ەرجان قاجى مالعاجۇلى، قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ توراعاسى، باس ءمۇفتي:
- قادىرمەندى ءمۇفتي حازرەت! اۋەلى ءسىزدى رەداكتسيامىزدىڭ، قالىڭ وقىرماندارىمىزدىڭ اتىنان جاۋاپكەرشىلىگى مول جاڭا قىزمەتىڭىزبەن قۇتتىقتايمىز. كەز كەلگەن مەكەمەنىڭ باسشىسى اۋىسسا، سول سالادا وزگەرىستەر بايقالادى، رەفورمالار جاسالىپ، تىڭ جوبالار جۇزەگە اسادى، كادرلىق اۋىس-تۇيىستەر ورنايدى. وسى رەتتە جاڭا باس ءمۇفتيدىڭ جۇمىس جوسپارىن بىلگىمىز كەلەدى.
- قادىرمەندى ءمۇفتي حازرەت! اۋەلى ءسىزدى رەداكتسيامىزدىڭ، قالىڭ وقىرماندارىمىزدىڭ اتىنان جاۋاپكەرشىلىگى مول جاڭا قىزمەتىڭىزبەن قۇتتىقتايمىز. كەز كەلگەن مەكەمەنىڭ باسشىسى اۋىسسا، سول سالادا وزگەرىستەر بايقالادى، رەفورمالار جاسالىپ، تىڭ جوبالار جۇزەگە اسادى، كادرلىق اۋىس-تۇيىستەر ورنايدى. وسى رەتتە جاڭا باس ءمۇفتيدىڭ جۇمىس جوسپارىن بىلگىمىز كەلەدى.
- ء بيسميللاھير راحمانير-راحيم! بۇكىل ماداق عالامداردىڭ جالعىز يەسى اللاعا ءتان. بارشا جاراتىلىستاردىڭ ەڭ قايىرلىسى مۇحاممەدكە (س.ع.س.), ونىڭ اۋلەتىنە، ساحابالارىنا جانە قيامەت كۇنىنە دەيىن ونىڭ ىزىمەن جۇرگەندەرگە اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن! بارشاڭىزعا بەلگىلى، 2013 جىلدىڭ 19 اقپانىندا قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ استانادا وتكەن VII قۇرىلتايىنان كەيىن ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءدىني باسقارمانىڭ وكىل يمامدارىمەن كەزدەسۋ وتكىزدى. مەملەكەت باسشىسى كەزدەسۋدە يسلام ءدىنى حالقىمىزدىڭ سان عاسىردان بەرى رۋحاني قۇندىلىعى بولىپ سانالاتىنىن ايتىپ، ەلىمىزدەگى ءدىنىمىزدىڭ دۇرىس باعىتتا دامۋى ءدىن ماماندارىنا بايلانىستى ەكەنىنە باسا نازار اۋداردى جانە اسىل ءدىنىمىز يسلامنىڭ قىزمەتكەرلەرى رەتىندە بىزدەرگە سەنىم ارتتى. ەلباسى يمامداردىڭ قوعامداعى ورنى مەن جاۋاپكەرشىلىگى جايلى ويلارىن جەتكىزدى. سونىمەن قاتار ەل بىرلىگى مەن مۇسىلمانداردىڭ اۋىزبىرشىلىگىن نىعايتۋدا ءدىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءرولىن ايرىقشا اتاپ ءوتتى. پرەزيدەنت ءدىني باسقارما مەن مەملەكەتتىك ورگاندار اراسىنداعى رۋحاني-اعارتۋشىلىق، سونداي-اق، الەۋمەتتىك سالاداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتا تۇسۋگە جەتە كوڭىل ءبولۋ قاجەتتىگىنە توقتالدى. بۇگىندە ءارتۇرلى ءدىني اعىمدار پايدا بولعانىن، مەشىت قىزمەتشىلەرى ءتۇرلى تەرىس اعىمداردىڭ قانداي ەكەنىن، ال يسلامداعى ءداستۇرلى باعىتتىڭ قايسى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن حالىقپەن، اسىرەسە، جاستارمەن جۇمىس جۇرگىزە بىلۋلەرى كەرەك ەكەنىن ايتتى. مەملەكەت باسشىسى ءدىن قايراتكەرلەرىنە، يمامدارعا بىلاي دەدى: «ەلىمىزدەگى ءداستۇرلى يسلامنىڭ بىردەن-ءبىر مويىندالعان قۇرىلىمى – قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى. ءدىني قاتىناستاردى رەتتەيتىن جاقىندا قابىلدانعان زاڭدا مەملەكەت حالقىمىزدىڭ رۋحاني ومىرىندە يسلامنىڭ حانافي باعىتىنىڭ ورنى مەن ءرولىن مويىندايتىنى اتاپ كورسەتىلدى. بۇل – وتە دۇرىس. قازاقستان – زايىرلى مەملەكەت. سوندىقتان ءبىزدىڭ ءدىن سالاسىنداعى ساياساتىمىز كونفەسسياارالىق تاتۋلىق پەن تاعاتتىلىقتى نىعايتۋعا باعىتتالعان. بىزدە ءدىني سەنىم بوستاندىعىنا كونستيتۋتسيا كەپىلدىك بەرەدى. ءدىني باسقارما وكىلدەرى تەك ءدىن سالاسىندا عانا ەمەس، وزگە سالالاردا دا ءوز ءبىلىم-بىلىكتەرىن ارتتىرۋعا ءتيىس».
وسىعان وراي، ەلىمىزدىڭ بارلىق يمام-مولدالارىنا شاريعات شەڭبەرىندە، ەلىمىزدىڭ قولدانىستاعى زاڭنامالارى مەن ەلىمىزدىڭ ءدىن سالاسىنداعى ساياساتى نەگىزىندە بىرقاتار ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىرۋعا پارمەن بەردىم.
تاراتىپ ايتساق، بىرىنشىدەن، ءدىني باسقارمانى مۇسىلمانداردى بىرىكتىرۋشى ورتالىققا اينالدىرۋ. حالقىمىزدى ورتاق رۋحاني قۇندىلىقتار مەن ماقساتتارعا قول جەتكىزۋدە ءمۇفتيات توڭىرەگىنە توپتاسۋعا ۇيىتقى بولۋدى كوزدەپ وتىرمىز.
«تورتەۋ تۇگەل بولسا، توبەدەگى كەلەدى. التاۋ الا بولسا، اۋىزداعى كەتەدى»، – دەپ دانا حالقىمىز تەككە ايتپاعان. وسىناۋ الماعايىپ زاماندا مۇسىلمانداردىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، ەل يگىلىگى مەن بىرلىگى سەكىلدى ورتاق ماقساتتارعا جۇمىلدىرۋ باستى نازاردا بولماق. راسىندا دا، جەرى كەڭ، ال سانى از قازاق حالقىنا اۋىزبىرشىلىك كەرەك. ول ءۇشىن بىرىگىپ ءىس جاساۋىمىز قاجەت. ۇلى جاراتۋشىمىز قاسيەتتى قۇراندا: «...جاقسىلىققا، تاقۋالىققا جاردەمدەسىڭدەر. كۇناعا جانە دۇشپاندىققا جاردەمدەسپەڭدەر. اللادان قورقىڭدار! كۇدىكسىز اللانىڭ ازابى قاتتى» («ءمايدا» سۇرەسى، 2-ايات) دەگەن. ال الاشتىڭ ارداقتى ازاماتتارىنىڭ ءبىرى – ءاليحان بوكەيحانوۆ: «قازاق بالاسى بىرىگىپ، تىزە قوسىپ ءىس قىلسا – حالىقتىق ماقسات سوندا ورىندالادى»، – دەگەن ءسوزى بار. ەكىنشىدەن، قمدب مەن ونىڭ ايماقتارداعى وكىل يمامدارى مەملەكەتتىك مەكەمەلەر مەن رۋحاني-اعارتۋشىلىق جانە الەۋمەتتىك سالاداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتا تۇسۋگە ءجىتى كوڭىل ءبولىپ، ناقتى ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىرادى. ۇشىنشىدەن، وڭىردەگى ءدىني احۋالعا كۇندەلىكتى مونيتورينگ جاساپ، تەرىس اعىمداردىڭ ارەكەتى بايقالعان جاعدايدا شۇعىل تۇردە قاجەتتى شارالار قولدانۋ جاعىن قاراستىرىپ جاتىرمىز. وسى باعىتتا مەشىت قىزمەتكەرلەرىنە يسلامداعى ءداستۇرلى باعىتتىڭ قايسى ەكەنىن، تەرىس اعىمداردىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن ءتۇر-سيپاتى قانداي بولاتىنىن دۇرىس ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن حالىقپەن، اسىرەسە جاستارمەن جۇمىس جۇرگىزۋدى، ۋاعىز-ناسيحاتتى كۇشەيتۋگە تاپسىرما بەردىم. تورتىنشىدەن، ءدىني باسقارما شاريعات زاڭدارى اياسىندا قوعامداعى وزەكتى ماسەلەلەرگە قاتىستى ءپاتۋالار شىعارادى. قازىر قمدب ءپاتۋالارى باسىلىمداردا جاريالانىپ جاتىر. بەسىنشىدەن، ەلىمىزدەگى ءدىني قاتىناستاردى رەتتەيتىن جاڭادان قابىلدانعان زاڭدا مەملەكەت حالقىمىزدىڭ رۋحاني ومىرىندە يسلامنىڭ حانافي باعىتىنىڭ ورنى مەن ءرولىن مويىندايتىنى اتاپ كورسەتىلدى. سوندىقتان، ءبىزدىڭ باعىتىمىز – ءداستۇرلى ءابۋ حانيفا مازھابى مەن ماتۋريدي اقيداسىن بەرىك ۇستانۋ جانە ونى ناسيحاتتاۋ بولىپ قالا بەرەدى. سونىمەن قاتار، مەشىت جاماعاتىن مۇسىلمانداردىڭ اۋىزبىرلىگى مەن ەلىمىزدىڭ ىنتىماعىن نىعايتا ءتۇسۋ ءۇشىن ءداستۇرلى حانافي مازھابىن ۇستانۋعا ۇندەيمىز. التىنشىدان، قوعامداعى باعىتىمىز – كونفەسسياارالىق تاتۋلىق پەن تاعاتتىلىقتى نىعايتۋ، وزگە ءدىني بىرلەستىكتەرمەن بىرلەسە وتىرىپ ءوزارا تۇسىنىستىك جانە ءدىني توزىمدىلىك داستۇرلەرىن كۇشەيتۋ. وسىنداي جۇمىستاردى ودان ءارى جۇيەلى تۇردە جالعاستىرا بەرمەكپىز. جەتىنشىدەن، يمامداردىڭ ءدىن سالاسىنداعى ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگىن ارتتىرىپ قانا قويماي، باسقا دا سالالاردا كوشباسشىلىق دارەجەگە جەتكىزۋدى كوزدەپ وتىرمىز. ماسەلەن، يندۋستريا يگىلىكتەرى مەن دامىعان جاڭا تەحنولوگيالاردى يسلام ناسيحاتى ءۇشىن پايدالانۋ قاجەتتىلىگى تۋىنداپ وتىر. وسىعان بايلانىستى بىرقاتار جۇمىستاردى جۇرگىزۋ جوسپارىمىزدا بار.
- يمام دەگەننەن شىعادى، ءدىن كادرلارىنىڭ ءبىلىمى مەن بىلىگىن ارتتىرۋ بارىسى قالاي بولماق؟ شىمكەنت قالاسىنداعى يمام-مولدالاردىڭ اتتەستاتسيادان ءوتىپ جاتقانىنان حاباردارمىز. بۇل ءىس-شارا باسقا دا وبلىستاردا جۇزەگە اسا ما؟
- مۇفتيلىك قىزمەتكە كىرىسكەلى مۇمكىندىگىنشە ءوزىمىزدىڭ ءدىن كادرلارىمىزدىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا بىرقاتار ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىرۋدى كۇن تارتىبىنە قويىپ وتىرمىز. ول دا ۇلكەن دايىندىقتى، ۋاقىتتى كەرەك ەتەتىنى بەلگىلى. بىراق بۇل ءىستى جاڭعىرتا بەرۋ كەرەك. ويتكەنى، قازىر زامان تالابى باسقا. بۇگىنگى قوعامعا ساۋاتتى، ىسكەر، ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتى كۇشتى يمام-مولدالار قاجەت. بۇگىندە يمامداردى بىرنەشە تالاپ بويىنشا، ماسەلەن، ءدىني ساۋاتىن، ءدىني اعىمدار تۋرالى ءبىلىمىن، اراب ءتىلىن مەڭگەرۋ دەڭگەيىن انىقتاۋعا، ءوزىڭىز ايتقانداي، قمدب ساراپتاۋ كوميسسياسى ءوز جۇمىسىنا كىرىستى. بۇل شارا باسقا دا ايماقتاردا جۇزەگە اسادى. ءار ماسەلەنى شەشۋدىڭ كەزەڭى مەن جۇيەسى بولادى. ءتىپتى، مەملەكەتتىك ماڭىزى بار ستراتەگيالىق باعدارلامالاردى ورىنداۋ بىرنەشە جىلعا جوسپارلانادى. بۇل – الەمدىك تاجىريبەدە بار ءۇردىس. ءدىن كادرلارىنىڭ سانى مەن ساپاسىن، ءبىلىمى مەن بىلىگىن ارتتىرۋدى، ولاردى قايتا اتتەستاتسيادان وتكىزۋ ماسەلەسىن ساتىلاپ شەشەمىز.
