قوعام بەلسەندىسى ارمان حايرۋللين «تەڭىزشەۆرويل» كاسىپورنىنىڭ ميلليونداعان توننا ۋلى گاز شىعارىپ، اتىراۋ وبلىسىنىڭ ەكولوگياسىن ءمۇساپىر كۇيگە تۇسىرگەنىن ايتىپ دابىل قاقتى.

«رەسمي مالىمەتتەرگە قاراعاندا 1993 جىلدان بەرى «تەڭىزشەۆرويل» كاسىپورنى اتىراۋ وبلىسىنىڭ اتموسفەرالىق باسسەينىنە 1,7 ميلليون توننادان استام ۋلى گاز شىعارعان. بۇل وبلىستىڭ ءار تۇرعىنىنا شاققاندا 2400 كەلىدەن استام زياندى قالدىق تاستادى دەگەن ءسوز. ادام شوشىرلىقتاي مالىمەت.

بۇل مەركاپتاندار، كۇكىرتتى سۋتەگى، كۇكىرتتى انگيدريد جانە باسقا دا اسا قاۋىپتى 39 ءتۇرلى حيميالىق ەلەمەنت. ولار ءوزارا جاڭا ۋلى بايلانىستار تۇزەدى. لاستاۋشى زاتتار جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ اعزاسىندا جينالادى، ەشقايدا جويىلمايدى جانە ءتۇرلى اۋرۋلار رەتىندە كورىنىس بەرەدى. ءبىر مىسال تەڭىز كەن ورنىنىڭ وتىندە ورنالاسقان سارىقامىس ەلدى مەكەنىندە زاۋىت جۇمىس جاساي باستاعان العاشقى 19 جىلدا 24-53 جاس ارالىعىنداعى 189 ادام قايتىس بولىپ، كەنتتەگى العاشقى ناۋقاستانۋ كورسەتكىشى 90 پايىزعا جەتكەن»، – دەيدى قوعام بەلسەندىسى.

سونىمەن قاتار ول اتالعان كاسىپورنىنىڭ زيانىنا ەكىنشى مىسال كەلتىرەدى.

«ەكىنشى دالەل تشو قىزمەت ەتەتىن ناقتى جىلوي اۋدانى وبلىستا 12 اۋرۋ بويىنشا ءبىرىنشى ورىندا تۇر. ەكىنشى ورىندا اتىراۋ قالاسىنىڭ حالقى. سەبەبى اتىراۋ قالاسى ۋلى زاتتار شىعاراتىن تشو زاۋىتتارىنان نەبارى 140 شاقىرىم قاشىقتىقتا ورنالاسقان. وبلىستاعى جەلدىڭ جىلدىق باسىم باعىتى وڭتۇستىك شىعىستان. لاستاعىشتار وبلىس ورتالىعىنا اۋا ماسسالارى ارقىلى تەڭىزدىڭ تەگىس بەتىمەن ساناۋلى اق ساعاتتاردا جەتەدى.

ءبىزدىڭ ەلدە قولدانىلاتىن ماتەماتيكالىق سەيىلۋ ەسەپتەرى «ەرا» باعدارداماسىمەن وتىرىك جاسالادى.

ءتىرى دالەل ايتايىن: وتكەن جىلى العاباستاعى قامىس ءورتىنىڭ كەسەك-كەسەك كۇيىگى 20 شاقىرىم جەردەگى بالاۋسا ەلدى مەكەنىنە نوسەردەي جاۋدى. ءبىر ەسكەرەتىنى قامىس بويى الاسا 1-2 مەتردەن اسپايدى. ال بيىك مۇرجالاردان شىققان زياندىلار جوعارى تەمپەراتۋرا ارقىلى تروپوسفەرا قاباتىنا شىعىپ الىسقا تاسىمالدانادى. ال بىزدەگى سانيتارلىق قورعاۋ ايماق سىزىقتارى 1, كوپ بولسا 15 شاقىرىمنان اسپايدى. قالايشا؟ ايتپاقشى تشو-نىڭ وسى سىزىعىن قايتا قاراۋ قاجەت. باياعى ەسەپتەلگەن از مولشەر اباجاداي بوپ ءوستى.

كەلەسى جىلى تشو جىلدا تۇز استىنان الاتىن 27 ملن توننا مۇنايدىڭ ورنىنا 39 ملن توننا جوعارى كۇكىرتسۋتەكتى مۇناي وندىرىلەدى.

ودان جەرگىلىكتى تۇرعىندارعا نە پايدا؟ تەك زيان بولماق. جىل سايىن ءاربىر وبلىس تۇرعىنىنا لاقتىراتىن 110 كەلىدەن اساتىن زياندىلارعا تاعى زور جۇك قوسىلماق. مۇنداي زور ەكوتسيدتى حالىقتىڭ دەنساۋلىعى كوتەرە المايدى! وسىعان وراي تشو قىزمەتىنەن تۋىنداعان قولايسىز ەكولوگيالىق جاعداي ءۇشىن اتىراۋ وبلىسىنىڭ تۇرعىندارىنا كومپەنساتسيا جاساعانى ابزال»، – دەيدى ول.

بەلسەندى ماسەلەنىڭ شەشۋ جولىن دا ۇسىندى.

«يگىلىك» باعدارلاماسى اياسىندا كومپانيانىڭ جىلدىق تازا پايداسىنىڭ 1 ء(بىر) پايىزىن تولەۋدى سۇرايمىز. ول قازىرگىدەي 25 ەمەس، مىسالعا وتكەن 22 جىلعا 80 ملن دوللار بولار ەدى. سەبەدى كومپانيا 8 ملرد دوللار تازا پايدا تاپتى. ول قارجىعا اتىراۋ مەن قۇلسارىدا ەمدەۋ ورتالىقتارى، پاركتەر مەن سكۆەرلەر، ايتپاقشى تشو سانپين بويىنشا 10 مىڭ گا جەردى كوگالداندىرۋى ءتيىس. بىتىرگەنى 1 پايىزعا جەتپەدى، رەابيليتاتسيالىق ورتالىقتار، حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاپ، اعزاسىنان توكسيندەر شىعارۋى ءۇشىن كوپتەپ سپورت نىساندارىن سالۋ اۋاداي قاجەت. سونىمەن قاتار، قارجى يگەرىلمەگەن جاعدايدا كەلەر جىلعا اۋىسىمدى جانە قوردالانىلاتىن بولۋى قاجەت – دەيدى.

ونىڭ سوزىنە قاراعاندا قازىرگى كەزدە يگەرىلمەگەن قارجى جويىلىپ كەتەدى، ياعني كەلەسى جىلعا ەسەپتەلمەيدى.

«كەز كەلگەن ۇلكەن جوبا بارلىق مۇددەلى تاراپتاردىڭ مۇددەسىمەن ساناسۋى ءتيىس. مۇنى تشو ءتىپتى تىڭداۋ پرەزەنتاتسياسىندا جازىپ وتىر. شىن مانىندە جەرگىلىكتى جۇرتشىلىقتىڭ مۇددەسى ازىرگە قاناعاتتاندىرىلىپ وتىرعان جوق. تشو-دان سۇرايتىنىمىز اتىراۋ وبلىسىنا تازا پايدادان 1 پايىز ءبولسىن! باسقا بوس، ءتاتتى ءسوزدىڭ قاجەتى جوق. جىلويلىقتار ناقتى وسىنى سۇراڭىزدار!» – دەيدى قوعام بەلسەندىسى.

فوتو: اشىق دەرەككوزدەن

Abai.kz