جەر بەتىندە ەجەلگى كورىكتى جەرلەرىمەن ايگىلى كوپتەگەن قالالار بار. بۇل بىرنەشە مىڭ جىلدىق تاريحى بار جانە بىرنەشە ءىرى ەجەلگى وركەنيەتتەردەن امان قالعان قالالار. زەرتتەۋشىلەر وسى قالالاردىڭ ەڭ كونەلەرىنىڭ رەيتينگىن جاساپتى.

1. يەريحون (پالەستينا)

ءىنجىل اڭگىمەلەرىنەن بەلگىلى، يوردان اڭعارىندا ورنالاسقان يەريحون الەمدەگى ەڭ كونە، ۇزدىكسىز قونىستانعان قالا رەتىندە تانىلدى. ونىڭ جاسى 9000 جىلدان اسادى دەپ ەسەپتەلەدى. ورتا قولا داۋىرىندە يەريحون كەرەمەت گۇلدەنۋدى باستان كەشىردى. كەيبىر باسقا ەجەلگى قالالار سياقتى، يەريحون دا بىرنەشە رەت جويىلىپ، قايتا سالىندى.

بىراق ورتا قولا ءداۋىرىنىڭ سوڭىندا يەريحون جويىلدى. وعان جاقىن جەردە قۇلاعان ۇلكەن مۇز مەتەوريتىنىڭ جارىلۋى سەبەپ بولۋى مۇمكىن. بۇگىندە يەريحون تۋريستەر اراسىندا وتە تانىمال. ءىنجىل بويىنشا مۇسا وسىندا جەرلەنگەن، يسا وسىندا شومىلدىرۋ راسىمىنەن وتكەن. سونىمەن قاتار، وسى جەردەن ايگىلى ءولى تەڭىز شيىرشىقتارى تابىلدى.

2. داماسك (سيريا)

سيريانىڭ ەڭ ۇلكەن قالاسى - داماسكتىڭ جاسى 9000 جىل. بىراق رەسمي تۇردە ول ءالى كۇنگە دەيىن ەسكى بيبلوستان بولىپ سانالادى. بۇل جەر بەتىندە بار زاماناۋي استانالاردىڭ ەڭ كونەسى. داماسك اراب مادەنيەتىنىڭ استاناسى رەتىندە بەلگىلى، ول كوپتەگەن وركەنيەتتەردىڭ ورلەۋى مەن قۇلدىراۋىن باستان كەشىردى. وسى ۋاقىتقا دەيىن بۇل قالا شىعىس جەرورتا تەڭىزىندەگى ءىرى ءدىني ورتالىق رەتىندە بەلگىلى.

3. بيبلوس (ليۆان)

عالامشارداعى ەڭ كونە قالالاردىڭ ۇشتىگىندە ءۇشىنشى ورىندى ليۆاننىڭ بيبلوس قالاسى (دجۋبايل) الادى. تاريحشىلاردىڭ پايىمداۋىنشا، ول العاش رەت 9-10 مىڭ جىل بۇرىن قونىستانعان جانە تۇرعىندار تۇراقتى مەكەندەگەن ۇلكەن قالا رەتىندە ايتىلادى. تاريحي دەرەكتەردە ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى 5 000 جىلدارى پايدا بولعان. تاريحتا بيبلوس جەردىڭ وسى بولىگىندە بولعان بارلىق ءىرى يمپەريالاردى كەزەك-كەزەك جاۋلاپ الدى دەيدى. ايتپاقشى، «بيبليا» ءسوزى وسى كونە قالانىڭ اتىنان شىققان دەگەن بولجام بار.

4. الەپپو (سيريا)

سيريانىڭ الەپپو قالاسىنىڭ جاسى 8 مىڭنان اسقان ەكەن. ول مەسوپوتاميا مەن جەرورتا تەڭىزىن بايلانىستىراتىن جىبەك جولىنىڭ اياعىندا ورنالاسقان. 1869 جىلى سۋەتس كانالى اشىلعانعا دەيىن ول ساۋدا مەن ەكونوميكادا وراسان زور ءرول اتقاردى. الەپپودا كوپتەگەن ساۋلەت ەسكەرتكىشتەرى بولدى. الايدا، وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، 2013-2016 جىلدارداعى سيرياداعى سوڭعى سوعىس كەزىندە كونە قالانىڭ كوپ بولىگى قيراعان. سول قورقىنىشتى ۋاقىتتا الەپپو تۇرعىندارىنىڭ جارتىسىنان كوبى قىرىلدى.

5. ارگوس (گرەكيا)

ارگوس - گرەكيادا ورنالاسقان ەۋروپاداعى جانە بۇكىل الەمدەگى تاعى ءبىر كونە قالا. ول وزىنەن ءجۇز شاقىرىمداي جەردە ورنالاسقان افينامەن قۇرداس. ارگوس پەلوپوننەس تۇبەگىندە ورنالاسقان، ول ارقىلى نەگىزگى اۆتوموبيل جولى جانە تەمىرجول وتەدى. ءوز تاريحىندا بۇل قالا (دالىرەك ايتساق، قالالىق ەلدى مەكەن) ءبىر نەمەسە باسقا مەملەكەتتىڭ ىقپالىندا بولعانىمەن، ءىرى سوعىستارعا قاتىسپاي، بەيتاراپتىقتى ساقتاۋعا تىرىستى. ارگوس ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى 371 جىلى وسى جەردە بولعان حالىقتىڭ وليگارحتاردىڭ اتاقتى قىرعىنىمەن تانىمال. ول تۋرالى گومەردىڭ «يلياداسىندا» دا ايتىلادى: باتىر ديومەد ارگوس قالاسىنىڭ پاتشاسى بولعان.