- سىزدەردە ءدىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن ولاردى شەتەلدەرگە جىبەرۋ نەمەسە شەتەلدىك ماماندارمەن تاجىريبە الماسۋ ءداستۇرى بار ما؟
- ءدىني باسقارما وسىعان دەيىن بىرقاتار شەتەلدىك وقۋ ورىندارى مەن ءدىني باسقارمالارمەن كەلىسىمشارت جاساسقان. سول كەلىسىمشارتتار نەگىزىندە مىسىر ەلىندەگى ءال-ءازھار ۋنيۆەرسيتەتىنەن، پاكىستان ەلىنىڭ يسلاماباد قالاسىنداعى «داعۋا» اكادەمياسىنان بىرنەشە يمامدارىمىز ماشىقتانىپ قايتتى. ال تۇركيا ءدىن ىستەرى باسقارماسىنا قاراستى ءدىن ماماندارىنىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ كۋرسىنا جىل سايىن 25 يمام 2 ايلىق كۋرسقا جولدانىپ وتىرادى.
- ەگەمەندىگىمىزدى الىپ، ەتەك-جەڭىمىزدى جيعان جىلدارى ءدىن سالاسىنداعى كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – ءدىني اعىمداردىڭ الشاڭ باسىپ، مۇسىلماندار اراسىنا ىرىتكى سالىپ، جىككە ءبولۋى بارشامىزدى الاڭداتتى. بۇل وزەكتى ماسەلە ءالى كۇنگە دەيىن قىلاڭ بەرىپ كەلەدى. قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى بۇل ماسەلەنى قالاي شەشپەك؟ جاڭا باس ءمۇفتي بۇعان نە دەيدى؟
- ەگەمەندىگىمىزدى الىپ، ەڭسەنى تىكتەگەن تاۋەلسىزدىك جىلدارى كەڭەس كەزىندە قۇلاۋعا شاق قالعان رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزبەن قايتا قاۋىشتىق. تاۋەلسىزدىك تۋى جەلبىرەگەن 1991 جىلى ەلىمىزدە ساناۋلى مەشىتتەر بولسا، بۇگىندە ونىڭ قاتارى كوبەيدى. اللاعا شۇكىر، بۇرىنعى مەشىتتەگى ءبىردى-ەكىلى قاريالاردىڭ قاتارى جاستارمەن تولىقتى. الايدا رۋحانياتقا، يمانعا، دىنگە شولىركەگەن حالقىمىز، جاستارىمىز ءدىني ءبىلىم الۋعا بەت العانىمەن، كەيبىر باۋىرلارىمىز وزگە ءدىننىڭ ارباۋىندا كەتتى. ول باۋىرلارىمىزدى دا ءجون-جوسىقسىز كىنالاۋ ورىنسىز دەپ سانايمىن. ويتكەنى، ادام بالاسى اداسامىن دەپ اداسپايدى، بىلمەستىكپەن بۇل قادامعا بارىپ قويادى. ءبىلىمسىز جاسالعان قۇلشىلىق – تامىرسىز تالمەن تەڭ. تامىرى تەرەڭ بولماعان تالدى جەل شايقاپ، وڭاي قۇلاتادى. سول سەكىلدى، ءدىندى بىلىممەن تانىماۋدىڭ ءتۇبى – قاسىرەت. بىلىمسىزدىك – بۇلىككە، بۇلىك – بولىنۋگە اكەپ سوعادى. ال اللا تاعالا قاسيەتتى قۇراندا: «ءتۇپ-تۇگەل اللانىڭ جىبىنەن (دىنىنەن) بەكەم ۇستاڭدار دا، بولىنبەڭدەر»، – دەگەن («ءالي يمران» سۇرەسى، 103-ايات). «ءبىرىڭدى قازاق، ءبىرىڭ دوس، كورمەسەڭ ءىستىڭ ءبارى بوس!» دەپ دانا اباي ايتقانداي، بىزگە بىرىگىپ ەل يگىلىگى ءۇشىن ءبىر اتانىڭ بالاسىنداي ارەكەت ەتۋ كەرەك. «جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل». ۇلتقا، تىلگە، دىنگە ءبولىنۋدى ءدىنىمىز قۇپتامايدى. ادام بالاسى دىنگە جۇرەك قالاۋىمەن كەلەدى. ءدىن – نازىك ماسەلە. ءدىندى ناسيحاتتاۋدا اسىرا سىلتەپ، اسىعىستىق جاساۋعا بولمايدى. «مۇسىلمان بولۋ استە-استە، كاپىر بولۋ ءبىر پاستە» دەپ بەكەر ايتىلماعان. ۇردا-جىق مىنەز ءدىن قىزمەتكەرىنە ءتان ەمەس. ەگەر ءبىز جاماعاتتى بىرىكتىرۋدىڭ، ءمۇفتياتتىڭ توڭىرەگىنە توپتاستىرۋدىڭ ورنىنا، كەرىسىنشە، ولاردى «سەن وندايسىڭ، سەن مۇندايسىڭ» دەپ جىككە بولەتىن بولساق، وندا بۇل ءىسىمىز ىزگى ماقساتتارىمىزعا كەدەرگى كەلتىرمەك.
