڭ ۇيىمداستىرىلۋىنا مۇرىندىق بولدى، قىزىلقۇراما كەڭشارى (قازىرگى باسكول اۋىلى) پارتيا ۇيىمىنىڭ حاتشىسى قابيدەن بايعوجين جانە وزگەلەر دە بىرنەشە بەيبىت اكتسيالاردىڭ ۇيىمداستىرىلۋىنا بەلسەنە اتسالىستى.

الماتى، سەمەي، قاراعاندى ءتارىزدى قالالار مەن وبلىستارداعىدان ءبىرشاما ۋاقىت كەشىرەك قولعا الىنعان جانە  نەگىزىنەن ماي اۋدانىندا وتكىزىلگەن انتيادرولىق مينيگىلەر وزىندىك سيپاتتارىمەن ەرەكشەلەندى. ايتالىق، اۋدان ورتالىعى بەلوگورەدە (قازىرگى كوكتوبە) وتكىزىلگەن ميتينگىندە بەيبىت تالاپتارمەن بىرگە «نەۆادا-سەمەي» قوزعالىسىن قولداۋشىلاردىڭ ءبىرى، «قازاق ءتىلى» قوعامى وبلىستىق ۇيىمىنىڭ سول كەزدەگى توراعاسى جەڭىس ماردانوۆتىڭ جانە وسى جولدار اۆتورىنىڭ ۇسىنىسىمەن قازاقستان كومپارتياسى پاۆلودار وبلىستىق كوميتەتىنىڭ ءى حاتشىسى يۋ.ا. مەششەرياكوۆقا جانە وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى ج. ع. ىسقاقوۆقا سەنىمسىزدىك ءبىلدىرۋ جونىندە قارار قابىلداندى. وكىنىشكە قاراي، وبلىس باسشىلىعىنا قاتىستى شەشىمدى قوزعالىستىڭ وبلىستىق بولىمشەسىنىڭ سول كەزدەگى توراعاسى وقىماي كەتتى. دەگەنمەن، كوپ ۇزاماي تەلەجۋرناليست رەتىندە وبلىستىق تەلەۆيزيادان پوليگون تۋرالى «زارداپ» اتتى حابار دايىنداعانىمدا الگى سەنىمسىزدىك تۋرالى شەشىمدى جۇرتشىلىققا مەن جاريا ەتتىم.

پوليگون تۇبىندە وتكىزىلگەن ميتينگىدە ماي اۋدانىنىڭ مادەنيەت قىزمەتكەرى التىنبەك ابىلقاسوۆ شوپانداردى ساياسي ەرەۋىل جاساۋعا ۇندەپ، «قويلارىڭدى قاماپ تاستاڭدار، مەششەرياكوۆ پەن ىسقاقوۆ كەلىپ، وزدەرى باقسىن!» - دەگەن قيسىنسىز ءسوز ساپتاۋعا دەيىن باردى. ەگەر مۇنداي جاعداي ورىن السا،  ارينە، وبلىس باسشىلىعى كەلىپ قوي باقپايتىنى جانە اشتان قىرىلاتىن مال شىعىنىنىڭ ورنىن التىنبەكتىڭ تولتىرمايتىنى بەلگىلى جايت ەدى...

ميتينگىلىك دەموكراتيا قارقىن العان سول 1990 جىلدارى قوزعالىس ساپىنا كولدەنەڭ كەلىپ قوسىلعان كوك اتتىلار كوبەيدى، داقپىرتقۇمار داڭعازاشىلار تىلدەرىن بەزەپ شىعا كەلدى. جەكە باس ارازدىعى بويىنشا اۋدان باسشىلارىنا ءتىسىن قايراپ جۇرگەن كەيبىرەۋ ميتينگ مىنبەسىنەن الگىلەردى اياۋسىز سىناپ-مىنەپ ءوش الدى، سويتە تۇرا وزدەرىن جۇرەك جۇتقان كۇرەسكەر دەموكرات كەيپىندە كورسەتۋگە تىرىستى. ءتىپتى، اۋپارتكوم عيماراتىنىڭ الدىندا بالا-شاعاسىمەن بىرگە اشتىق جاريالايتىنىن ايتىپ،  پاتەر ماسەلەسىن شەشۋدى كوزدەگەندەر دە بوي كورسەتىپتى.

