اكىم سايلاۋ ەلدى الەككە سالۋ ما؟
اكىمدەر سايلاۋىن جۇزەگە اسىراتىن كۇن جاقىنداپ كەلەدى. اللا قالاسا، وسى جىلى جەرگىلىكتى ءماسليحات دەپۋتاتتارى ەلىمىزدەگى 2533 اكىمگە تاڭداۋ جاساماق. بۇل بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەردىڭ 91,7 پايىزىن قۇرايدى ەكەن. دەسەك تە، وسى ءبىر اۋقىمدى ساياسي ناۋقاننىڭ ءدۇبىرى قۇلاق تۇندىرارلىقتاي بولىپ تۇرعان جوق. پرەزيدەنتتىك نەمەسە پارلامەنتتىك سايلاۋ جاقىنداعاندا ۇدەرە تۇرەگەلەتىن ساياسي پارتيالار دا ءۇنسىز. ءتىپتى سايلاۋالدى پيار تەحنولوگيا جۇمىسىنىڭ دا قارقىندى ەمەس ەكەنى ايتىلىپ قالىپ ءجۇر. نەگە؟ الامان بايگەگە جۇيرىكتەرىن ۇكىلەپ قوساتىن ساياسي ۇيىمدار ءۇشىن اكىم سايلاۋى قۇنان بايگە، ءتىپتى تاي جارىس سىندى بولىپ كورىنىپ قالعان جوق پا؟ وسى ءبىر ساۋالداردىڭ اينالاسىندا وي ءوربىتىپ كورسەك...
اكىمدەر سايلاۋىن جۇزەگە اسىراتىن كۇن جاقىنداپ كەلەدى. اللا قالاسا، وسى جىلى جەرگىلىكتى ءماسليحات دەپۋتاتتارى ەلىمىزدەگى 2533 اكىمگە تاڭداۋ جاساماق. بۇل بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەردىڭ 91,7 پايىزىن قۇرايدى ەكەن. دەسەك تە، وسى ءبىر اۋقىمدى ساياسي ناۋقاننىڭ ءدۇبىرى قۇلاق تۇندىرارلىقتاي بولىپ تۇرعان جوق. پرەزيدەنتتىك نەمەسە پارلامەنتتىك سايلاۋ جاقىنداعاندا ۇدەرە تۇرەگەلەتىن ساياسي پارتيالار دا ءۇنسىز. ءتىپتى سايلاۋالدى پيار تەحنولوگيا جۇمىسىنىڭ دا قارقىندى ەمەس ەكەنى ايتىلىپ قالىپ ءجۇر. نەگە؟ الامان بايگەگە جۇيرىكتەرىن ۇكىلەپ قوساتىن ساياسي ۇيىمدار ءۇشىن اكىم سايلاۋى قۇنان بايگە، ءتىپتى تاي جارىس سىندى بولىپ كورىنىپ قالعان جوق پا؟ وسى ءبىر ساۋالداردىڭ اينالاسىندا وي ءوربىتىپ كورسەك...
سايلاۋعا پارتيالاردىڭ دايىندىعى قانداي؟
بۇل سايلاۋ حالىققا نە بەرەدى؟ «اكىمدەر سايلانادى» دەگەن حابار شىعىسىمەن، ەڭ العاشقى ساۋال وسىلاي قويىلعان بولاتىن. وعان ءتۇرلى جاۋاپتار بەرىلدى. سول جاۋاپتاردىڭ دەنى «اكىمدەردى ءماسليحات دەپۋتاتتارى ەمەس، حالىق سايلاسا دەموكراتياعا جول اشار ەدىك» دەگەنگە كەلىپ تىرەلە بەردى. دەسە دە، «ءماسليحات دەپۋتاتتارىن حالىق سايلاعاندىقتان، بۇل سايلاۋ حالىقتىق تاڭداۋعا باراتىن العاشقى باسپالداق» دەگەندەر دە بولدى. بىراق سول العاشقى باسپالداققا قادام جاساپ جاتقان قانداي پارتيالار بار؟ وسى ساۋالدارعا جاۋاپ الماق بولىپ، ماماندارعا حابارلاسقان ەدىك.