- دەمەك، ءدىني اعىمداردىڭ ىقپالىندا جۇرگەن جاستارعا كوركەم ناسيحات ايتۋ ارقىلى ولاردى رايىنان قايتارۋعا بولادى عوي؟
- نيەت ەتىپ كىرىسكەن ءىس – جەمىستى بولادى دەپ ويلايمىن. ءبىر-ءبىرىمىزدى بولماشى دۇنيەلىك ماقساتتار ءۇشىن كۇندەمەي، ەل يگىلىگى ءۇشىن بىرىگىپ تىرلىك ەتۋدىڭ كۇنى تۋدى. ىشتەن ىرىسەك، ءىسىمىز العا باسپايدى. وسىنداي الماعايىپ زاماندا بۇلىككە ەمەس، بىرلىككە ۇمتىلعانىمىز ابزال. «دەگەنمەن «مەن مۇسىلمان» ءىس بىتپەيدى، بۇل كۇندە جۇرتتىڭ كوبى ءدىن كۇتپەيدى...»، – دەپ مىرجاقىپ دۋلاتۇلى بەكەر ايتپاعان. ءبىلىمدى الۋدىڭ قۇرالى كوپ. مىسالى، مەشىتتەردەگى ءدىني ساۋات اشۋ كۋرستارىنا قاتىسۋ، كىتاپ، گازەت-جۋرنال وقۋ، ۋاعىز-ناسيحات تىڭداۋ. باس ءمۇفتي قىزمەتىنە كىرىسكەلى مەشىت جاماعاتى مەن جالپى حالىق اراسىندا ناسيحات جۇمىستارىن كۇشەيتۋگە تاپسىرما بەردىم. سەبەبى، ءبىز ءدىني اعارتۋ مەن ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جانداندىرمايىنشا، دىتتەگەن ماقساتىمىزعا جەتە المايمىز. وسى رەتتە مىنا ءبىر ماسەلەنى ايتقىم كەلەدى. ءدىني باسقارما – جازالاۋشى ورگان ەمەس. ءبىزدىڭ كوزدەگەنىمىز – كوركەم ناسيحات ارقىلى بۇرىس تۇسىنىكتە جۇرگەندەردىڭ جۇرەگىن ءجىبىتۋ، قاتەسىن كەشىرىپ، دانالىق جولمەن قازاق جەرىندە داستۇرگە اينالعان حانافي ءمازھابىن ۇستانۋعا شاقىرۋ. سەبەبى، اللا تاعالا قاسيەتتى قۇراندا ءدىندى كوركەم تۇردە دانالىقپەن جەتكىزۋدى بۇيىرعان.
- ءمۇفتي حازرەت! كوركەم تۇردە پىكىر تالاستىرۋ قاجەتتىگىن ايتىپ قالدىڭىز. سىزدەن سۇرايىن دەگەنىم – وسى كەيدە ينتەرنەت باسىلىمداردا ءمۇفتيات تۋرالى، ونىڭ جۇمىسى جايلى سىن اتىن جامىلىپ، وسەك-اياڭدار دا ايتىلىپ قالاتىنىن بىلەمىز. وسى يماندىلىققا جاتا ما؟
- ءيا، بۇگىنگى تاڭدا كىم كورىنگەن ءوز بەتىنشە سايت اشىپ، عايبات، وتىرىك جالا جابۋعا جول بەرە باستاعانى راس. قاپتاعان سايتتاردىڭ كەيبىرىنىڭ جەكە تۇلعاعا، وتباسىنا، مەملەكەتكە، ءتىپتى الەمگە دە كەرى اسەرى ءتيىپ جاتادى. تەرىس پيعىلدى سايتتار ءبىزدىڭ ەلدە دە بار. ەگەر سول سايتتار بۇگىنگى جاھاندانۋ زامانىندا جاستاردىڭ كوبى عالامتوردى پايدالاناتىنىن ەسكەرىپ، ولاردى جاقسى جاققا تاربيەلەپ جاتسا، قانداي عانيبەت بولار ەدى؟! ەلدىڭ بىرلىگىن، تىنىشتىعىن ساقتاپ قالۋ جولىندا كۇرەسسە، ساۋاپتى ءىس ەمەس پە؟ وكىنىشكە قاراي، بىرەۋدىڭ ارتىنان ءسوز ايتىپ، كەمشىلىگىن قازبالاپ، ايىبىن اشىپ، ەل كوزىنشە جاريالاپ جاتسا، مۇنداي سايتتاردىڭ بارىنان جوعى... بىرەۋدى ناقاقتان-ناقاق قارالاۋ شاريعات تۇرعىسىنان ۇلكەن كۇنا. «ادام بىلمەگەن نارسەسىنە دۇشپان» دەپ ورىندى ايتىلعان ءسوز بار. ولاي بولسا، ءبىر نارسەنى ايتاردا ونىڭ دا اللا الدىندا سۇراۋى بار ەكەنىن ويلانعان دۇرىس. بىرەۋدى جاقسى تانىپ، بىلمەي جاتىپ، سىرتىنان عايبات ايتۋ ۇلكەن كۇنا. يسلام ءدىنى جەكە ادام قۇقىعىنا ەرەكشە ءمان بەرگەندىكتەن، ونىڭ ار-نامىسىن قورعاۋعا باستى نازار اۋدارعان. ار-نامىس ‒ جەكە تۇلعا كىسىلىگىنىڭ نەگىزگى تىرەگى. ال، عايباتتاۋ – جەكە ادام قۇقىنا قول سۇققانمەن بىردەي. سوندىقتان دا بۇكىل بولمىس ىشىنەن ادام بالاسىن حاليفا (وكىل) ەتىپ تاڭداعان اللا تاعالا مۇسىلمانداردىڭ ءتىلىن دوستىق پەن باۋىرمالشىلدىقتى، ادامي جاقسى قاتىناستاردى بۇزاتىن پالەكەت عايباتتان ساقتاۋ ءۇشىن قۇراندا: «ءبىر-بىرلەرىڭدى عايباتتاماڭدار. سەندەردىڭ ارالارىڭنان بىرەۋ ولگەن باۋىرىنىڭ ەتىن جەگەندى ۇناتا ما؟ انە، بۇدان تىكسىندىڭدەر. ولاي بولسا، اللادان قورقىڭدار...» («حۇجۇرات» سۇرەسى، 12-ايات) دەۋ ارقىلى ونىڭ قانشالىقتى جيىركەنىشتى كۇنا ەكەنىن ءبىر-اق اياتتا بايان ەتكەن.
- قوعامدا ءدىني كيىم كيۋ مادەنيەتىنە قاتىستى الاڭداۋشىلىق بار. سولاردىڭ ءبىرى – حيدجاب...