ال سەمەي وبلىسىنداعى جاعداي دەموكراتيا تالاپتارىنا سايكەس، مەيلىنشە وركەنيەتتى ۇردىسپەن ءورىس الدى دەگەن ويدامىن. ويتكەنى، قازاقستان كومپارتياسى سەمەي وبلىستىق كوميتەتىنىڭ ءى حاتشىسى كەڭشىلىك بوزتاەۆ جانە اباي اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءى حاتشىسى حافيز ماتاەۆ «نەۆادا-سەمەي» قوزعالىسى قۇرىلىسىمەن-اق،  ءوز قۇزىرەتى شەڭبەرىندە، مۇمكىندىگىنشە قولداۋ كورسەتتى.  تەك، قازاقتىڭ وسى ەكى اسىل ازاماتىنىڭ سەمەي پوليگونىندا سوڭعى ەكى يادرولىق قارۋدى سىناۋ جونىندەگى اسكەريلەردىڭ وتىنىشىنە كەلىسىم بەرگەنى جۇرتشىلىقتىڭ نارازىلىعىن تۋعىزعان وتە وكىنىشتى جاعداي بولدى! مىنە، سودان باستاپ قوزعالىس جەتەكشىلەرى مەن وبلىس باسشىلىعىنىڭ جولى ەكى ايرىلدى! ەستۋىمشە، ولجاس سۇلەيمەنوۆ پەن كەڭشىلىك بوزتاەۆتىڭ سول كەزدەگى قارىم-قاتىناسىن قازىرگى كەزدە ءباسپاسوز بەتىندە بارىنشا كۇردەلەندىرىپ سيپاتتاۋ ورىن الا باستاعان سياقتى. بۇل ماسەلەنىڭ شەشىمىن ماعان سالسا، «تاۋلاردى الاسارتپاي، دالانى اسقاقتاتايىق» دەگەن ولجاستىڭ قاناتتى سوزىنە سۇيەنگەن دۇرىس دەر ەدىم... ايتسەدە، «نەۆادا-سەمەي» انتيادرولىق قوزعالىسىن   «ولجاس ەمەس، وزگە بىرەۋ ۇيىمداستىرىپتى-مىس» -  دەگەن قاڭقۋ ءسوزدى ويدان شىعارۋ نە ءۇشىن قاجەت بولعانى جانە كىم ءۇشىن پايدالى ەكەنى ماعان دا، قوزعالىستىڭ كەرەكۋدەگى وزگە بەلسەندىلەرىنە دە قۇپيا سىر بولىپ قالۋدا.

ءتىپتى، ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ ءوزى اسا قۇرمەتتەگەن دىنمۇحاممەد قوناەۆ نەمەسە ودان كەيىن قازاقستان كپ وك ءى حاتشىسى بولىپ ىستەگەن گەننادي كولبين سەمەي پوليگونىنىڭ زارداپتارى جونىندە جۇرتتان بۇرىن ماسەلە كوتەرىپ، «نەۆادا-سەمەي» قوزعالىسىن قۇرعان كورىنەدى  - دەگەن بولجام جاساساق تا، قيسىنىن كەلتىرە المايمىز عوي.   ويتكەنى، بۇلار قازاقستان بيلىگىنىڭ ەڭ جوعارى ساتىسىندا تۇرعانىمەن، كرەملدە وتىرعان كومپارتيا الپاۋىتتارىنا كەڭەس وداعىنىڭ يادرولىق قۋاتىن سىناپ، جەتىلدىرەتىن پوليگوندى جابۋ جونىندە ءۇزىلدى-كەسىلدى تالاپ قويۋ تۇگىل، ەمىرەۋىن بىلدىرۋگە دە باتىلى بارا ما جانە   الەۋمەتتىك تەگى، ساياسي ۇستانىمى، ءدىني سەنىمى، ۇلتى اركەلكى ءجۇز مىڭداعان  ادامدى سوڭىنان ەرتۋگە  بەدەلى جەتە مە؟..

وسىناۋ سوزدەر ەرىكسىز ايتىلدى عوي. ايتپەسە، جىگىتتىك شاعىنىڭ وزىندە قازاقستان مەن كەڭەس وداعى تاريحىندا، سونىمەن قاتار الەم تاريحىندا ويىپ تۇرىپ ءوز ورنىن العان زامانىمىزدىڭ زاڭعار تۇلعاسى ءبىز سەكىلدى قاتارداعى ازاماتتاردىڭ ءوزىن اقتاپ سويلەۋىنە مۇقتاج ەمەس.  جانە اقىندىعى مەن قايراتكەرلىگىن وركەنيەتتى ەلدەردىڭ بارلىعى الدەقاشان مويىنداعان دۇنيەجۇزىلىك اۋقىمداعى اسا ءىرى كورنەكتى تۇلعا: ولجاس سۇلەيمەنوۆ قازىرگى شاقتا قازاقستاندىق جوعارى اتاقتاردى قاجەتسىنبەيدى ءھام وزىنە قارسى كامپانيا جۇرگىزىپ جاتقان قازاقتاردىڭ سىن جەبەلەرىنە دە سەلت ەتپەيدى...

ءسوز سوڭىندا ايتارىمىز: دۇنيەجۇزىندە يادرولىق قارۋسىز الەمگە ءبىرىنشى بولىپ قادام باسقان بەيبىتسۇيگىش ەلدىڭ بەيبىت ءومىرى باياندى بولسىن! پىكىر سانالۋاندىعى تانىلاتىن دەموكراتيالىق  قوعامدا  تاۋەلسىز، بەيبىتشىل قازاقستان  جونىندەگى بىرەگەي قوعامدىق وي ەكىگە جارىلماۋعا ءتيىس...

پاۆلودار قالاسى