ماقسات جاقاۋ، «اق جول» پارتياسىنىڭ وكىلى:
– اۋىل اكىمىن سايلاۋ تىكەلەي اۋدان اكىمىنىڭ نەمەسە ءماسليحاتتىڭ ۇسىنىسىمەن جۇزەگە اسادى. ال ەلىمىزدەگى بۇل لاۋازىمدى قىزمەتتەردە نەگىزىنەن ءىرى پارتيالاردىڭ وكىلدەرى وتىر. سوندىقتان دا بىزدەگى باسقا پارتيالار ءوز ۇمىتكەرلەرىن اكىم سايلاۋىنا كانديدات ەتىپ ۇسىنعانىمەن، ولاردىڭ سايلانۋ مۇمكىندىگى از بولاتىنى ءسوزسىز. ياعني، مەنىڭشە، بۇل ماسەلە، بىرىنشىدەن، دەموكراتيالىق ستاتيستيكا تۇرعىسىنان ماڭىزى بار سەكىلدى. ال جەكە تۇلعالىق كانديداتتارعا ماڭىزى اسا زور بولماي تۇر. سول سەبەپتى دە جەرگىلىكتى شارۋاشىلىقتى جۇرگىزەتىن اكىمدەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا جۇمىس جاسالىپ، حالىقتىڭ الدىنداعى بەرگەن ۋادەلەرىن ورىنداتا ءبىلۋدىڭ جولدارىن قاراستىرعانىمىز ءجون.
ساياساتتانۋشى ماقسات جاقاۋ اكىم سايلاۋى بارىسىندا ءار پارتيا ءوز وكىلىن كانديداتتىققا ۇسىنۋعا بولاتىنىن جوققا شىعارمادى. ال «اۋىل» پارتياسىنىڭ توراعاسى عاني قاليەۆ بولسا: «اۋىل اكىمدەرىن حالىق سايلاۋى كەرەك. جالپى، ايماقتاعى وكىلدەرىمىزدىڭ ءبارىنىڭ دە پىكىرى وسىنداي. سەبەبى بىزدە نەگىزىنەن اۋداندا دا، وبلىستا دا باسشىلىق قىزمەتتەردە «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ وكىلدەرى وتىر. ولار ءوز پارتيالاسىنا قول ۇشىن سوزاتىنى ءسوزسىز»، – دەيدى. دەسە دە، ءبىزدىڭ ساياسي پارتيالار ەل ىشىنە كىرىپ، حالىقپەن ەتەنە ارالاسسا، ءوز وكىلدەرىن سايلاۋعا قاتىستىرۋ ماقساتىندا كەشەندى جۇمىس جاساسا، ساياسي بەلسەندىلىگىن ارتتىرسا، جاعداي مۇلدەم باسقاشا بولار ەدى.
پيار تەحنولوگيانىڭ قارقىنى باسەڭ
سايلاۋ جاقىندادى، بىراق اكىم بولۋعا تالپىنعاندار مەن ءوزىنىڭ بولاشاق باعدارلاماسىن جاساپ، ەل الدىنا شىعىپ جاتقان كانديداتتار از. نەگە؟ بۇل سۇراققا ساياسي عىلىمدار دوكتورى سايىن بورباسوۆ: «مەنىڭشە، الداعى اكىمدەر سايلاۋىندا ءتۇرلى ايلالى ارەكەتتەرگە نەگىزدەلگەن تەحنولوگيالار قولدانىلا قويمايدى دەپ ويلايمىن. ويتكەنى اكىمدەر ءبىر شاعىن قالانىڭ، اۋداننىڭ، اۋىلدىڭ دەڭگەيىندە سايلانادى. قازىر حالىقتىڭ ەلەكتورالدىق ءھام ساياسي مادەنيەتى قالىپتاسىپ قالدى. ولار ءتۇرلى لاس تەحنولوگيالارعا جول بەرمەيدى. سوندىقتان دا وتانشىل ادامداردىڭ بيلىككە كەلۋىنە ءبارىمىز دە مۇددەلى بولۋىمىز كەرەك» دەپ جاۋاپ بەردى. ماماندارمەن پىكىرلەسكەنىمىزدە، ولاردىڭ كوبى بۇل سايلاۋدا بىزدەگى اكىمدەردىڭ سايلاۋالدى پيارىنان گورى رۋلىق سيپاتى باسىمدىق الاتىنىن ايتتى. ماسەلەن، ساياساتتانۋشى ماقسات جاقاۋ اكىم سايلاۋى بارىسىندا رۋشىلدىق پەن جەرشىلدىك ماسەلەسىنە مۇلدەم جول بەرمەۋ كەرەكتىگىن ايتادى. ايتپەسە ءار ايماقتا ءوز رۋلاستارىن جاقتايتىن تەندەنتسيا قالىپتاسىپ كەتۋى مۇمكىن ەكەن. ول ءوز سوزىندە ءتىپتى: «سولتۇستىك پەن شىعىس قازاقستان سەكىلدى وبلىستاردا ورىس دياسپوراسى كوپ شوعىرلانعان ايماقتار بار. سول ولكەلەردە ۇلت پەن رۋ اراسىنداعى ساياسي تارتىس تۋىنداۋى مۇمكىن»، – دەيدى. ال سايىن بورباسوۆ بولسا رۋشىلدىق ماسەلەگە ساياسي سيپات بەرۋدىڭ قاجەتى جوق ەكەنىن ايتتى. ول كىسىنىڭ پىكىرىنشە، بۇل سايلاۋدا رۋشىلدىق كوزقاراس بولعانىمەن، ول اشىق تۇردە بەلەڭ المايدى-مىس. سايىن بورباسوۆ: «سايلاۋدا رۋشىلدىق كوزقاراس جاسىرىن، وتە قۇپيا تۇردە بولۋى مۇمكىن. ىشكى كەلىسىم ارقىلى ءوزىنىڭ ساياساتىن جۇرگىزۋدى كوزدەيتىندەر دە كەزدەسەدى دەپ بىلەمىن. بىراق ءبىزدىڭ ازاماتتار كىم ىسكەر، كىم العىر، كىم حالىقتىڭ جايىن تەرەڭ تۇسىنەدى، سونى تاڭدايدى»، – دەيدى.
ءماسليحاتتاردىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋ كەرەك
«بولاشاق» جاستار قوزعالىسىنىڭ كوشباسشىسى داۋرەن بابامۇرات: «اكىم سايلاۋى الدىندا جەرگىلىكتى ءماسليحاتتاردىڭ جۇمىسىن جانداندىرىپ الۋىمىز كەرەك ەدى»، – دەيدى. ول: «كەيبىر اكىمدەرىمىز بۇگىنگى كۇنگە دەيىن دە رۋلىق پرينتسيپپەن سايلانىپ كەلدى. رۋلىق پرينتسيپپەن سايلانعاننان كەيىن ەلگە قىزمەت ەتۋ، ادىلەتتىلىك، زاڭدىلىق دەگەن سەكىلدى پرينتسيپتەردىڭ بارلىعى ۇمىتىلادى. بىرىنشىدەن، ءبىزدىڭ ءماسليحاتتار وسى ءبىر ءۇردىستىڭ جالعاسپاۋىن قاداعالاۋىمىز قاجەت. ەكىنشىدەن، قازىر ءبىزدىڭ ءماسليحاتتاردا نەگىزىنەن بۇرىن دا اكىمشىلىك قىزمەتتە جۇمىس ىستەگەن ازاماتتار وتىر، بۇل جايتقا دا وزگەرىس ەنگىزىپ، ءماسليحات دەپۋتاتتىعىنا ءتۇرلى قوعامدىق ۇيىمداردىڭ وكىلدەرىن، بەلسەندى زەينەتكەرلەردى، جاستاردى ت.ب تارتۋ كەرەك. شىندىعىن ايتۋىمىز قاجەت، قازىر اۋداندارداعى ءماسليحاتتاردىڭ جۇمىسى كوڭىل كونشىتپەيدى. ءبىز الدىمەن وسى ءماسليحاتتاردىڭ جۇمىسىن جانداندىرىپ الۋىمىز كەرەك ەدى. جارايدى دەلىك، ەندىگى ماسەلە «وسى ءماسليحاتتار حالىق قالايتىن كانديداتتاردى اكىمدىككە ۇسىنا الا ما؟» دەگەن ساۋالعا كەلىپ تىرەلەدى. بۇل ساۋالعا تولىققاندى جاۋاپ بەرمەي، بىزدە العا جىلجۋ بولمايدى»، – دەدى.
ءتۇيىن
انە-مىنە دەگەنشە اكىمدەردى دە سايلاماقپىز. كەيبىر اكىمدىككە كانديدات تۇلعالار ءماسليحات دەپۋتاتتارىنا جاعار جول ىزدەپ، ال كەي دەپۋتاتتار بولسا ءوز بيزنەسىنە كەدەرگى كەلتىرمەيتىن اكىم قاراستىرىپ جۇرگەندە ورتاداعى حالىق ۇمىت قالماسا ەكەن دەيسىز... سول سەبەپتى دە بۇقارانىڭ كوكەيىندەگى ماسەلەلەر كوتەرىلۋى ءۇشىن اكىمدەر سايلاۋىنا بەيجاي قاراماۋىمىز قاجەت سەكىلدى.
Abai.kz