- ويىڭىزدى ءتۇسىندىم. بارلىق ايەل بالاسى ۇياتتى سانالعان اۋرەتتى جەرلەرىن كيىمىمەن جاۋىپ، بوگدە ەر كىسىلەرگە كورسەتپەي ءجۇرۋدىڭ شاريعاتتاعى ۇكىمى – پارىز. قۇراننىڭ «نۇر» سۇرەسىندەگى 31-اياتتا: «ءمۇمىن ايەلدەرگە دە ايت: «بوگدە كوزدەردەن ساقتاسىن. ءارى ۇياتتى جەرلەرىن (زينادان) قورعاسىن. سونداي-اق زەينەتتەرىن كورسەتپەسىن. بىراق ولاردىڭ (بەتى، قول-اياقتارى) وزدىگىنەن كورىنگەندەرى باسقا. جانە ورامالدارىن ومىراۋلارىنا ءتۇسىرسىن. زەينەتتەرىن كورسەتپەسىن...»، – دەلىنگەن. وسى اياتتاعى «ءبيحۋمۋريھيننا عالا ءجۋيۋبيھيننا» دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسى مىناداي: «ورامالدارىن كوكىرەكتەرىنىڭ ۇستىنە ءتۇسىرسىن». بۇل اياتتا «حيدجاب» دەگەن ءسوز جوق. سوندىقتان «حيدجاب» دەمەي-اق، ءوزىمىزدىڭ سوزىمىزبەن، باي تىلدىك قورىمىزداعى اتاۋلارمەن ايتىپ ۇيرەنگەنىمىز ءجون. ايەلدەردىڭ باسىنا جاۋلىق تارتىپ، اۋرەت جەرلەرىن بوگدە ادامداردان جاسىرىپ، ۇزىن كيىم كيۋى – اللا تاعالانىڭ بۇيرىعى. قازاق جەرىنىڭ ءار وڭىرىنە ءتان قىزداردىڭ ساۋكەلەسى مەن ايەل كيمەشەگى بولعان. ءتىپتى، ايەلدەردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە دە بايلانىستى كيمەشەك ۇلگىلەرى تىگىلگەن. بۇگىنگى تاڭدا دا قۇران ولشەمدەرىن ەسكەرە وتىرىپ، زامان تالابىنا ساي ءارتۇرلى ۇلتتىق ورامالداردىڭ ۇلگىلەرىن تىگىپ كيۋگە بولادى. وعان شاريعاتىمىز رۇقسات ەتەدى. قازاق حالقىنىڭ قىز-كەلىنشەكتەرگە ارنالعان بۇكىل كيىمدەرىنىڭ بارىنە ورتاق ءبىر ەرەكشەلىگى بار. ول – ادامنىڭ دەنە ءبىتىمىن قىمتاپ جاۋىپ تۇراتىندىعىندا. بۇل جاعىنان العاندا، قازاق كيىمدەرىنىڭ كوپشىلىگى قاسيەتتى ءدىنىمىزدىڭ تالاپتارىنا ساي كەلەدى دەۋگە تولىق نەگىز بار. قولىمىزداعى دەرەكتەر ءدال وسىنداي قورىتىندى جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. تامىرى تەرەڭدە جاتقان ۇلتتىق ءسان ونەرىمىزدە ساۋكەلەنىڭ شاريعاتقا تولىق ساي كەلەتىن تۇرلەرى كوپ. كيمەشەكتىڭ دە سان ءتۇرى تىگىلىپ، اسەم ويۋ-ورنەكتەرمەن بەزەندىرىلىپ كيىلگەن. ماسەلەن، ساۋكەلە، بورىك، كيمەشەك، قارقارا، جاۋلىق، كۇندىك، جەلەك، ءشالى، قاسابا، شىلاۋىش سىندى باس كيىمدەردى اتاۋعا بولادى. اتا-بابالارىمىز ءوز مادەنيەتىنە، ادەت-عۇرپىنا، دىلىنە ساي ەتىپ الگىندە ايتىلعانداي نەبىر اسەم كيىم ۇلگىلەرىن جاساپ شىعارعان. ولاردىڭ شاريعات قاعيدالارىنا قايشى كەلمەۋىن باستى نازاردا ۇستاعان. دەمەك، قازاق عۇرپىندا ايەل كىسى باس كيىمسىز، جالاڭباس جۇرمەگەن.
وسى تۇستا باسىن اشىپ كەتەتىن ءبىر ماسەلە، قاپ-قارا ءتۇستى ماتادان تىگىلگەن جانە تەك كوزدى عانا اشىق قالدىراتىن پارەنجە كيۋ شاريعاتىمىزدا پارىز ەمەس. قانداي ءتۇستى قالاسا دا، قانداي ءسان ۇلگىسىن تاڭداسا دا، كيىمىنە نەندەي ناقىشتار مەن ويۋ-ورنەكتەر سالامىن دەسە دە، مۇسىلمان قىز-كەلىنشەكتەردىڭ ءوز ەركىندە. تەك شاريعات تالاپتارىنان شالىس كەتپەسە بولعانى. قۇراندا پارىز ەتىلگەن كيىم ۇلگىسى «قارا، جاسىل ءتۇستى بولسىن» دەگەن سەكىلدى ناقتى ءارى قاتاڭ فورما كورسەتىلمەگەن.
- جاستار ماسەلەسىن قوزعاعاندا، قاراكوز قارىنداستارىمىزدىڭ قولدان تۇسىك جاساتۋى جانىمىزعا باتادى...
- ءيا، ول ءبارىمىزدىڭ جۇرەگىمىزدى اۋىرتادى. بۇگىنگى بويجەتكەن – ەرتەڭگى انا. ارۋلارىمىز نەكەسىز بالا كوتەرىپ قالۋمەن قاتار، قۇرساعىنداعى ءسابيدى قىسىلماي، قىمتىرىلماي الىپ تاستاۋدا. وكىنىشتىسى، ءبىر كۇندىك قىزىق ءۇشىن بۇكىل عۇمىرىن قور قىلىپ، كۇناعا باراتىندار بارشىلىق. مۇنداي ۇلت تراگەدياسىنان قالاي ايىعۋعا بولادى؟ بۇل تۇستا ۇلتتىق تاربيەنىڭ ءرولى زور.
ءبىز بۇگىندە جاساندى تۇسىكتەن ارىلۋدىڭ عانا ەمەس، وعان اپارماۋدىڭ دا جولدارىن قاراستىرعانىمىز ابزال. ول ءۇشىن، ەڭ الدىمەن جاستاردىڭ بويىنا رۋحاني تاربيەنىڭ ءدانىن ەگىپ، يماندىلىق پەن يبالىلىققا تاربيەلەۋگە مىندەتتىمىز. جاساندى تۇسىك جاساتقاننان بۇرىن نەكەسىز... قاتىناسقا بارۋدىڭ ءوزى – اۋىر كۇنا. ەلىمىزدە جىلىنا 400 مىڭعا جۋىق ءسابي دۇنيەگە كەلسە، 200 مىڭنان استام تۇسىك جاساتىلادى دەگەن دەرەك بار. ءتىپتى 12 جاستاعى مەكتەپ وقۋشىسىنىڭ دا بويىنا ءبىتىپ قالعان ءسابيدى الدىرىپ تاستاعانىن ەستىپ، جۇرەگىمىز اۋىرعان. تۇسىك جاساتۋ – ادام ولتىرگەنمەن پارا-پار. قاسيەتتى قۇراندا «بىرەۋدىڭ جانىن قيماڭدار، ءبىر ادامدى ءولتىرۋدىڭ كۇناسى – بارلىق ادامدى ولتىرۋمەن تەڭ، قيامەت كۇنى كۇناسىز ولتىرىلگەن بالالاردىڭ ەسەبى سۇرالعاندا...» دەگەن اياتتار بار. راسىندا دا، بۇگىندە بۇكىل الەم «جاساندى تۇسىك» دەيتىن ۇلكەن قاسىرەتتەن قۇتىلا الماي وتىر. انانىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن جاسالاتىن تۇسىكتىڭ ورنى بولەك. يمانىنا بەرىك بولعان بابالارىمىزدىڭ كەزىندە قازاق دالاسىندا «تۇسىك» دەگەن تۇسىنىك بولماعانىنا تاريح كۋا. ءتىپتى، تۇسىك جاساتۋ تۇسىمىزگە دە كىرمەگەن ەدى...