6. افينى (گرەكيا)

گرەكيانىڭ استاناسى - ەڭ كونە قالالاردىڭ ءبىرى. افينىنىڭ ىرگەسى 7000 جىل بۇرىن قالانعان جانە باتىس مادەنيەتىنىڭ، فيلوسوفياسىنىڭ، عىلىمىنىڭ جانە جالپى باتىس وركەنيەتىنىڭ نەگىزى بولعانى بەلگىلى. ءوزىنىڭ بۇكىل تاريحىندا قالا ەكى رەت قيراۋدى باستان وتكەردى - دوريلىق زامانداعى شابۋىل جانە قالانى پارسىلاردىڭ باسىپ الۋى كەزىندە. بۇگىندە گرەكيا استاناسى 4 ميلليونعا جۋىق حالقى بار مەگاپوليس جانە ەڭ ماڭىزدى تۋريستىك ورتالىق بولىپ تابىلادى.

7. سۋزى (يران)

يراننىڭ سۋزا قالاسى نەمەسە سۋزى (باسقا اتاۋلارى - سۋسان، شۋشان) بيبليادا بىرنەشە رەت ايتىلادى. ونىڭ ىرگەسى 6 300 جىل بۇرىن تيگر وزەنىنىڭ ماڭىندا قالانعان. مۇندا العاشقى قونىستار ودان دا ەرتەرەك – 7 مىڭ جىل بۇرىن پايدا بولعان. قالانىڭ تاريحىندا اسسيريالىقتار ونى تولىعىمەن دەرلىك تالقانداعان قايعىلى ەپيزود بولدى. كەيىنىرەك سۋسا قالپىنا كەلتىرىلدى جانە پارسى يمپەرياسى كەزىندە قالا ءوزىنىڭ گۇلدەنۋ كەزەڭىن باستان كەشىردى. بۇگىنگى تاڭدا سۋزى يراننىڭ حۋزەستان پروۆينتسياسىنىڭ ءبىر بولىگى بولىپ تابىلادى. مۇندا نەگىزىنەن شيت مۇسىلماندارى مەن پارسى ەۆرەيلەرى تۇرادى.

8. ەربيل (يراك)

تاعى ءبىر 6000 جىلدىق تاريحى بار ەربيل قالاسى كۇردىستاندا (يراكتىڭ اۆتونوميالىق ايماعى) ورنالاسقان جانە ونىڭ استاناسى بولىپ تابىلادى. كۇردتەر بۇل قالانى حەۆلەر دەپ اتايدى. تاريحشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ەجەلگى قالانىڭ نەگىزىن مەسوپوتاميا شۋمەرلەرى سالعان، كەيىنىرەك ول دا بىرنەشە رەت ۇلى يمپەريالاردىڭ قۇرامىنا ەنگەن. ول ەسكى اسسيريا يمپەرياسى كەزىندە ەرەكشە ماڭىزدى ورتالىق بولدى. ەربيل بەكىنىسى يۋنەسكو-نىڭ بۇكىلالەمدىك مۇرا نىسانى بولىپ تابىلادى.

9. سايدا (ليۆان)

ليۆاننىڭ سايدا قالاسى (ەجەلگى ۋاقىتتا - سيدون) جەرورتا تەڭىزىنىڭ جاعالاۋىندا التى مىڭ جىل بۇرىن قۇرىلعان. ول ەل استاناسى بەيرۋتتەن 50 شاقىرىمداي جەردە ورنالاسقان. بۇل قالا كيەلى كىتاپتا «حانااننىڭ تۇڭعىشى» دەپ اتالادى. باسقا ۇقساس قالالار سياقتى، سيدوندى تاريحتاعى ەڭ ۇلكەن يمپەريالار - ۆاۆيلون، اسسيريا، ەگيپەت، ماكەدونيا، ريم جانە وسمان يمپەريالارى بىرنەشە رەت جاۋلاپ الدى. پورت قالاسى فينيكيا يمپەرياسىنىڭ ماڭىزدى ساۋدا ورتالىعى بولدى. ايتپاقشى، «سايدا» اراب تىلىنەن اۋدارعاندا «بالىق اۋلاۋ» دەپ اۋدارىلادى، بۇل وسى قالانىڭ ەكونوميكالىق ماڭىزدىلىعىن كورسەتەدى.

10. پلوۆديۆ (بولگاريا)

جەر بەتىندەگى ەڭ كونە قالالاردىڭ وندىعىنا پلوۆديۆ جاتادى. بۇگىندە بولگاريانىڭ ەكىنشى ۇلكەن قالاسى جانە ايگىلى تۋريستىك قالا. تابيعاتى تاماشا، ەكونوميكاسى مەن ونەركاسىبى دامىعان. بۇل جەردە ماڭىزدى تەمىر جول تورابى بار. پلوۆديۆ 6000 جىل بۇرىن قۇرىلعان. توبەدە تۇرعان ەجەلگى قالا بىرنەشە جاۋلاپ الۋدان امان قالدى. ول پارسىلاردىڭ، فراكيالىقتاردىڭ، ماكەدوندىقتاردىڭ، وسماندىقتاردىڭ ىقپالىندا بولدى جانە ارقاشان ءىرى ەكونوميكالىق جانە ساۋدا ورتالىعى بولدى. گرەكتەر ونى فيليپپوپول، ال تۇرىكتەر فيليبە دەپ اتاعان ەكەن.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ

Abai.kz