- دۇرىس ايتاسىز. ونسىز دا ات توبەلىندەي-اق از قازاقپىز. جۇبى جاراسپاي، اجىراسىپ كەتەتىندەر دە از ەمەس. بۇل – قوعامداعى وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. اسىلىندا پايعامبارىمىز (س.ع.س.) ۇمبەتتەرىنە: «نەكە قيدىرىپ ۇيلەنىڭدەر، پەرزەنتتى بولىپ كوبەيىڭدەر. ارينە، مەن سەندەردىڭ كوپتىكتەرىڭدى قيامەت كۇنى باسقا ۇمبەتتەردىڭ الدىندا ماقتانىش ەتەمىن» دەگەن ەمەس پە؟
- دۇرىس ايتاسىز. يسلام ەشقاشان ادام تاعدىرىمەن ويناۋدى قۇپتامايدى. سودان بولار، بۇرىندارى قازاق كەلىندەرىنىڭ ساناسىندا كورپە-توسەگىن جيناپ، توركىنىنە كەتۋ دەيتىن وي مۇلدەم بولمايتىن. بوساعا اتتاعان كۇننەن باستاپ ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن سول شاڭىراقتىڭ ءتۇتىنىن تۇتەتىپ، وتىن وشىرمەيتىن. «وتان – وتباسىنان باستالادى» دەمەي مە قازاق. ال سول وتباسىنىڭ دىڭگەگى – ءدىن مەن ءدىل، ۇلتتىق ورە مەن رۋح. الايدا، وكىنىشكە قاراي، قازىرگى قازاق وتباسىلارىندا ونداي قاسيەتتەر ازايىپ بارادى. ءدىنىمىز اجىراسۋعا رۇقسات بەرگەن. الايدا بۇل – اللا تاعالاعا ەڭ ۇنامايتىن شەشىم ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. جاراتۋشى يەمىز قۇران كارىمدە مەيلىنشە ايەلىڭمەن تاتۋ بولۋعا شاقىرىپ: «ايەلدەرىڭمەن جاقسى قارىم-قاتىناستا بولىڭدار. ەگەر ولاردى جەك كورەتىن بولساڭدار (ۇمىتپاڭدار), اللا سەندەر ۇناتپاعان نارسەگە كوپ جاقسىلىق جازعان بولۋى دا مۇمكىن»، – دەيدى («نيسا» سۇرەسى، 19-ايات). سونىمەن قاتار: «ەگەر ول ايەلدەر سەندەرگە مويىنسىنىپ جاتسا، (اجىراسۋعا) سىلتاۋ ىزدەمەڭدەر. كۇمانسىز اللا جوعارى مارتەبەلى ءارى ۇلى»، – دەپ («نيسا» سۇرەسى، 34-ايات) قۇلدارىنا اسىعىستىق جاساماي، اجىراسۋدىڭ الدىن الۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتەدى. سوندىقتان اللا تاعالا پەندەلەرىنە باس سالىپ تالاققا جۇگىنبەي، الدىن الۋ جولدارىن كورسەتتى. باياعىدا انالارىمىز ءوزىنىڭ ۇكىلەگەن قىزىن «ەرتەڭ سەن ءبىر اۋلەتتىڭ كەلىنى بولاسىڭ» دەپ تاربيەلەيتىن ەدى عوي. «كەلىنىم ساعان ايتام، قىزىم سەن تىڭدا» دەي وتىرىپ، بولاشاق ءومىردىڭ ساباقتارىن قۇلاعىنا قۇياتىن. قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم سالاتىن. ال قازىرگى ءبىزدىڭ ۇلكەن قاتەلىگىمىز – قىز بالا تاربيەسىن قولدان جىبەرىپ العانىمىز بولسا كەرەك. مىنە، سول تاربيەگە كوڭىل بولمەۋشىلىكتىڭ سوڭى ۇرىس-كەرىس، جانجالعا، ءتىپتى اجىراسۋعا الىپ بارادى.
يسلام ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ءوز مىندەتتەرىن تولىقتاي كورسەتىپ بەرگەن. تەك سونى ورىنداي ءبىلۋ كەرەك. پايعامبارىمىز (س.ع.س.): «سەندەردىڭ ەڭ ىزگىلەرىڭ – ايەلدەرىڭمەن جاقسى قارىم-قاتىناستا بولعاندارىڭ»، – دەگەن. ايەل – انامىز. ءوز انامىزدى قالاي قۇرمەتتەسەك، جۇبايىمىزعا دا سولاي قاراۋىمىز قاجەت. اللا ەلشىسى: «ءجاننات انالاردىڭ اياعىنىڭ استىندا»، – دەگەن. ايەل مەن بالا-شاعا – ەر كىسىگە بەرىلگەن اللانىڭ اماناتى. اماناتقا قيانات جاساساق، جاراتۋشى الدىندا اقىرەت كۇنى قالاي جاۋاپ بەرمەكپىز؟
- اڭگىمە وتباسىدان شىعىپ كەتتى. وسى ورايدا سىزگە قويايىن دەگەن تاعى ءبىر ساۋال – قاراكوز قارىنداستارىمىزدىڭ شەتەل ازاماتتارىنا تۇرمىسقا شىعۋىنا قالاي قارايسىز؟ ءدىنىمىز بۇعان نە دەيدى؟
- بولماشى دۇنيەلەر ءۇشىن اجىراسۋدىڭ زارداپتارىن ايتىپ جاتىرمىز. وكىنىشتىسى، سالت-ءداستۇرى، تانىم-تۇسىنىگى، ءدىنى مەن ءدىلى ءبىر بولا تۇرا قازاق جاستارىنىڭ جۇبى جاراسپاي، تالاق بەرىپ جاتاتىنىن سوزىمىزدە ايتتىق. ءبىر جاتىردان شىقسا دا، بىراق كەڭ دۇنيەگە سىيماي، ارازداسىپ جۇرگەن جاندار جوق ەمەس. ەندى ءوزىڭىز ويلانىپ كورىڭىز، ءتىلى، ءدىلى، ءدىنى، مادەنيەتى، تۇسىنىگى ءبىر-بىرىنە ۇقسامايتىن ادامدار قالايشا ءتىل تابىسپاق؟ كەيبىر قازاق قىزدارىنىڭ شەتەلدىك ازاماتپەن تۇرمىس قۇرىپ، ءتىپتى مۇنىڭ سوڭى ءولىم-جىتىمگە اكەپ سوعىپ جاتقانىن كورىپ ءجۇرمىز. شاريعاتىمىز مۇسىلمان قىز بالانىڭ مۇسىلمانعا عانا تۇرمىسقا شىعۋىن بۇيىرعان. دەگەنمەن شەتەلدىكتەرمەن وتاۋ قۇرۋ، اسىرەسە، قىزدىڭ اتا-اناسىنا اۋىر تيەدى. سوندىقتان اتا-انا رەتىندە قىزدارىمىزدىڭ شەتەل اسۋىن قولدامايمىن. يسلام مۇسىلمان قىز بالالاردىڭ وزگە ءدىن وكىلدەرىنە تۇرمىسقا شىعۋىنا قارسى. ارينە، بۇل ماسەلەدە اللانىڭ دانالىعى شەكسىز. ويتكەنى، اسىل دىنىمىزدە وتباسىنىڭ، ونىڭ ىشىندە بالا تاربيەسىنىڭ ماڭىزى زور. بارلىق بالا مۇسىلمان بولىپ تۋىلادى. بىراق وسكەن ورتاسى، اتا-اناسى ونىڭ اللاعا دەگەن سەنىمى مەن تاربيەسىنە تىكەلەي اسەر ەتەدى...
-جۋىردا قاجىلىق ماسەلەسى بويىنشا ساۋد ارابياسىندا بولىپ قايتتىڭىز. وندا قاجىلىققا قاتىستى قانداي ماسەلەلەر ءسوز بولدى. تاراتىپ ايتىپ بەرسەڭىز.
- ساۋد ارابياسى كورولدىگىنىڭ قاجىلىق ءمينيسترى باندار بين مۇحاممەد حاجاردىڭ شاقىرۋىمەن قمدب دەلەگاتسياسى مەككە قالاسىندا بولدى. قاجىلىق مينيسترلىگىنىڭ وكىلى حاتيم بين حاسان قاديدىڭ قابىلداۋىندا بولدىم. كەزدەسۋدە بىلتىرعى قاجىلىقتى قورىتىندىلاپ، الداعى قاجىلىقتى ۇيىمداستىرۋ ماسەلەلەرىن تالقىلادىق. تۇركيا، ەۋروپا، اۆستراليا، امەريكا قاجىلارىن تاسىمالداۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى تاريق بەن مۇحاممەد ابدۋللا انكاۆي مىرزامەن كەزدەستىم. كەزدەسۋ بارىسىندا مىنا ماسەلەلەردى قوزعاپ، ناقتى ۇسىنىستار ءبىلدىردىم. ولار – قازاقستان قاجىلارى ءبىر ماكتاپقا تىركەلسە، مينا، مۋزداليفا جانە ارافاتتا قازاقستان قاجىلارى ءبىر جەرگە شوعىرلاندىرىلسا، مينا جازىعىندا قازاقستان قاجىلارىنا بەرىلگەن شاتىرلار مينا جازىعى شەكاراسىنىڭ ىشىنەن بولىنسە، جيددا اۋەجايىندا قازاقستان قاجىلىق ميسسياسىنا قازاقستاندىق قاجىلاردى قابىلداۋ ءۇشىن ارنايى ورىن ءبولۋ، مۋزداليفادا قازاقستان قاجىلارىنا نەگىزگى جول جيەگىنەن ورىن بەرۋ جانە قازاقستان قاجىلارى تىركەلگەن ماكتاپقا ءوز بەتىمەن جەكە-دارا بارعان قاجىلار تىركەلمەسە دەپ ويىمدى ايتتىم. ويتكەنى، بۇعان دەيىن فيرمالاردىڭ بىرنەشە سەكتورلارعا شاشىراڭقى ورنالاسۋىنان ولارعا كۇندەلىكتى باقىلاۋ جاساۋ دا، دارىگەرلىك كومەك كورسەتۋ دە ءبىرشاما قيىندىق تۋعىزدى. بۇعان سالالىق دەپارتامەنت باسشىسى تۇسىنىستىك تانىتىپ، ءوتىنىشتى الداعى كەزدە ەسكەرۋگە ءسوز بەردى.
- سونىمەن بيىل قانشا وتانداسىمىز قاجىلىق پارىزىن وتەي الادى؟
-ساۋد ارابياسىنىڭ قاجىلىق مينيسترلىگى 2013 جىلعا قازاقستان ءۇشىن 5500 كۆوتا بولە وتىرىپ، ونى ءتيىمدى پايدالانۋعا جانە كورسەتىلگەن ساندى ويداعىداي ورىنداۋعا تىلەكتەستىك ءبىلدىردى. سونداي-اق، بيىلعى جىلى دا قازاقستان قاجىلىق ميسسياسى بۇكىل ءىس-شارانى ءوز دەڭگەيىندە دۇرىس ۇيىمداستىرادى دەپ سەنىم ارتتى. ءبىز بۇل سەنىمدى اقتاۋعا دايىنبىز.
-قۇدايعا شۇكىر، ەلىمىزدە جىل سايىن قاجىلىق پارىزىن وتەۋشىلەر سانى كوبەيىپ كەلەدى. الايدا ارامىزدا «مەن قاجىلىققا 10-15 رەت بارىپ كەلگەن اداممىن» دەپ
–قاجىلىقتى شاماسى كەلەتىن ءاربىر مۇسىلمان ادامنىڭ ورىنداۋى مىندەت. ال ەندى ۇلى ساپارعا ماقتانىش ءۇشىن جىل سايىن قايتا-قايتا بارۋدىڭ قاجەتى جوق. قاجىلىق عۇمىردا ءبىر رەت ورىندالۋى پارىز. وزگەسى – ءناپىل. قارجىسى بار باۋىرلارىمىزدىڭ مۇقتاج جاندارعا ساداقا ەتىپ ۇلەستىرۋى وزىنە دە، قوعامعا دا پايدالى بولماق. سونداي-اق، جاقىندارىنىڭ، كورشىلەرىنىڭ نە تۋىسقاندارىنىڭ اراسىندا قاراجاتقا اسا ءزارۋ جاندارعا كومەك قولىن سوزۋ – جىل سايىن قاجىلىققا، ۋمراعا بارۋدان ابزالىراق. اتام قازاق: «بىرەۋ توڭىپ، بىرەۋ تويىپ سەكىرەدى» دەيدى. قوعامدا كومەككە مۇقتاج جاندار از ەمەس. سول قاراجات، بالكىم ءومىرى قىل ۇستىندە تۇرعان سىرقاتتىڭ دەرتىنە ەم، جىلداپ باسپاناعا قولى جەتپەي جۇرگەن كوپبالالى وتباسىنىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىن شەشۋگە سەبەپكەر بولۋى مۇمكىن. ءوز ەلىندەگى مۇقتاج جاندارعا قولۇشىن سوزىپ، موينىنداعى مىندەتىن وتەمەي، ءناپىل قۇلشىلىقپەن اينالىسۋ شاريعاتقا ساي كەلمەيتىن امال. ءسوز جوق قاجىلىق – ۇلىق ساپار. بۇل جولدا تاباندىلىق پەن توزىمدىلىك قاجەت. ول وزگەلەر ويلايتىنداي، قاسيەتتى جەردى ارالاپ، ساياحات جاساپ قايتۋ ەمەس. قاسيەتتى جەردەن ورالعاننان كەيىن «مەن قاجىمىن» دەپ ماقتان ەتۋى دە دۇرىس ەمەس. ءارى-بەرىدەن سوڭ كىمنىڭ قاجىلىعى قابىل بولعانىن تەك ءبىر اللا عانا بىلەدى.
- سىزبەن كەلىسەمىن. ءبىر بايقاعانىم، كەيبىر ادامدار قاجىلىققا بارىپ كەلسە دە، بۇرىنعى ادەتىنە سالىپ، شاريعاتقا تومپاق كەلەتىن ءىس-ارەكەتتەرگە بوي الدىرادى. ادامنىڭ جان-دۇنيەسىن وزگەرتۋدە قاجىلىقتىڭ ءرولى قانداي؟
- قاجىلىق – يسلام دىنىندەگى ەڭ ماڭىزدى قۇلشىلىقتىڭ ءبىرى. مۇسىلماندار اراسىنداعى يماني باۋىرماشىلدىقتى نىعايتىپ، ءبارى دە ءبىر دەنە ءتارىزدى ەكەندىگىن ۇيرەتەدى. قاجىلىقتىڭ ءارتۇرلى راسىمدەرىن ورىنداۋ بارىسىندا ءبىر-ءبىرىن تانىمايتىن مۇسىلماندار ەتەنە ارالاسىپ، قارىم-قاتىناستارى ارتادى. رۋحاني كۇش جيناپ، ىشكى جان دۇنيەسى ىزگىلىككە تولىپ كەلەدى. ەندىگى ءومىرىن جاڭادان باستاۋعا بەل بۋىپ، ساليحالى ومىرگە قادام باسادى. سەبەبى، پايعامبارىمىزدىڭ (س.ع.س.): «كىمدە-كىم قاجىلىقتا ارسىزدىق پەن جاماندىققا بوي الدىرماسا، (ەلىنە) اناسىنان جاڭادان تۋىلعانداي بولىپ ورالادى» دەگەن ءحاديسىن باسشىلىققا الادى. قاجىلىقتا زور ىقىلاسى مەن تاۋبەسى، تالماي جاساعان دۇعاسى ارقىلى بارلىق كۇناسى كەشىرىلىپ، ءومىرىن تازا پاراقپەن باستاعان ادام ونى قايتا كىرلەتىپ الماۋعا تىرىسىپ، شاريعاتقا تومپاق كەلەتىن ارەكەتكە استە بارمايدى. ال ەندى قوعامدا ءسىز ايتقان سيپاتتاعى باۋىرلارىمىز كەزدەسىپ جاتسا، بۇل ولاردىڭ يماننىڭ ءدامىن سەزىنبەي جاتقاندىعىنان. ەگەر ولاردىڭ تۇزەلۋىن قالاساق، اللاعا دۇعا ەتەيىك. ءبىزدىڭ جاناشىرلىعىمىز سول بولسىن. ايتپەسە، ادامنىڭ كەمشىلىگىن ىزدەۋ وڭاي، ال تۇزەتۋ قيىن. ەڭ باستىسى، الدىمەن ءوزىمىزدى جونگە سالايىق. كوركەم مىنەزدى قالىپتاستىرۋدى وزگەدەن ەمەس، وزىمىزدەن باستاعانىمىز ابزال. دانا اباي اتامىز ولەڭ-جىرىندا:
«بويداعى ءمىندى ساناسام،
تاۋ-تاسىنان كەم ەمەس.
جۇرەگىمدى بايقاسام،
ينەدەيىن تازا ەمەس»، – دەيدى ەمەس پە؟
- ءمۇفتياتتا ءىس-قاعازدار تەك مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزىلەدى دەگەندى ەستىگەنبىز. ءتىپتى، ءدىني باسقارماعا شەتەلدەن كەلەتىن رەسمي حاتتار دا قازاق تىلىندە جازىلادى ەكەن.
- ول راس. ءمۇفتيات تەك ءدىن ەمەس، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ جاناشىرىنا اينالعان ءدىني مەكەمە. سەبەبى، وسىعان دەيىن بارلىق ءىس-قاعازدار انا تىلىمىزدە جۇرگىزىلگەن، جۇرگىزىلە دە بەرمەك. وسى ەلدىڭ ازاماتى، ءتىلىمىزدىڭ، ءدىنىمىزدىڭ جاناشىر تۇلعاسى رەتىندە قىزمەت بارىسىندا مەملەكەتتىك تىلگە باسىمدىق بەرەمىن. وسىلايشا، وزگەلەرگە تالاپ قويا ءبىلۋىمىز كەرەك. ايتپەسە، بىزگە كەرەك ەمەس ءتىل كىمگە كەرەك دەيسىز؟! الدىمەن انا ءتىلىمىزدى ءوزىمىز قۇرمەتتەپ، ودان كەيىن وزگەلەردى وسىعان ۇيرەتكەنىمىز ابزال. ءتىلىمىزدىڭ كوسەگەسىن كوگەرتۋ ءوز قولىمىزدا. تەك شىنايى ىقىلاس پەن نيەت بولسا بولعانى.
-سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راقمەت.
Abai.kz
